Literatuurlijst bij Zicht op...erfgoededucatie - Cultuurnetwerk.nl
Literatuurlijst bij Zicht op...erfgoededucatie - Cultuurnetwerk.nl
Literatuurlijst bij Zicht op...erfgoededucatie - Cultuurnetwerk.nl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Literatuur<br />
ALGEMEEN<br />
Heritage education for Eur<strong>op</strong>e : outcome and<br />
perspective / L. Branchesi (redacteur), R. Palmer ...<br />
[et al.], A. Cardwell (medewerker). - Rome : Armando,<br />
2007. - 223 p. : ill., tab. - Met lit.<strong>op</strong>g. en <strong>bij</strong>l. - ISBN<br />
978-88-6081-002-1. - Tevens in het Italiaans<br />
verschenen<br />
Evaluation of all the cultural heritage teaching activities<br />
promoted and carried out by the Council of Eur<strong>op</strong>e and<br />
of the 'Eur<strong>op</strong>e from one street to another' pilot project.<br />
The evaluation involved young pe<strong>op</strong>le, teachers, players<br />
from the cultural sector and experts from over 20 Eur<strong>op</strong>ean<br />
countries. The findings and the outlook for the<br />
future are the subject of this volume, which also contains<br />
contributions from international experts.<br />
Musea in transitie : rollen van betekenis / L. Bras<br />
(eindredacteur), F. Hoving (samensteller) ... [et al.]. -<br />
Amsterdam : Erfgoed Nederland, 2010. - 64 p. : fig.,<br />
ill. - Met lit.<strong>op</strong>g. - ISBN 978-90-78956-12-9<br />
Deze publicatie biedt inspiratie en praktische handreikingen<br />
voor transformatieprocessen ten behoeve van<br />
iedereen die, met en voor de erfgoedsector werkzaam is.<br />
Vragen die hier<strong>bij</strong> aan de orde komen zijn: Welke invloed<br />
heeft de veranderende informatiesame<strong>nl</strong>eving <strong>op</strong><br />
erfgoedinstellingen, en musea in het <strong>bij</strong>zonder? Welke<br />
kansen en mogelijkheden bieden deze ontwikkelingen<br />
voor musea? Voor hun rol in de same<strong>nl</strong>eving, voor de<br />
medewerkers in hun organisatie en voor de relatie die<br />
een museum heeft met verschillende <strong>op</strong>drachtgevers?<br />
Aan de hand van artikelen, interviews en actuele praktijkvoorbeelden<br />
maakt de lezer kennis met diverse rollen<br />
van musea in de informatiesame<strong>nl</strong>eving.<br />
Nederland van toen tot nu : geschiedenis in gewone<br />
taal / F. van Duijn, J. Jacquot. - Amsterdam : Uitgeverij<br />
Eenvoudig Communiceren, 2009. - 112 p. : ill. - Met<br />
woorde<strong>nl</strong>ijst. - ISBN 978-90-8696-067-5<br />
In eenvoudige taal worden de vijftig belangrijkste personen,<br />
gebeurtenissen en werken uit de Nederlandse<br />
geschiedenis besproken. Dat zijn onderwerpen zoals<br />
buitenhuizen, de watersnoodramp, de Tweede Wereldoorlog,<br />
Rembrandt, Vincent van Gogh, De Stijl, en Annie<br />
M.G. Schmidt.<br />
1 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
Thema: Cultureel erfgoed / R. van der Meer<br />
(hoofdredacteur), J. Verschaeren (hoofdredacteur),<br />
C. Hageman ... [et al.]<br />
In: Kunstzone. - Vol.8(2009)5(mei4-30)<br />
Onderwerp van dit themanummer is cultureel erfgoed.<br />
Inhoud: De kunst is het te kiezen: de samenstelling van<br />
de nationale canon; De Cuyperscode : al gamend leren<br />
over cultureel erfgoed; Cultureel erfgoed, maar dan<br />
spannend; Projectdag over cultureel erfgoed; Geen<br />
gezicht!? : portretten van de Romeinse tijd tot het heden;<br />
Verleden van Nederland : documentaires met<br />
cultureel erfgoed als onderwerp; Canonmanie : canons<br />
nader bekeken; Fijn geordend : recensie van 'Dit is<br />
Nederland'; Inspirerende veldaanvraag : veldaanvraag<br />
van NVTO en VLBV over cultureel erfgoed; Laatmiddeleeuwse<br />
muziek : van een laatmiddeleeuws muziekhandschrift<br />
naar een concert en een tentoonstelling; Van<br />
speelklok tot pierement : restaureren van muziekinstrumenten<br />
die spelen zonder hulp van menselijke hand;<br />
Muzikaal erfgoed : de plaats van muziek in de nationale<br />
canon; Dutch Folksongs as Musical Content : ontwikkeling<br />
van een melodieënzoekmachine.<br />
Theoretisch kader voor <strong>erfgoededucatie</strong> / A. de Regt,<br />
M. Zeeman, Th. de Langen. - Delft : Erfgoedhuis Zuid-<br />
Holland, 2008. - 52 p. : ill. - Met lit.<strong>op</strong>g. - ISBN 978-90-<br />
808901-7-6<br />
Deze publicatie bevat een theoretisch kader voor <strong>erfgoededucatie</strong>.<br />
Dit kader wordt aangereikt voor de vragen:<br />
Wat is goede <strong>erfgoededucatie</strong>? Welke variabelen<br />
kunnen onderscheiden worden en welke beginvoorwaarden<br />
zijn daarvoor onmisbaar? Kortom, wat is <strong>bij</strong> <strong>erfgoededucatie</strong><br />
nodig voor een goede overdracht? Dit<br />
theoretische kader is geschreven <strong>op</strong> basis van onderwijskundige<br />
kennis en praktijkervaring met het project<br />
Erfgoedspoor van het Erfgoedhuis Zuid-Holland.<br />
Valt het MEE of valt het tegen? : eindrapport over de<br />
uitkomsten van de eerste Monitor Erfgoed Educatie<br />
(MEE), 2007 / P. van der Zant. - Gouda : Bureau ART,<br />
2008. - 39 p. : graf. - Met <strong>bij</strong>l. - In <strong>op</strong>dr. van Erfgoed<br />
Nederland<br />
Onderzoek naar <strong>erfgoededucatie</strong> in Nederland. In deze<br />
Monitor Erfgoed Educatie (MEE) komt naar voren welke<br />
erfgoedorganisaties educatieve activiteiten ontwikkelen<br />
en wat de aard en omvang van deze activiteiten is.
De monitor bestond uit een digitale vrage<strong>nl</strong>ijst die werd<br />
verzonden naar <strong>bij</strong>na 1.000 <strong>bij</strong> Erfgoed Nederland be-<br />
kende organisaties <strong>op</strong> het terrein van erfgoed: provinci-<br />
ale erfgoedhuizen, organisaties voor monumenten en<br />
specifiek erfgoed, archieven, organisaties voor archeologie,<br />
provinciale en lokale steunfuncties voor kunst en<br />
cultuur en instellingen voor natuur- en milieueducatie.<br />
De monitor zal elke twee jaar worden herhaald.<br />
BELEID<br />
Anno 2020!? : trends, evoluties en uitdagingen voor een<br />
nieuw decennium / A. Caals. - Brussel : FARO, 2010. -<br />
18 p.<br />
Om een goed en dynamisch erfgoedbeleid uit te stippelen,<br />
moet rekening worden gehouden met bredere<br />
trends. Maar hoe doe je dat? Deze publicatie biedt<br />
hiervoor een <strong>op</strong>stapje in de vorm van een trendboekje.<br />
In dit boekje geven vier experts hun visie over de mogelijke<br />
toekomst van het consumentengedrag, de objecten<br />
die ons omringen, de demografie en de globalisering.<br />
Deze visies worden vervolgens aangevuld met een overzicht<br />
van trends die organisaties kunnen gebruiken <strong>bij</strong><br />
hun gegevensverzameling in het kader van een externe<br />
analyse. Dit boekje kwam tot stand tijdens het zogeheten<br />
Prismaproject dat mogelijke scenario's voor Vlaanderen<br />
anno 2020 verkent.<br />
Het bereik van het verleden : ontwikkelingen in de<br />
belangstelling voor cultureel erfgoed / F. Huysmans,<br />
J. de Haan. - Den Haag : SCP, 2007. - 289 p. : fig.,<br />
graf., tab. - Met lit.<strong>op</strong>g. en samenv. in het Engels. -<br />
ISBN 978-90-377-0284-2<br />
Hoe staat het eige<strong>nl</strong>ijk met de belangstelling van<br />
Nederlanders voor het verleden? Hoe vaak bezoeken zij<br />
museale collecties, monumenten en historische stadsen<br />
dorpsgezichten en archeologische <strong>op</strong>gravingen?<br />
Hoeveel van hen bezoeken wel eens archieven? Hoe<br />
verhoudt zich deze belangstelling tot het gebruik van<br />
boeken, kranten, radio, televisie en internet voor het<br />
bevredigen van historische nieuwsgierigheid? En hoe<br />
actief zijn Nederlanders in hun vrije tijd als vrijwilliger in<br />
een museum, als lokaal historicus of als verzamelaar<br />
van objecten met historische waarde? In deze studie<br />
worden deze vragen beantwoord <strong>op</strong> basis van enquêteonderzoek<br />
en statistische gegevens. Ook worden ontwikkelingen<br />
in de belangstelling voor cultureel erfgoed<br />
en verschillen tussen bevolkingsgroepen gedocumenteerd.<br />
Afsluitend wordt <strong>op</strong> basis hiervan het erfgoedbeleid<br />
tegen het licht gehouden.<br />
2 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
Erfgoedbalans 2009 : archeologie, monumenten en<br />
cultuurlandschap in Nederland / E. Beukers<br />
(eindredacteur), M. de Boer (redacteur) ... [et al.]. -<br />
Amersfoort : Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,<br />
2009. - 300 p. : fig., graf., ill., tab. - Met samenv. in het<br />
Nederlands en Engels. - Met lit.<strong>op</strong>g. en reg. - ISBN 978-<br />
90-7604-662-4<br />
Stand van zaken ten aanzien van de archeologie, monumenten<br />
en het cultuurlandschap in Nederland. Aan de<br />
hand van feiten en cijfers, constateringen over het<br />
erfgoed en de ontwikkelingen van het erfgoedbeleid<br />
maakt de Erfgoedbalans het erfgoed zichtbaar. Bedoeld<br />
voor degenen die betrokken zijn <strong>bij</strong> de vormgeving en<br />
uitvoering van het erfgoedbeleid in Nederland: politici,<br />
beleidsmakers, bestuurders, beleidsambtenaren <strong>op</strong><br />
rijks-, provinciaal en gemeentelijk niveau. De stand van<br />
zaken voor wat betreft <strong>erfgoededucatie</strong> komt ook kort<br />
aan de orde.<br />
Is culturele diversiteit vanzelfsprekend of is aandacht<br />
vereist? : vervolgmeting erfgoed & culturele diversiteit<br />
2009 : eindrapport / N.E. Stroeker. - Zoetermeer : IOO,<br />
2009. - 106 p. : tab., graf. - In <strong>op</strong>dr. van Erfgoed<br />
Nederland<br />
Welke ontwikkelingen heeft de erfgoedsector in de afgel<strong>op</strong>en<br />
twee jaar doorgemaakt <strong>op</strong> het gebied van<br />
culturele diversiteit? Deze vraag staat centraal in dit<br />
onderzoek. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder<br />
andere activiteiten <strong>op</strong> het gebied van culturele diversiteit,<br />
projecten, samenwerking, deskundigheid, professionalisering<br />
en behoeften. Aa<strong>nl</strong>eiding voor dit onderzoek<br />
is de beleidsvisie die Erfgoed Nederland in 2008 ontwikkelde<br />
<strong>op</strong> het gebied van diversiteit. De kern van deze<br />
beleidsvisie is dat culturele diversiteit verankerd moet<br />
worden binnen het algemene beleid van de erfgoedinstellingen.<br />
� TIJDSCHRIFTARTIKEL<br />
Overgangsregeling cultuureducatie van de Stichting<br />
Fonds voor Cultuurparticipatie 2009 / Fonds voor<br />
Cultuurparticipatie<br />
In: Staatscourant. – Vol.(2008)2231(12feb.4)<br />
Regeling uitgevoerd door het Fonds voor Cultuurparticipatie.<br />
Cultuureducatieve projecten die in aanmerking<br />
komen voor een <strong>bij</strong>drage zijn projecten in of gericht <strong>op</strong><br />
het (primair en voortgezet) onderwijs binnen alle kunstdisciplines<br />
(van podiumkunsten tot literatuur en van<br />
beeldende kunst, nieuwe media tot film) en het cultureel<br />
erfgoed met inbegrip van de Canon van Nederland.
De straat spreekt boekdelen : erfgoed en culturele<br />
diversiteit / M. van der Putten, E. de Groot (redacteur),<br />
A. Kieskamp (redacteur), A. Knip (redacteur), M. Grever<br />
(auteur van voorwoord). - Amsterdam : Erfgoed<br />
Nederland, 2008. - 63 p. - ISBN 978-90-78956-06-8<br />
Voor deze bundel interviewde journalist Marja van der<br />
Putten twaalf representanten uit het erfgoedveld en uit<br />
migrantengroepen. Deze interviews geven een beeld van<br />
de manier waar<strong>op</strong> de erfgoedsector gestalte geeft aan<br />
culturele diversiteit. Het gaat over visie en beleid, over<br />
collectioneren, programmeren en communiceren, maar<br />
ook over 'kleuring' van het personeel en bestuur en het<br />
contact met migrantengroepen.<br />
Synergie² 2010 : het cultureel-erfgoedconvenant als<br />
hedendaags beleidsinstrument / M. Jacobs, B. Rzoska,<br />
G. Vercauteren. - Brussel : FARO, 2009. - 134 p. : ill. -<br />
Met lit.<strong>op</strong>g. en adressen. - ISBN 978-90-8992-008-9<br />
Deze publicatie staat stil <strong>bij</strong> de praktijk van tien jaar<br />
Vlaamse cultureel erfgoedconvenanten. Het boek bestaat<br />
uit twee delen. Marc Jacobs beschrijft de totstandkoming<br />
van de eerste convenanten. Vervolgens stellen<br />
de achttien erfgoedconvenanten zichzelf voor. Per convenant<br />
volgt een overzicht van de adressen, medewerkers<br />
en een bloemlezing van recente en oudere projecten.<br />
Toon karakter, zet in <strong>op</strong> cultureel erfgoed : gemeentelijk<br />
erfgoed, belangrijk voor een aantrekkelijk<br />
vestigingsklimaat / Kunsten '92 … [et al.]. - [Den Haag]<br />
[etc.] : Kunsten '92 [etc.], 2009. - Ongepag.<br />
Deze erfgoedagenda, samengesteld door Kunsten '92 en<br />
verschillende erfgoedorganisaties, biedt een aantal<br />
handreikingen aan gemeenteraadsleden en wethouders<br />
voor het maken van erfgoedbeleid. Vier praktische<br />
aanbevelingen worden hier<strong>bij</strong> gedaan: 1. Bundel krachten<br />
en verbeter de slagvaardigheid; 2. Geef erfgoed een<br />
stevige plek in ruimtelijke ontwikkeling; 3. Betrek burgers<br />
<strong>bij</strong> uw beleid; 4. Laat erfgoed doorklinken in alle<br />
gemeentelijke communicatie.<br />
Van denken naar doen : verslag van het denktraject<br />
<strong>erfgoededucatie</strong> / H. Schoefs, H. Van Genechten. -<br />
Brussel : FARO, 2008. - 71 p. : tab. - Met lit.<strong>op</strong>g.<br />
In 2008 werd het 'Denktraject <strong>erfgoededucatie</strong>' georganiseerd<br />
door het Agentschap Kunsten & Erfgoed, VIOE,<br />
CANON Cultuurcel, het Departement Cultuur, Jeugd,<br />
Sport en Media, in samenwerking met FARO. Dit is het<br />
eindverslag van dit denktraject. Het denktraject stelde<br />
zich tot doel om concrete acties te formuleren die een<br />
3 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
kwalitatieve samenwerking tussen het onderwijs- en het<br />
erfgoedveld stimuleren.<br />
Visie <strong>op</strong> erfgoed en educatie 2009-2012 / Erfgoed<br />
Nederland. - Amsterdam : Erfgoed Nederland, 2009. –<br />
9 p.<br />
In deze beleidsvisie beschrijft Erfgoed Nederland de<br />
definities, doelstellingen, uitgangspunten en ambities<br />
van het sectorinstituut <strong>op</strong> het gebied van <strong>erfgoededucatie</strong><br />
en de rol die Erfgoed Nederland daarin zelf speelt.<br />
Your base, my base : good practices diversiteit in en<br />
rondom erfgoedland / R. Jochems. - [Amsterdam] :<br />
Erfgoed Nederland, [2008]. - [6 p.]. - Met lit.<strong>op</strong>g.<br />
In 2007 liet Erfgoed Nederland onderzoek doen naar de<br />
stand van zaken <strong>op</strong> het gebied van diversiteit in de<br />
erfgoedsector. Uit dit onderzoek blijkt dat diversiteit nog<br />
lang niet in het beleid van de Nederlandse erfgoedinstellingen<br />
is verankerd, hoewel het als onderwerp of thema<br />
<strong>bij</strong> een meerderheid van de instellingen <strong>op</strong> de agenda<br />
staat. Het aanbieden van toolkits, het uitwisselen van<br />
kennis en ervaringen, het <strong>op</strong>doen van inspiratie, het<br />
doen van experimenten en het aangaan samenwerkingsverbanden<br />
vormen belangrijke voorwaarden voor<br />
diversiteit in erfgoed. Een belangrijk middel om diversiteit<br />
in de erfgoedsector te implementeren is de database<br />
van Erfgoed Nederland met good practices, van binnen<br />
en van buiten het erfgoedveld, <strong>op</strong> het gebied van diversiteit.<br />
ONDERWIJS<br />
'Aan de slag met het onderwijs!' : handleiding voor<br />
historische verenigingen om samen te werken met het<br />
onderwijs / S. van Grinsven, M-J. Vervest, I. Wilbrink. -<br />
Utrecht : NCV, 2009. - Herdr. - 31 p. : fig., ill., tab. - 1e<br />
dr.: 2003. - Met <strong>bij</strong>l. - ISBN 90-71840-60-3<br />
In deze handleiding wordt antwoord gegeven <strong>op</strong> de<br />
vraag: hoe kunnen historische verenigingen en scholen<br />
zodanig samenwerken dat er voor beide partijen een<br />
duidelijke meerwaarde ontstaat?<br />
De aansluiting van <strong>erfgoededucatie</strong> <strong>bij</strong> het nieuwe leren<br />
in het basisonderwijs : case study onderzoek naar<br />
ontwerp en implementatie van <strong>erfgoededucatie</strong> binnen<br />
de erfgoedprojecten van Erfgoed á la Carte / M. Gauw. -<br />
[S.l.] : [s.n.], 2008. - 27 p. : tab. - Met lit.<strong>op</strong>g. -<br />
Casestudy onderzoek Universiteit Twente<br />
De centrale vraag van dit onderzoek luidt: Op welke<br />
wijze wordt binnen de erfgoedprojecten van Erfgoed à la
Carte bewust of onbewust aangesloten <strong>bij</strong> verschillende<br />
aspecten van het nieuwe leren in het basisonderwijs?<br />
Deze vraag wordt beantwoord aan de hand van een<br />
onderzoek van vijf casestudies, waarvan twee cases<br />
uitgebreid zijn onderzocht aan de hand van volledige<br />
onderzoeksinstrumenten en drie cases ondersteunende<br />
resultaten bieden. Met de resultaten uit deze vijf casestudies<br />
wordt een cross-case analyse uitgevoerd. De<br />
resultaten en conclusies vormen de basis voor praktische<br />
handreikingen, die zich richten <strong>op</strong> het gebruik van<br />
de verschillende begrippen rondom het nieuwe leren, het<br />
bewust overdenken van aansluiting tijdens het ontwerpproces<br />
en de manier waar<strong>op</strong> uiteindelijk aansluiting kan<br />
worden gevonden binnen producten. De handreikingen<br />
kunnen worden gebruikt <strong>bij</strong> het ontwikkelen van toekomstige<br />
erfgoedprojecten.<br />
Al doende leert men : 4 erfgoedprojecten voor het<br />
VMBO : eindverslag / D. Wijstma. - Utrecht : Landschap<br />
Erfgoed Utrecht, 2009. - 23 p. : ill., tab. - Met lit.<strong>op</strong>g.<br />
Eindverslag van het project 'vmbo-extra impuls', waarvoor<br />
vier nieuwe projecten voor het vmbo zijn ontwikkeld.<br />
Het verslag geeft inzage in de werkwijze van Landschap<br />
Erfgoed Utrecht in het proces, de mogelijkheden,<br />
knelpunten en succesfactoren tijdens de ontwikkeling<br />
van deze projecten.<br />
Alles over buitenplaatsen : het rijke leven buiten de<br />
stad / Heemschut. - Amsterdam [etc.] : Heemschut<br />
[etc.], 2008. - Ongepag. : ill. - Uitg. i.s.m. het RACM en<br />
Joy Productions<br />
Tweede leskaart in de Heemschut RACM Monumenten-<br />
Reeks, ontwikkeld voor de laatste klassen van het basisonderwijs<br />
en de eerste klassen van het voortgezet onderwijs.<br />
De leskaart sluit aan <strong>op</strong> het venster 'Buitenhuizen.<br />
Rijk wonen buiten de stad in de 17de en 18de<br />
eeuw' van de Canon van Nederland. Deze kaart biedt<br />
informatie over wat een buitenplaats is, het leven in een<br />
buitenplaats, buitenplaatsen per provincie, en wat moeten<br />
we doen om de buitenplaatsen te behouden?<br />
Alles over monumenten / Heemschut. - Amsterdam<br />
[etc.] : Heemschut [etc.], 2008. - Ongepag. : ill. - Uitg.<br />
i.s.m. het RACM en Joy Productions<br />
Eerste leskaart in de Heemschut RACM Monumenten-<br />
Reeks, ontwikkeld voor de laatste klassen van het basisonderwijs<br />
en de eerste klassen van het voortgezet onderwijs.<br />
De leskaart sluit aan <strong>op</strong> de vensters van de<br />
Canon van Nederland. Deze kaart biedt informatie over<br />
4 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
monumenten: wat is een monument, welke typen zijn<br />
er, wat moeten we doen om monumenten te behouden?<br />
Canon met de kleine c : 50 verhalen en liederen /<br />
T. Meder (redacteur), R.A. Koman (redacteur),<br />
G. Rooijakkers (redacteur). - Bedum [etc.] : Profiel<br />
[etc.], 2008. - 192 p. : ill. - Uitg. i.s.m. DOC<br />
Volksverhaal van het Meertens Instituut en Leerstoel<br />
Nederlandse Etnologie, Universiteit van Amsterdam. -<br />
Met lit.<strong>op</strong>g., begrippe<strong>nl</strong>ijst en reg. - ISBN 978-90-5294-<br />
414-2<br />
Vijftig volksverhalen, liederen en getuigenissen uit de<br />
mondelinge overlevering waar<strong>bij</strong> erfgoed en uitingen uit<br />
de alledaagse cultuur centraal staan. Het is bruikbaar als<br />
geschiedenisboek voor docenten of kan als inspiratieboek<br />
dienen voor culturele, educatieve en museale<br />
instellingen die de Canon van de geschiedenis willen<br />
toepassen.<br />
De canon van Nederland : de vijftig vensters voor<br />
kinderen : van Pluk tot Willem van Oranje / F. van<br />
Oostrom. - Amsterdam : AUP, 2009. - 155 p. : ill. –<br />
Met woorde<strong>nl</strong>ijst. - ISBN 978-90-8964-097-0<br />
De canon van Nederland gaat over de geschiedenis en<br />
de ontwikkeling van Nederland en bestaat uit een verzameling<br />
van vijftig belangrijke gebeurtenissen, personen<br />
en voorwerpen, de zogeheten 'vijftig vensters'.<br />
Achterin het boek staat extra informatie: een woorde<strong>nl</strong>ijst,<br />
leesboeken, websites en mogelijke uitstapjes.<br />
Bestemd voor kinderen, voor pabo-studenten en voor<br />
docenten in het primair onderwijs.<br />
Cookies [dvd] : kunsteducatief erfgoedproject voor<br />
secundaire scholen / A. Geerts (coördinator),<br />
G. Herssens (producent). - Antwerpen : De Veerman,<br />
2008<br />
De dvd toont een beeld van tweee cookies-projecten,<br />
waar<strong>bij</strong> jongeren uit het voortgezet onderwijs in contact<br />
gebracht werden met erfgoed en kunst. De deelnemende<br />
scholen werkten een jaar lang rond een zelfgekozen<br />
erfgoedthema in de omgeving van de school, zoals een<br />
oud object, een archief, een gebouw, of een landschap.<br />
De dvd bevat ook interviews met leerkrachten, kunstenaars<br />
en de projectcoördinator. Hierin vertellen zij over<br />
hun ervaringen met het project. Tot slot bevat de dvd<br />
ook een aantal documenten, waaronder een stappenplan<br />
voor het <strong>op</strong>zetten van een cookies-project, een voorbeeld<br />
van een begroting en een voorbeeld van een<br />
schema waarin verschillende invalshoeken aan de orde<br />
komen.
Cultureel erfgoed : uitleg over de inhoud en betekenis<br />
van cultureel erfgoed binnen de beeldende vakken /<br />
G. Dinsbach ... [et al.], A. Rass (eindredacteur). -<br />
Enschede : SLO, 2008. - 50 p. : graf., tab. - Met lit.<strong>op</strong>g.,<br />
webadressen en <strong>bij</strong>l.<br />
De plaats van cultureel erfgoed in het curriculum van de<br />
beeldende vakken is onduidelijk en als gevolg daarvan in<br />
de praktijk nog onderontwikkeld. Deze publicatie beoogt<br />
een <strong>bij</strong>drage te leveren aan het <strong>op</strong>zetten, uitvoeren en<br />
evalueren van lessen die de betekenis van cultureel<br />
erfgoed voor het beeldend onderwijs tot zijn recht laat<br />
komen. De publicatie bevat een omschrijving van het<br />
begrip en beschrijft de betekenis van cultureel erfgoed<br />
voor de beeldende vakken en andersom. Daarnaast<br />
bevat het mondiale en Nederlandse voorbeelden afkomstig<br />
van de Werelderfgoed Lijst (World Heritage List) van<br />
UNESCO. Tot slot worden er handvatten gegeven aan<br />
docenten voor het ontwikkelen van een eigen lesprogramma<br />
over cultureel erfgoed in de eigen omgeving.<br />
Cultureel erfgoed en hedendaagse kunst :<br />
begripsverheldering en lesvoorbeelden / A. Rass, S. van<br />
Tuinen, G. Remmers (redacteur). - Enschede : SLO,<br />
2008. - 35 p. : fig. - Met <strong>bij</strong>l. - De publicatie is onderdeel<br />
van de website: www.durftecombineren.slo.<strong>nl</strong><br />
Een beschrijving van negen leer<strong>op</strong>gaven waar<strong>bij</strong> hedendaagse<br />
kunst en cultureel erfgoed centraal staan. Uitgangspunt<br />
hier<strong>bij</strong> is vanuit een historisch voorbeeld een<br />
link te leggen met een hedendaagse kunstuiting. Het<br />
doel is leerlingen te inspireren en ze het verband tussen<br />
heden en verleden te laten ervaren. Bedoeld voor het<br />
voortgezet onderwijs onderbouw.<br />
De erfenis van 4 jaar projecten Erfgoed à la Carte :<br />
handreikingen voor het integreren van <strong>erfgoededucatie</strong><br />
in het curriculum van het basisonderwijs :<br />
eindrapportage / I. Visscher-Voerman, T. Huizinga. -<br />
Enschede : Universiteit Twente, 2009. - 84 p. : tab. -<br />
Met lit.<strong>op</strong>g. en <strong>bij</strong>l.<br />
Erfgoed à la Carte is een stimuleringsproject dat tot doel<br />
heeft cultureel erfgoed als een vanzelfsprekend onderdeel<br />
te integreren in het primair onderwijs en daarmee<br />
ook in de leefwereld van kinderen. Dit onderzoek heeft<br />
als doel het achterhalen hoe erfgoedleren <strong>op</strong> een goede<br />
manier geïntegreerd kan worden in het curriculum.<br />
Daar<strong>bij</strong> is gekeken naar vier criteria voor ontwikkelde<br />
producten: validiteit, relevantie, praktische haalbaarheid<br />
en aansprekendheid voor leerlingen en docenten. Er zijn<br />
drie literatuurstudies uitgevoerd en er is onderzoek<br />
gedaan binnen acht samenwerkingsverbanden van<br />
5 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
Erfgoed à la Carte naar de ontwikkelde materialen en de<br />
gevolgde ontwerp- en invoeringsprocessen. Hiervan zijn<br />
acht aparte verslagen gemaakt, resulterend in concrete<br />
handreikingen <strong>op</strong> basis van die specifieke situatie.<br />
Erfgoed ... meetbaar goed? : eindevaluatie van het<br />
vierjarig project Erfgoed à la Carte van Erfgoed<br />
Nederland / P. van der Zant. - Gouda : Bureau ART,<br />
2009. - 61 p.<br />
Bureau ART volgde in <strong>op</strong>dracht van Erfgoed Nederland<br />
vanaf 2005 vier jaar lang het project Erfgoed à la Carte<br />
en bracht elk half jaar een publicatie uit over de voortgang,<br />
zodat de projectleiding kon <strong>bij</strong>sturen en de vijftien<br />
deelprojecten van elkaar konden leren. Het model dat<br />
Bureau ART daarvoor gebruikte kan worden aangeduid<br />
als 'dynamische evaluatie'. Aan het eind van 2008 werden<br />
in de meeste van de vijftien deelprojecten door<br />
Bureau ART eindmetingen verricht <strong>bij</strong> de scholen en<br />
soms ook <strong>bij</strong> instellingen die aan Erfgoed à la Carte<br />
deelnamen. Deze eindmetingen geven, samen met de<br />
zeven halfjaarlijkse evaluaties, een inzicht in de resultaten<br />
van Erfgoed à la Carte. In het rapport wordt beschreven<br />
hoe de evaluatie en effectmeting van Erfgoed à<br />
la Carte zijn uitgevoerd en wat de belangrijkste uitkomsten<br />
zijn. Parallel aan dit rapport heeft de Universiteit<br />
Twente in januari 2009 het rapport 'De erfenis van vier<br />
jaar projecten Erfgoed à la Carte' uitgebracht.<br />
Erfgoed & burgerschap : integratie, identiteit,<br />
gezondheid, politiek en mediawijsheid : 50 inspirerende<br />
lesideeën / M. Warmer, M. Berendsen (redacteur),<br />
V. Roeper (eindredacteur). - Haarlem : Cultureel Erfgoed<br />
Noord-Holland, 2008. - Ongepag. : ill.<br />
Deze waaier bevat 50 ideeën voor de bovenbouw van<br />
het basisonderwijs en voor het voortgezet onderwijs.<br />
Alle lessen gaan over erfgoed en burgerschap, een<br />
thema dat raakvlakken heeft met verschillende leergebieden.<br />
Elk blad bevat een nieuwe les en beschrijft stap<br />
voor stap hoe leerkrachten hun les kunnen <strong>op</strong>bouwen,<br />
met wie ze hiervoor kunnen samenwerken en waar ze<br />
terecht kunnen voor informatie. De lessen zijn ingedeeld<br />
in drie erfgoedgebieden: 'erfgoed van jezelf', 'erfgoed in<br />
je omgeving' en 'erfgoed van iedereen'. Hiermee wordt<br />
de relatie van de leerling met de erfgoedbronnen aangegeven:<br />
gaat het over het verhaal van het kind zelf, zijn<br />
familie, zijn directe omgeving? Gaat het over het eigen<br />
dorp, de eigen wijk of stad, of eigen regio? Of over grote<br />
gebieden: Nederland of zelfs de wereld?
Erfgoed & kunst : dans, drama, beeldend, literair,<br />
audiovisueel en muziek : 44 inspirerende lesideeën /<br />
M. Warmer (eindredacteur), V. Roeper (eindredacteur). -<br />
Haarlem : Cultureel Erfgoed Noord-Holland, 2009. -<br />
Ongepag. : ill.<br />
Deze waaier bevat 44 lesideeën waar<strong>bij</strong> kunsteducatie<br />
(dans, drama, beeldend, literair, audiovisueel en muziek)<br />
en <strong>erfgoededucatie</strong> centraal staan. De lessen zijn<br />
onderling te combineren, maar kunnen ook als <strong>op</strong> zichzelf<br />
staande activiteit worden beschouwd. De lessen zijn<br />
ingedeeld in drie niveaus: groep 1 t/m 4 van de basisschool,<br />
groep 5 t/m 8 van de basisschool en de onderbouw<br />
van het voortgezet onderwijs. Drie erfgoedgebieden<br />
geven de relatie aan van de leerlingen met de gebruikte<br />
erfgoedbronnen: 'erfgoed van jezelf', 'erfgoed in<br />
je omgeving' en 'erfgoed van iedereen'. Hiermee wordt<br />
de relatie van de leerling met de erfgoedbronnen aangegeven:<br />
gaat het over het verhaal van het kind zelf, zijn<br />
familie, zijn directe omgeving? Gaat het over het eigen<br />
dorp, de eigen wijk of stad, of eigen regio? Of over grote<br />
gebieden: Nederland of zelfs de wereld?<br />
Erfgoed <strong>bij</strong> de les [dvd] : een film over het wat, hoe en<br />
waarom van <strong>erfgoededucatie</strong> / M. Haas, V. Roeper. -<br />
Haarlem : Bureau Erfgoededucatie Noord-Holland, 2008<br />
Deze film gaat in <strong>op</strong> de vragen: Wat is erfgoed?; Wat is<br />
de meerwaarde van <strong>erfgoededucatie</strong>?; en Wat brengt<br />
het werken met erfgoed <strong>bij</strong> leerlingen teweeg? De film is<br />
bedoeld voor Noord-Hollandse interne cultuurcoördinatoren<br />
(icc'ers).<br />
Erfgoed en de multiculturele klas : verslag : 24 april<br />
2008, West Indisch Huis, Amsterdam / R. Jochems<br />
(verslaglegger). - Amsterdam : Erfgoed<br />
Nederland/Netwerk CS/DIV Management, 2008. - 18 p. :<br />
ill.<br />
Hoe speelt <strong>erfgoededucatie</strong> in <strong>op</strong> de veranderende<br />
samenstelling van schoolklassen? Deze vraag stond<br />
centraal <strong>op</strong> de kennisnetwerk<strong>bij</strong>eenkomst 'Erfgoed en de<br />
multiculturele klas'. In het verlengde hiervan vroeg<br />
i<strong>nl</strong>eider Boris Dumfries zich af: hoe k<strong>op</strong>pelen we thema's<br />
als erfgoed, multiculturaliteit en interculturaliteit aan<br />
sociale thema's als isolement en uitsluiting? In het ochtendprogramma<br />
kwamen concrete projecten, ervaringen<br />
en uitgangspunten aan de orde. Het middagprogramma<br />
van de studiedag stond in het teken van verdieping:<br />
theorievorming, visie en beleid. Na drie verdiepende<br />
lezingen eindigde de dag met een debat.<br />
6 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
Erfgoed leeft! : 10 kant-en-klare lessen over ons erfgoed<br />
voor het vijfde en zesde leerjaar : educatief pakket <strong>bij</strong><br />
het boek 'Zal het atomium er nog staan als ik groot<br />
ben?' / Productiehuis Impressantplus. - [S.l.] : Eur<strong>op</strong>a<br />
Nostra Belgium, [2009]. - 24 p. + 10 lesbladen. : fig.,<br />
ill. - Uitg. i.s.m. Open Monumentendag Vlaanderen en<br />
het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed<br />
Bij het boek 'Zal het atomium er nog staan als ik groot<br />
ben?' is een lessenpakket ontwikkeld met als doel erfgoed<br />
dichter <strong>bij</strong> kinderen uit de 3e graad lager onderwijs<br />
(= groep 5/6 van het basisonderwijs) te brengen. Aan<br />
de hand van een reeks <strong>op</strong>drachten leren de kinderen<br />
kijken naar erfgoed, het te begrijpen en het belang<br />
ervan in te zien. Hun meningen en interpretaties worden<br />
getoetst aan reële betekenissen van erfgoed. Dit pakket<br />
bestaat uit 10 uitgewerkte lessen (een basisles en 9<br />
themalessen) in de vorm van k<strong>op</strong>ieerbare lesbladen.<br />
Elke les is uitgewerkt rond een hoofdstuk van het boek.<br />
Elke les bevat: een suggestie voor het starten van de<br />
les; de <strong>op</strong>lossingen van de <strong>op</strong>drachten <strong>op</strong> de lesbladen<br />
en achtergrondinformatie; suggesties voor extra <strong>op</strong>drachten;<br />
suggesties voor activiteiten buiten de school.<br />
ErfGoedonderwijs <strong>op</strong> de basisschool / M. Thomése. -<br />
Assen : Van Gorcum, 2008. - 106 p. : ill., tab. - Met<br />
lit.<strong>op</strong>g. en <strong>bij</strong>l. - ISBN 978-90-232-4420-2<br />
Dit boek biedt pabostudenten en leerkrachten zicht <strong>op</strong><br />
de actuele plaats en mogelijke aanpak van <strong>erfgoededucatie</strong><br />
binnen het basisonderwijs. Met <strong>erfgoededucatie</strong><br />
kunnen de kerndoelen van 'Oriëntatie <strong>op</strong> jezelf en de<br />
wereld' en 'Kunstzinnige oriëntatie' gerealiseerd worden.<br />
Het biedt de mogelijkheid om lesstof van andere vakken<br />
te concretiseren en te verlevendigen. Naast een theoretische<br />
onderbouwing volgt een praktisch deel met een<br />
stappenplan, formats en lessuggesties.<br />
Geschiedenis, erfgoed en didactiek / C. van Boxtel, E. de<br />
Groot (redacteur), E. Snoep (redacteur). - Amsterdam :<br />
Erfgoed Nederland, 2009. - 39 p. - Met lit.<strong>op</strong>g. - ISBN<br />
978-90-78956-08-2<br />
Rede uitgesproken <strong>bij</strong> de aanvaarding van het ambt van<br />
<strong>bij</strong>zonder hoogleraar Historische Cultuur en Educatie aan<br />
de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van<br />
de Erasmus Universiteit Rotterdam <strong>op</strong> 20 februari 2009.<br />
Deze <strong>bij</strong>zondere leerstoel is gevestigd vanwege Erfgoed<br />
Nederland en mede mogelijk gemaakt door de Vereniging<br />
Trustfonds Erasmus Universiteit Rotterdam. In haar<br />
betoog reflecteert Carla van Boxtel <strong>op</strong> geschiedenisonderwijs<br />
en <strong>erfgoededucatie</strong> vanuit de vragen en verwachtingen<br />
die <strong>op</strong> dit moment naar voren komen. Welke
implicaties van de toegenomen aandacht voor Neder-<br />
landse geschiedenis zijn er? Wat betekent het om histo-<br />
rische feiten te leren? Vervolgens zet zij uiteen waarom<br />
de ontwikkeling van het historisch denken en redeneren<br />
zo belangrijk is. Van Boxtel gaat hier<strong>bij</strong> ook in <strong>op</strong> de<br />
vraag in hoeverre <strong>erfgoededucatie</strong> een <strong>bij</strong>drage kan<br />
leveren aan historisch denken. Tot slot besteedt ze<br />
aandacht aan het onderzoek waar zij zich vanuit de<br />
leerstoel <strong>op</strong> zal richten.<br />
Geschiedenis geven : praktische vakdidactiek voor het<br />
basisonderwijs / R. de Bruin, M. Bosua. - Assen : Van<br />
Gorcum, 2009. - 334 p. - Met reg. - ISBN 978-90-232-<br />
4465-3<br />
De publicatie bevat tien hoofdstukken, waar<strong>bij</strong> elk<br />
hoofdstuk een tijdvak behandelt. Binnen ieder hoofdstuk<br />
wordt daarnaast aandacht besteed aan de onderwerpen<br />
van de canon van Nederland. Alle hoofdstukken starten<br />
met een didactisch aspect. Hierin wordt <strong>op</strong> toegankelijke<br />
wijze een algemeen didactisch principe vertaald naar de<br />
toepassing <strong>bij</strong> het vak geschiedenis. Aan de orde komen<br />
<strong>bij</strong>voorbeeld niet alleen de lesvoorbereiding en de lessenserie,<br />
maar ook omgevingsonderwijs en het gebruik<br />
van beeldmateriaal. Ook zijn vakoverstijgende lessuggesties<br />
en zelfstudie<strong>op</strong>drachten <strong>op</strong>genomen. Het boek is<br />
bedoeld voor zowel pabostudenten als leerkrachten<br />
basisonderwijs.<br />
Handreikingen voor een kennisgerichte en<br />
ervaringsgerichte didactische aanpak binnen<br />
<strong>erfgoededucatie</strong> / T. Huizinga. - [S.l.] : [s.n.], [2008]. -<br />
22 p. : tab. - Met lit.<strong>op</strong>g. - Casestudy onderzoek<br />
Universiteit van Twente<br />
In de centrale vraag binnen dit onderzoek wordt ingegaan<br />
<strong>op</strong> wat goede manieren zijn gebleken om de ervaringsgerichte<br />
en/of kennisgerichte didactische aanpak te<br />
gebruiken binnen <strong>erfgoededucatie</strong> in het basisonderwijs.<br />
De resultaten worden omgezet in praktische handreikingen<br />
zodat <strong>bij</strong> komende erfgoedprojecten ontwerpers<br />
ondersteund worden <strong>bij</strong> het ontwikkelen van <strong>erfgoededucatie</strong>.<br />
Kif kif en shouf shouf <strong>op</strong> ontdekking / K. D'hamers,<br />
H. Schoefs, B. Geudens (eindredacteur). - Brussel :<br />
FARO, 2009. - 2 dl. (Ongepag., 64 p.) : ill.<br />
Lespakket voor leerkrachten uit het kleuteronderwijs die<br />
willen werken met culturele diversiteit bekeken vanuit de<br />
leefwereld van de kinderen, bestaande uit een prentenboek<br />
en een didactische handleiding. In het didactisch<br />
pakket worden enkele thema's uit het prentenboek<br />
7 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
uitgewerkt als lessuggesties: zintuigen en seizoenen,<br />
feesten en rituelen, omgeving en emotie. In de <strong>bij</strong>lage<br />
vinden leerkrachten verder een overzicht van diverse<br />
thema's die in de kleuterklas ook aan bod komen: beroepen<br />
en bezigheden, eetcultuur, gevoelens en emoties,<br />
feesten en rituelen, kunst, natuur, gezondheid,<br />
kledij, de omgeving waarin men woont, tijd, zintuigen,<br />
veiligheid en verkeer, vervoer en weer. Het didactisch<br />
pakket biedt ook bruikbare spelletjes aan: een domino,<br />
memory en associatiespel. Tenslotte suggesties voor<br />
enkele methodieken om met het prentenboek als basis<br />
ouderparticipatie te stimuleren.<br />
Kleurrijk spoor : artikel / J. Snoijink, F. Ruepert<br />
(projectleider). - Amsterdam : Erfgoed Nederland,<br />
2008. - 23 p. : ill.<br />
Kleurrijk Spoor is een project gericht <strong>op</strong> het integreren<br />
van <strong>erfgoededucatie</strong> in het curriculum van vmbo-scholen<br />
met een gekleurde signatuur. Eén van de doelstellingen<br />
is duurzame relaties te laten ontstaan tussen de deelnemende<br />
scholen en erfgoedinstellingen in de buurt. Dit<br />
artikel vat de lessen van het Kleurrijk Spoor samen.<br />
Tevens worden tips en handvatten voor erfgoedinstellingen<br />
aangereikt.<br />
Leren verbinden, verbindend leren : erfgoed,<br />
maatschappelijke stage en brede school / P. van der<br />
Zwaal. - [Leiden] : Erfgoedhuis Zuid Holland, 2009. –<br />
18 p. : ill., tab. - Met <strong>bij</strong>l. - In <strong>op</strong>dr. van Erfgoedhuis<br />
Zuid-Holland<br />
Op welke wijze kunnen erfgoedinstellingen de ontwikkelingen<br />
rondom brede school en maatschappelijke stage<br />
(beter) gebruiken om jongeren in contact te brengen<br />
met hun cultuurhistorische omgeving? Deze vraag is<br />
door provincie Zuid-Holland gesteld aan Erfgoedhuis<br />
Zuid-Holland en is vervolgens door Cordys Onderwijstrajecten<br />
onderzocht binnen het project 'Leren verbinden,<br />
verbindend leren' (1 augustus 2008 - 1 juli 2009).<br />
Het project maakt duidelijk dat maatschappelijke stages<br />
en de brede school nieuwe kansen bieden aan erfgoedinstellingen<br />
voor de uitvoering van hun kerntaak. Erfgoedhuis<br />
Zuid-Holland kan de instellingen <strong>bij</strong> het benutten<br />
van deze kansen goede diensten bewijzen. Deze rapportage<br />
is een verslag van activiteiten en bevindingen.<br />
En bevat tevens een aantal aanbevelingen voor het<br />
vervolg en een beschrijving van concrete voorbeelden<br />
van stages.
� TIJDSCHRIFTARTIKEL<br />
Operatie Sigismund: het eerste schooljaar van een<br />
educatief programma / S. Poelman<br />
In: Archievenblad. - Vol.112(2008)9(nov.30-31)<br />
Terugblik <strong>op</strong> het eerste schooljaar waarin 3000 basisschoolleerlingen<br />
het educatief programma 'Operatie<br />
Sigismund' hebben gespeeld. Het programma is in de<br />
vorm van een adventure waar<strong>bij</strong> leerlingen met behulp<br />
van de modernste technologie als speurneuzen aan de<br />
slag gaan. Inzet vormen bronnen uit het archief van<br />
Sigismund van Heiden Reinestein. Doel is om de leerlingen<br />
respect en zorg voor erfgoed <strong>bij</strong> te brengen.<br />
De samenwerking tussen docenten en hun professionele<br />
ontwikkeling <strong>bij</strong> het ontwerpen van lesmateriaal voor<br />
<strong>erfgoededucatie</strong> / I.C. Fahner. - [S.l.] : [s.n.], 2008. -<br />
23 p. : fig., tab. - Met lit.<strong>op</strong>g. - Case study onderzoek<br />
Universiteit van Twente<br />
In deze scriptie wordt onderzocht hoe de samenwerking<br />
tussen docenten en erfgoeddeskundigen is verl<strong>op</strong>en<br />
tijdens het ontwerpen van het lesmateriaal en welke<br />
rollen docenten in het ontwerpproces hadden. Daarnaast<br />
is in dit onderzoek gekeken naar de professionele ontwikkeling<br />
van basisschool docenten en hun betrokkenheid<br />
met de school en de implementatie van het lesmateriaal,<br />
aangezien dit voor de implementatie van het<br />
ontworpen lesmateriaal in het curriculum van het basisonderwijs<br />
belangrijk is. In totaal is er in drie regio's een<br />
case studie uitgevoerd, waarin gekeken is naar de manieren<br />
van samenwerking, professionele ontwikkeling en<br />
betrokkenheid van docenten. Na het uitvoeren van<br />
cross-case analyses zijn handreikingen voor deze drie<br />
concepten <strong>op</strong>gesteld, welke gebruikt kunnen worden <strong>bij</strong><br />
nieuwe initiatieven voor de verankering van <strong>erfgoededucatie</strong><br />
in het basisonderwijs.<br />
Van p<strong>op</strong>penspel tot poldermodel : 16 Noord-Hollandse<br />
erfgoedprojecten voor het primair en voortgezet<br />
onderwijs / M. Visser (redacteur), M. Schäuikes<br />
(eindredacteur), V. Roeper (eindredacteur). - Haarlem :<br />
Cultureel Erfgoed Noord-Holland, 2010. - 76 p. : ill. -<br />
ISBN 978-90-814322-2-1<br />
In deze publicatie worden zestien educatieprojecten<br />
nader belicht. Bureau Erfgoededucatie sprak met betrokkenen,<br />
waaronder leerkrachten, schooldirecteuren<br />
en lesontwikkelaars. Zij vertellen over hun ervaringen<br />
met het ontwikkelen, de uitvoering en de verankering<br />
van de projecten. De publicatie biedt tevens enkele<br />
lijsten met praktische tips voor scholen en culturele<br />
instellingen die met <strong>erfgoededucatie</strong> aan de slag willen.<br />
8 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
Verslag 'Ontmoeting <strong>op</strong> niveau' : doelen en evaluatie<br />
van <strong>erfgoededucatie</strong> : praktijk en onderzoek in<br />
wisselwerking / C. van Boxtel, D. de Hond, J. Snoijink,<br />
F. Ruepert (redacteur), M. Mulders (eindredacteur). -<br />
[Amsterdam] : Erfgoed Nederland, 2009. - 27 p. : ill. -<br />
In samenw. met de Erasmus Universiteit Rotterdam,<br />
OPEN en <strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland<br />
Studiedag <strong>op</strong> 22 september gehouden <strong>op</strong> de Erasmus<br />
Universiteit in Rotterdam over het evalueren van<br />
<strong>erfgoededucatie</strong>ve projecten. Directeur van Erfgoed<br />
Nederland Richard Hermans sprak in zijn <strong>op</strong>eningswoord<br />
over de studiedag als een uitgelezen gelegenheid om<br />
theorie en praktijk dichter <strong>bij</strong> elkaar te brengen. Op het<br />
programma stonden: een interview met Irene Visscher<br />
en Peter van der Zant over de theorie en praktijk van<br />
evaluatie; het nieuwe onderzoeksprogramma 'Heritage<br />
education, plurality of narratives and shared historical<br />
knowledge' dat door de Erasmus Universiteit wordt<br />
uitgevoerd door een team van vijf onderzoekers onder<br />
leiding van <strong>bij</strong>zonder hoogleraar Carla van Boxtel; een<br />
lezing van Barend van Heusden, universitair hoofddocent<br />
Rijksuniversiteit Groningen over het onderzoek 'Cultuur<br />
in de spiegel: naar een doorl<strong>op</strong>ende leerlijn cultuureducatie';<br />
en een lezing van Peter van Mensch, lector<br />
Cultureel Erfgoed aan de Amsterdamse Hogeschool voor<br />
de Kunsten. Daarnaast werd aandacht geschonken aan<br />
de lancering van het Platform Erfgoededucatie, de maatschappelijke<br />
stage en een aantal evaluaties van praktijkervaringen.<br />
� TIJDSCHRIFTARTIKEL<br />
Vijftig vensters voor het onderwijs / C. Hageman<br />
In: Boekman. - Vol.21(2009)79(zomer88-91)<br />
Artikel over hoe Erfgoed Nederland de kennismaking<br />
tussen de canon en het onderwijs gestalte heeft gegeven.<br />
Deze kennismaking kreeg vorm in een traject van<br />
zestien conferenties in de twaalf provincies en vier grote<br />
steden in Nederland. Uitgangspunt daar<strong>bij</strong> was de canon<br />
die als een canonkaravaan de school binnen reed. Ook<br />
wordt gekeken naar nieuwe initiatieven, zoals nascholing,<br />
materiaalontwikkeling, integratie van de Canon in<br />
het bestaande curriculum en het uitwerken van voorbeeldlessen<br />
en de toetsing daarvan.<br />
Vmbo + landschap & erfgoed = een prima match! [dvd]:<br />
vier vmbo-projecten in de praktijk / Landschap Erfgoed<br />
Utrecht. - Utrecht : Landschap Erfgoed Utrecht, [2009]<br />
Deze dvd geeft docenten die met de projecten rondom<br />
erfgoed en landschap aan de slag willen een beeld van<br />
de inhoud en werkwijze van de projecten. Te zien zijn
leerlingen die werken aan het project en docenten ver-<br />
tellen over hun ervaringen. Uit de filmpjes blijkt dat<br />
vmbo en erfgoed een goede combinatie zijn: <strong>erfgoededucatie</strong><br />
gaat uit van de eigen omgeving en is gericht <strong>op</strong><br />
de praktijk. Dit sluit goed aan <strong>op</strong> de praktijkgerichte<br />
manier van leren van vmbo-leerlingen. De vier projecten<br />
zijn: 'Bekijk 't erfgoed'; 'Laat jezelf zien! : Nu, straks en<br />
over 100 jaar'; 'Vroeger was het beter'; 'Verdwenen<br />
geluiden'.<br />
Voor<strong>bij</strong> Erfgoed à la Carte : een terugblik <strong>op</strong> de<br />
toekomst van <strong>erfgoededucatie</strong> / C. Hageman<br />
(redacteur), E. de Groot (eindredacteur), E. Snoep<br />
(eindredacteur), C. van Boxtel ... [et al.]. - Amsterdam :<br />
Erfgoed Nederland, 2009. - 87 p. : ill., tab. - Met lit.<br />
<strong>op</strong>g. - ISBN 978-90-78956-09-9<br />
Deze publicatie geeft een beeld van het project Erfgoed<br />
à la Carte, waarin gedurende vier jaar gewerkt werd aan<br />
het ontwikkelen van erfgoedaanbod voor scholen in het<br />
primair onderwijs. Er wordt een beeld geschetst van de<br />
ontwikkeling van netwerken tussen scholen, aanbieders<br />
en intermediairs, van materialen, leerlijnen, duurzame<br />
samenwerking, bedoelde en onbedoelde neveneffecten,<br />
monitoring van het project en onderzoek. Met <strong>bij</strong>dragen<br />
van onder andere J.J. Knol (directeur Fonds voor<br />
Cultuurparticipatie), C. van Boxtel (<strong>bij</strong>zonder hoogleraar<br />
Historische Cultuur en Educatie, Erasmus Universiteit),<br />
I. Visscher-Voerman en T. Huizinga (Universiteit Twente)<br />
en P. van der Zant (Bureau Art).<br />
Zal het atomium er nog staan als ik groot ben? : het<br />
avontuur van het erfgoed / Y. Robert. - [S.l.] : Eur<strong>op</strong>a<br />
Nostra Belgium, 2008. - 2e dr. - 89 p. : ill. - [1e dr.:<br />
2004]. - Met adressen. - Uitg. naar aa<strong>nl</strong>eiding van het<br />
20-jarig bestaan van de Open Monumentendagen in<br />
België. - ISBN 90-75463-58-8<br />
Dit boek geeft een beeld van erfgoed en erfgoedzorg<br />
speciaal voor kinderen. Met een simpele woordenschat<br />
worden complexe zaken aangekaart zoals de oorsprong<br />
van het idee 'erfgoed', de geschiedenis en de verschillende<br />
theorieën over erfgoed, de grote theoretische<br />
teksten zoals het Charter van Venetië, maar ook verschillende<br />
concepten die verband houden met erfgoedbeheer<br />
en -onderhoud. Vragen die aan de orde komen:<br />
Wat is erfgoed precies en hoe moeten we ermee omgaan?<br />
Zijn parken en fabrieken ook erfgoed? En hoe zit<br />
het met natuur, kan dat ook erfgoed zijn? Wat zijn de<br />
belangrijkste monumenten in België en Eur<strong>op</strong>a? Het<br />
boek is niet alleen een leesboek, maar vormt ook het<br />
uitgangspunt en de leidraad voor het educatief pakket<br />
9 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE<br />
'Erfgoed leeft!', dat erfgoed dichter <strong>bij</strong> kinderen uit de 3e<br />
graad lager onderwijs (groep 5/6 van het basisonderwijs)<br />
wil brengen. Aan de hand van een reeks <strong>op</strong>drachten<br />
leren de kinderen kijken naar erfgoed, het te begrijpen<br />
en het belang ervan in te zien.
Websites<br />
www.den.<strong>nl</strong><br />
DEN bevordert en bewaakt de kwaliteit van digitalisering en digitale dienstverlening door de<br />
erfgoedsector (archieven, musea, bibliotheken met <strong>bij</strong>zondere collecties, archeologische en<br />
bouwhistorische instellingen). DEN is er voor alle erfgoedinstellingen, zowel archieven, musea,<br />
bibliotheken met <strong>bij</strong>zondere collecties, archeologische en bouwhistorische instellingen.<br />
www.entoen.nu<br />
entoen.nu is bedoeld voor alle geïnteresseerden in de Nederlandse cultuur en geschiedenis, en in het<br />
<strong>bij</strong>zonder voor leerlingen en docenten in bovenbouw basisonderwijs en onderbouw voortgezet<br />
onderwijs. De stichting entoen.nu stimuleert het gebruik van de canon van Nederland in onderwijs en<br />
same<strong>nl</strong>eving. Ze doet dat onder meer via de website, waar de vijftig vensters in woord en beeld<br />
worden gepresenteerd. Het aan de website gek<strong>op</strong>pelde discussieforum biedt gelegenheid voor het<br />
gesprek over de canon.<br />
www.erfgoednederland.<strong>nl</strong><br />
Erfgoed Nederland is het landelijke sectorinstituut voor het erfgoed. Erfgoed Nederland is een<br />
aanspreek- en informatiepunt voor verschillende partijen: Instellingen en organisaties in het<br />
erfgoedveld, zoals archeologische instellingen, archieven, landschaps- en monumentenorganisaties,<br />
en musea, maar ook particuliere organisaties, zoals archeologische en historische verenigingen,<br />
particuliere monumentenorganisaties en vriendenkringen. Het programma Erfgoed en<br />
Cultuurparticipatie van Erfgoed Nederland richt zich onder meer <strong>op</strong> imagoverbetering van<br />
erfgoedinstellingen, stimulering van actief burgerschap, de professionalisering van educatie <strong>bij</strong><br />
erfgoedinstellingen, een theoretisch fundament voor <strong>erfgoededucatie</strong> en het stimuleren van (nieuwe)<br />
samenwerkingsverbanden. Educatie heeft betrekking <strong>op</strong> mensen in alle leeftijdscategorieën, zowel in<br />
als buiten de school.<br />
www.heemschut.<strong>nl</strong><br />
Heemschut is een particuliere vereniging die zich inzet voor de bescherming van cultuurmonumenten.<br />
De vereniging komt in actie <strong>bij</strong> verwaarlozing of dreigende slo<strong>op</strong> van monumenten en wanneer een<br />
historisch stadsgezicht aangetast dreigt te worden door disharmoniërende nieuwbouw. Cruciaal<br />
daar<strong>bij</strong> is het werk van de Heemschutcommissies in de twaalf provincies en Amsterdam. Deze<br />
commissies beschermen de monumenten in hun regio. De vereniging heeft twee leskaarten<br />
ontwikkeld voor het basisonderwijs. Op deze leskaarten vinden leerlingen van basisscholen informatie<br />
voor hun werkstuk of spreekbeurt.<br />
www.kb.<strong>nl</strong><br />
De KB is de nationale bibliotheek van Nederland: zij brengt mensen en informatie samen.<br />
De KB beheert onder meer de website www.geheugenvannederland.<strong>nl</strong>. Het Geheugen van Nederland<br />
is het nationale programma voor de digitalisering van het Nederlands cultureel erfgoed. Het<br />
programma wil de (verborgen) collecties van archieven, musea en bibliotheken digitaliseren en<br />
beschikbaar stellen <strong>op</strong> internet. Al het digitale materiaal - afbeeldingen, maar ook geluid, bewegend<br />
beeld en tekst - is te bekijken en te beluisteren. Gebruikers kunnen door tientallen historische<br />
collecties bladeren, of gericht zoeken naar (beeld)materiaal over een specifiek onderwerp. De site<br />
heeft ook een apart educatief gedeelte. Docenten en leerlingen uit het voortgezet onderwijs vinden<br />
hier digitale lessen die ontwikkeld zijn <strong>op</strong> basis van bestaande Geheugencollecties.<br />
10 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE
www.nationaalarchief.<strong>nl</strong><br />
Het Nationaal Archief biedt enerzijds als bewaarplaats van overheidsinformatie de gelegenheid aan<br />
die overheid om zich te verantwoorden, anderzijds geeft het iedereen de mogelijkheid om aan de<br />
gewenste informatie te komen, met welk oogmerk dan ook. Scholieren, studenten en hun docenten<br />
vinden in het Nationaal Archief historische bronnen die kunnen worden gebruikt in het onderwijs zoals<br />
lespakketten voor het basisonderwijs of beeldmateriaal voor <strong>bij</strong> een presentatie of werkstuk.<br />
www.<strong>op</strong>enerfgoed.<strong>nl</strong><br />
OPEN Erfgoed (Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland) is het overleg tussen erfgoedhuizen<br />
en vergelijkbare provinciale erfgoedinstellingen, die zich richten <strong>op</strong> de gebundelde ondersteuning van<br />
beheerders en gebruikers van erfgoed. De meeste provinciale erfgoedinstellingen hebben een afdeling<br />
<strong>erfgoededucatie</strong> die scholen en erfgoedinstellingen met elkaar in contact brengt en begeleidt <strong>bij</strong> het<br />
verzorgen van <strong>erfgoededucatie</strong>.<br />
INTERNATIONAAL<br />
www.english-heritage.org.uk<br />
Website van de Engelse organisatie voor het behoud en de promotie van het Engelse cultureel<br />
erfgoed. De organisatie biedt ook lesvoorbeelden <strong>op</strong> verschillende niveaus voor het onderwijs.<br />
www.eur<strong>op</strong>anostra.org<br />
Eur<strong>op</strong>a Nostra is een netwerk van meer dan 400 organisaties uit heel Eur<strong>op</strong>a. Ze vertegenwoordigen<br />
burgers die zich inzetten als vrijwilliger of professional voor cultureel erfgoed.<br />
www.faronet.be<br />
Faro, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, is een dienstverlenende organisatie die een<br />
intermediaire rol vervult tussen het cultureel erfgoedveld en de overheid, en die als doel heeft<br />
erfgoedorganisaties, lokale en provinciale besturen en beheerders van cultureel erfgoed te<br />
ondersteunen en de ontwikkeling van het cultureel erfgoedveld te stimuleren met het oog <strong>op</strong> de<br />
doelstellingen, vermeld in dit decreet.<br />
www.hereduc.net<br />
Deze website bevat onder andere een database met Eur<strong>op</strong>ese praktijkvoorbeelden en een reeks<br />
nationale en internationale links voor <strong>erfgoededucatie</strong>. Bij de website hoort een boek met een<br />
algemene beschouwing over erfgoed in Eur<strong>op</strong>a en spitst zich toe <strong>op</strong> de manier waar<strong>op</strong> leerkrachten<br />
erfgoed in hun lessen kunnen integreren in het basis- en voortgezet onderwijs. Het boek en de<br />
website zijn instrumenten van het HEREDUC-project. Dit HERitage EDUCation project maakt deel uit<br />
van de Comenius 2.1-actie van het Eur<strong>op</strong>ese onderwijs-subsidieprogramma Socrates.<br />
www.heritage-organisations.eu<br />
Website van een project dat als doel heeft het presenteren van de bestaande niet-gouvernementele<br />
organisaties in Eur<strong>op</strong>a die zich <strong>op</strong> een of andere manier inzetten voor erfgoed in de ruime betekenis<br />
van het woord. De focus ligt <strong>op</strong> erfgoedorganisaties met een bove<strong>nl</strong>okaal tot Eur<strong>op</strong>ees werkveld.<br />
Dit project is gestart vanuit een samenwerkingsplatform in Vlaanderen rond erfgoedorganisaties in<br />
Eur<strong>op</strong>ese context. Het is een initiatief dat met de steun van de Vlaamse overheid kon worden<br />
gerealiseerd.<br />
11 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE
Projecten<br />
Het projectloket cultuur <strong>op</strong> internet (www.projectloketcultuur.<strong>nl</strong>) is een verzameling van project-<br />
beschrijvingen <strong>op</strong> het gebied van cultuureducatie. Het projectloket wordt onderhouden door<br />
<strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland met ondersteuning van Erfgoed Nederland en Stichting Lezen. Het is<br />
mogelijk te zoeken <strong>op</strong> thema, doelgroep, niveau etc. Hieronder is een selectie <strong>op</strong>genomen van<br />
actuele projecten <strong>op</strong> het gebied van <strong>erfgoededucatie</strong>. De selectie bevat korte samenvattingen van de<br />
projecten. Wilt u meer informatie over een project, dan kunt u in het projectloket naast de<br />
beschrijvingen ook informatie vinden over de vakken waar<strong>bij</strong> het project ingezet kan worden,<br />
<strong>bij</strong>behorende materialen, tijdsduur, kosten, leerdoelen en adresgegevens.<br />
BASISONDERWIJS<br />
AAN DE SLAG IN DE 17E EEUW - AMSTERDAMS HISTORISCH MUSEUM<br />
Dit project heeft Amsterdam in de 17e eeuw als thema, een periode van stormachtige ontwikkelingen<br />
in Amsterdam. Aan de orde komen de <strong>op</strong>komst van Amsterdam als belangrijke handelsstad, de<br />
bevolkingsgroei en de staduitbreidingen. In de voorbereidende les <strong>op</strong> school maken de leerlingen<br />
kennis met Steven Vermondt die in de 17e eeuw in het Burgerweeshuis woonde. In het museum<br />
krijgen de leerlingen een actieve rondleiding en worden voorwerpen getoond uit de Gouden Eeuw.<br />
DAOR HEDDE DE GULD - ERFGOEDHUIS NOORD-BRABANT<br />
De Brabantse schuttersgilden vormen een kenmerkend onderdeel van de Brabantse cultuur. Doel van<br />
dit project is om leerlingen in aanraking te brengen met de schuttersgilden en hun rijke traditie in<br />
deze provincie. Het streven daar<strong>bij</strong> is om de leerlingen te helpen zich een beeld te vormen van de<br />
(historische) achtergrond van de schuttersgilden en de wijze waar<strong>op</strong> de schuttersgilden tegenwoordig<br />
tradities in ere houden.<br />
DIVERSE PROJECTEN – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT<br />
Landschap Erfgoed Utrecht biedt diverse projecten voor het basisonderwijs. Zoals 'De Nieuwe<br />
Hollandse Waterlinie in je buurt' waarin leerlingen het verband ontdekken van alle losse elementen<br />
waaruit de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat. Ze werken hier<strong>bij</strong> samen en proberen bevindingen<br />
neer te leggen in een publicabel artikel voor WikiKids. In 'Rondje om de kerk' maken leerlingen kennis<br />
met de kerk vlak <strong>bij</strong> hun school. Ze leren vragen stellen en informatiebronnen onderzoeken en daaruit<br />
conclusies trekken. Ze verwerken <strong>op</strong>gedane kennis in creatieve producten. Het project 'Stad in de<br />
Middeleeuwen' stelt de vraag: Hoe zag de eigen omgeving in de Middeleeuwen eruit en wat zie je<br />
daar nu nog van terug? De leerlingen leren aan de hand van tastbare overblijfselen in de stad (en in<br />
het museum) over het ontstaan van en het leven in de middeleeuwse stad. Zij leren, mede door het<br />
werken met oude en nieuwe kaarten, dat de geschiedenis van de stad nog overal te vinden en te<br />
herkennen is.<br />
FOCKE EN DE VERBORGEN SCHATTEN UIT HET NOORDEN - STICHTING OUDE GRONINGER KERKEN<br />
Centraal in dit geschiedenisproject staat Focke. Hij is de hoofdpersoon van het spannende<br />
avonturenboek dat door Martine Letterie van de Stichting Oude Groninger Kerken is geschreven. Het<br />
boek vertelt het verhaal over de 12-jarige Focke, zoon van een hoofdeling uit Stedum. Focke gaat<br />
aan het eind van de veertiende eeuw naar het klooster in Aduard. Daar wordt hij <strong>op</strong> pad gestuurd om<br />
de relikwieën van de Friese vrijheidsstrijder Magnus <strong>op</strong> te sporen, zodat hij de vrijheid van de<br />
Groninger Ommelanden terug kan winnen. Het project bestaat uit een leesboek, een leerlingenboek,<br />
een videoband van een Klokhuis-uitzending en verschillende Middeleeuwse doe-activiteiten. Doel van<br />
12 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE
het project is kinderen te laten ervaren dat geschiedenis leuk en spannend kan zijn en dat 'verre<br />
geschiedenis' vaak heel dicht<strong>bij</strong>, zelfs in de eigen omgeving te vinden is.<br />
DE MUSEUMFABRIEK - NEDERLANDS TEXTIELMUSEUM, TILBURG<br />
De Museumfabriek is een levendig project voor leerlingen van groep 8 van het basisonderwijs. Ter<br />
voorbereiding aan het museumbezoek kan de docent een leskist <strong>op</strong>halen met daarin voorleesfragmenten<br />
en voorwerpen. De voorleesfragmenten zijn afkomstig uit 'Vogels voor de kat', een roman<br />
over kinderarbeid. In deze fragmenten wordt de ontwikkeling verteld van de overgang van het<br />
thuiswerk van de wevers naar het werken in de textielfabriek. De voorwerpen zitten in een 'antieke'<br />
kist. Met de voorwerpen spelen de kinderen een spel, waar<strong>bij</strong> een leerling het voorwerp moet<br />
omschrijven en de klas moet raden wat het is. Bij het museumbezoek brengt men de kist weer mee<br />
terug. Een museumdocent neemt de klas mee door het oude fabrieksstraatje naar de ontvangstruimte.<br />
Middels een diaserie worden de huizen, fabrieken en gebouwen getoond die de ontwikkeling<br />
van thuiswerk naar fabrieksarbeid illustreren. De leerlingen worden verdeeld in verschillende groepjes<br />
en krijgen gevarieerde <strong>op</strong>drachten, zoals weven.<br />
OUWE DINGEN, NIEUWE DINGEN – MUSEUM HET VALKHOF, NIJMEGEN<br />
Het project laat leerlingen (groep 3 en 4) ervaren dat mensen heel vroeger voorwerpen gebruikten<br />
die veel <strong>op</strong> onze spullen lijken. De kinderen worden voorbereid <strong>op</strong> het museumbezoek met het<br />
verhaal 'Lotte en Lodewijk'. Dit verhaal wordt in de klas voorgelezen. Daarna brengt de groep een<br />
bezoek aan het museum. In het museum gaan ze met moderne voorwerpen in de hand <strong>op</strong> zoek naar<br />
oude vergelijkbare objecten. Het project wordt <strong>op</strong> school afgerond met een kleurplaat.<br />
VERTEL JE EIGEN VERHAAL – MUSEUM VOLKENKUNDE, LEIDEN<br />
Leerlingen leiden elkaar rond door het museum en vertellen welk <strong>bij</strong>zonder of grappig verhaal er<br />
schuil gaat achter dat ene voorwerp. Door het tonen en laten onderzoeken van cultureel erfgoed uit<br />
andere landen wordt interesse, begrip en respect <strong>op</strong>geroepen voor andere culturen.<br />
VOORTGEZET ONDERWIJS<br />
FEEST! WEET WAT JE VIERT – MUSEUM CATHARIJNECONVENT, UTRECHT<br />
In dit project gaan de leerlingen <strong>op</strong> zoek naar de oorsprong en betekenis van verschillende<br />
christelijke feesten en de <strong>bij</strong>behorende rituelen en gebruiken. Een bezoek aan de tentoonstelling<br />
Feest! zal <strong>bij</strong>dragen aan hun ontwikkeling tot wereldburgers. Feesten uit andere religies worden<br />
eveneens uitgelegd. Hiervoor zijn interactieve spellen ontwikkeld die informatie geven over religieuze<br />
feesten van islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme.<br />
GEVELS SPREKEN – EDU-ART GELDERLAND<br />
Gevels spreken behandelt de omgevingsgeschiedenis in drie fasen: van 1930 via 1960 tot het heden.<br />
Aan de hand van tentoonstellingspanelen met archiefmateriaal zoals plattegronden en foto's, leren<br />
leerlingen door middel van <strong>op</strong>drachten hoe en waarom winkelcentra veranderen.<br />
Het project is breed toepasbaar, zowel inhoudelijk als in vorm en biedt uitstekende mogelijkheden<br />
voor buitenschoolse activiteiten, zoals een bezoek aan een archief.<br />
NOVIOMAGUS – MUSEUM HET VALKHOF, NIJMEGEN<br />
Nijmegen is de belangrijkste vindplaats van Romeinse oudheden in ons land. Naast een groot<br />
legerkamp bouwden de Romeinen hier ook een stad: Noviomagus. Het gelijknamige project probeert<br />
leerlingen te laten denken als archeologen. De leerlingen worden <strong>op</strong> school voorbereid met een<br />
lesbrief, waarin ze te weten komen hoe je voorwerpen kunt dateren en wat er <strong>bij</strong> <strong>op</strong>gravingen in<br />
13 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE
Nijmegen tevoorschijn komt. Het museumbezoek start met een diaklankbeeld over Romeins Nijmegen<br />
en vondsten die hier gedaan zijn. Aansluitend verkennen de leerlingen de archeologische collectie aan<br />
de hand van <strong>op</strong>gravingskisten.<br />
PLAN JE EIGEN RUIMTE – ERFGOED NEDERLAND<br />
Leerlingen gaan als ruimtelijke ontwerpers aan de slag met inrichtingsvraagstukken in hun eigen<br />
omgeving waar<strong>bij</strong> ze rekening houden met cultuurhistorische waarden. Het project is bestemd voor<br />
leerlingen havo/vwo die het vak aardrijkskunde volgen. Dit project wordt veelal gebruikt als invulling<br />
van de praktische <strong>op</strong>dracht aardrijkskunde, maar kan ook vakoverstijgend worden ingezet (CKV,<br />
biologie, geschiedenis, economie, Nederlands) vanuit het vak aardrijkskunde. Afhankelijk van de<br />
regionale aanbieder wordt het aangeboden in de onderbouw en/of de bovenbouw.<br />
PRAKTISCHE GESCHIEDENIS OPDRACHTEN – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT<br />
Landschap Erfgoed Utrecht biedt diverse praktische geschiedenis <strong>op</strong>drachten waarin leerlingen een<br />
primair bronnenonderzoek zelfstandig leren <strong>op</strong>zetten en uitvoeren.<br />
Bijvoorbeeld over de industrialisatie van Veenendaal (onderbouw), over de sporen die de Tweede<br />
Wereldoorlog in de eigen omgeving heeft achtergelaten (bovenbouw) en over Kamp Amersfoort<br />
(bovenbouw).<br />
BASIS- EN VOORTGEZET ONDERWIJS<br />
IK BEN WIE IK BEN! – HISTORISCH CENTRUM HET MARKIEZENHOF, BERGEN OP ZOOM<br />
Waar kom je vandaan, van welke groep(en) maak je deel uit, wie leeft, woont en werkt naast je en<br />
hoe vallen deze groepen te rijmen met jouw eigen cultuur? Dit zijn vragen die leerlingen met 'Ik ben<br />
wie ik ben' onderzoeken. Dit doen zij gedurende verschillende lesuren, deels <strong>op</strong> school, thuis, in de<br />
bibliotheek en in het archief en het museum van Het Markiezenhof.<br />
VENSTERS OP ZEEUWS ERFGOED - STICHTING CULTUREEL ERFGOED ZEELAND<br />
De onderwerpen in 'Vensters <strong>op</strong> Zeeuws Erfgoed' geven inzicht in belangrijke perioden in de Zeeuwse<br />
geschiedenis en vormen voor de leerlingen een brug naar de onderwerpen uit de nationale canon.<br />
De Erfgoedmobiel, ingericht met de module 'Vensters <strong>op</strong> Zeeuws Erfgoed' brengt de geschiedenis van<br />
Zeeland <strong>op</strong> maat onder handbereik van leerlingen van de leeftijd van 9 t/m 14 jaar. Door de keuze<br />
van een of meerdere verdiepingslagen kan de leerkracht inspelen <strong>op</strong> de lesstof geschiedenis die <strong>op</strong><br />
dat moment aan de orde is, of <strong>op</strong> de geschiedenis van de eigen omgeving.<br />
WAAROM LIJN 8 NIET MEER RIJDT - MAATSCHAP BARACS/DE VERHALENMAN<br />
In deze vertelvoorstelling brengt Karel Baracs de Tweede Wereldoorlog in het Amsterdam van 1943<br />
tot leven. Dit waargebeurde en aangrijpende verhaal speelt in Amsterdam tijdens de bezettingstijd<br />
(1940-1945). Centraal in het verhaal staan twee Amsterdamse vrouwen Hester en Pauline. Zij<br />
trekken zich het lot aan van de vervolgde joodse kinderen. Samen weten zij tachtig kinderen in<br />
veiligheid te brengen via hun eigen woonadres. De vertelvoorstelling gaat over hun ervaringen, moed<br />
en keuzes.<br />
VOLWASSENENEDUCATIE<br />
BEZET EN BEVRIJD, PROJECT IN HET KADER VAN STAD EN TAAL – VERZETSMUSEUM AMSTERDAM<br />
Een vierdelig lesprogramma met museumbezoek en buurtwandeling (<strong>op</strong>tioneel) over de bezettingstijd<br />
in Nederland voor groepen NT2. Aan de hand van de thema's bezetting, vervolging, verzet, schaarste<br />
14 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE
en bevrijding worden de cursisten geïnformeerd over Nederland tijdens de bezetting en wordt hun<br />
taalvaardigheid vergroot. Interactie, eigen inbreng en uitwisseling staan centraal.<br />
THUIS IN ZUID-HOLLAND – ERFGOEDHUIS ZUID-HOLLAND<br />
'Thuis in Zuid-Holland' laat inburgeraars <strong>op</strong> een actieve manier kennismaken met de Nederlandse<br />
geschiedenis en cultuur en bereidt ze zo voor <strong>op</strong> het inburgeringexamen. Dus geen 'geschiedenisverhaaltje'<br />
in een schoolgebouw, maar wandelend door <strong>bij</strong>voorbeeld Dordrecht naar Museum Simon<br />
van Gijn om daar door middel van stijlkamers de 17e, 18e en 19e eeuw te beleven. Weze<strong>nl</strong>ijk is het<br />
uitgangspunt dat de lessen over het verleden aansluiten <strong>op</strong> de lesstof van de cursisten en <strong>bij</strong> de<br />
actualiteit. Tot de doelgroepen behoren volwassenen die kort geleden in Nederland zijn komen wonen<br />
en volwassenen die langer in Nederland wonen, maar voor wie taal en cultuur onbekend zijn. Maar<br />
ook niet-Nederlandse ouders met (jonge) schoolgaande kinderen en mensen die baat hebben <strong>bij</strong> een<br />
combinatie van re-integratie en inburgering, <strong>bij</strong>voorbeeld met het oog <strong>op</strong> het vinden van werk,<br />
behoren tot de doelgroep.<br />
15 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE