Kijk 2019_4_2

WWW.KIJKMAGAZINE.NL NR. 4 / 2019 / € 6,25
VERLEGT JE HORIZON
KIJK ANTWOORDT
WAAROM KAN IK NIET
SLAPEN MET KOUDE
VOETEN?
HOEVEEL INFORMATIE
GAAT ER DOOR HET
INTERNET?
RATTENTUIG
NIET KAPOT TE KRIJGEN
10419 10817
DEEPFAKES
DE NIEUWE
DIGITALE
LEUGEN
THEORIE
DE OERKNAL
LEVERDE TWEE
HEELALLEN OP
SCHOONVLIEGERS
WANNEER KOMT
ELEKTRISCH VLIEGEN
VAN DE GROND?
-BREIN
HERSENEN
HEBBEN GEEN
GESLACHT
AP AP
8 718972 500245 500450

Tekst: Laurien Onderwater | Beeld: Trung Pham
2 4/2019

Netjes!
Elk jaar houdt Dronestagram (een
online-community van dronefotografen)
een wedstrijd. Nog niet zo heel lang
geleden is de winnaar van de meest recente
International Drone Photography
Contest bekendgemaakt. Voor de verandering
laten we niet het winnende beeld
zien, maar de foto die met zilver werd
bekroond. De Vietnamese fotograaf en
dronepiloot Trung Pham maakte dit geweldige
shot in zijn vaderland. Het zojuist
uitgegooide visnet bleef nog even
drijven en op dat moment sloeg Pham
toe. Als je de plaat snel bekijkt, lijkt het
visnet een beetje op een koraalrif. En
daarin zit hem ook de ironie, want als er
iets verwoestend is voor koraalriffen,
dan zijn het wel visnetten.
4/2019 3

38
veel
NS-UPDATE
De huidige intercity’s rijden al
sinds 1977 rond. Tijd voor vervanging.
De nieuwe treinen zullen
aangenamer zijn, en schoner.
22
SUPERTRUCAGE
Deepfakes, oftewel nepvideo’s die
je door AI nauwelijks van echt kunt
onderscheiden, zijn hot. Helaas.
6
OPMERKELIJK
KIJK KORT Een prehistorisch beest
met robotpoten, Saturnus zonder
ringen, anti-kankereieren en meer
wetenschaps- en technieuws.
51
SAMEN SLIM
INTERVIEW Spreeuwen, mieren en
vissen: hoogleraar Ming Cao ontleent
inspiratie aan deze dieren om zijn
robots te laten samenwerken.
13 GEKKENWERK
COLUMN Niets mankeren en toch opgesloten
worden in een psychiatrisch
ziekenhuis. David Rosenhan en zijn
vrienden kregen het voor elkaar, zo
schrijft Willem van der Does.
14 RATRACE
De mens doet er alles aan om de rat uit
te roeien, terwijl het dier steeds slimmer
lijkt te worden. Wanneer komt er
een einde aan deze oorlog?
28 KOSMOSKUNST
IN BEELD Het universum nog mooier
afschilderen dan het al is, dat klinkt als
een onmogelijke taak. Toch slagen
space artists erin.
36 WEGWERPBOT
NEDERTECH Brandweerlieden, politiemensen
en militairen kunnen deze
robot letterlijk in de strijd gooien
tijdens riskante verkenningsacties.
44 VERDEELD
Terwijl er een discussie gaande is over
het nut van de deeltjesversneller LHC,
denkt CERN na over een nog groter
exemplaar: de Future Circular Collider.
60 SNUISTERIJEN
TECH-TOYS Een zelfstrikkende
schoen, een slimme
kattenbak, een wearable
die je laat ontspannen
en nog meer gadgets
waar je hebberig van
wordt.
70 ELECTRIFYING!
Vliegtuigen op batterijen
moeten de vieze
luchtvaart schoner maken.
Maar de grootschalige inzet
van deze elektrische toestellen is
voorlopig nog toekomstmuziek.
76
79
ZWARTE GOUD
KIJK ANTWOORDT Om ’s ochtends
een beetje wakker te worden, nemen
we een bakkie pleur. Of een bakkie
troost. Waarom zijn er eigenlijk zoveel
bijnamen voor koffie? En meer smakelijke
vragen.
ATTENTIE, ATTENTIE!
COLUMN We worden zo vaak afgeleid
door onze smartphone dat we nu een
kortere aandachtsspanne dan een
goudvis zouden hebben. Ronald Veldhuizen
focuste zich op deze kwestie.
Word
abonnee!
Zie pagina
12
62
onze
M ≠ V ?
Mannen en vrouwen verschillen
soms als dag en nacht. Komt door
hersenen. Zin of onzin?
4 4/2019

22
68
68
twee
54
kiezen.
70
DUBBELVISIE
FAR OUT Drie natuurkundigen beweren
dat er bij de oerknal niet één maar
heelallen ontstonden.
MISKLEUN
Drie jaar na het Duitse bombardement
op Rotterdam van 1940 kreeg
de havenstad het opnieuw voor de
Dit keer door friendly fire.
14
76
62
EDITORIAL
KESSELER
FLIP
A
ls kind had ik een rat: Flip. Ik hield van
Flip en las dan ook met grote interesse
het boek Ratten van Maarten ’t Hart,
waarin de schrijver een lans breekt voor een van
de meest gehate diersoorten ter wereld. Flip sleet
zijn dagen in een ruim terrarium, lag ’s avonds op
mijn schoot te pitten, werd dik van al het eten dat
ik hem toestopte en stierf op ongeveer tweejarige
leeftijd. Hoogbejaard, moddervet, maar gelukkig…
denk ik.
Nu, een jaartje of veertig later, heb ik weer een
rat. Dit keer is het er eentje die ik niet in de
dierenwinkel heb aangeschaft, maar die zich
hondsbrutaal in – of beter gezegd: onder – mijn
kippenhok vestigde. De bak met kippenvoer
zag het beest als een permanent geopende
McDonald’s in ‘zijn’ woonkamer. Mijn liefde en
respect voor de diersoort sloeg ineens om in
verontwaardiging. Maandenlang heb ik geprobeerd
om deze kraker uit mijn pand te krijgen.
Ik groef gaten in de aarde op zoek naar zijn hol en
plaatste inloopvallen met lekkers, en mollenklemmen
in de gangen die het beest in de kippenren
groef. Toen dat niets opleverde, stapte ik over op
rattenklemmen die ik vulde met vis. Met kaas.
Met sla. Met walnoten. Met pindakaas. En zelfs
met filet americain… Alles waar wijlen Flip een
moord voor deed, werd door zijn wilde soortgenoot
hooghartig genegeerd. Niets kon het
ongedierte ertoe overhalen om zijn kop eens even
netjes in een val te steken en te wachten op de
fatale klap in de nek. In mijn radeloosheid overwoog
ik zelfs om voor 189 euro de GoodNature
A24 Automatic Rat & Mouse Trap aan te schaffen,
een hightech-systeem dat met geurstoffen en een
CO2-aangedreven slagpen de ene na de andere
knager naar zijn grootje zou moeten helpen. Maar
goed dat ik dat niet heb gedaan, want ik lees nu in
het verhaal van Ronald Veldhuizen (pagina 14) dat
ratten waarschijnlijk veel te slim
zijn om daarin te tuinen.
Mede door Ronalds artikel
heb ik na zes maanden mijn
verbeten strijd tegen de rat
opgegeven. En als ik heel
eerlijk ben, zorgt mijn nederlaag
voor een hernieuwd
respect voor Rattus
norvegicus in het
algemeen en
de kippenhokbewoner
in het
bijzonder.
Misschien ga
ik hem wel
Flip noemen.
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
BEELD COVER: ROB FAY, BEELD INHOUDSOPGAVE: BUZZFEED-VIDEO, NO-SPAM2/CC BY-SA 4.0, NARA, ISTOCK/GETTY IMAGES, NASA/ESA/HUBBLE/SM4 ERO TEAM, STUDIO 5982
4/2019 5

Tekst: Laurien Onderwater, Naomi Vreeburg, André Kesseler, Karlijn Klei
RONDREIS
De gekkies die denken dat de aarde
plat is, laten weer eens van zich
horen! De Flat Earth International
Conference heeft besloten om in
2020 een cruise te maken naar de
rand van de aarde. Dat levert een
ironisch probleempje op: om naar de
juiste positie te varen, moet de
bemanning vertrouwen op gps. Dit
systeem is juist ontwikkeld om het
probleem van de ronde aarde te
omzeilen. Vanaf eind jaren zestig
werden er tientallen satellieten in
de ruimte gehangen omdat aardse
plaatsbepalingssystemen nu eenmaal
niet over de horizon kunnen kijken.
En waarom hebben we een horizon?
Juist: omdat de aarde rond is.
Bron: The Guardian
FIRE!
We kennen het: spekgladde wegen,
ellenlange files en geschrapte treinen.
Hoe mooi de omgeving er dan
ook bij ligt, ijzige kou kan flink vervelend
zijn. Maar je hebt kou en je hebt
kou. In de Amerikaanse stad Chicago
werd het afgelopen winter 34 graden
onder nul! Zo’n lage temperatuur kan
ertoe leiden dat treinrails gaan krimpen
en in stukken breken. Extreme
omstandigheden vragen om drastische
maatregelen en dus stak het vervoersbedrijf
Metra Rail het spoor in
de hens. Niet met spiritus en een aansteker
overigens, maar heel gecontroleerd
met behulp van een ingebouwd
systeem van gasleidingen.
Bronnen: Metra Rail, CNN
NEP-STONEHENGE
Archeologen konden vorig jaar hun
geluk niet op toen ze dachten een
eeuwenoude Stonehenge-achtige
steencirkel te hebben ontdekt op het
land van een boer in het Schotse
graafschap Aberdeenshire. Ze schatten
het bouwwerk op zo’n 3500 jaar
oud. Maar het onderzoek naar de
steencirkel werd gestaakt toen de
vroegere eigenaar van de boerderij
vertelde dat hij hem zelf ergens in
de jaren negentig had neergezet. Het
gaat hier dus om een twintig jaar oude
replica. Was dat even zuur voor de
betrokken archeologen…
Bronnen: Aberdeenshire Council, Live
Science
Loopje van vroege land
MAXIME MARENDAZ
SPECS
Naam: Orobates pabsti
Tijdperk: Vroeg-Perm (298 tot 272
miljoen jaar geleden)
Lengte: 1,5 meter
Dieet: herbivoor
Leefomgeving: het huidige Duitsland
Autobouwer maakt
caravan onzichtbaar
Nieuw: een systeem om door je sleurhut heen te
kijken. En het kent nog een paar andere interessante
trucs.
Het zicht op het verkeer achter je is aardig beperkt
als je met een gigantische caravan rondrijdt. Maar
daar bedacht de Amerikaanse autofabrikant GMC een
even simpele als briljante oplossing voor. Je plakt wat
hoge-resolutiecamera’s op de achterkant van een caravan
of grote aanhanger. Die beelden worden naar de
cabine van de truck gestuurd, en vervolgens zorgt een
projector in de achterruit ervoor dat ze op de voorkant
van je caravan verschijnen. Alsof je door de sleurhut
heen kijkt.
Het ProGrade Trailering System kan worden uitgebreid
tot vijftien verschillende camera’s, om bijvoorbeeld
ook vanuit de auto ook de lading in de aanhanger in de
gaten te houden. Kun je zien of Black Beauty nog wel
een beetje happy in de paardentrailer staat.
En het systeem heeft nog wat andere foefjes. Zo
kun je, als je de benodigde sensors hebt aangebracht,
via de bijbehorende app zien wat de temperatuur en
de spanning van de banden is. Bovendien zit er een
diefstalbescherming op: als de aanhanger of caravan
wordt losgekoppeld terwijl de auto ergens geparkeerd
staat en de deuren op slot zijn, krijgt de eigenaar een
seintje van het systeem.
Verder signaleert het ProGrade-systeem als je met het
gevaarte een helling afrijdt. De aanhanger remt dan
automatisch bij, zodat de remmen van de auto minder
worden belast. Klinkt fijn allemaal. Je zou er bijna een
paard voor kopen. Of een caravan. Bijna… AK
Bronnen: GMC, Popular Mechanics
6 4/2019

Nieuws uit de wereld van wetenschap en technologie heet van de naald lezen?
Reageren op een bericht? Ga naar www.kijkmagazine.nl!
bewoner gesimuleerd
Met behulp van robotpoten en een echt skelet
hebben onderzoekers de voortbeweging van
een bijna 300 miljoen jaar oud dier nagebootst.
Paleontologen hebben geen makkelijke baan. Op
basis van stoffige fossielen en wat pootafdrukken
moeten ze een beeld schetsen van dieren die miljoenen
jaren geleden leefden. Hoe groot waren
die beesten? Wat aten ze? En: hoe liepen ze?
Deze laatste vraag hebben onderzoekers onlangs
getackeld bij een bijna 300 miljoen jaar oud fossiel.
Hoe? Door het te voorzien van robotpoten.
Het betrof een skelet van Orobates pabsti, een
salamanderachtig dier. De paleontologen gingen
als volgt te werk. Allereerst namen ze de manier
van lopen van vergelijkbare moderne dieren,
waaronder krokodillen en leguanen,
onder de loep. Met behulp van röntgenfoto’s
en metingen werd bepaald hoe
deze diersoorten staan, hoe ze hun
ruggengraat bewegen en hoe ver ze
hun ellebogen en knieën buigen
tijdens het lopen. Aan de hand
van deze informatie, het fossiele
skelet en de gevonden
pootafdrukken van Orobates
maakten de onderzoekers
computersimulaties
van de mogelijke
loopjes van het dier.
Om vast te kunnen stellen
welke digitale simulatie het bij het
rechte eind had, rustten de paleontologen
een Orobates-skelet uit met robotpoten:
OroBOT was geboren. Niet alleen werd gekeken
hoe de verschillende loopwijzen overeenkwamen
met de fossiele pootafdrukken; ook maten de
onderzoekers hoeveel energie het lopen vergde
en hoe stabiel het beest bewoog. Zo kon uiteindelijk
het meest waarschijnlijke loopje worden
gekozen. En dat kwam aardig overeen met de
manier waarop krokodillen rondhobbelen.
Paleontoloog Dennis Voeten (die niet betrokken
was bij dit onderzoek) legt uit waarom
het zo belangrijk is om te weten hoe het oeroude
dier ooit liep: “Orabates stond aan de
basis van de kolonisatie van het land door
gewervelde dieren. Door zijn manier van voortbewegen
te analyseren, gaan we meer begrijpen
van het ontstaan en de vroege evolutie van het
‘lopen’ bij gewervelden.” LO
Bronnen: Nature, New Atlas, Gizmodo
“Dat zitten nu
ineens als roken geldt,
vind ik een rotstreek van de
wetenschap. Heb ik verdomme
mijn hele leven niet gerookt, en
dan krijg je te horen dat zitten
net zo ongezond is als roken.
Waarvoor heb ik dan zo mijn
best gedaan?”
De nogal zwaarlijvige schrijver A.F.Th. van der
Heijden is op z’n zachtst gezegd niet zo te
spreken over de ‘zitten is het nieuwe
roken’-hypothese.
Bron: de Volkskrant
AAN HET WOORD
“Jarenlang dachten
artsen dat gewrichtskraakbeen
niet te
herstellen was”
Mensen met een versleten
knie krijgen al snel een
prothese. Onderzoekers van
het UMC Utrecht hebben een
methode ontwikkeld waarbij
het kraakbeen in de knie zichzelf
herstelt. KIJK sprak erover
met medisch bioloog Floris Lafeber.
Wat is het probleem?
“Jarenlang dachten wetenschappers dat gewrichtskraakbeen
niet te herstellen was. Een
gewricht dat als gevolg van artrose versleten
was, zou gedoemd zijn verder te slijten.
Alleen een prothese kon uiteindelijk uitkomst
bieden. Als mensen onder de 65 jaar een prothese
krijgen, is de kans groot dat die op latere
leeftijd door middel van een complexe operatie
moet worden vervangen. Het uitstellen
van een eerste prothese tot ten minste deze
leeftijd is dus heel belangrijk.”
Hoe werkt jullie methode?
“Tijdens een chirurgische behandeling van nog
geen drie kwartier worden pennen door de
huid en de spieren heen in het bot geplaatst.
Aan deze pennen bevestigen we aan beide
zijden van de knie een zogeheten KneeReviver.
Die trekt de botuiteinden die het gewricht
vormen een stukje uit elkaar. Het beschadigde
gewichtskraakbeen op beide botuiteinden
krijgt zo de kans om zich te herstellen. Na zes
weken wordt het frame verwijderd en gaat dit
herstelproces door.”
Wat is het resultaat?
“Na een jaar zien we op röntgen- en MRI-beelden
een duidelijk herstel van kraakbeen. Dit is
een proces dat over de jaren na behandeling
gehandhaafd blijft. De pijn verdwijnt en patiënten
kunnen weer normaal functioneren.”
GMC
Hoe nu verder?
“De behandeling blijft zwaar. Gedurende de
zes weken behandeling heeft de helft van
de patiënten last van oppervlakkige huidinfecties.
Die zijn goed te behandelen met
antibiotica, maar het blijft een belasting voor
de patiënt. We willen de methode daarom nog
patiëntvriendelijker maken.” LO
4/2019 7