Aold Hoksebarge - Historische Kring Haaksbergen
Aold Hoksebarge - Historische Kring Haaksbergen
Aold Hoksebarge - Historische Kring Haaksbergen
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
22e jaargang no. l -februari 1989 verschijnt 4 x per jaar.<br />
ORGAAN VAN DE<br />
HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN
REDAKTIE:<br />
ADMINISTRATIE:<br />
F.A.M. Brummelhuis<br />
F.G.M. Gebbink - Broekhuis<br />
J.G.L. Overbeeke<br />
H.J.J. ten Hagen<br />
G.H.J.M. Rengerink<br />
<strong>Aold</strong> <strong>Hoksebarge</strong><br />
Mej. H.M.G. Brummelhuis, Dr. Arriënsstraat 8, 7481 JL <strong>Haaksbergen</strong><br />
Postgirorekening nr. 2547699<br />
Bankrekening Alg. Bank Nederland nr. 59.11.23.584<br />
beide t.n.v. Penningmeester <strong>Historische</strong> <strong>Kring</strong> <strong>Haaksbergen</strong><br />
„<strong>Aold</strong> <strong>Hoksebarge</strong>" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de „<strong>Historische</strong> <strong>Kring</strong><br />
<strong>Haaksbergen</strong>." Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement f 20,00 per jaar.<br />
Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming<br />
van de auteur(s) en bronvermelding.<br />
D. Jordaan J.G.Hzn.<br />
J.G.L. Overbeeke<br />
F.A.M. Brummelhuis<br />
H.J.J. ten Hagen<br />
B.E. Asbreuk<br />
Bestuur van de <strong>Historische</strong> <strong>Kring</strong> <strong>Haaksbergen</strong><br />
Mej. H.M.G. Brummelhuis<br />
F.G.M. Gebbink - Broekhuis<br />
G.H.J.M. Rengerink<br />
Morsinkhofweg 34<br />
Voorzitter<br />
Fazantstraat 13<br />
Secretaris<br />
Stiegert 68<br />
Penningmeester<br />
Mozartstraat 46<br />
Benteloseweg 23<br />
Dr. Arriënsstraat 8<br />
Kolenbranderweg 53<br />
Beatrixstraat 82<br />
a.i.<br />
7481 TT <strong>Haaksbergen</strong><br />
7481 BG <strong>Haaksbergen</strong><br />
7482 GE <strong>Haaksbergen</strong><br />
7482 VD <strong>Haaksbergen</strong><br />
7482 PN <strong>Haaksbergen</strong><br />
7481 JL <strong>Haaksbergen</strong><br />
7482 SE <strong>Haaksbergen</strong><br />
7482 CZ <strong>Haaksbergen</strong><br />
tel. 11248<br />
tel. 11634<br />
tel. 14516<br />
tel. 13509<br />
tel. 05405-214<br />
tel. 13594<br />
tel. 12559<br />
tel. 17380
VERENIGINGSNIEUWS<br />
1377<br />
Op dinsdag 13 december j.l. vond 's avonds om 20.00 uur in de Richtershof<br />
de eerste lezing plaats van het seizoen 1988/1989. De heer H. G. Gerritsen<br />
uit Almelo ging met de 62 aanwezigen een tocht maken door Twente, waarbij<br />
hij prachtige dia's liet zien van kastelen, havezaten en de natuur. Hij had<br />
een aandachtig gehoor en na afloop kreeg hij een dankbaar applaus.<br />
Voorafgaand aan deze lezing werd door de Ie penningmeester de heer<br />
F. A. M. Brummelhuis het overlijden gememoreerd van de heer W. E. ten Asbroek,<br />
2e secretaris van de vereniging.<br />
Vervolgens deelde hij mee, hetgeen ook al in de convocatie stond vermeld,<br />
dat het bestuur er thans in geslaagd was in de bestaande vacature te voorzien.<br />
De heer G. H. J. M. Rengerink werd door hem aan de aanwezige leden<br />
voorgesteld. Hij zal tot de eerst volgende jaarvergadering als adviserend bestuurslid<br />
fungeren.<br />
Het Bestuur<br />
IN MEMORIAM - DHR. J. B. A. LEUSINK<br />
Op 17 januari 1989 overleed na een ziekte van enkele maanden op<br />
de leeftijd van 62 jaar de vice-voorzitter van onze vereniging dhr.<br />
J. B. A. Leusink.<br />
Al in het tweede bestaansjaar van de vereniging in 1968 deed hij zijn<br />
intrede in het bestuur.<br />
In juni 1968 verscheen reeds zijn eerste artikel in ons kwartaalorgaan<br />
„<strong>Aold</strong> <strong>Hoksebarge</strong>" n.l. de opgravingen aan de Markt te <strong>Haaksbergen</strong>.<br />
Hierna verschenen door de jaren heen artikelen in ons kwartaalblad,<br />
waarin hij een groot aandeel had.<br />
Ook aan het fotoboekje „<strong>Haaksbergen</strong>, vroeger en nu" dat in november<br />
1971 verscheen, verleende hij zijn medewerking. Daarnaast<br />
was hij één van de samenstellers van de serie uitgaven over <strong>Haaksbergen</strong><br />
te weten de Historie van de Kerken en de Historie van<br />
<strong>Haaksbergen</strong> deel I t/m IV.<br />
Bij diverse opgravingen o.a. Hoedemakershuis aan de Markt, in de<br />
Blankenburg en in de Pancratiuskerk had hij de algemene leiding.<br />
Zijn historische kennis droeg hij ook uit door het geven van lezingen<br />
voor zowel voor onze als ook voor andere verenigingen.<br />
Binnen twee maanden lijdt de <strong>Historische</strong> <strong>Kring</strong> wederom een groot<br />
verlies.<br />
Hij kan zijn plannen op historisch gebied niet verder vervolgen,<br />
zoals het completeren van het dia/foto archief.<br />
Moge zij die achterblijven, in het bijzonder zijn vrouw en kinderen,<br />
gesterkt worden met de gedachte, dat Jan in zijn leven vele vrienden<br />
had, die hem niet gauw zullen vergeten.<br />
Mag hij rusten in vrede.<br />
Het Bestuur
1378<br />
DE TAAL VAN HAAKSBERGEN (LXXIX)<br />
BERNARD TE LINTELO (36)<br />
Met het tweede deel van dit „krachtige" verhaal besluiten we de serie uit het<br />
tweede boek van B. te Lintelo: „Grepen uit het Volksleven". Ik denk dat<br />
we blij mogen zijn zo'n verteller gehad te hebben.<br />
In deze sage komt de handeling van lopen over water voor en is de duivel als<br />
persoon aanwezig.<br />
Mer wat ze ok zeanen, ze konnen 't um neet oet 't zinne proaten. Jansken<br />
ston op en zear: „Met disse koeze zak de tromme sloan op ziene rugge, zoogauw<br />
ak urn mer zee. Loate mer kommen!"<br />
Ze wollen um nog tegen holden, mer het heelp niks. Jansken tradde noar<br />
boeten, de eekene koeze stevig in de haand.<br />
Wat is dat! Wat steet doar! Doar steet wat zwarts an de kaante biej d'n kolk.<br />
Dat liekt de duuvel wah!<br />
„Op zied!" schreeuwt Jansken, „of ik zal oew met disse koeze es efkes op de<br />
rugge kietelen!"<br />
„Wat was doew kleine bleutjen tegen miej beginnen?" vroog de duuvel.<br />
„Goai op zied!" reep Jansken nog eens „aans zak oew es krakteeren op<br />
klappen, zoo ai ze noot ehad hebt!" En meteene doar kreeg de duuvel<br />
n'n habbedoedas, dat um heelemoal van de kok brach. D'n zwatten begon<br />
te springen en Jansken sloog hoo langer hoo harder en hoo joost ok sprong,<br />
dan vuer oet, dan achter oet, 't heelp um niks, de koeze kwam aait raak an.<br />
Hee kreeg ok gen kaans weerumme te sloan, zoo good was Jansken met zien<br />
woapen umme te goan. De duuvel gink hoo langer hoo veerder an de kaante<br />
totte biej d'n kolk kwam en zoo mer oaver 't water leep net of d'r ies<br />
op was.<br />
„Dat zal 't ok wel ewes hebben," mompelden Mans, dee d'r ok biej zat,<br />
too de sage veteld wodden.<br />
Verd... dach Jansken, as d'n zwatten oaver 't water kan loopen, dan woag<br />
ik 't ok en waarachtig, hee bleef d'r ok boaven op stoan. Dat veel joost<br />
tegen, hee hare dach. dat dörf dat kealtjen toch neet.<br />
Doar stonnen ze noo beide op 't water. Jansken leet ziene koeze hoo langer<br />
hoo nietser op d'n zwatten doale en den begon te karmen as n'n kater en te<br />
jaanken as n'n hond. Eandeluk kroope mer weer noar d'n wal en Jansken um<br />
achternoa. 't Spronk um op de rugge, greep um biej de strotte en too mosse<br />
beloaven, datte weer noar de helle zol goan en hier nooit meer kommen<br />
spoken. Toote dat vaste harre beloavt, leet Jansken um los en de duuvel<br />
maakte gauw datte vod kwam. Hee zal wah woord hebben eholden, ze<br />
hebt um d'r nooit weer ezeene.<br />
Van of dee tied het d'n kolk d'n Duuvelskolk.<br />
F. G. M. Gebbink-Broekhuis
DE HARINK-ERVEN IN BRAMMELO (1)<br />
1379<br />
In 1188 had Hendrik van Dalen en Diepenheim een tiend van 3 mud rogge<br />
uit het erve „In Harne" in de parochie <strong>Haaksbergen</strong>. Hiermee werd het erve<br />
de Haar of Harink in Brammelo bedoeld, dat omstreeks 1825 door de landmeter<br />
werd getekend als op bijgaand kaartje.<br />
Er waren toen vier boerderijen:<br />
1. De Haar of Harink bewoond door Jan ter Haar, nu bewoond door<br />
B.F.J. Lubbers, Eibergsestraat 250.<br />
2. Harink wönner of huisje bewoond door Johannes ter Höfte, nu afgebroken.<br />
3. Paardemaat bewoond door Johannes Hartgerink, nu bewoond door W.H.<br />
Roerink, Eibergsestraat 252.<br />
4. Rommeier of Barten, bewoond door de weduwe Johannes Kleinsman,<br />
nu afgebroken.<br />
De eerste drie boerderijen lagen in Brammelo, de vierde in de marke Langelo.<br />
Eigenaren van de terreinen waren:<br />
Jan ter Haar:<br />
Weduwe J.K. Kleinsman-Bult:<br />
H 879-880-925-926-930 t/m 941<br />
(Hofhorig deel Harink)<br />
H 928-929-929a-942-943-947-<br />
951 t/m 955-956a (Paardemaat)<br />
H 944 t/m 946-949a-950<br />
(Rommeier)
1380<br />
R.K. gemeente <strong>Haaksbergen</strong>: H 888<br />
Marke Brammelo: H 890-924-927<br />
Arend ter Bekke: H 948-949<br />
Rijksdomeinen: H 984<br />
Volgende veldnamen zijn nog bekend:<br />
879Heurntje 930/931 Harinkbos 947 Mors<br />
925 Grote en kleine es 934 Schuurstukke 951 Hoespias<br />
928 Hoespias 940 t/m 943 Lege 956 Peerdemaot<br />
weiland<br />
Toen de bisschop van Utrecht in 1331 de heerlijkheid Diepenheim kocht,<br />
werd ook Harink Utrechts eigendom. In het leenregister van het Sticht uit<br />
ca. 1382 werd genoteerd, dat Willem van Bevervoorde met de tiend over<br />
„die Hare" beleend was. Het is echter niet zeker dat dit de Brammelose Haar<br />
betrof. In het schattingsregister van 1475 werd „Ter Haren" aangeslagen als<br />
een volgewaard erf, ook in 1499, maar toen was het huis verbrand. Ook in<br />
het verpondingsregister van 1601 werd „die Haer" een volgewaard erf genoemd<br />
met 5 mud bouwland en de aantekening dat uit de boerderij een<br />
tiend van 3 mud rogge ging.<br />
De oudst bekende bewoner is:<br />
A. AREND TER HAAR<br />
De marke Langelo gaf hem op maandag na St. Ambrosius 1514 toestemming<br />
om in Haerinck Huurne aan te graven en plaggen te maaien in<br />
Langelo, waar Arend niet gewaard was. Dit werd in de gerichtsprotocollen<br />
van 26 juni 1654 opnieuw vastgelegd.<br />
B. CLAAS TER HAAR<br />
Vermeld in de rentmeestersrekening van 1576 als pachter van het toen<br />
bisschoppelijk erve.<br />
C. AREND TER HAAR<br />
Vermeld in het tiendregister van 1626 als pachter van de toen provinciale<br />
boerderij. De tiend was nog steeds 3 mud rogge.<br />
Kinderen:<br />
1. JAN TER HAAR, zie D<br />
2. Barta ter Haar, gehuwd ca. 1635 met Jan Kleinsman en hertrouwd<br />
1667 7/7 met Jan Weenink. Zie ROMMELER.<br />
3. Claas ter Haar, gehuwd ca. 1640 met Trijntje NN en hertrouwd 1668<br />
8/11 met Goosen Bloemena weduwnaar van Geesken Kerkemeyer.<br />
Zie HARINK LIJFTOCHT.
1381<br />
4. Berend ter Haar, gehuwd met NN<br />
Kinderen:<br />
a. Geertjen ter Haar, gehuwd 1671 26/3 met Gert te Lintelo Lambartszoon.<br />
b. Trijntjen ter Haar, gehuwd 1672 21/4 met Jan ten Kaamschers<br />
Arendszoon.<br />
Gerichtsprotocollen van <strong>Haaksbergen</strong>:<br />
1628 9/6 Claas ter Haar bespreekt Berndt Twenhuisen 20 daalder.<br />
1636 12/9 Johan Havinck bespreekt Arent ter Haar 30 daalder.<br />
1651 25/4 Jan ter Haar bespreekt Maat Anna en Vregelman.<br />
1652 10/5 Gerhard van Bronkhorst, stadhouder van Bergh, geeft de halve<br />
pandpenning van het erve de Haar in onderpand bij een geldlening.<br />
1653 6/2 Ritmeester Hendrik van Bronkhorst doet idem.<br />
(Het erve was reeds, toen het eigendom was van Karel V, verpand aan de<br />
Haaksbergse richtersfamilie Nijerkercke. De verpanding was inmiddels overgegaan<br />
aan hun erfgenamen, de broers Gerhard en Hendrik van Bronkhorst).<br />
1657 6/6 Jan Kleinsman namens zwager (Haas ter Haar.<br />
1657 10/10 Jan Kleinsman alias Barten Jan caverend voor zijn vrouw Barta<br />
ter Haar.<br />
1658 26/10 Jan ter Haar bespreekt Berndt Drieszen Smid t.<br />
1658 29/11 Goosen Bloemena en de weduwe Jan Kleinsman zijn borg voor<br />
Jan Herberts te Eibergen in proces tegen erfgenamen Kleinsman.<br />
1670 4/4 Aaltje, dochter van Brisken Bloemena, bespreekt Trijne ter Haar,<br />
Bloemena's vrouw, 33 stuiver loon.<br />
D. JAN TER HAAR, gehuwd ca. 1640 met TRIJNE HOBBENSCHOT en<br />
hertrouwd 9/6 met HARMKEN EELKINK, dochter van Jurrién.<br />
Kinderen uit het eerste huwelijk:<br />
1. HARMEN TER HAAR, zie E.<br />
2. Jan ter Haar. Op 2 december 1690 was er een noodgericht op de<br />
Haar. Jan was ziek. Zijn kist was voor zijn petekind Berend Hermanszoon.<br />
Erfgenaam was zijn „eenvoudige" zuster Fenne, die de kost<br />
niet kon verdienen en na haar dood zijn broer Harmen.<br />
3. Fenne ter Haar, vermeld in 1690.<br />
4. Arendje ter Haar, gehuwd 1671 25/6 met Harmen Middelhuis Harmenszoon.<br />
Beiden overleden voor 1691.<br />
Kind uit het tweede huwelijk:<br />
5. Trijntje ter Haar, gehuwd 1691 18/10 met Harmen Hannink Janszoon.<br />
Gerichtsprotocollen van <strong>Haaksbergen</strong>:<br />
1665 17/4 Jan ter Haar heeft een knecht.<br />
1681 21/11 De drost legt beslag op f 140,— pacht van het provinciegoed van<br />
Jan ter Haar.<br />
1689 31/7 Jan ter Haar, oud, testeert. Erfgenaam is zijn tweede vrouw Harmen<br />
Eelkink. Er zijn voor- en nakinderen.<br />
1691 20/9 Jan ter Haar x Harmken Eelkink zijn f 46,— schuldig aan de<br />
kinderen van wijlen Harmen ten Middelhuis en wijlen Arendje ter Haar. On-
1382<br />
derpand zijn bij magescheiding van 16 februari 1667 toegewezen medeken<br />
(Paardemaat?)<br />
Zoutgeldregister van Brammelo:<br />
1693 Jan ter Haar 1703 Weduwe ter Haar<br />
E. HARMEN TER HAAR, gehuwd 1676 14/10 met STIJNTJE TE LINTE-<br />
LO Jansdochter:<br />
Kinderen:<br />
1. Trijne ter Haar, gehuwd 1703 9/6 met Gerrit Comman Claaszoon,<br />
die 1718 31/8 hertrouwde met Jenneke Brummelhuis.<br />
2. JAN TER HAAR, zie F<br />
3. Jenneke ter Haar, gehuwd 1714 11/11 met Jurriën Rouhof Janszoon,<br />
landbouwer op de Horsterie in Brammelo, die 1724 11/2 hertrouwde<br />
met Trijne Vaarhorst, dochter van Gerrit.<br />
4. Arendje ter Haar, gehuwd 1718 30/1 met Roelof Eijsink Hendrikszoon,<br />
landbouwer op Klein Hobbeschot in Eppenzolder, die 1733<br />
1/11 hertrouwde met Geesken Laarveld, dochter van Claas.<br />
5. Geesken ter Haar, gehuwd 1718 22/5 met Jan Groothuis, zoon van<br />
Claas, landbouwer op Groothuis II in Brammelo.<br />
6. Berend te Haar, gehuwd 1726 20/3 met Hendrikje Bouwmeester,<br />
weduwe van Gaaken Laak mors Frerikszoon op Laakmors in de<br />
Hones. Na het zeer vroege overlijden van Berend hertrouwde Hendrikje<br />
reeds in juni 1727 met Hendrik Averdijk Janszoon.<br />
Gerichtsprotocollen van <strong>Haaksbergen</strong>:<br />
1732 10/5 Roelof Eijsink op Klein Hobbeschot is weduwnaar van Aarne<br />
ter Haar. Bloedmombaren van de kinderen zijn Jan ter Haar en Jan Groothuis.<br />
F. JAN TER HAAR, gehuwd 1705 30/8 met ARMGARD OLMINKHOF<br />
Jansdochter, die 1722 12/7 hertrouwde met JAN TE LINTELO Arendszoon.<br />
Kind uit het eerste huwelijk:<br />
1. GERRIT TER HAAR, zie G<br />
Kinderen uit het tweede huwelijk:<br />
2. Janna ter Haar, gehuwd 1748 3/3 met Albert te Lintelo en hertrouwd<br />
1750 11/10 met Jan Olminkhof Gerritszoon uit Olden<br />
Eibergen.<br />
3. Arnoldus ter Haar, gehuwd 1750 15/3 met Jenneke Buitendorp<br />
Gerritsdochter onder Diepenveen.<br />
4. Jenneke ter Haar, gehuwd 1750 30/8 met Jan Harperink Gerritszoon<br />
onder Neede.<br />
Register op de 1000e penning:<br />
1738 Jan ter Haar f 500,-<br />
1750/57 Gerrit ter Haar f 600,-
1383<br />
G. GERRIT TER HAAR, gehuwd 1738 9/11 met HERMKEN TE LINTE-<br />
LO Jacobsdochter.<br />
Kinderen:<br />
1. JAN TER HAAR, zie H<br />
2. Joanna ter Haar, gedoopt 1741 30/1, gehuwd 1776 25/2 met Willem<br />
Warners Bartholdszoon, die reeds 1777 24/8 hertrouwde met Hermina<br />
Teutelink.<br />
3. Hermanus ter Haar, gedoopt 1742 30/12, ongehuwd overleden 1823<br />
25/3<br />
4. Japik of Jacob ter Haar, gedoopt 1744 6/1, ongehuwd overleden<br />
1825 15/4<br />
5. Joannes ter Haar, gedoopt 1747 6/1, overleden 1817 26/5, gehuwd<br />
1776 25/2 met Maria ter Bekke uit Langelo. Landbouwer op Groothuis<br />
II in Brammelo.<br />
6. Anna ter Haar, gedoopt 1749 12/3<br />
7. Albertus ter Haar, gedoopt 1751 28/6, overleden 1826 11/7, gehuwd<br />
1798 6/6 met Hendrika Havink, die voordien 1785 31/7 getrouwd<br />
was met Jacob te Lintelo, weduwnaar van Hendrina Olthuis in Holthuizen.<br />
8. Jenneke ter Haar, gedoopt 1754 31/5, overleden 1828 8/9, gehuwd<br />
1790 21/11 met Arnoldus Assink Janszoon, landbouwer op Assink<br />
in Langelo.<br />
Volkstelling 1748: Gerrit ter Haar en vrouw, 5 kinderen onder 10 jaar, vader,<br />
knecht en 2 meiden.<br />
H. JAN TER HAAR, gedoopt 1739 26/3, overleden 1819 25/9, gehuwd<br />
1781 4/11 met JANNA HAVINK dochter van Derk en Janna te Baak,<br />
gedoopt 1759 13/2, o verleden 1825 15/7.<br />
Kinderen:<br />
1. Hermannus ter Haar, gedoopt 1782 15/9, overleden 1832 3/5, gehuwd<br />
1807 27/1 met Anna Catharina te Langelo. Landbouwer op<br />
de Hof te Langelo in Langelo.<br />
2. JAN TER HAAR, zie J.<br />
3. Joanna ter Haar, gedoopt 1786 17/10, overleden 1807 29/8.<br />
4. Joanna Geertruida ter Haar, gedoopt 1789 1/7.<br />
5. Anna ter Haar, gedoopt 1792 25/11.<br />
6. Gerharda ter Haar, gedoopt 1796 2/6.<br />
7. Diena ter Haar, gedoopt 1799 11 /5, overleden 1808 12/7.<br />
J. JAN TER HAAR, gedoopt 1784 9/3, overleden 1840 4/3, gehuwd 1820<br />
5/5 met EUPHEMIA MARIA GEUSEND AM uit Rijssen, geboren 1793,<br />
overleden 1874 6/4, die 1841 13/5 hertrouwde met ENGBERT NIEN-<br />
HUIS, geboren 1812 12/1.<br />
Kinderen:<br />
1. Jan ter Haar, wieldraaier, geboren 1821 10/6, gehuwd 1851 18/7 met<br />
Johanna Maria Willems.<br />
2. Jan Derk ter Haar, geboren 1822 9/11.
1384<br />
3. Anna ter Haar, geboren 1824 17/2, overleden 1828 11/5.<br />
4. Joanna ter Haar, geboren 1826 4/11, overleden 1830 7/4.<br />
5. Albertus ter Haar, kleermaker, geboren 1828 8/8, overleden 1865<br />
11/5, gehuwd 1855 12/10 met Johanna Berendina Vogt, die 1866<br />
3/5 hertrouwde met Albertus Boenders, onderwijzer te Rietmolen.<br />
6. Anna ter Haar, geboren 1831 4/11, overleden 1833 26/1.<br />
7. Hermannus ter Haar, geboren 1833 4/11, ongehuwd overleden 1858<br />
9/5.<br />
8. Johanna Geertruida ter Haar, geboren 1836 17/7, overleden 1865<br />
8/10, gehuwd 1860 21/11 met de smid Johannes Ooink in het dorp.<br />
Archief notarissen Jordaan:<br />
182929/8 Jan ter Haar, landbouwer in Brammelo, koopt van Rijksdomeinen<br />
het erve de Haar of Harink met het wonershuis, schoppe, zaadberg<br />
etc. voor een afkoopsom van f 3149,—.<br />
1839 4/6 Jan Carel Stockers koopt van Rijksdomeinen het erve Harink in<br />
Brammelo voor f 6000,—.<br />
Blijkbaar was Jan ter Haar niet in staat geweest de kooppenningen op te<br />
brengen, waardoor de boerderij in vreemde handen kwam. In het bevolkingsregister<br />
1840/50 werd Stockers als eigenaar vermeld. Zijn pachter was<br />
Engbert Nienhuis, de tweede man van E. M. Geusendam. Van haar beide gehuwde<br />
zoons Jan en Albertus zijn geen kinderen bekend, waardoor deze tak<br />
ter Haar uitstierf.<br />
Engbert Nienhuis werd voor het laatst vermeld in het register van 1870/80.<br />
Vanaf 10 december 1875 werd de boerderij bewoond door:<br />
K. WICHER PLEITER, geboren te Keerde 1819 19/2 en zijn vrouw JANNA<br />
BOEVE, geboren 1829 25/3 met 4 zoons en 2 dochters.<br />
Dit gezin ging in 1891 naar Eibergen. Hun zoon Gerrit emigreerde op 13<br />
maart 1882 naar Grans Rapids in Michigan U.S.A. Vanaf 2 november 1891<br />
werd Haring bewoond door:<br />
L. REINDER JANSEN, geboren te Angerlo 1829 1/5, overleden 1904 8/6,<br />
gehuwd met MARIA KOERSELMAN, geboren te Borculo 1846 18/1 en<br />
overleden 1919 26/9. Ook zij hadden 4 zoons en 2 dochters, onder wie:<br />
M. WILLEM JANSEN, geboren Neede, 1878 22/5, overleden 1919 22/4, gehuwd<br />
met HENDRIKA KOLDEWEID, geboren 1877 5/9.<br />
Vanaf 25 maart 1924 werd Harink bewoond door:<br />
N. HERMAN TER VRUGT, geboren te Wisch 1891 25/8, die 1915 11/11<br />
gehuwd was met DINA WILHELMINA SEINHORST, geboren te Gendringen<br />
1891 6/3. Dit echtpaar had 4 kinderen.<br />
Vanaf de tweede wereldoorlog wordt de boerderij bewoond door de familie<br />
Lubbers.<br />
t W. E. ten Asbroek - J. G. L. Overbeeke
APENSTREKEN<br />
1385<br />
Na de nodige omzwervingen vestigde prinses Armgard, de moeder van Prins<br />
Bernhard, zich in 1952 op kasteel Warmelo te Diepenheim. Met de komst<br />
van de prinses en haar hofhouding kwamen er in Diepenheim mensen wonen,<br />
die een beroep uitoefenden, dat eerder in het Stedeke onbekend was.<br />
Omgeven door kastelen met aristocratische bewoners kende men al heel<br />
lang huisknechten, gouvernantes, keukenmeiden en kameniers. Maar pikeurs,<br />
laat staan lakeien, hadden er nooit gewerkt. Dat was misschien ook wel de<br />
reden, dat er een Diepenheimer was, die steevast altijd sprak van kaleien in<br />
in plaats van lakeien, 's Winters was het toegangslaantje tot het kasteel door<br />
de ontbladerde bomen goed te zien. Als er dan eens veel auto's naar het kasteel<br />
reden, wist deze Diepenheimer, dat prinses Armgard grote visite had:<br />
„D'r ree'n zovölle auto's, de kaleien zölt wal drok krieg'n".<br />
De prinses had zeer veel belangstelling voor de tuinen en de bloemen. Tuinbaas<br />
Derksen, die er in 1961 verscheen, leverde een belangrijke bijdrage, dat<br />
de tuinen van Warmelo uitgroeiden tot één der fraaiste van Overijssel.<br />
Daarnaast hield zij van paarden, vogels en andere dieren op het landgoed.<br />
Ook had zij een aapje, dat Billy genoemd werd. Op zekere dag ontsnapte<br />
de aap uit zijn kooi en ging midden op de langs het kasteel lopende Borculoseweg<br />
zitten. Het verkeer moest stoppen en wachten totdat hij zijn nootjes<br />
had opgepeuzeld en bereid was terug te keren naar het kasteel.<br />
Bij een andere gelegenheid zag de aap kans de kranen in de badkamer open<br />
te draaien. Het gevolg was een grote overstroming. Het gestucadoorde plafond<br />
van de onder de badkamer gelegen kamer liep waterschade op. Waterkringen<br />
waren er in ontstaan. Verscheidene schilders hadden al geprobeerd<br />
deze kringen weg te werken, maar helaas zonder resultaat.<br />
Omdat prins Bernhard en de direkteur van de Twentse Kabelfabriek in<br />
<strong>Haaksbergen</strong>, A. J. M. van de Lof, beiden een auto-hobby hebben en ze<br />
elkaar kennen, moet het gesprek ook eens zijn gekomen op dat vernielde<br />
plafond. Van der Lof had regelmatig een schildersbedrijf op zijn fabriek<br />
aan het werk, die hiervoor misschien wel een oplossing zou weten, n J.<br />
Schildersbedrijf Ordelmans uit de Beatrixstraat in <strong>Haaksbergen</strong>. Schilder<br />
Gerard Ordelmans (Pan'n Gerard) dacht het plafond wel in oude staat te<br />
kunnen herstellen en dat lukte hem.<br />
Tot de dood van prinses Armgard in 1971 was schildersbedrijf Ordelmans<br />
de hofschilder op Warmelo.<br />
Aap Billy werd door zijn streken onhoudbaar en werd geschonken aan de<br />
dierentuin van Keulen. Wanneer prinses Armgard in de buurt van Keulen<br />
kwam, verzuimde ze zelden om Billy even te groeten.<br />
H. J. J. ten Hagen
1386<br />
OPROEP TOT HET AANLEVEREN VAN COPY<br />
De redaktie van <strong>Aold</strong> <strong>Hoksebarge</strong> verzoekt leden die een verhaal kunnen<br />
schrijven over een onderwerp dat betrekking heeft op <strong>Haaksbergen</strong> zich te<br />
melden bij een van de redaktieleden.<br />
Men kan bijvoorbeeld verhalen schrijven over folklore, natuur-historie,<br />
oude ambachten, oude gebruiken, volksliedjes etc. Met andere woorden<br />
het behoeft niet speciaal over boerderijen en of woningen te gaan.<br />
Naast de toch wel wetenschappelijke bijdragen willen we ook wat makkelijk<br />
leesbare stof in ons kwartaalblad opnemen. De redaktie roept daarbij de<br />
hulp in van haar leden.<br />
Twijfel? Praat eens met een van de redaktieleden. Hij of zij kan u hierbij<br />
zeker van dienst zijn.<br />
De redaktie<br />
BEVOLKING EN HUN ETEN<br />
Ofschoon <strong>Haaksbergen</strong> zeer zeker veel ouder is, vinden wij de oudste schriftelijke<br />
vermelding van de naam <strong>Haaksbergen</strong> in 1188, geschreven als Hockesberge.<br />
Sedertdien zijn zo'n 25-30 generaties <strong>Haaksbergen</strong>aren, gekomen en<br />
gegaan. Als uitslag van een ingewikkelde berekening zou het zo kunnen zijn,<br />
dat 33.200 inwoners ons zijn voorgegaan, mensen die vanaf de oudste tijden<br />
van de pré-historie, tot heden 1989 hier in de gemeente <strong>Haaksbergen</strong> hebben<br />
geleefd en zijn gestorven. Het is bijna niet te geloven dat 700 jaar voor Christus<br />
de totale Nederlandse bevolking naar schatting, bijna geh'jk was aan het<br />
tegenwoordige inwonerstal van de gemeente <strong>Haaksbergen</strong>.<br />
We kunnen gevoegelijk aannemen dat in 1188, 95% van de bevolking direct<br />
bij de landbouw betrokken was, terwijl de resterende 5% van de bevolking<br />
alle overige beroepen uitoefende. Nu op het einde van de twintigste eeuw<br />
kunnen wij die rollen omdraaien, 95% van onze bevolking heeft op landelijk<br />
niveau gezien een beroep buiten de landbouw, de overige 5% gaan thans<br />
als boer door het leven. Met die vele boeren in de vorige eeuwen volgde dan<br />
nog vaak hongersnood op hongersnood. Thans produceert de gemiddelde<br />
Nederlandse boer eten voor 112 personen, het hoogste ter wereld.<br />
Wie zei dat ook al weer, „die goede oude tijd". Vergeet dat maar, met dat<br />
goedkope voedselpakket van tegenwoordig.<br />
B. E. Asbreuk
UIT DE ENSCHEDESE COURANT VAN 1865<br />
1387<br />
<strong>Haaksbergen</strong>, 3 november. De zoogenaamde Zwarte Jagt werd heden onaangenaam<br />
gestoord, door het geheel onverwachte verschijnen van den kordaten<br />
jagtopziener E. te Kiefte; Zes stropers zijn door hem herkend, terwijl<br />
een strooper dien dag tweemaal werd gekalangeerd.<br />
Den 5 Nov. Heden heeft dezelfde jagtopziener op het Geldersche grondgebied<br />
drie stroopers gearresteerd, en hen drie geweren en twee hazen afgenomen.<br />
+ W. E. ten Asbroek<br />
WONINGEN ROND DE WINDMOLEN (I)<br />
Ten noorden van het dorp werden op de kadasterkaart van ca. 1825 een<br />
twintigtal woningen getekend als op de bijgaande kaart. Vreemd is dat een<br />
aantal van de huizen tot het Blankenburgerrot behoorden en de andere zonder<br />
aanwijsbare redenen tot de Hones. In het Blankenburgerrot van het dorp<br />
lagen:<br />
Huis nr. 150 Muldershuis met molen<br />
Huis nr. 151 Schreyer en Dijkman<br />
Huis nr. 152 Bouwmeester<br />
Huis nr. 153 Kolk Jan<br />
Huisnr. 154Huttert<br />
Huisnr. 155 Kiefte<br />
Huis nr. 168 Biesterij<br />
Huis nr, 169 Geuker<br />
Huisnr. 170Ulkenval<br />
Huis nr. 171 Zwenne<br />
Tot de Hones behoorden:<br />
Huis nr. 60 Pellerij<br />
Huis nr. 61 Tabberij of Molenzigt<br />
Huis nr. 62 Boornderij<br />
Huis nr. 63 Bij de Molen<br />
Huis nr. 64 Dekkershut<br />
Huis nr. 65 Dekker<br />
Huis nr. 66 Roesterij of Dopperij<br />
Huis nr. 67 Fransman<br />
Huis nr. 68 Kloterij<br />
Kadasternr. I 392, nu<br />
Fazantstraat 35<br />
Kadasternr. I 330 en 331,<br />
nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 328, nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 381, nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 384, nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 386, nu afgebroken<br />
Kadasternr. 1788. nu afgebroken<br />
Kadasternr. 1397, nu Geukerdijk 6<br />
Kadasternr. I 783, nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 780, nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 404, nu Enschedese-<br />
straat 35<br />
Kadasternr. I 403, nuEnschedesestraat 45<br />
Kadasternr. 400, nu Vinkstraat<br />
Kadasternr. 388, nu afgebroken<br />
Kadasternr. 327, nu afgebroken<br />
Kadasternr. 334, nu afgebroken<br />
Kadasternr. 379, nu afgebroken<br />
Kadasternr. I 377, nu Peddemors<br />
21-25<br />
Kadasternr. I 376, nu Benninkstr. 69
1388
MOLEN EN MULDERSHUIS NR. 150<br />
1389<br />
Op 7 augustus 1797 verkocht de marke <strong>Haaksbergen</strong> en Hones een schepel<br />
veldgrond aan Georg Boekman, Zijn schoonzoon Bernardus ten Pol bouwde<br />
hier een windmolen, getuige het steentje in de doorrit B t P 1798. Hoewel<br />
de historie van de windmolen in deel III van de Historie van <strong>Haaksbergen</strong><br />
uitvoerig behandeld werd, wordt hij in het kort herhaald, omdat inmiddels<br />
enkele nadere gegevens bekend zijn geworden. Bernardus ten Pol<br />
overleed op 19 november 1814. Zijn weduwe verkocht op 4 oktober 1815<br />
de molen met twee huizen aan Christiaan Waanders. Op 17 juni 1830 werd<br />
de eigendom verkocht aan de watermolenaar Jan Hendrik Stuve. De molen<br />
vererfde op zijn schoonzoon J. B. Bruns, molenaar te Gemen. Vanaf 1852<br />
waren drie minderjarige dochters van hem eigenaresse. Zij verkochten hun<br />
eigendom op 26 april 1853 voor f 4600,— aan Gerhard Johann Pieper,<br />
molenaar op de windmolen te <strong>Haaksbergen</strong> en afkomstig uit Südlohn.<br />
Op 19 februari 1869 vond een openbare veiling plaats van de koren- en<br />
pelmolen met het daarbij staande mulders- en wonershuis. Koper werd<br />
de Markveldse mulder Berend Willem Hoytink, die een en ander in 1873<br />
verkocht aan Bernardus Gerhardus Eijsink, landbouwer op Kagelink onder<br />
Diepenheim. Deze verkocht op 5 december 1879 het geheel aan de<br />
Vollenhovense molenaar Johannes Philippus Beens. Deze ging in 1885<br />
failliet. Op een openbare veiling werd de molen nu verkocht aan Antonius<br />
Oude Wansink uit Albergen. In 1891 werd de molen door Oude<br />
Wansink voorzien van een stoomaandrijving en uitgebreid met een houtzagerij.<br />
In 1913 werd het muldershuis verbouwd tot café. Oude Wansink<br />
overleed in 1932. Zijn erfgenamen verkochten de molen in 1942 aan Franciscus<br />
Wilhelmus Otte uit Goor, die al sinds jaren knecht op de molen van<br />
Wansink was. Vanaf 1934 werd alleen nog met stoomkracht gemalen. De<br />
windmolen raakte in verval en werd op 3 februari 1964 aan de gemeente<br />
verkocht. Deze liet de molen nadien restaureren.<br />
Op 25 juli 1799 werd in de gerichtsprotocollen vermeld, dat Berend Hendrik<br />
Nijhof, molenaarsknecht van G. Boekman, overleden was. Hij is de oudste<br />
bekende windmolenaar. Zijn opvolger was Theodorus Reesink, gehuwd met<br />
Johanna Leenders, die in 1803 te <strong>Haaksbergen</strong> een kind liet dopen.<br />
In 1806 kreeg hij moeilijkheden met de eigenaar van de molen. Hi moest<br />
volgens huurcontract van 3 september 1805 jaarlijks f 1030,— pacht betalen.<br />
Nu het maalloon volgens de overheid niet langer in nature (het zgn.<br />
molesteren) maar in geld moest worden voldaan, vond Reesink de pachtsom<br />
te hoog, omdat zijn verdiensten belangrijk achteruit gegaan waren. De ruzie<br />
had tot gevolg dat het echtpaar Reesink reeds voor 15 juli 1807 met de<br />
noorderzon naar Lichtenvoorde vertrok. De nagelaten schulden werden door<br />
een broer en zuster van Theodorus Reesink betaald. Opvolger werd Gerrit<br />
Jan te Kiefte, vermeld op 27 juni 1808, wiens weduwe in 1830 in huis nr.
1390<br />
155 vermeld werd. Op 17 oktober 1790 was Gerrit Jan in ondertrouw gegaan<br />
met Gerridina ter Hogt. Zij trouwden te Aalten, waar hij geboren was. Hij<br />
was toen soldaat in het regiment van kapitein Wolteling. Reeds vanaf 11 november<br />
1808 was Jan Mulder molenaar.<br />
Deze werd in 1898 door de weduwe Pappenheim-von Münchhausen aangesproken<br />
wegens niet betaalde pacht van de Euler watermolen van Martini<br />
1808 tot Martini 1809, toen hij al niet meer op deze molen gemalen had.<br />
Jan Mulder, die bij zijn huwelijk te Hengevelde woonde, trouwde op 6 april<br />
1788 met Maria Rouwers, weduwe van Antony Horstink. Opvolger als<br />
mulder werd hun in 1791 geboren zoon Jan Mulder, die op 20 oktober<br />
1837 huwde met de in 1814 geboren Janna Ziethof. Jan junior overleed<br />
op 23 januari 1859, waarna zijn weduwe met acht kinderen op 11 november<br />
van hetzelfde jaar naar de gemeente Lonneker vertrok. De Haaksbergers<br />
Laurens te Pas en Scato Hendrik Odink werden respectievelijk in 1833<br />
en 1837 als molenaars vermeld, vermoedelijk omdat Mulder senior overleden<br />
was en Mulder junior nog te jong was om op te volgen.<br />
In 1859 werd opvolgend mulder, tevens eigenaar, de op 3 januari 1822 te<br />
Südlohn geboren Gerhard Johann Pieper. Hij overleed op 21 juni 1867<br />
zonder gehuwd te zijn geweest. Bij hem in huis woonde een achternicht<br />
Helena Johanna Goossens, geboren 16 juni 1827 te Oeding. Deze huwde<br />
op 18 september 1869 met de op 6 januari 1841 te Winterswijk geboren<br />
Gerrit Hendrik Greevers. Deze was knecht bij Pieper, maar kon geen opvolgend<br />
mulder worden, omdat de molen al op 19 januari 1869 verkocht<br />
was aan de Markveldse Berend Willem Hoytink. Opvolgend mulder te<br />
<strong>Haaksbergen</strong> werd zijn op 3 april 1841 te Neede geboren zoon Jan Hendrik<br />
Herman Hoytink, die in 1868 gehuwd was met de eveneens te Neede<br />
op 27 november 1843 geboren Hermina van de Maath. Nadat B. G. Eijsink<br />
op Kagelink in 1873 eigenaar geworden was, vertrokken de Hoytinks op 27<br />
juli 1875 naar Diepenheim.<br />
Opvolgend mulder werd Willem van der Kolk, geboren 3 oktober 1836 te<br />
Wijk, gehuwd met Maria Hendrika Scheppers, geboren 23 oktober 1836<br />
te Zwolle, waarheen het echtpaar op 29 november 1879 verhuisde.<br />
Op 5 december 1879 werd de Vollenhovense mulder J. P. Beens eigenaar.<br />
Ook deze had de molen gekocht ten behoeve van een zoon: Lucas Quirinus<br />
Beens, geboren 15 mei 1848 te Stad Vollenhove. Hij was getrouwd met Willempje<br />
Hollander, geboren 18 februari 1852 te Ambt Vollenhove. Het ging<br />
het molenaarsechtpaar „niet voor de wind" waardoor de molen in 1885<br />
wegens faillissement verkocht moest worden. Eigenaar en mulder werd<br />
Antonius Oude Wansink uit Albergen, knecht op de Saasvelder molen.<br />
Hij was in 1886 gehuwd met Hendrika Oosterik van het erve 't Loo in<br />
Duider. Oude Wansink overleed in 1932, de molen en het huis nalatende<br />
aan zijn weduwe en zijn dochter Wilhelmina, die gehuwd was met Franciscus<br />
Wilhemus Otte, een molenaarszoon uit Goor en al jaren knecht<br />
op de Korenbloem, zoals de naan van de windmolen in 1923 geworden<br />
was. In 1942 werd Otte alleen eigenaar. Hij was de laatste beroepsmatige<br />
mulder. De molen ging in 1964 over naar de gemeente <strong>Haaksbergen</strong> en<br />
dient nu als toeristische trekpleister. Het gebouw, waar in 1891 een stoom-
1391<br />
molen gevestigd werd, is nu het woonhuis van de zgn. vrijwilliger-molenaar<br />
Ton Verheyen. Het muldershuis werd café „De oude Molen" eigendom van<br />
Bernard Westendorp, Fazantstraat 35.<br />
f W. E. ten Asbroek -t J. B. A. Leusink - J. G L. Overbeeke<br />
UIT DE ENSCHEDESCHE COURANT VAN 1865<br />
<strong>Haaksbergen</strong>, 24 augustus. De Jaarmarkt te <strong>Haaksbergen</strong> is in geen jaren zoo<br />
lusteloos geweest, alleen in de varkens was eenige handel, het weder was ook<br />
ongunstig.<br />
t W. E. ten Asbroek<br />
HISTORISCH ARCHIEF (l)<br />
Zo'n vijf jaar geleden is het Historisch Archief van de Stichting van de Stichting<br />
Gemeenschappelijke Bibliotheek <strong>Haaksbergen</strong> opgericht. Deze afdeling<br />
van de bibliotheek stelt zich tot doel het verzamelen van allerlei gegevens<br />
over <strong>Haaksbergen</strong> en gegevens over Twente en Overijssel die in enige mate<br />
betrekking hebben op <strong>Haaksbergen</strong>. De gegevens kunnen zowel in boekvorm<br />
als op beeld- (dia's, foto's, video etc.) en geluiddragers (cassettes, platen etc.)<br />
voorkomen. In de toekomst kunnen we daardbij ook databestanden, gegevens<br />
die via een computer opvraagbaar zijn, rekenen.<br />
Het gaat het Historisch Archief niet zo zeer om originele stukken te verzamelen.<br />
Copieën van originelen zijn al van harte welkom.<br />
Naast deze doelstelling heeft het Historisch Archief nog twee andere doelstellingen<br />
namelijk het ontsluiten van de verschillende materialen en deze materialen<br />
beschikbaar te stellen aan de bevoling van <strong>Haaksbergen</strong>.<br />
Om deze laatste twee doelstellingen te breiken is er een catalogus in kaart- en<br />
boekvorm aanwezig en een speciale ruimte in de bibliotheek waar belangstellende<br />
rustig de aanwezige materialen kunnen bestuderen.<br />
Alle werkzaamheden die uit het Historisch Archief voortvloeien, zoals het<br />
verzamelen en ontsluiten, worden door vrijwilligers gedaan in samenwerking<br />
met een beroepskracht van de bibliotheek.<br />
Zoals al is gememoreerd kan men tijdens de openingsuren van de bibliotheek<br />
al het materiaal inzien, eventueel kan men tegen een geringe vergoeding een<br />
copie maken. Voor de openingstijden van de bibliotheek raadplege men de<br />
„Gids van <strong>Haaksbergen</strong>".<br />
In sommige gevallen kan men ook materialen lenen. Het gaat dan meestal om<br />
populaire boeken betreffende de geschiedenis van <strong>Haaksbergen</strong>, Twente en<br />
Overijssel. Wil men materialen lenen dan is een geldig lidmaatschap vereist.
1392<br />
Het Historisch Archief kan men in vijf verschillende onderdelen verdelen,<br />
namelijk: l. Personenarchief<br />
2. Fotoarchief<br />
3. Krantenknipselarchief<br />
4. Tijdschriftenarchief<br />
5. Boeken, video, etc.<br />
In deze aflevering zal met name het personenarchief aan de orde komen. In<br />
de loop van de tijd zullen de andere onderdelen aan bod komen.<br />
1. PERSONENARCHIEF<br />
In het personenarchief treft men informatie aan dat betrekking heeft op personen,<br />
die in <strong>Haaksbergen</strong> leven of hebben geleefd. De informatie kan betrekking<br />
hebben op jubilea, het behalen van een diploma, overlijdensberichten,<br />
bidprentjes etc.<br />
Over het algemeen gaat het dus om korte, bondige informatie over een persoon.<br />
Is er over één persoon, bijvoorbeeld een burgemeester, meer informatie<br />
dan is deze informatie opgeslagen in het krantenknipselarchief, waaraan we<br />
later enige aandacht zullen besteden.<br />
De informatie van een persoon wordt geplakt op een kaart die dan alfabetisch<br />
lexicongrafisch wordt opgeborgen in het personenarchief een schat<br />
aan informatie vinden. Op dit moment zijn zo'n 2500 kaarten met gegevens<br />
aanwezig.<br />
OPROEP: Mensen die in het bezit zijn van oude bidprentjes over<br />
families die woonachtig zijn en/of waren in <strong>Haaksbergen</strong><br />
worden verzocht om kontakt op te nemen met ondergetekende<br />
(tel. 05427-17380). De vrijwilligers van het Historisch<br />
Archief maken er dan een copie van om zodoende<br />
het personenarchief zo compleet mogelijk te maken. De<br />
originele bidprentjes gaan daarna weer retour naar de<br />
rechtmatige eigenaar.<br />
G.H.J.M. Rengerink<br />
UIT HET GEMEENTEARCHIEF<br />
Burgemeester J.M. Vincent schrijft op 13-8-1877 aan zijn collega te Neede<br />
als volgt: „Aangetroffen en in bewaring genomen een jonge gladharige<br />
zwart-bonte jachthond met zwarte ooren, rekel. Volgens informatie zou de<br />
hond in Uwe gemeente vermist zijn. Tegen vergoeding der voedingskosten<br />
kan de rechthebbende hem terugbekomen".<br />
J.G.L. Overbeeke