Roots editie 10 - 2021 - inkijkexemplaar

OKTOBER 2021
10
JAAR
• MIDDEN IN DE NATUUR •
De veelkleurige.
russula.
5 bonte
hotspots
MARS VAN
MILJOENEN
Gnoes op voedseltrek
NAJAARS-
WANDELEN
Rondje Reichswald &
Laarder Wasmeer
De winnaars van de Roots
Natuurfotowedstrijd 2021!
VERHALEN VOOR
DE HERFST
HET NAJAAR GEEFT DE WERELD KLEUR

10
JAAR
Uitzetting
Mijn mond viel letterlijk van verbazing open toen ik een
tijdje geleden in het nieuws las dat men wederom van plan
is om Zweedse korhoenders uit te zetten op de Sallandse
Heuvelrug. Dit om de huidige Nederlandse populatie, die
geen naam mag hebben, te vergroten. Al sinds het bestaan
van Roots (precies 10 jaar!) worden wij jaar in jaar uit op
deze reddingsoperatie opmerkzaam gemaakt, met telkens
een mislukking tot gevolg. Nu snap ik heel goed dat je in
de Lage Landen een bepaald dier van uitsterven wilt
behoeden, maar als de levensomstandigheden niet veranderen,
kun je er gif op innemen dat ook deze keer het
experiment gedoemd is te mislukken. Roots dook in het
verhaal (zie pag. 70) en volgens mij kun je alleen maar
concluderen dat het zonde geld is. Misschien is het beter
uiteindelijk de handdoek in de ring te gooien en bedenken
dat er hier geen plaats meer is voor de korhoenders, hoe
jammer dan ook. Het geld dat daarmee gemoeid is, kun je
waarschijnlijk beter ergens anders gebruiken, waar de kans
op succes groter is.
Een dier dat niet uitgezet hoeft te worden omdat-ie alom
aanwezig is, is de worm – de regenworm om precies te zijn.
Bioloog Jeroen Onrust, alias Dr. Worm, zocht naar een
afstudeerproject en kwam terecht bij dit effectieve beestje
(zie pag. 44). Nachtenlang – want de worm is nachtactief –
lag Onrust op z’n buik op een karretje in het weiland het
gedrag van de worm te bestuderen en raakte er helemaal
van in de ban. “Magisch”, is het, zoals hij zijn nachtelijke
avonturen beschrijft. De regeworm veranderde zijn manier
van kijken, want, zo concludeert hij: “Je kunt wel denken
dat je alles moet controleren, maar het gaat juist beter als
je dat niet meer doet en de natuur gewoon haar gang laat
gaan.” Een uitspraak waar ik me van harte bij aansluit.
80
64
Winnaars Roots Natuurfotowedstrijd
De tuin van Ruurd Jelle
Fanny Glazenburg, hoofdredacteur
fanny.glazenburg@newskoolmedia.nl
4 OKTOBER
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog
meer lezersfoto’s en
wandel- en fotografietips
op rootsmagazine.nl.
52
Jaarlijkse gnoe-migratie

Herfstwandelen door het Reichswald
16
70 De kwestie korhoen
inhoud
- Oktober -
Lezersfoto’s: vroeg in de ochtend
28
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te doen, zien, wandelen
en fotograferen
36 Hotspots russula
67 De mooste natuurbankjes
73 Volg Roots ook online!
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
FLORA & FAUNA
42 Eriks tuinvogels: zanglijster
44 In de ban van wormen
48 Wat een vraag!
52 Gnoes op voedseltrek
64 De tuin van Ruurd Jelle
70 De kwestie: reddingsplan
voor Sallands korhoen
NAAR BUITEN
16 Herfstwandelen in het
Duitse Reichswald
(+routekaart)
76 Natuurommetje
Laarder Wasmeer
COLUMNS
15 Saskia struint
74 De kleintjes van Krekels
FOTOGRAFIE
28 Lezersfoto’s thema
‘vroeg in de ochtend’
34 Nieuw! Roots basiscursus
natuurfotografie
80 Winnaars Roots Natuurfoto
wedstrijd 2021
ELKE MAAND
25 Post
26 Roots Scheurkalender of
Natuuragenda 2022 cadeau
bij een jaarabonnement
63 De Groene Pagina
92 Roots recenseert
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
100 De Roots Scheurkalender en
Natuuragenda 2022 zijn er
weer!
PAG. 44
In de ban van
wormen
5 hotspots russula
36
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO RUURD JELLE VAN DER LEIJ
WWW. MAGAZINE.NL 5

Rootswandeling
met routekaart
WANDELEN IN HET REICHSWALD
Vorstelijk bos in herfsttooi
Vanaf het Valkhof bij Nijmegen kun je het Reichswald al zien, maar het mooiste deel
ervan ligt iets verderop, bij het Duitse Kleve. Met allerlei soorten loofbomen die in de
herfst het Indian summer-gevoel geven. Je wandelt er door een bont schilderij, want
elke boomsoort verschiet op een ander moment en op een andere manier van kleur
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN FOTO’S EDWIN GIESBERS MET DANK AAN DIETRICH CERFF
MIDDELSTE BONTE SPECHT
Terwijl de lindes langs het Prinz-Moritz-Kanal
knalgeel schitteren in de herfstzon, zijn de
eiken van de Eichenallee nog nauwelijks gekleurd.
Maar de geel met bruin omrande bladeren van
de kastanjes dwarrelen al naar beneden in de
Kastanien allee. Het Tiergartenbos bij Kleve, net
over de grens bij Nijmegen, schotelt je als wandelaar
een gevarieerd palet van herfstkleuren voor.
Soms lijkt het wel of de natuur een impulsieve
KLOP KLOP,
welke specht tikt daar?
Omdat de kleine en de (vrij zeldzame)
middelste bonte specht graag in oude bomen
hameren, kun je ze met enig geluk op een
rustige doordeweekse dag horen en misschien zelfs
zien. De zwarte specht komt er ook voor, maar zit altijd
hoog in de bomen. Zijn ‘kriii-kriii-kriii’ klinkt regelmatig
als hij langs de boomkruinen scheert.
schilder is. Het ene jaar kiest zij al vanaf begin
oktober een bont kleurenpalet, het andere jaar is
de herfsttooi pas half november op zijn mooist.
Chemisch proces
Valt er dan helemaal niets te zeggen over het
tijdstip en de variatie? Jawel. Verkleuring ontstaat
doordat in de herfst de ‘groeikatalysator’ chlorofyl
in de bladeren vermindert als gevolg van lagere
temperaturen. Chlorofyl zet zonlicht en koolzuur
om in suikers. Daarvan groeien de bladeren en de
boom. Het bijeffect van chlorofyl is dat de bladeren
er groen van worden, vandaar de kenmerkende
kleur in het voorjaar en de zomer.
Minder chlorofyl geeft andere kleurstoffen de kans
om zich te profileren, zoals caroteen en xanthofyl.
Die geven de bladeren een oranje of gele kleur.
Anthocyaan, een stof die sommige bomen onder
invloed van zonlicht extra aanmaken uit overtollige
suikers, zorgt voor rode bladeren en tannine kleurt
de bladeren bruin. De ene boomsoort heeft meer
van de ene stof, de andere meer van de andere.
Intussen vormt zich ook een kurklaagje bij de bladstengel,
waardoor het blad steeds minder voedsel
en vocht krijgt. Een flinke windvlaag en het blad
breekt precies op die plek af. En dan is het kleurenspel
voorbij.
>
16 OKTOBER

Restaurant bij het startpunt van de route.
FILMTIP
Kijk voor meer sfeerbeelden
van deze
wandelroute op
rootsmagazine.nl
onder Video.
WWW. MAGAZINE.NL 17

lezersfoto’s
Vroeg in de ochtend
Elke maand ontvangen we voor onze wedstrijd Foto van de Maand via rootsmagazine.nl
de meest schitterende foto’s van lezers. Deze maand met het thema ‘vroeg in de ochtend’.
Roots koos de winnaar en maakte een selectie van de mooiste eervolle vermeldingen.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
1
EERVOLLE
VERMELDINGEN
Deze foto’s vallen buiten de
prijzen, maar verdienen wel
een plek in Roots.
2
1
Jonge vos in het vroege
ochtendlicht • Noëlle Zweers
Vossenfoto’s zien we veelvuldig
langskomen, maar zo’n lekkere
drijfnatte vos in het bedauwde
gras zagen we nog niet zo vaak.
De nattigheid verhoogt de echte
‘wildlifesfeer’ van deze foto. Licht
en compositie zijn ook prima
in orde.
2
Magische morgen
• Jan Linskens
Een echte sprookjessfeer met
prachtig licht. De nevel in de
verte, rechts naast het midden,
verhult nét niet alles en daardoor
heeft deze foto veel diepte
gekregen. Kortom: een foto waar
je lang naar kunt blijven kijken.
28 OKTOBER

3
4
5
3
Tegenlicht • Diana de Vries
De titel geeft al aan waar de kracht van deze
foto zit. Het licht dat door de vlindervleugels
schijnt is heel fraai. De drie hoofdkleuren in
deze foto (groen, blauw, oranje) matchen
goed. Ook de compositie is perfect: de vlinder
en de bloemen in de voorgrond zorgen voor
twee tegen gestelde diagonale lijnen.
4
Vroeg op Terschelling
• Karin de Jonge
De nevels in de duinvalleien zijn prachtig en
zorgen voor een goede dieptewerking. Ook
de lucht is fraai. De vlakverdeling (50 procent
lucht, 50 procent land) is niet optimaal, een
twee derde/een derde-verhouding was waarschijnlijk
spannender geweest.
5
Sound of silence
• Bert van Beek
Het vroege ochtendlicht zorgt voor een
mooie witte contourrand op het hertenlijf.
De grote ademwolk en de blik van het damhert
maken de foto bijzonder. De wazige voorgrond
zorgt ervoor dat je als kijker het gevoel krijgt
dat je naast de fotograaf in de struiken zit.
WWW. MAGAZINE.NL 29

ROBERT THOMPSON/NPL
5
hotspots
- RUSSULA -
In een goed paddenstoelenjaar is de kans groot dat je in het bos
een russula ziet staan. In Nederland en België komen namelijk wel zo’n
honderd soorten voor en zelfs voor lekenogen zijn de bontgekleurde
paddenstoelen makkelijk te herkennen. We hebben vijf mooie
natuurgebieden voor je uitgezocht om zelf op zoek te gaan.
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN
De geelwitte russula
komt het meeste voor,
want die voelt zich zowel
bij naaldbomen als loofbomen
thuis en kan goed tegen
zure omstandigheden.
36 OKTOBER

1 Landgoed Berkenheuvel
2 Schoorlse Duinen
3 Hulkesteinse Bos
4 Ravenvennen
5 NP Hoge Kempen
2
3
1
4
5
WWW. MAGAZINE.NL 37

in de ban van...
GEWONE REGENWORM
LAURIE CAMPBELL
44 OKTOBER

In de rubriek In de ban van... komen mensen aan
het woord die een bijzondere fascinatie hebben
voor één speciaal aspect van de natuur.
IN DE BAN VAN...
‘Ik ben enorm van
JEROEN ONRUST, ALIAS DR. WORM
wormen gaan houden’
In plaats van het zoveelste onderzoek naar weidevogels te doen besloot Jeroen Onrust zich te richten
op het voedsel van die vogels. Zo raakte hij in de ban van de regenworm, een onwaarschijnlijk effectief
en even veronachtzaamd beestje.
TEKST MARJOLEIN VAN ROTTERDAM
“Toen ik biologie studeerde en nadacht
over een afstudeeronderwerp, wilde ik
iets doen met weidevogels”, vertelt bioloog
Jeroen Onrust (32). “De bedreigde
grutto bijvoorbeeld. Een prachtige
vogel. Maar iederéén wilde iets met
vogels. Ineens kreeg ik een idee: als ik
me nu eens zou verdiepen in het voedsel
van de vogels? Want om ze echt te begrijpen
moet je hun dieet snappen. Je
bent wat je eet, tenslotte! Dus besloot ik
te gaan kijken naar regenwormen vanuit
het perspectief van de weidevogel. Daar
wist eigenlijk niemand iets van.”
Maar hoe en waar bestudeer je wormen?
Regenwormen zijn nachtactief. Als het
donker is, komen de rode wormen naar
de oppervlakte om resten van planten
de grond in te trekken. Jeroen ging
dus eerst maar eens een nacht in zijn
eigen tuin zitten, zaklamp bij de hand.
“De ene na de andere worm kroop de
grond uit. Gewoon, op een gemiddeld
gazonnetje! Dat was echt een openbaring.
Ik had nooit gedacht dat ze met zo
veel waren. Ik zag ook nog een enorme
Lumbricus terrestris, de gewone regenworm.
Als het meezit, kunnen die wel
40 centimeter lang worden.”
Magisch
Na die eerste wormennacht kon het
echte werk beginnen: wormen in weilanden
met weidevogels bestuderen. “In
het begin zat ik op mijn hurken, maar
dat werkte niet zo lekker. Bovendien
verstoorde ik alles als ik me kruipend
verplaatste. Samen met een oom bouwde
ik een ligkar, een plank met wielen
eronder. Zo kon ik mezelf vlak boven de
grond door het weiland trekken. Ideaal.
Je veroorzaakt zo bijna geen trillingen .”
Voor zijn eerste nacht op de kar ging
Jeroen naar het weiland van een Friese
biodynamische boer die hij kende van
een eerder project en zelf ook geïnteresseerd
was in de hoeveelheid wormen in
zijn land. “Toen het donker was, reed
‘Iedereen wordt er
beter van als er
meer wormen zijn.
Dat is geen nieuw
verhaal: Aristoteles
wist het al’
ik mijn kar het weiland in. Het was
meteen magisch. Er joegen uilen boven
me. Er sprongen hazen rond de kar. Het
was doodstil en boven me fonkelden
sterren. En natuurlijk waren er ook
wormen. Het mooie was: ik lag tussen
dat alles in, en werd er onderdeel van.
Voor mijn gevoel heb ik de hele nacht
rondgereden in dat weiland.” Het was
verslavend; Jeroen zou na die eerste
nacht keer op keer teruggaan naar zijn
weiland. “Ik kan iedereen aanraden een
nacht buiten door te brengen”, zegt hij
nu. “Ik heb het echt heel vaak gedaan en
vond het alle keren prachtig. Soms was
het windstil, soms was er grondmist,
dan was het supermagisch.”
Verliefd
Intussen kwam hij natuurlijk ook veel te
weten over de wormen. Bijvoorbeeld dat
er in een goed weiland acht soorten zitten.
Dat wormen de verbinders zijn tussen
de boven- en de onderwereld. Dat
niet alle wormen boven de grond
komen om voedsel te halen, dat doen
alleen de rode. Dat in de meeste graslanden
de rode wormen in de minderheid
zijn. “Het gedrag van de wormen
>
WWW. MAGAZINE.NL 45

Natuurfenomeen Jaarlijkse gnoe-migratie
52 OKTOBER

ANUP SHAH/NPL
De moeder
aller migraties
VOLKSVERHUIZING
MET HINDERNISSEN
Elk jaar tussen juli en oktober is Kenia
het toneel van een van de meest fascinerende
natuurspektakels op aarde: de migratie van
miljoenen gnoes op zoek naar rijkere
voedselgrond. Van de zuidelijke Serengeti in
Tanzania trekken ze met de klok mee door
het Serengeti National Park en noordwaarts
naar het Masai Mara-reservaat in Kenia.
Een epische tocht, vol gevaren.
TEKST EN FOTO’S NATURE PICTURE LIBRARY
WWW. MAGAZINE.NL 53

MET
ROUTE-
KAART
natuur
ommetje
- LAARDER WASMEER -
Weg van de
stadshectiek
Roots-lezer Iris Spier tipte haar
favoriete natuurommetje aan
Roots: het Laarder Wasmeer bij
Hilversum. Fotograaf Niels
Kooyman wandelt het ommetje
van ruim 4 km, dat al zijn
verwachtingen overtreft.
TEKST EN FOTO’S NIELS KOOYMAN
Natuurgebied Laarder Wasmeer,
aan de rand van Hilversum, was
lange tijd een bijna dagelijkse bestemming
voor Iris Spier (33) uit Maarssen. Enthousiast
vertelt ze: “Ik woonde er om de hoek
en vooral ’s avonds na het werk maakte ik
dan een wandeling. Inmiddels ben ik verhuisd
en realiseer ik me hoe bevoorrecht je
bent met het Laarder Wasmeer als achtertuin.
Het is een afwisselend ommetje met
heide, een zandverstuiving en bos. Ook
kom je over een flinke heuvel waar je een
mooi uitzicht hebt.”
Ter plaatse blijkt dat ze niets te veel heeft
gezegd; direct bij aanvang van de wandeling
ben je de hectiek van de stad al kwijt.
Schotse hooglanders staan je lodderig aan
te kijken, tot aan hun buik in een woud
aan jonge berkjes. De ochtendzon die
zojuist boven een laag wolkendek uit is
gestegen, kleurt de boompjes nog geler dan
ze al waren. Het verharde wandel- en fietspad
ligt hier zeker twee meter hoger dan
de omgeving en is in feite een uitgestrekte
natuurboulevard met zicht op een groot
veld A dat plaatselijk onder water staat,
aan de overzijde groeit bos. Zes houtduiven
rusten veilig in een boomtop links van
het pad. Vanuit de berm vliegt een groep
putters op die het op de zaden van teunisbloemen
hadden voorzien. Zo wil je het
hebben als wandelaar en natuurliefhebber,
puur natuur met leven in de brouwerij.
Vervuilde vloeivelden
Toch is de historie van dit natte veld niet
zo puur als ze lijkt. Decennialang was dit
een vloeiveld waar slib uit afvalwater kon
bezinken, later een overloop van de ernaast
gelegen rioolwaterzuivering. Omdat ook
industrie hierop loosde, raakte de bodem
ernstig vervuild met zware metalen en
andere giftige stoffen. In de extreem droge
zomer van 2003 werden bodemdeeltjes
door de wind meegevoerd en ontstond er
gevaar voor de volksgezondheid. Met
spoed is toen het terrein afgegraven.
Dat had het effect van een soort reset van
de natuur, waarna het kale zand weer
begroeid raakte met pioniersoorten zoals
buntgras en zandzegge. Om deze kwetsbare,
zich ontwikkelende natuur te beschermen,
is er rondom een raster geplaatst.
Daarbinnen grazen de hooglanders en ook
een kudde Nederlandse landgeiten B .
Voorbij de rioolwaterzuivering zijn veel
sporen van konijnen te zien; Iris liet al
weten dat de kans groot was om er eentje
te zien. In een bosje hebben ze hun holen
en in de aangrenzende duinpan C is het
gras gemillimeterd. De geaccidenteerde
ondergrond is gevormd toen vooral in
>
WWW. MAGAZINE.NL 77

natuur
ommetje
MET
ROUTE­
KAART
Ommetjes gezocht
Heb je een favoriet ommetje dat je wilt
delen met Roots-lezers? Mail dan naar
daniel.mulder@newskoolmedia.nl.
>
de negentiende eeuw de zandbodem
door te intensief gebruik vrij spel kreeg
en ging stuiven. Rond theehuis ’t Bluk is
tegelijk met de bodemsanering de humuslaag
verwijderd en deze zandverstuiving
D weer teruggebracht. Voor de afwisseling
leiden de routepaaltjes ons daarna
door het Blukbos E , een natuurlijk
loofbos met fraaie doorkijkjes naar het
Laarder Wasmeer.
Slotklim
Na het met de verrekijker beloeren van
een zwarte specht volgt een heuse slotklim,
op de Berg van Anna’s Hoeve F .
Een door mensen opgeworpen heuvel met
een mooie naam en een even fraai uitzicht.
Geen slechte tip van Iris, dit natuurommetje.
Ze zegt hierover nog: “De omgeving
van Hilversum heeft veel te bieden op het
gebied van natuur, wat toch bijzonder is
voor zo’n grote en drukke plaats. Dat ik
natuur zo leuk vind, komt door het wandelen
in onder meer het Laarder Wasmeer.
Van huis uit had ik dat niet meegekregen.”
Volgende maand: een natuurommetje
over landgoed Vossenberg in Drenthe.
Krentenboompje
Een struik die in de bossen van het Gooi
algemeen voorkomt is het krentenboompje,
dat zo heet omdat de bessen vroeger werden
gebruikt als surrogaat voor krenten. Eind april
vormen de wit bloeiende struiken ware lichtbakens
in het bos, in de herfst kleurt het blad
prachtig geel en rood. In de winter is het boompje
te herkennen aan de wat grijze twijgen.
D
E
78 OKTOBER

De 10 beste
natuurfoto’s
van 2021
Maar liefst 8.010 foto’s werden er ingestuurd voor de Roots
Natuurfotowedstrijd 2021, een recordaantal! We hebben de 108 beste
inzendingen een plekje gegeven in de Roots Natuuragenda 2022.
Daarna koos een jury de acht allerbeste, prijswinnende foto’s.
Ook het publiek kon stemmen en dat leverde nog eens drie winnaars op.
Met trots presenteren we hier de beste natuurfoto’s van 2021.
TEKST RENÉ ALBLAS
landschap
1 e
PRIJS CATEGORIE
PURPLE DREAM • Bart Harmsen
Het fraaie kleurenpalet speelt een belangrijke rol in deze zeer esthetische foto. De kleur van de lucht sluit perfect
aan bij de kleur van de heide. De plek van de grootste boom op twee derde van de breedte is helemaal volgens het
boekje. De andere bomen met tussenliggende nevel geven een perfecte dieptewerking. Kleine onvolkomenheden
maken een perfecte foto vaak nog perfecter en dat is hier ook het geval met de kleine groene struikjes die het
overwegend paarse beeld mooi doorbreken. Een heerlijk moment, gevangen in een heerlijke foto.

Winnaars roots fotowedstrijd 2021
WWW.
MAGAZINE.NL
81