Roots editie 11 - inkijkexemplaar

NOVEMBER 2021
10
JAAR
• MIDDEN IN DE NATUUR •
HERFSTTOCHTEN
Mystiek Veluws bos &
nieuwe natuur in Drenthe
KOLOSSALE
KLEINTJES
Bultrugbaby’s in beeld
PADDO’S
DICHT BIJ
HUIS
Van kogelschieter
tot wimperzwam
De eland
nadert
Nederland
ALTIJD EEN
NOOTVOORRAAD
HET BOS ALS VOEDSELBANK

10
JAAR
Dakgasten
‘Tok, tok, tok, tok…’ Het is weekend en dat betekent
uitslapen, ik ben nu eenmaal geen vroege vogel. Maar het
uitslapen wordt verstoord door een soort getimmer op het
dak. Wij slapen onder de nok, dus we zijn meteen wakker.
Verontrust kijken mijn man en ik elkaar aan. Vervolgens
stuitert er iets over de dakpannen en we horen dat ‘iets’
met een plok terechtkomen op het terras achter het huis.
En even later weer: ‘tok, tok, tok, tok…’
We gaan op onderzoek uit en lopen het terras op. Daar
treffen we een walnoot met een gat erin. Wanneer we naar
boven kijken, kijkt een stelletje kauwtjes brutaal terug. Ja,
ik doe aan antropomorfisme, zal ik eerlijk bekennen.
Kauwtjes hebben een echte persoonlijkheid volgens Erik
van Ommen op pagina 34, dus zo vreemd is het niet dat ik
ze menselijke trekjes toebedeel. Die kauwtjes, en uiteraard
ook spreeuwen en eksters, kraken dus graag een nootje.
In dit geval de walnoten uit de grote walnotenboom van
onze buren.
Inmiddels is het al meerdere keren gebeurd dat we overdag
op het terras weg moesten duiken omdat er weer een hele
of halve walnoot naar beneden kwam stuiteren. Ik kan u
zeggen: ze zijn hard! Soms komen die walnoten nog
helemaal intact naar beneden en op die manier kan ik een
eigen voorraadje aanleggen, met dank aan onze dakgasten.
Dat er ook weleens een walnoot in de tuin belandt, bleek
afgelopen zomer. Toen ik een ‘onkruidje’ uit de voortuin
trok, bleek het de uitloper van een walnoot te zijn. Want
in plaats van een wortel kwam de walnoot keurig mee de
grond uit. Precies zoals te zien is in de productie over nootvooraden
van bosbewoners op pagina 28.
En dat geroffel op het dak? Daar zijn we inmiddels zo aan
gewend dat we er heerlijk doorheen slapen.
28
38
Notenbar in de natuur
Symmetrie!
Veel leesplezier!
Caroline Vogel,
adjunct-hoofdredacteur
caroline.vogel@newskoolmedia.nl
4 NOVEMBER
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandelen
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
50
Bultrugbaby’s in beeld

Herfsttocht door het Speulderbos
16
62 ‘Huismussen zijn kwajongens’
inhoud
- November -
Ruurd Jelle en zijn natuurtuin
46
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te doen, zien, wandelen
en fotograferen
25 De mooiste natuurbankjes
28 Het bos als voedselbank
36 Nieuw Roots-boek:
Vogels in onze tuin
82 De paddenstoelen van
Jan Vermeer
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
FLORA & FAUNA
26 Bomen en struiken van
het Roots-bos
34 Eriks tuinvogels: de kauw
44 De kwestie: watervervuiling
46 De tuin van Ruurd Jelle
62 In de ban van mussen
78 Wat een vraag!
72 Elanden in Nederland
NAAR BUITEN
16 Najaarswandeling in het
Speulderbos (+routekaart)
68 Natuurommetje over
landgoed Vossenberg
FOTOGRAFIE
38 Lezersfoto’s
thema ‘symmetrie’
50 De eerste maanden van
bultruggen
COLUMNS
15 Saskia struint
66 De kleintjes van Krekels
ELKE MAAND
14 3x Roots + Scheurkalender
of Natuuragenda 2022
49 Post
61 De Groene Pagina
81 5x Roots + boek Vogels in
onze tuin
91 De Roots Scheurkalender
en Natuuragenda 2022
92 Roots recenseert
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
DE ELAND
nadert Nederland
PAG. 72
Paddo’s dicht bij huis
82
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO ISTOCK
WWW. MAGAZINE.NL 5

nu te zien
ISTOCK
12 NOVEMBER

‘Juup’ of
‘k-èhp’?
Tussen de vele overvliegende vinken die je deze
maand geregeld ‘juup’ hoort roepen, hoor je in
de loop van oktober en november steeds vaker
een ander geluid: een karakteristiek nasaal en
luid ‘k-èhp’. Dat is de keep, een familielid van
de vink, die hier niet broedt, maar wel tijdens
de trek naar of over Nederland vliegt vanuit
Scandinavië. Eenmaal aan de grond haal je de
kepen er vrij gemakkelijk uit, want ze hebben
oranje veren op de borst en een opvallende witte
stuit, wat je nog het beste ziet als ze opvliegen.
Kijktip
Op de Wadden en langs de kust duiken
in het najaar de eerste groepen kepen op.
Het aantal overwinteraars wisselt. Als het
een goed mastjaar is, met veel beukennoten,
zie je ze in grotere groepen en tot ver in
het binnenland.
luistertip
De podcast Notenkrakers van deze maand
gaat over de keep.
Luister via rootsmagazine.nl/podcast.
(ADVERTORIAL)
Goed in de kijker
Met de handzame Swarovski CL
Companion krijg je je waarnemingen
nog beter in de kijker.
Info: swarovskioptik.com.
WWW. MAGAZINE.NL 13

Rootswandeling
met routekaart
WANDELEN IN
HET SPEULDERBOS
Swingende bomen
Het Speulderbos op de Veluwe wordt ook wel het bos met de dansende bomen
genoemd. Een herfstwandeling is hier dan ook een feest. En de eeuwige schemering
in het beukenbos zorgt voor een vleugje mystiek.
TEKST DANIËL MULDER FOTO’S MELCHERT MEIJER ZU SCHLOCHTERN
Het uitzicht vanaf het bankje aan de rand van
het Solse Gat – dat op de grens ligt van het
Veluwse Speulder- en Sprielderbos – is zo’n uitzicht
dat de fantasie prikkelt: hoe is deze 150 meter lange
en circa 30 meter brede kuil in de bosbodem ontstaan?
Zeker op een vroege en stille ochtend in het
najaar, wanneer er nog wat nevelslierten hangen
op de bodem van het Solse Gat, is het niet moeilijk
ZWARTE SPECHT
In het Speulderbos heb je goede kans om de zeldzame
zwarte specht te zien of te horen (deze soort broedt
graag in beuken). Met een lengte van gemiddeld 50 cm
van kop tot staart is het de grootste specht van Europa
en met zijn gitzwarte lijf en vuurrode kruin is het een
prachtige vogel om te zien. Volgens de cijfers van Sovon
Vogelonderzoek Nederland broeden er in Nederland
700 tot 1.000 paar zwarte spechten. Tel je
de jongen mee, dan vliegen er in het najaar en
de winter tussen de 2.000 en 3.000 zwarte
spechten rond.
voor te stellen dat er legendes zijn gaan rondzingen
over de oorsprong van deze kuil.
Volgens een bekende Gelderse sage is de kuil ontstaan
door een klooster dat is weggezakt in de aarde
na een hevige storm. Losbandige monniken zouden
’s nachts de duivel aanbidden en die zonde bleef
niet ongestraft. Na een blikseminslag werd het
klooster verzwolgen door de aarde en nog altijd
kun je rond middernacht vreemde geluiden horen
opstijgen uit de kuil. Een meer aardse verklaring
is dat die geluiden worden geproduceerd door het
wild dat de kuil gebruikt als drinkplaats.
Naast wild trekt het Solse Gat ook spiritueel
ingestelde mensen omdat het heel vroeger een vereringsplek
is geweest voor de Germaanse zonnegod
Sol, dat verklaart gelijk de naam van de plek. Toen
ik al een tijdje op het bankje zat te turen naar de
kuil vroeg een passant aan mij of ik meer wist van
“de energiebanen die bij Solse Gat voelbaar zijn”…
Boeren beheren bossen
Er is ook een geologische verklaring. Wetenschappers
stellen dat de kuil is ontstaan tijdens de voorlaatste
ijstijd, ongeveer 150.000 jaar geleden, toen
een grote klomp ijs na het smelten een flinke krater
achterliet in de bodem. Uit de kuil is later ook nog
leem weggehaald, vermoedelijk is dat gebruikt voor
>
16 NOVEMBER

In buurtschap Drie staan enkele boerderijen,
omgeven door weilanden.
Door de kronkelige stammen lijken de bomen
een beetje te dansen in het Speulderbos.
WWW. MAGAZINE.NL 17

Noten: het bos als voedselbank
Overvloed
in tijden
van noot
Dat in de herfst de noten op de grond
vallen, weten we allemaal. Maar waarom
juist dan? En hoe ontstaat een
noot eigenlijk? Waarom heeft-ie een
bepaalde vorm? Heeft het zin om in
een bos meer notenbomen aan te planten?
Hoe reguleren bomen hun notenproductie?
Annemiek van Loon van de
Bomenstichting geeft antwoord op
deze (en nog veel meer) vragen.
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN
28 NOVEMBER

DUNCAN USHER/MINDEN
WWW. MAGAZINE.NL 29

lezersfoto’s
Symmetrie
Elke maand ontvangen we voor onze
wedstrijd Foto van de Maand via
rootsmagazine.nl de meest schitterende
foto’s van lezers. Deze maand met het
thema ‘symmetrie’. Roots koos de
winnaar en maakte een selectie van
de mooiste eervolle vermeldingen.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
1
2 3
EERVOLLE
VERMELDINGEN
Deze foto’s vallen
buiten de prijzen,
maar verdienen wel
een plek in Roots.
1
Zilveren manen in
ochtendlicht • Ellen Stegeman
De sobere achtergrond zorgt ervoor
dat de vlinders mooi tot hun recht
komen. De knalpaarse bloem maakt
de foto spannend.
2 Distelvlinder
• Dirk Nuyttens
De kracht van deze foto ligt in de
zeer geringe scherptediepte. Was
de vlinder van voor tot achter
scherp geweest, dan zou de foto
een stuk saaier zijn.
3 Zonnebloem
• Jan Leijskens
Naast symmetrie heeft deze foto
ook fraaie structuren, die ervoor
zorgen dat je (ondanks de eenvoud
van de foto) langer blijft kijken. De
kleine openingen tussen de gele
bloemblaadjes maken de foto extra
spannend.
4
Samen delen
• Annie van Deursen
Verrassend beeld van twee snorzweefvliegen
met een aantrekkelijk
kleurenpalet. Het blad links in de
achtergrond trekt helaas iets te veel
de aandacht.
5 Praying
• Alex Pansier
Een perfecte compositie; naast de
perfect centraal geplaatste grondeekhoorn
zijn de tak rechtsonder en
het vage blad linksboven mooi in
evenwicht.
38 NOVEMBER

4
5
WWW. MAGAZINE.NL 39

Kraamkamer Jonge bultruggen
geboorte
in de golven
DE EERSTE MAANDEN
VAN BULTRUGBABY’S
Bultrugwalvissen hebben vanaf hun geboorte heel veel
te leren en te ontdekken voordat ze de statige oceaanreuzen
worden zoals wij ze kennen. Natuurfotograaf Tony Wu volgt al
jaren het proces van hofmakerij, geboorte en puberteit tot
volwassenheid dat de bultruggen doormaken.
TEKST EN FOTO’S TONY WU, VERTALING EN BEWERKING DIEDERIK PLUG
50 NOVEMBER

Een bultrugkalf houdt
de fotograaf in de gaten
terwijl zijn moeder rust.
WWW. MAGAZINE.NL 51

MET
ROUTE-
KAART
natuur
ommetje
- LANDGOED VOSSENBERG -
Het rendement
van natuur
Landgoed Vossenberg bij het
Drentse Wijster werd ooit als
belegging aangelegd, vandaag
de dag zijn de herfstkleuren
er gratis. Roots wandelt er
een natuurommetje van 2 km
over ruige graslanden die door
Schotse hooglanders worden
begraasd, langs rustgevende
vennen en door een bos met
lariksen in pre-wintergedaante.
TEKST EN FOTO’S NIELS KOOYMAN
In het Drenthe van een eeuw geleden
was veel van de huidige landbouwgrond
nog onontgonnen terrein, woeste grond
zoals het werd genoemd. Natuur, zouden
we nu meer respectvol zeggen. Maar in
de tijdgeest van toen – er was landelijk
gezien veel armoede, zeker in Drenthe –
was het niet meer dan logisch dat het op
de schop ging en in cultuur werd gebracht.
Zo ook het Oostersche Veld bij Wijster. In
het jaar 1915 werd hiervan 5 km 2 aangekocht
door een groep aandeelhouders die
zich voor de gelegenheid verenigd hadden
in een werkmaatschappij. De potentieel
meest productieve terreindelen werden geëgaliseerd
en daarna met hulp van ossen
geploegd om ze geschikt te maken voor
landbouw. Verder werd productiebos
geplant; alleen de meest ruige of natte
natuur bleef zoals ze was. Op een centraal
punt werd een landhuis gerealiseerd,
daaromheen kwamen elf pachtboerderijen.
Een landgoed was geboren en het werd
Vossenberg gedoopt, naar een gelijknamige
grafheuvel in de buurt.
Verdwenen vrachtschuiten
Momenteel is 4,5 km 2 van het landgoed
eigendom van de stichting Het Drentse
Land schap, wat betekent dat het
oorspronkelijk financiële oogmerk bij
de aanleg van Vossenberg is vervangen
door een streven naar louter winst voor
natuur en landschap. Door Vossenberg
lopen twee wandelingen, het Rootsommetje
ligt in het noordelijke deel van
het terrein en start bij de draaibrug over
het Linthorst Homankanaal A .
In alle rust zwemt een groep wilde eenden
voorbij, van een afstand klinkt de scherpe
roep van een ijsvogel over het water. Niets
doet vermoeden dat het kanaal ooit druk
werd bevaren door vrachtschuiten, geladen
met bijvoorbeeld compost afkomstig
van de in Wijster gevestigde Vuil Afvoer
Maatschappij (VAM). Een volledig duurzaam
transport overigens, al zeilend en
bij windstil weer voortgetrokken vanaf
het jaagpad door de schippersvrouw en
eventuele kinderen.
Herfsttinten in het water
Tussen beuken B met blad dat of nog
groen is dan wel is verschoten naar geel of
oranje, verlaat de wandelroute het kanaal.
De plas op het Hamveld C glinstert al
stiekem tussen de stammen van de beuken
door en een klaphek later kijk je uit over
een water partij te midden van ruig, natuurlijk
grasland. Het is een plaatje, met op
de achter grond een bosje van berken waarvan
het geel wordt weerspiegeld in het
water. Toch is het Hamveld het resultaat
van voorma lige landbouwgrond die aan
de natuur is teruggegeven, na het aanbrengen
van enig reliëf dat bij de ontginning
>
WWW. MAGAZINE.NL 69

natuur
ommetje
MET
ROUTE­
KAART
Ommetjes gezocht
Heb je een favoriet ommetje dat je wilt
delen met Roots-lezers? Mail dan naar
daniel.mulder@newskoolmedia.nl.
>
was afgevlakt. Chapeau voor Het Drentse
Landschap en hun toekomstvisie.
Gele naaldbomen
Waar de route een houtwal gaat volgen,
slingeren oude struiken kamperfoelie zich
omhoog in bomen; verrassend genoeg
dragen ze nog enkele bloemen. Achter
eiken op een oude perceelgrens grazen
Schotse hooglanders D tussen hoge
struiken brem waarin rijpe peulen bungelen.
De kudde runderen heeft het gehele
Hamveld als leefgebied, maar ze kunnen
beter niet in de buurt komen van het
ven E dat verderop in de bosrand ligt,
de zompige oevers bestaan uit ouderwets
Drents veen.
De slotmeters van het ommetje gaan door
een bos op leeftijd met veel lariksen F .
De naalden kleuren lang geel, totdat ze
bij de eerste najaarsstorm vallen. Rechts
van het pad scharrelt een rund tussen
omgevallen berken, als in een oer-tafereel.
Ja, landgoed Vossenberg begint aardig
rendement op te leveren.
Volgende keer: in het spoor van de wolf rond
Schoonloo.
Kamperfoelie
De bij ons inheemse kamperfoelie is een houtige
struik die klimmend in een boom meters hoog
kan worden. Daarbij slingert de struik met
de klok mee (van bovenaf gezien) om de stam.
Voorzichtig draagt de plant heel vroeg in het
voorjaar al blad, tot laat in de herfst. Volksnamen
zijn geitenblad, mammetjeskruid,
weeuwtjes en tuinling.
D
E
70 NOVEMBER