KIJK - Revolutiespecial inkijkexemplaar

HERZIENE
2 e DRUK
HET BETROUWBARE
WAPEN VAN
DE REVOLUTIE
VAN KLEITABLET VIA
BOEKDRUKKUNST
NAAR HET INTERNET
DE VECHTSCHEIDING
TUSSEN BELGIË EN
NEDERLAND
DE OPSTAND DIE
MAAR GEEN
REVOLUTIE WERD

66
74
3 Voorwoord
8 Van boekdrukkunst tot smartphones
De smartphone zorgde voor een revolutie in de manier waarop we
informatie tot ons nemen. Maar het is lang niet de eerste keer dat
technologie dat doet.
18 De Belgische Opstand
Op het Congres van Wenen in 1815 worden Nederland en België
samengevoegd tot één land onder koning Willem I. Een ongelukkig
‘huwelijk’ dat korte tijd later op de klippen loopt. Waarom mislukte
het experiment, en wie waren de opstandelingen?
26 De geboorte van een revolutie
Het broeit in de wereld, zelfs in landen die als het toonbeeld van
democratie worden gezien. Maar dat betekent niet dat er overal
revoluties uitbreken. De internationaal erkende expert Jack Goldstone
legt uit hoe dat zit.
36 Rusland in vijf revoluties
De Russische revolutie van 1917 geldt als een van de belangrijkste
ommezwaaien in de twintigste eeuw. Maar daarna volgden er nog
vier die het land van Poetin zouden maken tot wat het nu is.
48 De Iraanse Revolutie
De prowesterse sjah van Iran bleek in de jaren zeventig niet zo heel
vast op zijn troon te zitten. De macht werd overgenomen door
radicale islamitische geestelijken. En die blijken heel wat
vasthoudender.
58 De dekolonisatie van Afrika
Afrikaanse landen maakten zich met veel geweld los van hun koloniale
overheersers. Maar hebben ze zich eigenlijk helemaal aan de
wurggreep van het westen kunnen ontworstelen?
66 Fidel Castro: De langst regerende revolutionair
El Comandante begon met een hart vol idealen, maar al snel kreeg
zijn bewind dictatoriale trekjes. Met grote gevolgen voor het kleine
Cuba.
74 De sjoemelrevolutie
Toen de Roemeense leider Nicolae Ceaușescu in 1989 werd afgezet
en omgebracht, leek dat een spontane actie van het volk. Maar er
zijn aanwijzingen dat dat niet het geval was.
82 De revolutie eet haar eigen kinderen op
Vrijheid, gelijkheid en broederschap zijn mooie beginselen die ontstaan
onder het volk. Toch leert de geschiedenis dat revoluties net
zo vaak door de elite worden bedacht.
86 De Boston Tea Party
Het klinkt gezellig, maar dat was het niet. De Boston Tea Party van
1773 was een van de mijlpalen in het Amerikaanse verzet tegen de
Britten en hierdoor werd de basis voor de Verenigde Staten van
Amerika gelegd.
96 AK-47, het wapen van de revolutie
Bij vrijwel elk gewapend conflict duikt de Avtomat Kalasjnikova op.
De eenvoudige, maar zeer betrouwbare kogelsproeier blijkt erg
populair onder mensen die appeltjes te schillen hebben.
104 Guerrilla’s van de Zuiderzee
De calvinistische watergeuzen groeien in de zestiende eeuw uit
van ordinaire piraten tot moedige Nederlandse vrijheidsstrijders.
114 Bestorming van het Capitool
Een desperate poging van Trump om de Amerikaanse verkiezingen
naar zich toe te trekken, leidt tot een heuse couppoging. En dat
in de grootste democratie ter wereld.
119 Giphart
In zijn column gaat Ronald Giphart in op de niet te onderschatten
macht van vrouwen.
123 Colofon
4

114
De revolutionair
16 Sophie Scholl
De 22-jarige Duitse student was een luis in de pels van het Nazi-
bewind.
34 Rosa Parks
De zwarte Amerikaanse weigerde haar plek af te staan en werd
daarmee een voorvechtster voor de mensenrechten.
56 Sukarno
Hoe een ingenieur het Indonesische verzet tegen de Nederlandse
koloniale overheersers leidde.
110
Pleinen van de
revolutie
6 Tiananmenplein, Beijing 1989
32 Tahrirplein, Caïro 2011
54 Place de la Bastille, Parijs 1789
92 Karl-Marx-Platz, Leipzig 1989
110 Onafhankelijkheidsplein, Kiev 2013
80 Petra Herrera
Tijdens de Mexicaanse Revolutie (1910-1920) vocht ze, verkleed
als man, mee met de revolutionairen.
94 François Toussaint
De voormalige slaaf knokte in de achttiende eeuw op Santo
Domingo tegen wel heel grote namen uit de wereldgeschiedenis.
102 Asmaa Mahfouz
Haar YouTube-filmpje duurde slechts vier minuten en zesendertig
seconden. Maar de 26-jarige Egyptische bracht er in 2011 één miljoenen
mensen mee op de been.
112 Tanja Nijmeijer
In plaats van kloosterzuster te worden sloot de Twentse zich aan
bij de Colombiaanse guerrillabeweging FARC.
120 Che Guevara
Als je ‘revolutie’ zegt, denk je aan Che Guevara. Maar de posterheld
was lang niet zo onfeilbaar en onoverwinnelijk als hij zelf dacht.
5

DE MEDIAREVOLUTIE
In den beginne was
er het woord...
8

Een van de eerste beschreven
kleitabletten uit Mesopotamië,
in het huidige Irak, uit de late
prehistorische periode
(ongeveer 3000 v.Chr). Het is
een opsomming van voedselvoorraden.
Er werd in die
tijd dus al een administratie
bijgehouden.
UIG VIA GETTY IMAGES
De smartphone heeft een revolutie veroorzaakt in onze manier van
communiceren. Maar vergeet niet dat die revolutie al eeuwen geleden
begonnen is. Van de kleitabletten tot het schrift, van de drukpers tot de
telegraaf; elk nieuw communicatiemiddel zette de wereld op zijn kop, en hielp
de mensheid toch weer een stapje vooruit. Maar niet zonder slag of stoot.
FRANK MULDER
9

DE BELGISCHE OPSTAND
Hoe een opera
Nederland
verscheurde
18

Op het Congres van Wenen in 1815 hakken de
geallieerde overwinnaars van de verslagen Franse
keizer Napoleon de knoop door: Nederland en België
worden één land onder koning Willem I. Na de Belgische
Opstand van 1830 valt het Verenigd Koninkrijk der
Nederlanden weer uit elkaar. Waarom mislukte het
experiment, en wie waren de opstandelingen?
BAS VAN PUTTEN
19

RUBRIEKSKOP
De geboorte
van een
revolu
26

tie
Het broeit in de wereld. Miljoenen mensen
worden onderdrukt door corrupte machthebbers.
Velen van hen zijn boos. Maar dat betekent niet
dat er overal revoluties zijn. Wanneer is een land
rijp voor revolutie? Hoe ontstaan revoluties?
Jack Goldstone, de internationaal erkende
revolutie-expert, legt uit.
FRANK MULDER
27

HET PLEIN
25 januari
2011 Tahrirplein - Caïro

MOHAMMED ABED/GETTY IMAGES
Lees ook op pagina 102 het
verhaal van Asmaa Mahfouz,
die via YouTube de bevolking
op 25 januari 2011 opriep naar
het Tahrirplein te komen.
Het Plein van de Bevrijding, dat is de letterlijke
vertaling van de naam van het Tahrirplein in
Caïro. Maar het staat ook bekend als ‘plein der
martelaren’, een naam die meer zegt over de
werkelijke gebeurtenissen op het Tahrirplein de afgelopen
jaren. Want er was niet alleen de opstand in 2011 tijdens de
Arabische Lente, er waren ook bloedige demonstraties in
2013.
In het dagelijkse gebruik is het Tahrirplein een grote verkeersrotonde
in het centrum van Caïro met een metrostation
eronder. In januari 2011 werd het wereldnieuws. De
Arabische Lente rolde als een golf van opstanden en protesten
door Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Het was
de roep om meer democratie en economische vrijheid,
onder meer gevoed door onvrede over stijgende voedselprijzen.
Op 17 december 2010 was het in Tunesië begonnen
met de zelfverbranding van een straatverkoper en dat
incident leidde een maand later tot een opstand en het omverwerpen
van de Tunesische regering.
Vrijwel gelijktijdig braken protesten uit in Algerije, Jordanië
en Oman, snel gevolgd door Egypte op 25 januari 2011. Die
datum was geen toeval: het was nationale politiedag in
Egypte, en daarmee werd de onvrede over recent politiegeweld
extra kracht bijgezet. Ondanks enkele gewelddadige
confrontaties verliepen de Egyptische protesten hoopgevender
dan die in Syrië, Libië en Jemen. Het protest concentreerde
zich op het Tahrirplein, waarbij het aantal
demonstranten uitgroeide tot zo’n 300.000. Foutieve berichtgeving
deed de wereld geloven dat er minstens een
miljoen mensen stonden. Om meer grip te krijgen op de
feiten en de demonstranten te informeren, gebruikte de organisatie
van de opstand op het Tahrirplein social media.
Zo was er een Facebookpagina die door twintig mensen,
roulerend, continu werd geüpdatet in een effectieve poging
om de demonstranten zelf en de wereld live verslag te doen.
Uiteindelijk werd het doel van verandering bereikt: president
Hosni Mubarak stapte op. De demonstranten kwamen
terug om het Tahrirplein op te ruimen en schoon te maken.
Het leger nam de macht over tot het moment waarop begin
2012 een nieuw parlement aantrad. Daarop volgden presidentsverkiezingen
die werden gewonnen door Mohammed
Morsi van de Moslimbroederschap. Hij werd alweer snel
afgezet door het leger. Dit tot woede van Morsi’s aanhangers,
maar hun verzet werd in 2013 bloedig neer geslagen
door het leger. Ook toen was het Tahrirplein een van de
protestlocaties.
In januari 2014 volgde een referendum over een nieuwe
grondwet. Vier maanden later kozen de Egyptenaren generaal
Abdel Fatah al-Sisi als president en in december 2015
koos men een nieuw parlement. Dat lijkt een grote vooruitgang
en een stap naar meer democratie, en bovendien bleef
Egypte een bloedige burgeroorlog bespaard. Maar helaas
zijn de Egyptenaren onder president al-Sisi niet echt beter
af dan onder Mubarak. Talloze critici van zijn bewind zitten
momenteel vast. Vooralsnog staat het Tahrirplein dus vooral
symbool voor alle martelaren.
KORNEEL LUTH
33

VIJF RUSSISCHE REVOLUTIES
‘Alle macht aan de sovjets!’
1917
Tsaar Nicolaas II bij een
bezoek aan Russische
eenheden, halverwege
1916. Omdat hij
opperbevelhebber was,
gaf de bevolking hem
de schuld van het rampzalige
verloop van de
strijd tegen de Duitsers.
KARL BULLA/ULLSTEIN BILD VIA GETTY IMAGES
De Russische Revolutie is een tweetrapsraket. Hij begint met de val van de tsaar
en eindigt met een staatsgreep van een groep fanatieke buitenstaanders.
In 1703 sticht tsaar Peter de Grote Sint-Petersburg: een op het Westen
gerichte hoofdstad met een westerse naam. Twee eeuwen later, in
1917, heet de stad Petrograd. Rusland is in oorlog met Duitsland, dus
heeft men de hoofdstad een naam gegeven die minder ‘Duits’ klinkt.
De regerende tsaar heet Nicolaas II. Maar anders dan de krachtdadige
Peter kan Nicolaas bij wijze van spreken nog geen zandkasteel bouwen.
Desondanks heeft hij in 1915, tegen alle adviezen in, het opperbevel van
het Russische leger op zich genomen. De oorlog verloopt slecht voor Rusland,
en onder de nieuwe, onbekwame commandant blijft dat zo. In 1916
is zijn leger al 5 miljoen soldaten kwijtgeraakt. Het Russische volk begint
de tsaar persoonlijk de schuld te geven van alle militaire tegenslagen.
De strijd tegen Duitsland leidt ertoe dat in de grote steden het voedsel opraakt.
Daardoor breken op 22 februari 1917 in Petrograd stakingen en demonstraties
uit. Vier dagen later geeft Nicolaas vanuit zijn hoofdkwartier
opdracht om het oproer met geweld te onderdrukken. Maar ook bij de
meeste soldaten heeft hij zijn krediet verspeeld; zelfs de keizerlijke garde
weigert het vuur te openen. Vooraanstaande leden van de Doema, het
Russische parlement, beseffen dat er voor de tsaar niets meer te redden
valt en weten hem op 2 maart zover te krijgen dat hij aftreedt. Binnen
twee weken komt zo een einde aan de 304 jaar oude Romanov-dynastie.
Politieke warboel
Toch is dit in feite pas het startschot voor de Russische Revolutie. Want
kort nadat Doema-leden een voorlopige regering hebben gevormd, richten
fabrieksarbeiders en soldaten in Petrograd een sovjet (raad) op – zoals
ze ook hebben gedaan tijdens een wél bloedig onderdrukte opstand in
1905. De machtsstrijd die nu ontstaat leidt tot een politieke warboel, en
daar weet één, nog kleine groepering goed gebruik van te maken. Het zijn
de bolsjewieken, radicale socialisten die zich later communisten zullen
gaan noemen. Vooral omdat zij als enigen eisen dat er een punt achter de
oorlog wordt gezet, groeit zowel in Petrograd als in andere steden hun
aanhang onder het gewone volk en de soldaten razendsnel.
‘Alle macht aan de sovjets!’ luidt het motto zodra de leider van de
bolsjewieken, Vladimir Iljitsj Lenin, uit zijn Zwitserse ballingschap is
38

Een politieke manifestatie
in Petrograd (Sint-Petersburg)
aan de vooravond
van de Oktober revolutie.
In feite was dat een
staatsgreep waarmee
Lenin en zijn bolsjewieken
al hun politieke concurrenten
buitenspel zetten.
POPPERFOTO/GETTY IMAGES
teruggekeerd. Hij dringt aan op het ten val brengen
van de voorlopige regering. Op 25 oktober 1917
slaan de bolsjewieken toe. Hun gewapende milities,
de Rode Gardes, nemen vrijwel geweldloos de
macht over in Petrograd. Ook elders in Rusland
lukt de ‘Oktoberrevolutie’, al zijn daar in Moskou
hevige straatgevechten voor nodig.
Intimidatie en geweld
De bolsjewieken houden zich aan hun belofte: ze
Lenin tijdens een toespraak,
drie jaar na de
revolutie. Even vastberaden
als gewetenloos
wist hij een onbelangrijke
politieke groepering uit te
bouwen tot de meest
slagvaardige beweging in
het Rusland van 1917.
zetten een punt achter de oorlog met Duitsland. En de sovjets krijgen
inderdaad de macht. Maar de niet-bolsjewistische leden ervan worden
al gauw het slachtoffer van intimidaties. In december 1917 richt Lenin
bovendien de Tsjeka op, oftewel de ‘buitengewone commissie ter
bestrijding van contrarevolutie, speculatie en sabotage’. De agenten van
deze veiligheidsdienst laten er geen gras over groeien. Zeker nadat in
augustus 1918 een mislukte aanslag op Lenin is gepleegd, beginnen ze
vaak lukraak mensen te arresteren en te executeren. “Het sovjet-communisme,”
schrijft de historicus Kees Boterbloem, “verwerd binnen luttele
maanden tot een karikatuur van een socialistische samenleving van
vrijheid en gelijkheid.”
FINE ART IMAGES/HERITAGE IMAGES/GETTY IMAGE
39

86
HET BELASTINGOPROER

De Boston Tea Party:
VAN
THEE
NAAR
TROUBLE
De Boston Tea Party: iedereen heeft wel
van die term gehoord. Maar wat gebeurde
er toen precies? Terug naar het ontstaan van
de Verenigde Staten van Amerika.
LIESBETH SPARKS
87

KALASJNIKOV
AK-47
Het wapen van de revolutie
96

De AK-47 haalt met grote regelmaat het nieuws.
Want als er ergens ter wereld heibel is, loopt er altijd
wel iemand met een Avtomat Kalasjnikova te zwaaien.
Door zijn betrouwbaarheid en prijs is het wapen dé
keus voor iedere revolutionair.
OLEG NIKISHIN/GETTY IMAGES
ANDRÉ KESSELER.
Ook in de oorlog in Tsjetsjenië
werd de AK-47 ingezet.
97

WATERGEUZEN
GUERRILLA'S
van de Zuider
De watergeuzen waren een Nederlands guerrillaleger
op zee. Deze calvinistische revolutionairen, in het
begin ordinaire piraten, ontpopten zich tot moedige
vrijheidsstrijders.
HIDDE TANGERMAN
104

zee

DE REVOLUTIONAIR
Tanja Nijmeijer
Door haar katholieke opvoeding droomde Tanja Nijmeijer er
ooit van om kloosterzuster te worden. In plaats daarvan sloot de
Twentse zich aan bij de Colombiaanse guerrillabeweging FARC.
ANDRÉ KESSELER
BIO
Tanja Nijmeijer
GEBOREN:
3 februari 1978
in Denekamp
(Nederland)
RELATIE:
Boris Guevara
BIJNAMEN:
Eillen/Eileen/Ellen of
Alexandra van Dijk
Ze werd geboren in Denekamp, op een steenworp afstand
van de Duitse grens, en na haar vwo-opleiding koos ze
voor een studie Romaanse talen aan de Rijksuniversiteit
Groningen. Daar valt ze op door haar rechtlijnige ideeën,
wordt ze overtuigd atheïst, en beginnen de eerste revolutionaire
eigenschappen op te borrelen als ze actief lid
wordt van de Groningse kraakbeweging. Tijdens een stage
in Colombia, waar ze in de stad Pereira Engelse les geeft
op een privéschool voor kinderen van rijke ouders, voelt
ze de sociale ongelijkheid en de armoede in het Zuid-
Amerikaanse land. Nadat ze het studiejaar in Nederland
heeft afgerond, keert ze terug en maakt dan deel uit van
de Caravana por la Vida (‘karavaan voor het leven’), een
protesttocht waarmee aandacht wordt gevraagd voor de
belabberde positie van de arme boerenbevolking.
Nijmeijer radicaliseert snel en eind 2002 sluit de dan
24-jarige Nederlandse zich aan bij de extreemlinkse FARC,
een guerrillabeweging die het tegen de Colombiaanse
regering opneemt. In die periode pleegt ze verschillende
bomaanslagen, maar lijkt niet erg gelukkig in haar rol van
terrorist. Ze wil liever deel uitmaken van de revolutionaire
troepen van de FARC die vanuit de jungle guerrilla-acties
uitvoeren. Dat lukt. In de jaren erna duikt haar naam af en
toe op in de pers. En in 2007 wordt bij een aanval van het
Colombiaanse leger niet alleen de computer van haar
commandant buitgemaakt, maar ook Nijmeijers dagboek,
waarin ze kritiek uit op de leiding van de FARC. Lange tijd
vreest haar familie dan ook voor haar leven, maar Nijmeijer
doorstaat het allemaal. Sterker nog, ze lijkt te zijn doorgedrongen
tot de hoogste FARC-gelederen. In 2012 doet ze
namelijk mee aan de eerste vredes bespre kingen tussen de
FARC en de Colombiaanse regering. Nadat in 2016 het
vredesakkoord tussen de guerrilla’s en de regering van
Colombia is getekend, legt het grootste deel van de circa
zevenduizend FARC-strijders de wapens neer en wordt de
FARC een politieke partij. Nijmeijer verhuist daarop vanuit
haar ballingschap in Havanna terug naar Colombia.
‘Ik ben strijdster
van de
Colombiaanse
Revolutionaire
Strijdkrachten
en ik zal dat
blijven tot de
overwinning of
tot de dood.’
Tanja Nijmeijer op videobeelden.
REDDIT.COM
Hoe het verderging
Hoewel ze in 2009 door het Colombiaans openbaar ministerie wegens rebellie werd
aangeklaagd, werd Nijmeijer daarvan door een amnestieregeling in het vredesakkoord
vrijgesproken. Dat geldt niet voor haar veroordeling in de VS. Nadat de FARC in 2003 vijf
Amerikanen ontvoerde, er twee meteen om het leven bracht en er drie in gijzeling nam,
werd Nijmeijer samen met zeventien anderen in de VS bij verstek veroordeeld voor terrorisme,
goed voor maximaal zestig jaar gevangenisstraf. Begin 2020 werd bekend dat
Nijmeijer de FARC verlaten had. Ze was het niet eens met de politieke koers van de partij.
112

Tanja Nijmeijer in het uniform
van de FARC-EP. Voluit: Fuerzas
Armadas Revolucionarias de
Colombia-Ejército del Pueblo
(Revolutionaire Strijdkrachten
van Colombia-Volksleger).