EW nummer 45 - 2022 - Inkijkexemplaar

NUMMER 45 • 78STE JAARGANG • 12 NOVEMBER 2022 • € 6,99
Welke zware wapens
kan Den Haag nog
naar Kiev sturen?
8 miljard mensen:
wat volle wereld voor
Nederland betekent
WEEKBLAD
Een koeler
klimaat?
Ja, dat kan!
4 TECHNOLOGISCHE
HOOGSTANDJES OM
OPWARMING AARDE TEGEN
TE GAAN (EN WAAROM DIE
NU NOG TABOE ZIJN)
AP

2 EW 12 NOVEMBER 2022
Omslagfoto Getty Images
INHOUD
Eerst de feiten.
EW is als Elseviers Weekblad opgericht in 1945 en is een voortzetting
van Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift (1891-1940)
Leonne Stentler
De voetbalanalist is komende
maand bij de NOS te zien
tijdens het WK in Qatar. Met
enig ongemak. ‘Als lhbti’ers
worden opgepakt, voel ik dat.’
OMSLAGARTIKEL
Knutselen aan
het klimaat
Wetenschappers
denken een
oplossing te hebben
in de strijd tegen
klimaatverandering:
de aarde bewust
afkoelen. Maar er
is veel weerstand.
Waarom?
10
30
Het nieuwe Deltaplan
EW sprak architecten over wat
er op het terrein van duurzaam
bouwen en ontwerpen gebeurt.
‘Het is huttenbouwen voor
gevorderden.’
60
4 Brieven
6 Foto van de week
8 Commentaren Klimaatclash; Hup de bieb; Excuses slavernij;
David Icke
VERHAAL VAN DE WEEK
10 Opwarming Knutselen aan het klimaat
17 Cartoon Eliane Gerrits
NEDERLAND
18 Oekraïne Wapenhulp zonder taboe
23 Gerry van der List Joden juridische privileges geven is
onverstandig
24 In Groningen Geheimzinnig genieten In Brussel;
In Den Haag Coalitie is prikkelbaar
26 Essay Het gevaar van het verplichte statement
29 Geerten Waling Excuses voor slavernij, geen herstelbetaling
30 Interview Voetbalanalist Leonne Stentler
WERELD
34 Bevolking Demografisch tumult moet nog beginnen
39 Robbert de Witt Waarom we Qatar dankbaar moeten zijn
40 In Berlijn Rellende geleerden Op de kaart; 5 vragen over
schandalen binnen Oostenrijkse regeringspartij ÖVP
42 Oekraïne Fragment uit nieuw boek van Jaap Scholten
ECONOMIE
44 Huizen De duurste straten per provincie op een rij
48 Achter de komma Vierdaagse werkweek bij Unilever Op de
ranglijst Staatskas is zo weer leeg Cijfer van de week; M/V van
de week Marko Hekkert, Planbureau voor de Leefomgeving
50 10 vragen aan Pieter Jaarsma, directeur van Jawa Food
UW GELD
54 Bankhelpdeskfraude Criminelen zijn slimmer
58 Mijn aankoop Racevest
59 Lezers vragen; Beurs

NON SOLUS
12 NOVEMBER 2022 EW 3
34
Demografisch
tumult
Half november
zijn er voor het
eerst 8 miljard
wereldburgers.
De groeicurve in
Nederland is nog
steiler. De drukte
is inmiddels
voelbaar.
74
In memoriam: Hugo Camps
Met een eredienst in de Gentse
schouwburg namen familie,
vrienden, collega’s en lezers
afscheid van de interviewer en
columnist. Twee toespraken.
Topstukken en klassiekers
De opvallendste horloges, het
succesverhaal van de Day-Date
van Rolex en een gesprek met de
CEO van Breitling. ‘We hebben het
productaanbod vereenvoudigd.’
KENNIS & TECH
60 Deltaplan Architecten zijn al bezig met duurzaam bouwen
66 Taal Jammer Spiritueel Middeleeuwse eregalerij
67 Simon Rozendaal Vijf argumenten om plastic niet te verketteren
CULTUUR
72 Fotoboek Blik in zomerverblijf van Joegoslavische leider Tito
74 In memoriam Afscheid van Hugo Camps (1943-2022) met
eredienst in de Gentse schouwburg. Twee toespraken
78 Novelle Een wagon vol duivels van Anton Valens Thuis kijken;
Boekentips
80 Culinair Kookboekvete Wijn Vieve Zuid-Afrikaan
81 Horloges De opvallendste horloges; Het succes van de Day-
Date van Rolex; Gesprek met CEO Georges Kern van Breitling
99 Liesbeth Wytzes Waarom dat enorme gezicht in je kamer?
100 Leven & dood Eeke Maters-Kapenga (1955-2022)
102 Bridge & puzzels
81
Rebellie?
De lange rijen op Schiphol zijn, als
bekend, mede een gevolg van gebrek
aan beveiligers. En dat al die
beveiligers nodig zijn, is weer een gevolg
van vliegtuigkapingen door vooral
Palestijnen en moslimterroristen.
Je weet als vliegtuigpassagier inmiddels
niet beter, maar ooit stapten reizigers
zonder veel soesa gewoon aan
boord. Het gedoe op luchthavens is dus
geen gevolg van een natuurverschijnsel,
maar heeft een aanwijsbare, treurig
stemmende oorzaak.
Vandaar de vraag: hoe zullen de musea
reageren op de acties van Extinction
Rebellion? Leden en supporters van
deze extremistische actiegroep plakken
zich vast aan kunstwerken en gooien
vloeistoffen over ‘openbaar kunstbezit’,
dat waardevol is, juist omdat het altijd
openbaar en makkelijk toegankelijk
was voor alle burgers.
En binnenkort? Staan er straks rijen
voor de musea vanwege de strenge controles,
of zijn ze zelfs tijdelijk dicht vanwege
een gebrek aan beveiligers? En
gaat straks een deel van het krappe
museumbudget op aan beveiliging? Met
dank aan Extinction Rebellion.
Afgelopen maandag ging deze club
een rode lijn over: ondermijning van de
democratie. Ze verstoorde een vergadering
van de gemeenteraad in Emmen en
– nu komt het – wilde de zaal pas verlaten
als de gemeenteraad had besloten
Zwarte Piet in de ban te doen. Blijkbaar
mag een gekozen volksvertegenwoordiging
niet in vrijheid beslissen.
Extinction Rebellion bestaat
zo bezien uit dictators in de dop.
Dit is Emmen. Dit is Drenthe.
Dit is Nederland. Maar in feite
verschilt deze actie niet van de
bestorming van het Capitool
in Washington D.C.
op 6 januari 2021.
Of je nu klimaatactivist
bent of boze boer
(of Trump-aanhanger):
van de democratie
blijf je af.
Arendo Joustra,
hoofdredacteur

6 EW 12 NOVEMBER 2022
FOTO VAN DE WEEK

12 NOVEMBER 2022 EW 7
MIAMI
Scot t McInt yre/ The New York T imes/ANP
Amerika
redden
Onder hoogspanning gingen
Amerikanen op 8 november
naar de stembus.
Het ging niet om het Witte
Huis, maar om een nieuwe
volksvertegenwoordiging
in het Congres. Toch waren
president Joe Biden en
oud-president Donald
Trump nadrukkelijk aanwezig
in de campagne. De
strijd om het Witte Huis
verdween nooit uit beeld.
Trump is op missie om
‘Amerika te redden’ en
revanche te nemen op
Biden. In Miami kondigde
Trump aan dat hij op
15 november een belangrijke
mededeling zal doen.
Geen Amerikaan twijfelt
waar dat over gaat. De
campagne stopt nooit.
Tot aan 2024.

10 EW 12 NOVEMBER 2022
VERHAAL
VAN DE WEEK
Knutselen
aan het
klimaat
Zonlicht verwarmt de
aarde. Is een deel van dat
licht terug te kaatsen?

12 NOVEMBER 2022 EW 11
Wetenschappers
denken een nieuwe
oplossing te hebben
in de strijd tegen
klimaatverandering:
de aarde bewust
afkoelen. Waarom is
dat zo’n taboe?
Getty Images
Mireille Folkerts en
Joris Heijn
De jaarlijkse trektocht
van wereldleiders en
diplomaten is weer
gaande. Van 6 tot 18
november zijn zij in
de Egyptische stad Sharm el-Sheikh voor
de 27ste keer bijeen voor een klimaattop.
Een enkele keer wordt er succes geboekt,
zoals met het Kyoto-protocol in 1997 en
het akkoord van Parijs in 2015. Meestal
overheerst rond de toppen een vorm van
moedeloosheid: weer een jaar met recordwarmte,
weer gebroken beloftes.
Die uitzichtloosheid van toenemende
klimaatverandering begint samenlevingen
steeds fermer in haar grip te krijgen.
Bewoners van sommige eilanden bereiden
zich voor op het verlaten van hun
thuisland doordat de zeespiegel stijgt.
Klimaatactivisten gaan steeds verder in
hun protesten en lijken zich vast te plakken
aan alles wat los en vast zit.
Ook bij wetenschappers is het gevoel
van urgentie groot. Zo groot dat zij zich
steeds meer richten op een nieuwe, radicale
oplossing om de gevolgen van klimaatverandering
tegen te gaan. De mens
moet nadenken over ingrijpen in het klimaat
om de aarde af te koelen, geo-engineering
in jargon. Ofwel: knutselen aan
het klimaat, iets wat tot nu toe aan de natuur
werd overgelaten. Nederland speelt
een voorname rol in dat debat.
Eigenlijk is het idee van geo-engineering
al zo oud als het besef bij beleidsmakers
dat de aarde opwarmt, zegt Jesse
Reynolds (48). De in Nederland wonende
Amerikaan is secretaris van de Climate
Overshoot Commission, die nadenkt
over strategieën voor als de opwarming
niet binnen de perken blijft. ‘Jarenlang
sluimerde dit idee in de schaduw.’
Het was de Nederlandse Nobelprijswinnaar
Paul Crutzen die het in 2006 uit
de schaduw hielp. De scheikundige was

34 EW 12 NOVEMBER 2022
WERELD
Een wereldwijde
bevolkingsexplosie
dient zich aan: half
november zijn er voor
het eerst 8 miljard
wereldburgers.
Nederland zal
dat merken aan
de nationale
bevolkingsgroei.
Demografisch
tumult moet
nog beginnen
Jan Latten
Graphics Jelrik Atema
Vorig jaar stierven circa 70
miljoen wereldburgers en
werden er circa 135 miljoen
geboren. Mondiaal zit de demografische
groei er dus nog stevig in.
Half november zal de mijlpaal van 8 miljard
wereldburgers worden bereikt. De
kans dat de 8 miljardste in Nederland
wordt geboren, is uitermate klein. Circa
twaalf van elke 10.000 baby’s komen in
Nederland ter wereld. Toch zijn er hier
mensen die kinderloos blijven om de globale
aantallen te beperken. Zij zien hun
‘babyschaamte’ als oplossing voor een
mondiaal probleem.
Als het om nakomelingen gaat, is ex-
tra babyschaamte in Nederland overdreven.
De babyboomers zijn al decennia
geleden onbedoeld begonnen aan een
demografische krimpkoers. Tussen 1945
en midden jaren zestig was er nog sprake
van een geboortegolf. Er werden toen
veel kinderen geboren en een groot gezin
was vanzelfsprekend. Emigratie moest in
de jaren vijftig verlichting brengen. En
hoewel veel Nederlanders emigreerden,
was de vrees nog lang dat de bevolkingsomvang
zou exploderen.
In 1965 voorzag het Centraal Bureau
voor de Statistiek (CBS) nog een doorgroei
tot 21 miljoen inwoners in 2000.
Destijds voor de politiek reden om een
staatscommissie te vragen hoe dat verder
moest. Maar al voor de staatscommissie-
Muntendam in 1976 met aanbevelingen
kwam, had de anticonceptiepil een ingrijpende
gedragsverandering teweeggebracht.
Gezinsplanning had ingezet.
De jongere boomer-stellen wisten er
op hun manier raad mee. Baas in eigen
buik, sterilisatietechnieken en ongetrouwd
hokken, vergezelden de tijdgeest
en drukten de babyaantallen. De boomers
hadden misschien individuele motieven,
maar veroorzaakten daarmee onbedoeld
collectief het tegenovergestelde
van een babyboom: een babybust – een
krimp van het aantal geboorten. Overvol

12 NOVEMBER 2022 EW 35
Nederland raakte uit vizier. Het gemiddelde
kindertal kwam in de jaren zeventig
onder vervangingsniveau terecht en
is daar gebleven. Als alle babyboomers
zijn overleden, laten ze een geslonken
generatie nakomelingen na.
Jan Latten (70)
is socioloog en demograaf.
Hij was hoofddemograaf van
het Centraal Bureau voor
de Statistiek en hoogleraar
sociale demografie.
Hij is een veelgevraagd
spreker en schrijft
maandelijks een essay voor ewmagazine.nl.
En toch is Nederland opnieuw op weg
naar het eertijds gevreesde aantal van
21 miljoen inwoners. Momenteel stuwen
arbeidsmigranten, gezinsherenigers,
studenten, asielmigranten, nareizigers
en Oekraïners de immigratie en de bevolkingsgroei
naar een ongekend niveau. In
2024 kan de 18 miljoenste worden verwacht.
Ondanks een chronische nationale
babybust verwacht het CBS tegen
2070 alsnog 21 miljoen inwoners. Nederland
is getransformeerd naar immigratieland.
Terwijl de mondiale groei afzwakt,
neemt die in Nederland flink toe
doordat een deel van de aanwas elders
zich naar hier verplaatst.
Opnieuw is er daarom dit jaar een
staatscommissie opgetuigd die adviezen
moet geven over de demografische ontwikkelingen
tot 2050. Ditmaal vooral adviezen
rond immigratie. Aan de schaarste
aan nakomelingen lijkt de commissie
liever geen aandacht te willen geven.
Soms klinkt enthousiast dat de mondiale
bevolkingsgroei tegen het einde
van de eeuw tot stilstand komt. Maar laat
u niet afleiden. Ons land krijgt de komende
decennia juist te maken met een
onverwacht sterke bevolkingsgroei. Er is
namelijk een andere werkelijkheid die

12 NOVEMBER 2022 EW 81
Calibre 1200S1-uurwek uit de Piaget Polo Green Skeleton
Tekst en productie:
Ingrid Pronk
Topstukken en
tijdloze klassiekers
De grote horlogebeurzen speelden zich af in de eerste helft
van het jaar, maar ook voor dit najaar hebben de horlogemerken
niet stilgezeten. EW selecteerde de opvallendste horloges,
vertelt het succesverhaal van de Day-Date van Rolex en vroeg
Georges Kern naar zijn belangrijkste prestaties in zijn
eerste vijf jaar als CEO van Breitling.

82 EW 12 NOVEMBER 2022
Mannelijk
monochroom
Zwart en grijs zijn neutrale
basiskleuren, en geschikt voor
zowel zakelijk als sportief. Deze
tien horloges vallen ondanks
hun bescheiden kleur toch op.
Panerai
Submersible
QuarantaQuattro
€ 11.300
Chopard
L.U.C. Strike ONE
€ 68.400
A. Lange & Söhne
Grand Lange 1
€ 45.800
Hermès
Arceau Lift
Tourbillon
Répétition
Minutes So Black
€ 241.000