You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
NUMMER <strong>45</strong> • 78STE JAARGANG • 12 NOVEMBER <strong>2022</strong> • € 6,99<br />
Welke zware wapens<br />
kan Den Haag nog<br />
naar Kiev sturen?<br />
8 miljard mensen:<br />
wat volle wereld voor<br />
Nederland betekent<br />
WEEKBLAD<br />
Een koeler<br />
klimaat?<br />
Ja, dat kan!<br />
4 TECHNOLOGISCHE<br />
HOOGSTANDJES OM<br />
OPWARMING AARDE TEGEN<br />
TE GAAN (EN WAAROM DIE<br />
NU NOG TABOE ZIJN)<br />
AP
2 <strong>EW</strong> 12 NOVEMBER <strong>2022</strong><br />
Omslagfoto Getty Images<br />
INHOUD<br />
Eerst de feiten.<br />
<strong>EW</strong> is als Elseviers Weekblad opgericht in 19<strong>45</strong> en is een voortzetting<br />
van Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift (1891-1940)<br />
Leonne Stentler<br />
De voetbalanalist is komende<br />
maand bij de NOS te zien<br />
tijdens het WK in Qatar. Met<br />
enig ongemak. ‘Als lhbti’ers<br />
worden opgepakt, voel ik dat.’<br />
OMSLAGARTIKEL<br />
Knutselen aan<br />
het klimaat<br />
Wetenschappers<br />
denken een<br />
oplossing te hebben<br />
in de strijd tegen<br />
klimaatverandering:<br />
de aarde bewust<br />
afkoelen. Maar er<br />
is veel weerstand.<br />
Waarom?<br />
10<br />
30<br />
Het nieuwe Deltaplan<br />
<strong>EW</strong> sprak architecten over wat<br />
er op het terrein van duurzaam<br />
bouwen en ontwerpen gebeurt.<br />
‘Het is huttenbouwen voor<br />
gevorderden.’<br />
60<br />
4 Brieven<br />
6 Foto van de week<br />
8 Commentaren Klimaatclash; Hup de bieb; Excuses slavernij;<br />
David Icke<br />
VERHAAL VAN DE WEEK<br />
10 Opwarming Knutselen aan het klimaat<br />
17 Cartoon Eliane Gerrits<br />
NEDERLAND<br />
18 Oekraïne Wapenhulp zonder taboe<br />
23 Gerry van der List Joden juridische privileges geven is<br />
onverstandig<br />
24 In Groningen Geheimzinnig genieten In Brussel;<br />
In Den Haag Coalitie is prikkelbaar<br />
26 Essay Het gevaar van het verplichte statement<br />
29 Geerten Waling Excuses voor slavernij, geen herstelbetaling<br />
30 Interview Voetbalanalist Leonne Stentler<br />
WERELD<br />
34 Bevolking Demografisch tumult moet nog beginnen<br />
39 Robbert de Witt Waarom we Qatar dankbaar moeten zijn<br />
40 In Berlijn Rellende geleerden Op de kaart; 5 vragen over<br />
schandalen binnen Oostenrijkse regeringspartij ÖVP<br />
42 Oekraïne Fragment uit nieuw boek van Jaap Scholten<br />
ECONOMIE<br />
44 Huizen De duurste straten per provincie op een rij<br />
48 Achter de komma Vierdaagse werkweek bij Unilever Op de<br />
ranglijst Staatskas is zo weer leeg Cijfer van de week; M/V van<br />
de week Marko Hekkert, Planbureau voor de Leefomgeving<br />
50 10 vragen aan Pieter Jaarsma, directeur van Jawa Food<br />
UW GELD<br />
54 Bankhelpdeskfraude Criminelen zijn slimmer<br />
58 Mijn aankoop Racevest<br />
59 Lezers vragen; Beurs
NON SOLUS<br />
12 NOVEMBER <strong>2022</strong> <strong>EW</strong> 3<br />
34<br />
Demografisch<br />
tumult<br />
Half november<br />
zijn er voor het<br />
eerst 8 miljard<br />
wereldburgers.<br />
De groeicurve in<br />
Nederland is nog<br />
steiler. De drukte<br />
is inmiddels<br />
voelbaar.<br />
74<br />
In memoriam: Hugo Camps<br />
Met een eredienst in de Gentse<br />
schouwburg namen familie,<br />
vrienden, collega’s en lezers<br />
afscheid van de interviewer en<br />
columnist. Twee toespraken.<br />
Topstukken en klassiekers<br />
De opvallendste horloges, het<br />
succesverhaal van de Day-Date<br />
van Rolex en een gesprek met de<br />
CEO van Breitling. ‘We hebben het<br />
productaanbod vereenvoudigd.’<br />
KENNIS & TECH<br />
60 Deltaplan Architecten zijn al bezig met duurzaam bouwen<br />
66 Taal Jammer Spiritueel Middeleeuwse eregalerij<br />
67 Simon Rozendaal Vijf argumenten om plastic niet te verketteren<br />
CULTUUR<br />
72 Fotoboek Blik in zomerverblijf van Joegoslavische leider Tito<br />
74 In memoriam Afscheid van Hugo Camps (1943-<strong>2022</strong>) met<br />
eredienst in de Gentse schouwburg. Twee toespraken<br />
78 Novelle Een wagon vol duivels van Anton Valens Thuis kijken;<br />
Boekentips<br />
80 Culinair Kookboekvete Wijn Vieve Zuid-Afrikaan<br />
81 Horloges De opvallendste horloges; Het succes van de Day-<br />
Date van Rolex; Gesprek met CEO Georges Kern van Breitling<br />
99 Liesbeth Wytzes Waarom dat enorme gezicht in je kamer?<br />
100 Leven & dood Eeke Maters-Kapenga (1955-<strong>2022</strong>)<br />
102 Bridge & puzzels<br />
81<br />
Rebellie?<br />
De lange rijen op Schiphol zijn, als<br />
bekend, mede een gevolg van gebrek<br />
aan beveiligers. En dat al die<br />
beveiligers nodig zijn, is weer een gevolg<br />
van vliegtuigkapingen door vooral<br />
Palestijnen en moslimterroristen.<br />
Je weet als vliegtuigpassagier inmiddels<br />
niet beter, maar ooit stapten reizigers<br />
zonder veel soesa gewoon aan<br />
boord. Het gedoe op luchthavens is dus<br />
geen gevolg van een natuurverschijnsel,<br />
maar heeft een aanwijsbare, treurig<br />
stemmende oorzaak.<br />
Vandaar de vraag: hoe zullen de musea<br />
reageren op de acties van Extinction<br />
Rebellion? Leden en supporters van<br />
deze extremistische actiegroep plakken<br />
zich vast aan kunstwerken en gooien<br />
vloeistoffen over ‘openbaar kunstbezit’,<br />
dat waardevol is, juist omdat het altijd<br />
openbaar en makkelijk toegankelijk<br />
was voor alle burgers.<br />
En binnenkort? Staan er straks rijen<br />
voor de musea vanwege de strenge controles,<br />
of zijn ze zelfs tijdelijk dicht vanwege<br />
een gebrek aan beveiligers? En<br />
gaat straks een deel van het krappe<br />
museumbudget op aan beveiliging? Met<br />
dank aan Extinction Rebellion.<br />
Afgelopen maandag ging deze club<br />
een rode lijn over: ondermijning van de<br />
democratie. Ze verstoorde een vergadering<br />
van de gemeenteraad in Emmen en<br />
– nu komt het – wilde de zaal pas verlaten<br />
als de gemeenteraad had besloten<br />
Zwarte Piet in de ban te doen. Blijkbaar<br />
mag een gekozen volksvertegenwoordiging<br />
niet in vrijheid beslissen.<br />
Extinction Rebellion bestaat<br />
zo bezien uit dictators in de dop.<br />
Dit is Emmen. Dit is Drenthe.<br />
Dit is Nederland. Maar in feite<br />
verschilt deze actie niet van de<br />
bestorming van het Capitool<br />
in Washington D.C.<br />
op 6 januari 2021.<br />
Of je nu klimaatactivist<br />
bent of boze boer<br />
(of Trump-aanhanger):<br />
van de democratie<br />
blijf je af.<br />
Arendo Joustra,<br />
hoofdredacteur
6 <strong>EW</strong> 12 NOVEMBER <strong>2022</strong><br />
FOTO VAN DE WEEK
12 NOVEMBER <strong>2022</strong> <strong>EW</strong> 7<br />
MIAMI<br />
Scot t McInt yre/ The New York T imes/ANP<br />
Amerika<br />
redden<br />
Onder hoogspanning gingen<br />
Amerikanen op 8 november<br />
naar de stembus.<br />
Het ging niet om het Witte<br />
Huis, maar om een nieuwe<br />
volksvertegenwoordiging<br />
in het Congres. Toch waren<br />
president Joe Biden en<br />
oud-president Donald<br />
Trump nadrukkelijk aanwezig<br />
in de campagne. De<br />
strijd om het Witte Huis<br />
verdween nooit uit beeld.<br />
Trump is op missie om<br />
‘Amerika te redden’ en<br />
revanche te nemen op<br />
Biden. In Miami kondigde<br />
Trump aan dat hij op<br />
15 november een belangrijke<br />
mededeling zal doen.<br />
Geen Amerikaan twijfelt<br />
waar dat over gaat. De<br />
campagne stopt nooit.<br />
Tot aan 2024.
10 <strong>EW</strong> 12 NOVEMBER <strong>2022</strong><br />
VERHAAL<br />
VAN DE WEEK<br />
Knutselen<br />
aan het<br />
klimaat<br />
Zonlicht verwarmt de<br />
aarde. Is een deel van dat<br />
licht terug te kaatsen?
12 NOVEMBER <strong>2022</strong> <strong>EW</strong> 11<br />
Wetenschappers<br />
denken een nieuwe<br />
oplossing te hebben<br />
in de strijd tegen<br />
klimaatverandering:<br />
de aarde bewust<br />
afkoelen. Waarom is<br />
dat zo’n taboe?<br />
Getty Images<br />
Mireille Folkerts en<br />
Joris Heijn<br />
De jaarlijkse trektocht<br />
van wereldleiders en<br />
diplomaten is weer<br />
gaande. Van 6 tot 18<br />
november zijn zij in<br />
de Egyptische stad Sharm el-Sheikh voor<br />
de 27ste keer bijeen voor een klimaattop.<br />
Een enkele keer wordt er succes geboekt,<br />
zoals met het Kyoto-protocol in 1997 en<br />
het akkoord van Parijs in 2015. Meestal<br />
overheerst rond de toppen een vorm van<br />
moedeloosheid: weer een jaar met recordwarmte,<br />
weer gebroken beloftes.<br />
Die uitzichtloosheid van toenemende<br />
klimaatverandering begint samenlevingen<br />
steeds fermer in haar grip te krijgen.<br />
Bewoners van sommige eilanden bereiden<br />
zich voor op het verlaten van hun<br />
thuisland doordat de zeespiegel stijgt.<br />
Klimaatactivisten gaan steeds verder in<br />
hun protesten en lijken zich vast te plakken<br />
aan alles wat los en vast zit.<br />
Ook bij wetenschappers is het gevoel<br />
van urgentie groot. Zo groot dat zij zich<br />
steeds meer richten op een nieuwe, radicale<br />
oplossing om de gevolgen van klimaatverandering<br />
tegen te gaan. De mens<br />
moet nadenken over ingrijpen in het klimaat<br />
om de aarde af te koelen, geo-engineering<br />
in jargon. Ofwel: knutselen aan<br />
het klimaat, iets wat tot nu toe aan de natuur<br />
werd overgelaten. Nederland speelt<br />
een voorname rol in dat debat.<br />
Eigenlijk is het idee van geo-engineering<br />
al zo oud als het besef bij beleidsmakers<br />
dat de aarde opwarmt, zegt Jesse<br />
Reynolds (48). De in Nederland wonende<br />
Amerikaan is secretaris van de Climate<br />
Overshoot Commission, die nadenkt<br />
over strategieën voor als de opwarming<br />
niet binnen de perken blijft. ‘Jarenlang<br />
sluimerde dit idee in de schaduw.’<br />
Het was de Nederlandse Nobelprijswinnaar<br />
Paul Crutzen die het in 2006 uit<br />
de schaduw hielp. De scheikundige was
34 <strong>EW</strong> 12 NOVEMBER <strong>2022</strong><br />
WERELD<br />
Een wereldwijde<br />
bevolkingsexplosie<br />
dient zich aan: half<br />
november zijn er voor<br />
het eerst 8 miljard<br />
wereldburgers.<br />
Nederland zal<br />
dat merken aan<br />
de nationale<br />
bevolkingsgroei.<br />
Demografisch<br />
tumult moet<br />
nog beginnen<br />
Jan Latten<br />
Graphics Jelrik Atema<br />
Vorig jaar stierven circa 70<br />
miljoen wereldburgers en<br />
werden er circa 135 miljoen<br />
geboren. Mondiaal zit de demografische<br />
groei er dus nog stevig in.<br />
Half november zal de mijlpaal van 8 miljard<br />
wereldburgers worden bereikt. De<br />
kans dat de 8 miljardste in Nederland<br />
wordt geboren, is uitermate klein. Circa<br />
twaalf van elke 10.000 baby’s komen in<br />
Nederland ter wereld. Toch zijn er hier<br />
mensen die kinderloos blijven om de globale<br />
aantallen te beperken. Zij zien hun<br />
‘babyschaamte’ als oplossing voor een<br />
mondiaal probleem.<br />
Als het om nakomelingen gaat, is ex-<br />
tra babyschaamte in Nederland overdreven.<br />
De babyboomers zijn al decennia<br />
geleden onbedoeld begonnen aan een<br />
demografische krimpkoers. Tussen 19<strong>45</strong><br />
en midden jaren zestig was er nog sprake<br />
van een geboortegolf. Er werden toen<br />
veel kinderen geboren en een groot gezin<br />
was vanzelfsprekend. Emigratie moest in<br />
de jaren vijftig verlichting brengen. En<br />
hoewel veel Nederlanders emigreerden,<br />
was de vrees nog lang dat de bevolkingsomvang<br />
zou exploderen.<br />
In 1965 voorzag het Centraal Bureau<br />
voor de Statistiek (CBS) nog een doorgroei<br />
tot 21 miljoen inwoners in 2000.<br />
Destijds voor de politiek reden om een<br />
staatscommissie te vragen hoe dat verder<br />
moest. Maar al voor de staatscommissie-<br />
Muntendam in 1976 met aanbevelingen<br />
kwam, had de anticonceptiepil een ingrijpende<br />
gedragsverandering teweeggebracht.<br />
Gezinsplanning had ingezet.<br />
De jongere boomer-stellen wisten er<br />
op hun manier raad mee. Baas in eigen<br />
buik, sterilisatietechnieken en ongetrouwd<br />
hokken, vergezelden de tijdgeest<br />
en drukten de babyaantallen. De boomers<br />
hadden misschien individuele motieven,<br />
maar veroorzaakten daarmee onbedoeld<br />
collectief het tegenovergestelde<br />
van een babyboom: een babybust – een<br />
krimp van het aantal geboorten. Overvol
12 NOVEMBER <strong>2022</strong> <strong>EW</strong> 35<br />
Nederland raakte uit vizier. Het gemiddelde<br />
kindertal kwam in de jaren zeventig<br />
onder vervangingsniveau terecht en<br />
is daar gebleven. Als alle babyboomers<br />
zijn overleden, laten ze een geslonken<br />
generatie nakomelingen na.<br />
Jan Latten (70)<br />
is socioloog en demograaf.<br />
Hij was hoofddemograaf van<br />
het Centraal Bureau voor<br />
de Statistiek en hoogleraar<br />
sociale demografie.<br />
Hij is een veelgevraagd<br />
spreker en schrijft<br />
maandelijks een essay voor ewmagazine.nl.<br />
En toch is Nederland opnieuw op weg<br />
naar het eertijds gevreesde aantal van<br />
21 miljoen inwoners. Momenteel stuwen<br />
arbeidsmigranten, gezinsherenigers,<br />
studenten, asielmigranten, nareizigers<br />
en Oekraïners de immigratie en de bevolkingsgroei<br />
naar een ongekend niveau. In<br />
2024 kan de 18 miljoenste worden verwacht.<br />
Ondanks een chronische nationale<br />
babybust verwacht het CBS tegen<br />
2070 alsnog 21 miljoen inwoners. Nederland<br />
is getransformeerd naar immigratieland.<br />
Terwijl de mondiale groei afzwakt,<br />
neemt die in Nederland flink toe<br />
doordat een deel van de aanwas elders<br />
zich naar hier verplaatst.<br />
Opnieuw is er daarom dit jaar een<br />
staatscommissie opgetuigd die adviezen<br />
moet geven over de demografische ontwikkelingen<br />
tot 2050. Ditmaal vooral adviezen<br />
rond immigratie. Aan de schaarste<br />
aan nakomelingen lijkt de commissie<br />
liever geen aandacht te willen geven.<br />
Soms klinkt enthousiast dat de mondiale<br />
bevolkingsgroei tegen het einde<br />
van de eeuw tot stilstand komt. Maar laat<br />
u niet afleiden. Ons land krijgt de komende<br />
decennia juist te maken met een<br />
onverwacht sterke bevolkingsgroei. Er is<br />
namelijk een andere werkelijkheid die
12 NOVEMBER <strong>2022</strong> <strong>EW</strong> 81<br />
Calibre 1200S1-uurwek uit de Piaget Polo Green Skeleton<br />
Tekst en productie:<br />
Ingrid Pronk<br />
Topstukken en<br />
tijdloze klassiekers<br />
De grote horlogebeurzen speelden zich af in de eerste helft<br />
van het jaar, maar ook voor dit najaar hebben de horlogemerken<br />
niet stilgezeten. <strong>EW</strong> selecteerde de opvallendste horloges,<br />
vertelt het succesverhaal van de Day-Date van Rolex en vroeg<br />
Georges Kern naar zijn belangrijkste prestaties in zijn<br />
eerste vijf jaar als CEO van Breitling.
82 <strong>EW</strong> 12 NOVEMBER <strong>2022</strong><br />
Mannelijk<br />
monochroom<br />
Zwart en grijs zijn neutrale<br />
basiskleuren, en geschikt voor<br />
zowel zakelijk als sportief. Deze<br />
tien horloges vallen ondanks<br />
hun bescheiden kleur toch op.<br />
Panerai<br />
Submersible<br />
QuarantaQuattro<br />
€ 11.300<br />
Chopard<br />
L.U.C. Strike ONE<br />
€ 68.400<br />
A. Lange & Söhne<br />
Grand Lange 1<br />
€ <strong>45</strong>.800<br />
Hermès<br />
Arceau Lift<br />
Tourbillon<br />
Répétition<br />
Minutes So Black<br />
€ 241.000
Change language