2022-02

Profff
BOUWSTENEN
Zichzelf als lerende begrijpen en positioneren ten aanzien van leren in het algemeen en van specifieke leerdomeinen.
In deze bouwsteen willen we dat de leerlingen de eigen leeropvattingen en rol als lerende beoordelen en bijsturen in functie van hun leertaken en
leerloopbaan. Daardoor kunnen ze bewust hun leermotivatie en leerstrategieën (bij)sturen.
Geschikte (leer-)activiteiten, strategieën en tools inzetten om informatie digitaal en niet-digitaal kritisch te verwerven, beheren en verwerken rekening
houdend met het beoogde leerresultaat en –proces.
Informatie kunnen begrijpen, maar ook onthouden, terugvinden en toepassen wanneer nodig is essentieel. Daarvoor zijn tal van zoek-, beheer- en
leeractiviteiten en -strategieën noodzakelijk die aangeleerd worden via deze bouwsteen.
Een (onderzoeks-)probleem (v)erkennen en een antwoord of oplossing zoeken gebruikmakend van geschikte (leer-)activiteiten, strategieën en tools.
Om bestaande en toekomstige problemen te kunnen oplossen is ‘probleemoplossend denken en handelen’ onontbeerlijk. Probleemoplossen is een proces
dat moet resulteren in de oplossing van een probleem of uitdaging. Hierbij is het proces zelf ontzettend belangrijk.
Leeropvattingen, -proces en -resultaten reguleren.
Om controle uit te oefenen over het eigen leren en om de leeropvattingen, het verloop en de resultaten van het leerproces positief te sturen moeten gepaste
activiteiten ingezet worden zoals oriënteren, plannen, bewaken van het proces enz.
Samen het leerproces vormgeven.
Leren gebeurt vandaag samen met anderen waarbij de groep een dimensie toevoegt aan het leerproces en -resultaat. Samen leren vraagt essentiële
competenties om het leren samen te kunnen plannen, uitvoeren en reguleren.
Domeinspecifieke terminologie, symbolen en voorstellingen hanteren.
LEERCOMPETENTIES
Er gaat aandacht naar het reguleren van leeropvattingen, -processen en -resultaten, onderzoekscompetenties, probleemoplossend en kritisch
denken, informatieverwerking en samenwerken.
In de huidige, snel evoluerende maatschappij is het belangrijk dat leerlingen bewust het eigen leren in handen nemen en levenslang kunnen
leren. Hiervoor moet de leerling zichzelf als lerende kennen en beschikken over een gevarieerd pakket aan strategieën waardoor hij in staat is om
de eigen leeropvattingen en het eigen leerproces (bij) te sturen. Op die manier kan hij flexibel en zelfstandig nieuwe kennis en vaardigheden
verwerven en problemen oplossen in elke leersituatie. Naast het individueel leren liggen ook krachtige mogelijkheden in het samen leren. Dit
houdt in dat leerlingen van en met elkaar kunnen leren.
In deze bouwsteen komt domeinspecifieke taal aan bod die ervoor zorgt dat er eenduidig over besluiten, argumentaties, verklaringen… gecommuniceerd
kan worden.
NIET
Leren is een individueel proces.
Leren gaat over het vergaren van zoveel mogelijk kennis.
Leren verloopt voor iedereen gelijkaardig.
Aparte lessen ‘leren leren’ geven leerlingen de
nodige handvatten om aan de slag te kunnen
in verschillende vakken.
STEREOTYPEN
SAMENHANG
WEL NIET
Leren is naast een individueel ook een collectief proces;
we leren van en met elkaar.
Leren is meer dan kennis verwerven. Het is ook het zich eigen
maken van een gepaste houding en het vermogen om het eigen
leren te sturen en bij te sturen.
Leren kan op verschillende manieren gebeuren,
afhankelijk van de persoonlijkheid
van de leerling en van het doel.
Leercompetenties worden geïntegreerd aangeboden in
verschillende vakken, waardoor deze competenties betekenis
krijgen en transfer gestimuleerd wordt.
De sleutelcompetenties vertonen onderling veel samenhang. Dit geldt ook en vooral voor de Leercompetenties, die het realiseren van de andere
sleutelcompetenties kunnen ondersteunen.
Door de aard van de competenties voorzien in de Leercompetenties is de samenhang met andere sleutelcompetenties bijzonder groot. Door de
integratie van de Leercompetenties met inhouden van meerdere sleutelcompetenties wordt transfer gestimuleerd. Hoe vaker de leerinhouden
van de andere sleutelcompetenties gebruikt worden om de competenties van de Leercompetentie te verwerven, hoe beter de leerlingen in staat
zullen zijn om hun leerproces en leerresultaat te sturen en levenslang te leren.
Aan de slag met productieve
leerstrategieën
Onder deze titel publiceerde Tine Hoof acht blogteksten
over productieve (of generatieve) leerstrategieën uit het
werk Learning as a Generative Activity van Richard Mayer
en Logan Fiorella. Telkens wordt stilgestaan bij wat de
strategie inhoudt, waarom die effectief is, hoe die in de klas
kan worden ingezet en welke de mogelijke beperkingen zijn.
Als basisprincipe geldt dat leerlingen cognitief actief
met leerstof aan het werk moeten zijn om tot beter leren
te komen, m.a.w. dat ze diep moeten nadenken over
leerstof, dat ze er iets mee moeten doen, dat ze zelf de
leerstof moeten ‘herkneden’. Ze doorlopen drie cognitieve
processen als ze die leerstrategieën op een effectieve
manier toepassen.
Een voorbeeld: zelftesten
Een andere benaming voor deze strategie is ‘retrieval
practice’. Wat houdt dit precies in? Het komt erop neer dat
leerlingen proberen zich iets te herinneren dat ze geleerd
hebben. Dit proberen te doen, kan op zich al een verschil
maken, of het herinneren nu lukte of niet! Vergeten is
immers een belangrijk onderdeel van leren. Natuurlijk is
er wel degelijk meer leerwinst als leerlingen moeite deden
om zich iets te herinneren, en als dat uiteindelijk ook lukte.
De blog legt helder uit wat dit fenomeen (het ‘testeffect’)
precies betekent en hoe dit effect door onderzoek werd
aangetoond.
Waarom grijpen leerlingen toch nog zo vaak en telkens
opnieuw terug naar herlezen, markeren, overschrijven,
woordjes afdekken? Jezelf toetsen tijdens het leren is
confronterend: het voelt helemaal niet comfortabel aan
als je worstelt met de leerstof. Leerlingen gebruiken deze
strategie dan ook niet graag, ze geeft hen immers de indruk
dat het niet werkt. Als leraar helpen we hen door daar met
hen over te praten, de hinderpalen die ze voelen te erkennen,
en uit te leggen wat onderzoek over ‘retrieval practice’ heeft
aangetoond: dat jezelf testen wel degelijk werkt!
Daarnaast moeten we tijdens de lessen tijd maken om hen
te laten oefenen met deze leerstrategie: bv. door hen toetsof
quizvragen over de leerstof te laten bedenken, door
regelmatig een moment te voorzien waarop ze de leerstof
uitleggen aan elkaar, door te werken met flashcards
(eventueel in een soort van competitie), met een startquiz
om voorkennis te activeren of door hen op een wit blad alles
te laten noteren dat ze zich nog herinneren van een vorige
les. Deze opsomming is uiteraard niet exhaustief en het
oefenen gebeurt best gespreid in de tijd.
Ook de mogelijke beperkingen en de randvoorwaarden
van ‘retrieval practice’ komen aan bod in het blogartikel.
Zo blijkt het (natuurlijk!) belangrijk te zijn dat de leerkracht
waar mogelijk feedback geeft na een ‘herinneringspoging’,
en dat er variatie is in verschillende vormen van zelftesten.
Studeren met succes
Op de website van ExCEL
vind je ook twee twee
boekjes over effectief
studeren, die gratis
te downloaden zijn 1 .
Enerzijds is er een
boekje voor leerlingen
uit de derde graad
en studenten hoger
onderwijs, anderzijds
een gids die leraren inspiratie biedt om effectieve (meta-
) cognitieve strategieën expliciet aan te leren in de klas.
Leren, studeren en instructie zijn immers als drie poten van
een stoel, die omvalt als er één ontbreekt.
In de versie voor de leerlingen/studenten zijn de zogenaamde
‘studeerkaarten’ het snelst praktisch inzetbaar. In een
overzichtelijk schema, telkens op één bladzijde, wordt een
NL
28 Profff
Revue des professeurs de français en Flandre
29