KIJK editie 2 - 2023 - Inkijkexemplaar

BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 2 / 2023 / € 6,75
VAN EGDOMS
OORDEEL
Stoken op
waterstof
Zie pagina 12
MILIEUSCHAAMTE
De zin en onzin van
CO2-compensatie
EN OOK: WAAROM ZIJN WE RECHTOP GAAN LOPEN?
WESTERSE VLIEGTUIGEN IN RUSSISCHE DIENST
HOE BEN JE SPIONERENDE BAZEN TE SLIM AF?

14
6 ONTHULD
KIJK KORT Amerikaanse luchtmacht toont
nieuwe bommenwerper, astronomen zien
verste sterrenvretende zwarte gat ooit,
natuurkundigen maken spettervrij urinoir,
en meer wetenschapsnieuws.
12 STOOKSTOF
We zijn als een gek op zoek naar een
alternatief voor gas om onze huizen te
verwarmen. Waterstof wordt genoemd als
veelbelovende kandidaat. Rijco van Egdom
bekijkt de haalbaarheid van dit plan.
14 TOEKOMSTPERSPECTIEF
Tien jaar geleden voorspelden we in KIJK
waar we in 2023 zouden staan op het
gebied van wetenschap en technologie.
In hoeverre klopte die vooruitblik?
24 GLUURGADGETS
Via de webcam of computermuis kan een
werkgever controleren of werknemers niet
uit hun neus aan het eten zijn. Als reactie
daarop ontwikkelen bedrijven technologieën
om de baas te slim af te zijn.
28 GEDIMD
FAR OUT Waarom gaf Betelgeuze eind
2019 minder licht dan normaal? De meest
wilde theorieën zijn de revue al gepasseerd.
De nieuwste verklaring: een zwart
gat bewoog voor de reuzenster langs.
30 MEDIATOR
INTERVIEW Voor vredesbemiddelaar Fleur
Ravensbergen is praten met terroristen,
oorlogsmisdadigers en rebellen inmiddels
de normaalste zaak van de wereld. KIJK
sprak met haar.
36 RECHTE RUG
Gebogen door het leven gaan, doen we
al miljoenen jaren niet meer. Maar welke
mensachtige besloot als eerste op twee
benen te gaan lopen? En wat was daarvoor
de reden?
42 CLOSE-UP
IN BEELD Een doorboorde vlieg, een
dwarsdoorsnede van de dikke darm, de
poot van een gekko-embryo en meer
microscopische beelden die in de top
twintig van de Nikon Small Worldfotowedstrijd
eindigden.
50 FANAAT
ONDERWATER ONDERVRAAGT Als er
iemand gefascineerd is door de Egyptische
oudheid, is het Ben Haring wel. Hij heeft
er zijn levenswerk van gemaakt om het
Egyptisch schrift te ontcijferen.
52 WATERWIJKEN
Wonen, werken, eten verbouwen, energie
opwekken: het hoeft niet allemaal op het
land plaats te vinden. Technici en architecten
houden zich dan ook druk bezig met
bouwen op het water.
58 TAALTALENTJES
Waar eerder werd gedacht dat je je kinderen
beter niet meertalig kon opvoeden,
worden daar de laatste jaren juist allerlei
voordelen aan toegekend. Maar kloppen
die wel?
62 WESTERSE JAGERS
TERUGVLUCHT Vladimir Poetin roept
geregeld dat de Sovjet-Unie Europa heeft
bevrijd van de Duitse bezetter. Maar daar
had het land wel veel gevechtsvliegtuigen
van het VK en de VS voor nodig.
68 PRACHT EN PAAL
TECH-TOYS Geen lelijke, saaie paal voor
de deur om je elektrische auto mee op te
laden, maar een exemplaar dat écht gezien
mag worden. En meer hebbedingen in
KIJKs gadgetrubriek.
70 GROENE REDDERS
Om hun koolstofdioxide-uitstoot te
compenseren, kiezen steeds meer
bedrijven ervoor om bomen te planten.
Wij zochten uit of zulke projecten wel
zoden aan de dijk zetten.
76 BOTSING
KIJK ANTWOORDT Wat zouden we er
hier op aarde van merken als Mercurius
en Venus in de verre toekomst op elkaar
knallen? En meer kwesties onder de loep in
onze vragenrubriek.
79 DESINFORMATIE
COLUMN Door nepnieuws te ontkrachten,
bereikt het een nog groter publiek en dus
zou factchecken averechts werken. Ronald
Veldhuizen factcheckte die bewerking en
oordeelt: onjuist.
24
36
42
4 2/2023

36
24
2/2023 TERUGBLIK 2023 • BOSSWARE • FAR OUT BETELGEUZE • FLEUR RAVENSBERGEN • BIPEDIE • NIKON SMALL WORLD 2022 • BEN HARING • WATERBOUW • MEERTALIGHEID • WESTERSE VLIEGTUIGEN IN RUSLAND • BOMEN PLANTEN
BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 2 / 2023 / € 6,75
MILIEUSCHAAMTE
De zin en onzin van
CO2-compensatie
EN OOK: WAAROM ZIJN WE RECHTOP GAAN LOPEN?
WESTERSE VLIEGTUIGEN IN RUSSISCHE DIENST
HOE BEN JE SPIONERENDE BAZEN TE SLIM AF?
VAN EGDOMS
OORDEEL
Stoken op
waterstof
Zie pagina 12
70
62
62
EDITORIAL
BEELD COVER: THOMAS JACKSON, GETTY IMAGES, PM IMAGES, CORBIS HISTORICAL, NICK VEASEY, DAG, BEELD INHOUD: CONSTANTINE JOHNNY, GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, RANDY FULLBRIGHT/NIKON SMALL WORLD, SOVFOTO, ERIK DE KLEIN
KESSELER
KIJK in de glazen bol
Wetenschap en technologie gaan vaak over
de toekomst. Overal werken mensen hard
aan ontwikkelingen die de wereld over
tien, twintig, dertig of misschien zelfs honderd jaar
(hopelijk) beter zullen maken. Met dat in het achterhoofd
kwamen we in 2013 op het nogal briljante idee
om de paragnost uit te hangen en wetenschappelijk
verantwoord tien jaar in de toekomst te kijken. Hoe
zouden we er in 2023 voor staan op het gebied van
energie, ruimtevaart, gezondheidszorg, defensie,
gadgets, en natuurkunde? Een leuk plan. Maar daar
zat en zit natuurlijk een risico aan, want als iets
weerbarstig en onvoorspelbaar is, dan is het de toekomst
wel. In dit nummer houden we de voorspellingen
van toen tegen het licht en die ‘terugblik naar
hoe we tien jaar geleden vooruitblikten’ levert verrassende
resultaten op. Soms waren de voorspellingen
zo accuraat als een laserafweersysteem op een
vijandelijke drone (pagina 19), andere keren zaten
we even ver van de werkelijkheid als de Google
Glass van succesvol product (pagina 20). Neem mijn
eigen specialisme binnen KIJK: energie. Tien jaar
geleden gebeurde er op dat gebied ook al van alles,
maar tegenwoordig is de energiewereld wel heel erg
in beweging. Zo kregen boze Groningers eindelijk
vat op de gaswinning in hun provincie en liet Poetins
domme besluit om Oekraïne binnen te vallen de
internationale energiemarkt op zijn grondvesten
schudden. In 2013 waagde ik me dus aan een aantal
voorspellingen waar de werkelijkheid sindsdien
keihard mee heeft afgerekend. De miljardenverslindende
– maar oh, zo belangrijke – internationale
kernfusiereactor ITER deed wat vrijwel alle miljardenverslindende
projecten doen: hij schoot languit
en vol overgave uit de begroting en de bouwplanning,
waardoor kernfusie nog verder de toekomst in
wordt geschoven. Ik had het kunnen weten… Ook
schaliegas, dat in de VS een enorme opwaartse
zwaai heeft gemaakt, deed in Nederland niet wat we
tien jaar geleden hadden ingeschat.
Fracking, de techniek waarbij
gesteente van grote diepte
wordt gekraakt om er schaliegas
aan te kunnen onttrekken,
werd tot opluchting van
veel medelanders en milieuorganisaties
op de lange
baan geschoven. Kortom:
ons glazen-bolartikel
is spannend en
verrassend. En het
maakt mij heel
nieuwsgierig naar
hoe de wereld er over
nog eens tien jaar
uitziet.
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
2/2023 5

Precies tien jaar geleden deed
KIJK een gooi naar hoe het
er in 2023 voor zou staan op
het gebied van wetenschap
en technologie. Klopten onze
voorspellingen enigszins of
bleven de meeste sciencefiction?
We houden ze per onderwerp
tegen het licht.
De toekomst
van toen
14 2/2023

Door deze QR-code met je
smartphone te scannen, kun
je zien wat KIJK tien jaar
geleden precies voorspelde.
123RF, NASA, SPL/ANP, BIGELOW, LOCKHEED MARTIN/BEWERKING KIJK, ITER, BEWERKING: BERT VAN DEN BROEK/IDETIF
2/2023 15

Bossware:
de baas spiekt
SHUTTERSTOCK
24 2/2023

mee
Tekst: Nick Kivits
Vijfhonderdduizend Nederlanders
worden tijdens hun werk digitaal gevolgd
door hun werkgever. Gaan ze onder
werktijd de deur uit voor een boodschap
of beweegt hun muis een tijdje niet, dan
krijgt de baas een seintje. Met soms een
kat-en-muisspel tot gevolg.
Heel veel om het lijf heeft ie
niet, de Liberty Mouse Mover.
Hij is ongeveer even groot als
een muismat, gemaakt van stevig
plastic en hij bevat een kleine rode
draaischijf. Maar handig is ie wel.
Wanneer je een draadloze optische
muis in deze gadget plaatst en hem
aanzet, zorgt de Mouse Mover dat je
muis nooit meer stilstaat. Daardoor
gaat je beeldscherm nooit in de slaapstand,
waardoor het voor een op afstand
meespiekende leidinggevende
lijkt alsof je gewoon aan het werk
bent. Ook als je even een bezoek
brengt aan het toilet.
De Liberty Mouse Mover werd in 2017
bedacht door een uitvinder die alleen
bekendstaat onder het pseudoniem
Lorenzo de Medici. Hij had er genoeg
van dat de software die hij bij het
thuiswerken moest gebruiken voor
online overleg (Microsoft Lync) verklikker
speelde. Telkens wanneer De
Medici even van zijn scherm vandaan
was en dus niet met zijn muis
bewoog, kreeg zijn profiel de status
‘inactief’. En dan kreeg hij op zijn kop
van zijn baas, die nauwgezet bijhield
wie er op welk moment even niet aan
het muizen was.
De baas spiekt mee
Lorenzo de Medici is niet de enige
die door zijn baas in de gaten wordt
gehouden. In een onderzoek van
ExpressVPN, een bedrijf dat software
verkoopt waarmee je je internetverbinding
afschermt en beveiligt,
gaf 78 procent van de Amerikaanse
werkgevers toe de activiteiten van
werknemers actief te volgen.
Daarvoor gebruiken ze veelal zogenoemde
employee-monitoring-software.
Alleen al in 2020 steeg de vraag
naar zulke ‘bossware’ wereldwijd met
zo’n 60 procent. In Nederland wordt
volgens onderzoek van vakbond
CNV een half miljoen mensen (vooral
thuiswerkers) via software bespied.
Dat neemt soms extreme vormen
aan. Zo besloot Teleperformance,
een bedrijf dat overal ter wereld
callcenters opzet en beheert voor
klanten, in 2021 werknemers voortaan
via hun webcam te volgen. De
gebruikte software kon onder andere
zien of medewerkers wegliepen van
hun plek, op hun telefoon keken of
achter hun bureau een boterham naar
binnen schoven. Andere bedrijven
gebruiken bossware die toetsaanslagen
bijhoudt of die meet hoelang er
naar welke websites wordt gekeken.
Er zijn bovendien programma’s die op
willekeurige momenten screenshots
van het scherm van medewerkers
maken en systemen die aan de hand
van webcambeelden de stemming
van werknemers meten.
Welk type software in Nederland
door welke bedrijven wordt gebruikt,
is niet bekend. Maar de vraag naar
zulke programma’s groeit ook in ons
land, blijkt uit onderzoek van softwarevergelijker
Capterra. “Als je naar
de verkoopcijfers kijkt, moet zo’n
beetje elk groot bedrijf over een vorm
van monitoringsoftware beschikken”,
zegt Rik van Steenbergen, beleidsadviseur
bij FNV. Toch krijgt de
vakbond niet bijzonder veel klachten
binnen van werknemers. In de eerste
maanden van 2022 – de meest recente
telling op het moment van schrijven
– trok er 104 keer iemand aan de bel
omdat zijn baas hem met software in
de smiezen hield. “Door het verschil
tussen het aantal meldingen en de
verkoopcijfers, vermoeden we dat er
veel monitoring plaatsvindt zonder
dat werknemers daar weet van
hebben.”
Dat laatste mag niet zomaar, benadrukt
Van Steenbergen. Werkgevers
die personeel willen volgen, moeten
daarvoor toestemming vragen aan
de ondernemingsraad, die in het
bedrijf de werknemers vertegenwoordigt.
Voor employee monitoring
kunnen goede redenen zijn,
zoals het verzamelen van
2/2023 25

VREDESBEMIDDELAAR
FLEUR RAVENSBERGEN:
‘Wij voeren de
gesprekken die
anderen niet
voeren’
30 2/2023

MARTIJN GIJSBERTSEN/ANP
2/2023 31

Op twee benen
de evolutie door
SHUTTERSTOCK
Rechtop lopen is een van de
eigenschappen die ons mens
maken. Maar hoe ontstond deze
vaardigheid? En misschien nog
wel belangrijker: waarom?
Tekst: Marysa van den Berg
In 2001 ontdekte een paleontologiestudent
de kaak, kiezen
en verbrijzelde schedel van een
mensachtige in de Djurawoestijn in
Tsjaad. Afgaande op het gesteente en
de dierenbotten in de buurt, moest de
schedel afkomstig zijn van een individu
dat 6 tot 7 miljoen jaar geleden
leefde. Precies in de periode dat de
stambomen van de mens en de chimpansee
zich van elkaar afsplitsten.
Deze mogelijke voorouder van de
mens, Sahelanthropus tchadensis,
leek al deels de lichaamsbouw te
hebben van iemand die rechtop loopt.
Nieuwe analyses – dit keer aan het
dijbeen en het onderarmbot – bevestigden
deze bevindingen in 2022. Was
S. tchadensis de eerste die begon met
het lopen op twee benen, oftewel bipedie,
of was een andere mensachtige
de voorloper? De laatste jaren wordt
steeds duidelijker hoe en waarom
tweevoetigheid is ontstaan.
Gat in het hoofd
Andere mensapen dan de mens lopen
het liefst op vier poten, het zogenoemde
knokkellopen. Wanneer ze
toch rechtop lopen, ziet het er vaak
wat klungelig uit. Dat komt door een
aantal verschillen in lichaamsbouw.
36 2/2023

Het eerste verschil vind je in de schedel.
Op de plek waar het ruggenmerg
de schedel verlaat, zit een gat. Dit
zogenoemde foramen magnum zit bij
viervoeters aan de achterkant van het
hoofd (het wordt niet voor niets ook
wel het achterhoofdsgat genoemd).
“Door die positie staat het hoofd van
de aap in één lijn met de ruggengraat
wanneer hij op vier poten loopt”,
legt Jeremy DeSilva uit. Hij is paleoantropoloog
aan Dartmouth College
en schreef het boek Eerste stappen.
Hoe rechtop lopen ons mens maakte.
“Bij ons zit die opening aan de
onderkant van de schedel. Daardoor
Van een gebogen
houding
naar een kaarsrechte
pose.
Wetenschappers
houden zich al
lange tijd bezig
met een verklaring
voor deze
verandering.
kunnen we ons hoofd tijdens het
lopen boven een verticaal gehouden
wervelkolom dragen.”
De vorm van die wervelkolom is een
ander kenmerk dat ons zo goed maakt
in rechtop lopen. Onze wervelkolom
heeft een flauwe S-vorm, die onder
meer helpt bij het ‘veren’ en het
opvangen van schokken tijdens het
lopen. Bij andere zoogdieren lijkt de
ruggengraat meer op een ‘C’ die een
kwartslag naar rechts is gedraaid.
Verder verschillen de bekkens van
aap en mens. De mensaap heeft een
lang en plat bekken, dat heel geschikt
is om in bomen te klimmen, maar
juist onhandig bij het rechtop lopen.
“Ons bekken is juist kort en met dikker
bot, wat de stabiliteit ten goede
komt”, zegt DeSilva.
Maar het beste bewijs dat wij mensen
uitblinken in bipedie, zijn ons been
en onze knie. “Bij baby’s is het langste
bot van het lichaam, het dijbeen,
nog recht”, vertelt DeSilva. “Maar
zodra kinderen gaan lopen, zorgt de
neerwaartse kracht van het lichaam
op de benen ervoor dat het groeiende
dijbeen gekromd komt te staan.” Bij
mensapen blijft het bot recht, wat het
op twee poten lopen niet ten
goede komt.
2/2023 37

Wie het kleine
niet eert…
We kunnen ons verwonderen om het grote om ons heen,
maar er schuilt ook veel moois in het allerkleinste. Zo
bewijzen de honderden inzendingen voor de Nikon Small
World-competitie elk jaar maar weer. Een selectie van de
mooiste microscopische wedstrijdbeelden van 2022.
Tekst: Naomi Vreeburg
RANDY FULLBRIGHT/NIKON SMALL WORLD COMPETITION
42 2/2023

Prehistorisch plaatje
Dat een fossiel ook een kleurrijke kant heeft, bewijst fotograaf Randy Fullbright
met dit beeld – dat als dertiende eindigde in de Nikon Small World-competitie.
We kijken hier naar het binnenste van een dinosaurusbot. Tijdens het leven van
het gigantische dier was het bot gevuld met beenmerg. Dat moest tijdens het
fossiliseren echter plaatsmaken voor silica, het hoofdbestanddeel van onze aardkorst.
En de verschillende mineralen waaraan het bot tijdens het fossiliseren
werd blootgesteld, zorgden voor de gele en blauwe kleurenpracht.
2/2023 43

Vreemde vogels
boven het Oost
SOVFOTO/GETTY IMAGES
n In september 1941 arriveerden 39
Hawker Hurricanes van de Royal Air
Force op een vliegveld bij de Noord-
Russische havenstad Moermansk.
Twee maanden later, toen Russische
piloten ermee hadden leren omgaan,
werden de Britse jagers overgedragen
aan de Sovjet-luchtmacht.
62 2/2023

front
Tekst: Leo Polak
De Sovjet-Unie, zo zegt Vladimir Poetin
herhaaldelijk, heeft in de Tweede
Wereldoorlog Europa gered door Hitler te
verslaan. Maar daar kwam een enorme
hoeveelheid materieel uit het Westen aan
te pas, waaronder gevechtsvliegtuigen. In
deze aflevering van de serie Terugvlucht:
de tienduizenden Britse en Amerikaanse
toestellen die de Russische luchtmacht
gebruikte.
Eind september vorig jaar, zeven
maanden na de Russische invasie
van Oekraïne, werden er
in de Oostzee enkele zware explosies
geregistreerd. Nord Stream 1 en 2,
leidingen om Siberisch aardgas naar
Duitsland te transporteren, liepen
ernstige schade op. Veel beschuldigende
vingers wezen richting Rusland.
Anderen noemden de Verenigde
Staten als hoofdverdachte, en vier
weken na de aanslag zei het Russische
ministerie van Defensie dat
de Britse marine er verantwoordelijk
voor was.
Zes jaar eerder, in 2016, vond in dit
gebied een andere opmerkelijke gebeurtenis
plaats. Tijdens onderzoek
van de zeebodem, bedoeld als voorbereiding
voor de aanleg van Nord
Stream 2, werd op 100 meter diepte
een tweemotorige bommenwerper
aangetroffen. Het toestel, gelegen in
het westen van de Finse Golf, was
vrijwel intact. Duikers stelden vast
dat het om een vliegtuig van Amerikaanse
makelij ging: een Douglas
A-20. Maar uit de beschildering bleek
dat het tot de marine van de Sovjet-
Unie had behoord.
Een Amerikaanse bommenwerper
in Russische dienst? Jazeker. Tijdens
de Tweede Wereldoorlog leverden de
VS duizenden A-20’s aan de Sovjet-
Unie. Sterker nog, de Russen hadden
er meer dan de Amerikanen zelf. In
totaal gebruikten de luchtstrijdkrachten
van de Sovjet-Unie bijna 20.000
westerse jagers, bommenwerpers
en vrachtvliegtuigen. Want hoe
vaak Vladimir Poetin ook benadrukt
dat zijn land Europa destijds heeft
gered door Hitlers oorlogsmachine te
verslaan, je hoort hem nooit over de
reusachtige hoeveelheid materiële
steun die Moskou van de Britten en
vooral van de Amerikanen kreeg.
Een Russische postzegel met
Aleksandr Pokrysjkin en zijn Bell P-39
Airacobra, het Amerikaanse jachtvliegtuig
waarmee hij tientallen Duitse
toestellen neerschoot.
Alles was welkom
Op 11 maart 1941 ondertekende de
Amerikaanse president Franklin
Delano Roosevelt de Lend-Lease Act
(Leen- en Pachtwet). Die stond de VS
toe om wapentuig en andere strategische
goederen aan het in een oorlog
met Duitsland en Italië verwikkelde
Verenigd Koninkrijk te leveren.
Weliswaar was Amerika toen nog
neutraal, maar Roosevelt zag dit als
de beste manier om Adolf Hitler en
diens bondgenoot Benito Mussolini
dwars te zitten zonder zelf aan de
strijd deel te nemen.
In oktober 1941 werd de lend-leasesteun
ook toegekend aan de Sovjet-
Unie, die vier maanden daarvoor
door Hitler was aangevallen. Op zich
bijzonder, want de VS hadden pas
sinds 1933 diplomatieke banden met
het communistische regime
van dat land, en in Washington
2/2023 63

Plant een boo
red de aarde?
Tekst: Hidde Middelweerd
Steeds meer bedrijven pronken ermee: ze compenseren
(een deel van) hun CO2-uitstoot of stellen klanten in staat
om dat zelf te doen. Negen van de tien keer vindt die
compensatie plaats door het beschermen of aanplanten
van bosgebied. Maar zet dat wel zoden aan de dijk of
kopen we er vooral ons schuldgevoel mee af?
70 2/2023

m,
Wie tegenwoordig een
vliegreis boekt, heeft bijna
altijd de kans om de CO2-
uitstoot ervan te compenseren. Voor
een retourtje Rhodos betaal je daar bij
Transavia bijvoorbeeld 6,66 euro voor.
Dat geld investeert de luchtvaartmaatschappij
vervolgens in compensatieprojecten
waarbij oude en aangetaste
weiden in gezonde bossen worden
veranderd.
Transavia is niet de enige die inzet
op deze vorm van CO2-compensatie.
Zo wil PostNL vanaf 2030 volledig
emissievrij pakketjes bezorgen, maar
compenseert het bedrijf nu al de
CO2 die het tot die tijd nog uitstoot.
Bij Zalando kun je tegenwoordig
25 eurocent meer betalen om de
milieukosten van de verpakking en
verzending van je pakketje te dekken.
Deze bedragen worden vervolgens in
herbebossingsprojecten in landen als
Ethiopië gestoken.
Klinkt goed – maar er zitten nogal
wat haken en ogen aan. Zo toonden
onderzoekers van de Universiteit Antwerpen
aan dat Zalando’s meerprijs
van 25 eurocent de milieukosten van
je pakketje bij lange na niet compenseert.
En Shell werd eerder dit jaar
op de vingers getikt door de Reclame
Code Commissie omdat het bedrijf
insinueerde dat CO2-compensatie
de schadelijke uitstoot van je autorit
tenietdoet. Vakantieaanbieder
Sunweb besloot zelfs volledig te
stoppen met CO2-compensatie, want:
‘Compensatie verandert niets aan
de CO2-uitstoot van de vakanties die
we aanbieden.’ Hoe zit het nu echt?
Kunnen we onze uitstoot wel of niet
compenseren met bomen?
THOMAS JACKSON/GETTY IMAGES
Snelle groeiers
Het Intergovernmental Panel
on Climate Change (IPCC) van
de Verenigde Naties stelt dat
bosprojecten in elk geval belangrijk
zijn. Eerder dit jaar publiceerde
de klimaatwerkgroep een lijst van
maatregelen die de meeste impact
kunnen maken in de strijd tegen
klimaatverandering. Het behoud van
bestaande bossen en het aanplanten
van nieuwe staan beide in de top vijf,
vlak achter de opschaling van zonneen
windenergie.
“Als we per direct stoppen met
fossiele brandstoffen, gaan we alsnog
richting een temperatuurstijging
van 2 graden Celsius”, zegt Bart
Muys, hoogleraar bosbeheer en
-ecologie aan de KU Leuven. “Dat
komt doordat er nu al te veel
broeikasgassen in de atmosfeer
2/2023 71