COLLECT Nederland Mei 2023
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
collect<br />
€ 6,95 / MEI <strong>2023</strong> / N° 4<br />
Voyage, voyage<br />
Parijse pareltjes van cultuur<br />
Philippe Starck<br />
Superstar bij verzamelaars<br />
Frieda Hunziker<br />
Kunstvlucht naar Curaçao
Fine Art<br />
Fine Jewels<br />
Watches<br />
Decorative Art<br />
Sale: 15–17 May <strong>2023</strong><br />
Preview: 11–14 May <strong>2023</strong><br />
ANTHONY CLAESZ II<br />
(1607 – 1649)<br />
Vase of flowers with insects and a snail<br />
Oil on panel | 49.5 x 36.5 cm<br />
Estimate: € 40,000 – 60,000<br />
Free Catalogues | Online Catalogues | Dates: www.van-ham.com<br />
Representative Netherlands /Belgium | Dr. Petra Versteegh-Kühner | Sterrenlaan 6 | B-3621 Rekem<br />
Tel. +32 89 7160 04 | Mobile +31 620 402187 | p.versteegh@van-ham.com
Old Masters, Nineteenth<br />
Century & Early Modern Art<br />
Including single owner collection<br />
‘Van Katwijk tot Scheveningen’<br />
Zaalveilingen | 23 & 24 mei <strong>2023</strong><br />
Online veiling | 25 mei <strong>2023</strong><br />
Kijkdagen<br />
17 & 19 - 22 mei <strong>2023</strong> | 10:00 - 16:00 uur<br />
Taxaties van kunst en kostbaarheden<br />
uitsluitend op afspraak, ook tijdens de<br />
kijkdagen.<br />
Jean Michel Ruyten (1813-1881)<br />
Richtprijs €8.000 – €12.000<br />
Nobelstraat 5<br />
2513 BC Den Haag<br />
070 - 365 88 57<br />
info@venduehuis.com<br />
www.venduehuis.com<br />
Volg ons op social media:
SINDS 1707<br />
MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST<br />
JUWELEN, HORLOGES<br />
Prestige-veilingen<br />
Palais Dorotheum Wenen<br />
23 – 26 mei <strong>2023</strong><br />
Dorotheum Brussel<br />
Honorine d‘Ursel, +32 2 514 00 34<br />
honorine.dursel@dorotheum.be<br />
www.dorotheum.com<br />
François Morellet, Lunatique neonly - 16 quarts de cercle n°5, 2005, € 80.000 – 120.000, veiling 24 mei <strong>2023</strong><br />
Palais Dorotheum Wenen +43 1 515 60-570 | Hamburg | Düsseldorf | München | Rome | Milaan | Londen | Parijs | Brussel | Praag | Genève
Barend Cornelis Koekkoek Groot winterlandschap. Olieverf op doek, 82 x 104 cm. Veiling 20 mei te Keulen<br />
225 JAAR<br />
VEILINGEN TE KEULEN EN BRUSSEL<br />
10 mei Kunst uit Afrika en Oceanië (Brussel)<br />
17 mei Juwelen en exclusieve Horloges 19 mei Decoratieve Kunst 20 mei Oude Meesters<br />
6–7 juni Moderne Kunst en Hedendaagse Kunst 6 juni Fotografie 31 mei–14 juni Contemporary Art online<br />
21 juni Aziatische Kunst 10–24 juni Aziatische Kunst Online<br />
Kijkdagen te Brussel: Kunst uit Afrika en Oceanië 6–10 mei<br />
Keulen, Neumarkt 3 T +49-221-92 57 290 info@lempertz.com www.lempertz.com<br />
Brussel, Grote Hertstraat 6 T 02-514 05 86 brussel@lempertz.com
Inhoud<br />
Parijs<br />
Pareltjes van cultuur<br />
MEI <strong>2023</strong><br />
www.collectkaj.nl<br />
Biscuit: een ode<br />
aan de witheid<br />
54<br />
60<br />
Onuitputtelijk<br />
Egypte<br />
46<br />
VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />
@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />
COLOFON<br />
hoofdredacteur<br />
els bracke<br />
redactie<br />
christophe dosogne<br />
trice hofkens<br />
layout<br />
renaldo candreva<br />
freek lukas<br />
eindredactie<br />
annemiek van grondel<br />
redactiesecretariaat<br />
tel. +32 (0)9 216 20 20<br />
collect@ips.be<br />
www.collectaaa.be<br />
verantwoordelijke uitgever<br />
Patrick Snoeck<br />
Begijnhoflaan 464G/Gent<br />
met regelmatige<br />
medewerking van<br />
frederik barends<br />
gilles bechet<br />
mariska doesburg<br />
rob driessen<br />
anne hustache<br />
anna & kitty laméris<br />
jana pollet<br />
robert-jan van ravesteijn<br />
margriet van seumeren<br />
anton vos<br />
koos de wilt<br />
bernadette van der goes<br />
belinda visser<br />
website<br />
www.collectkaj.nl<br />
adverteren in <strong>COLLECT</strong><br />
joris van glabbeek<br />
tel. +32 (0)9 216 20 24<br />
collect.net@ips.be<br />
oplage<br />
20.000 exemplaren<br />
abonnementen<br />
negen nummers:<br />
nederland: € 44,50<br />
belgië: € 44,50<br />
europa: € 65,00<br />
opgave en vragen over<br />
abonnementen<br />
Abonnementenland<br />
Postbus 20<br />
1910 AA Uitgeest<br />
Tel. 0251-257924<br />
klantenservice@aboland.nl<br />
€ 0,10 per minuut<br />
www.bladenbox.nl voor<br />
abonneren of www.aboland.nl<br />
voor adreswijzigingen en<br />
opzeggingen<br />
cover<br />
Camille Bombois, At the Travelling Circus,<br />
ca. 1928, olieverf op doek, 73,6 x 57,8<br />
cm. Met toestemming van Galerie Dina<br />
Vierny, Parijs. Te zien op de expositie Naïef<br />
realisme. Van Rousseau tot Grandma<br />
Moses in Museum MORE in Gorssel t/m<br />
25-06. www.museummore.nl<br />
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />
of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />
of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />
de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />
artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />
de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />
redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />
<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />
de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />
hiervoor aansprakelijk worden gesteld.
Superstar<br />
Philippe Starck<br />
Edito<br />
40<br />
De verbeelding<br />
van Franciscus<br />
van Assisi<br />
50<br />
Er wordt altijd gezegd dat je zo’n dertig<br />
jaar nodig hebt om een stijl te herontdekken.<br />
De iets oudere verzamelaars herbeleven<br />
een stukje van hun jeugd, terwijl de<br />
jongeren de leefwereld van hun ouders<br />
leren kennen. Hiermee is het bevestigd<br />
maar daarom niet getreurd: ik behoor tot<br />
de iets oudere verzamelaars/liefhebbers.<br />
Tenminste, dat was de ervaring die ik<br />
had bij het samenstellen van het artikel<br />
over superstar Philippe Starck. Plaatsten<br />
we bij het artikel noodgedwongen<br />
slechts een vijftal van zijn ontwerpen,<br />
wij hadden de keuze uit een tienvoudige<br />
ervan. Het voelde aan als nostalgie, als<br />
een herontdekking, een waardering en<br />
een terugkeer naar een tijd waarin deze<br />
ontwerper misschien wel te veel aanwezig<br />
was om er persoonlijkheid in te<br />
vinden. Maar nu, dertig jaar later, met de<br />
afstand in tijd die nodig is om stukken als<br />
vintage en historisch te kunnen beschouwen,<br />
stijgen de prijzen en groeit de groep<br />
jonge en iets oudere verzamelaars. Een<br />
markt die krimpt ondanks de groeiende<br />
hoeveelheid stukken is die van de Egyptische<br />
archeologie. Zorgt de toename van<br />
de archeologische missies voor steeds<br />
meer vondsten, de aanpak en het doel<br />
ervan zijn tegelijk ingrijpend veranderd.<br />
De tijd van de schattenjagers is voorbij<br />
en de stukken zijn enkel nog bedoeld<br />
voor Egyptische museumconservators.<br />
Voor wie stukken uit de tijd van de farao’s<br />
maar meer en meer ook inzichten over<br />
de samenleving van toen wil ontdekken,<br />
zijn musea zoals Museum voor Kunst en<br />
Geschiedenis, RMO en Mariemont ideale<br />
toevluchtsoorden geworden. Wilt u in<br />
Parijs van de drukte uitwijken, dan vindt<br />
u in deze editie een ideaal overzicht.<br />
Twaalf minder bekende maar door ons<br />
persoonlijk goedkeurde adressen waar u<br />
tijdens een volgend bezoek heerlijk kan<br />
vertoeven. Misschien heeft u ook zo’n tip<br />
voor ons? We lezen het graag.<br />
Els Bracke<br />
els.bracke@ips.be<br />
RUBRIEKEN & COLUMNS<br />
8 Up to date<br />
12 Kopstukken<br />
14 Musea<br />
18 Galeries<br />
20 De wandeling met Elspeth Diederix<br />
24 Binnenkijken bij de kunst<br />
van het LUMC<br />
66 Hollands glorie: de stoeltjesklok<br />
69 In de kantlijn van de kunstmarkt:<br />
puriteins Amerika<br />
80 Boeken<br />
DOSSIERS<br />
28 Bieden in een woelige wereld<br />
32 De vrije beelden van Frieda Hunziker<br />
36 Berthe Morisot: impressies van een<br />
vrouw<br />
40 De verbeelding van Franciscus<br />
van Assisi<br />
46 Onuitputtelijk Egypte<br />
50 Superstar Philippe Starck<br />
54 Parijse pareltjes van cultuur<br />
60 Biscuit: een ode aan de witheid<br />
64 Tout court: spraakmakende zaken<br />
70 De kasteelcollectie van Jacques Garcia<br />
VEILINGEN<br />
76 Veilingen wereldwijd<br />
82 Veilingen <strong>Nederland</strong><br />
AGENDA<br />
90 Auction calendar<br />
92 Fair calendar<br />
93 Museum calendar<br />
95 Gallery calendar<br />
96 Adressen & websites<br />
97 Zoekertjes<br />
Op de hoogte blijven<br />
van alle nieuwtjes?<br />
Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />
nieuwsbrief door uw e-mailadres<br />
te mailen naar collect@ips.be.
UP TO DATE<br />
Kunst beleven<br />
-><br />
Lisanne Hoogerwerf, Exodus — Future Poetry series,<br />
2020, te zien in Galerie Wilms tijdens Odd kunstroute<br />
Venlo.<br />
-><br />
Laura Blömer, Sparrow II. © Hein Klaver.<br />
Heeft u in de jaren 70 ook het Nutromaklokkenservies<br />
verzameld? Naar aanleiding<br />
van de 50e verjaardag van dit populaire<br />
servies organiseert Museum Zaanse Tijd een<br />
nostalgische expo met de zestien typisch<br />
<strong>Nederland</strong>se antieke wandklokken die model<br />
stonden voor dit servies. Je kan nog t/m<br />
29-10 even teruggaan in de tijd en tegelijk<br />
een bezoek brengen aan het Tijdmuseum.<br />
www.zaansetijd.nl – www.hettijdmuseum.<br />
nl S Het kasteel-museum Sypestein gaat<br />
ook terug in de tijd met de expo Het grootste<br />
Loosdrechts porselein, ook wel het witte<br />
goud genoemd. Jonkheer Henri Sypestein<br />
was een verwoed verzamelaar van porselein,<br />
maar ook van Delfts blauw, wapens, meubels,<br />
klokken, glas en allerlei curiosa. Veel<br />
van zijn collectie is permanent opgesteld.<br />
www.sypesteyn.nl S Als regeringsstad heeft<br />
Den Haag een belangrijke rol gespeeld in<br />
het <strong>Nederland</strong>se koloniale systeem, met ooit<br />
grote gevolgen voor miljoenen mensen in<br />
Indonesië, Suriname en de Caribische delen<br />
van het koninkrijk. Het Haags Historisch Museum<br />
heeft aan een groot aantal mensen<br />
in Den Haag gevraagd om aan de hand van<br />
een persoonlijk object of familieverhaal een<br />
beeld te schetsen van de invloed van het<br />
koloniaal verleden in hun persoonlijk leven,<br />
tot op heden. Een selectie hieruit is nu te<br />
zien in de expo Koloniaal Den Haag – een<br />
onvoltooid verleden. Nog t/m 03-09.<br />
www.haagshistorischmuseum.nl S<br />
Op Hemelvaartsdag (18-05) zetten lokale<br />
kunstenaars, galeries en musea in de omgeving<br />
van Venlo de deuren weer open voor<br />
nieuwsgierige kunstliefhebbers. Een ideale<br />
manier voor kunstenaars om hun werk<br />
en atelier te tonen en voor bezoekers om<br />
in gesprek te gaan met kunstenaars. Er is<br />
een unieke kunstroute van Steyl tot Velden<br />
uitgestippeld, te volgen per fiets of met<br />
de auto. Alle info op www.oddkunstroutevenlo.nl<br />
S De 9e editie van Antwerp Art<br />
Weekend loopt van 18 t/m 21-05 en is een<br />
ideale manier om de bloeiende scene voor<br />
hedendaagse beeldende kunst te ervaren.<br />
In en rond de stad wordt een uitgebreid<br />
programma aangeboden in tal van galeries,<br />
art spaces en musea. Een overzicht van alle<br />
deelnemende locaties is te vinden op de<br />
website www.antwerpartweekend.be S Ook<br />
een dierenliefhebber? Dan is misschien de<br />
expo Beestachtig mooi! van Laura Blömer<br />
iets voor u. Als voormalig dierenarts nemen<br />
dieren een speciale plaats in binnen het<br />
werk van de hedendaagse kunstenaar. Ze<br />
exposeerde reeds solo en in groepsverband<br />
maar nu kan u haar werk bewonderen op<br />
de verkoopexpositie bij kunsthandel Hein<br />
Klaver in Baarn van 27-05 tot 04-06.<br />
www.heinklaver.nl S Het Tropenmuseum,<br />
Afrika Museum, Museum Volkenkunde en<br />
Wereldmuseum hebben aangekondigd dat<br />
zij vanaf de nazomer samen verder gaan<br />
onder één naam: Wereldmuseum. Deze<br />
korte en krachtige naam is een logische stap<br />
voor de transitie die bij de fusie in 2014 werd<br />
ingezet en onderstreept de ambitie om<br />
één missie uit te dragen op verschillende<br />
locaties, namelijk inspireren tot wereldburgerschap.<br />
www.wereldmuseum.nl<br />
8
UP TO DATE<br />
Litho van Van Gogh<br />
onder de hamer<br />
Tijdens zijn korte verblijf in Den Haag in 1882/1883 heeft Vincent van Gogh (1853-<br />
1890) een negental litho’s gemaakt. Een daarvan is Koffiedrinkende gepensioneerde<br />
uit 1882, een portret van de <strong>Nederland</strong>se oorlogsveteraan Adrianus Jacobus<br />
Zuyderland, die Van Goghs favoriete model was. Het is een van de slechts<br />
drie gekende afdrukken die vernoemd worden in The Graphic Work of Vincent<br />
van Gogh, uitgegeven in 1995 bij Van Heugten & Pabst. De andere twee bevinden<br />
zich in de collectie van het Van Gogh Museum in Amsterdam. Dit exemplaar komt<br />
vermoedelijk uit de Collection De Kanter en wordt op 10-05 geveild bij veilinghuis<br />
Burgersdijk & Niermans. Afgeleverd met een echtheidscertificaat door het Van<br />
Gogh Museum wordt de waarde geschat op € 80.000.<br />
-><br />
Vincent Van Gogh (1853-1890), Koffiedrinkende gepensioneerde, Den Haag, 1882,<br />
lithografie in zwarte inkt op perkament. © Burgersdijk & Niermans.<br />
Nog een<br />
Vermeer<br />
ontdekt?<br />
-><br />
Johannes Vermeer, Lady with a Guitar, 17e eeuw. © Philadelphia Museum of Art.<br />
Is het werkelijk zo dat er slechts zevendertig<br />
werken van Vermeer bestaan? Arie<br />
Wallert, een voormalig wetenschappelijk<br />
expert van het Rijksmuseum, is ervan<br />
overtuigd dat er twee originele versies<br />
bestaan van Lady with a Guitar. Het<br />
exemplaar dat in het Kenwood House<br />
in Londen hangt wordt al sinds 1927 beschouwd<br />
als het enige echte. De versie in<br />
de collectie van het Philadelphia Museum<br />
of Art zou een latere kopie zijn. Maar nu<br />
heeft onderzoek uitgewezen dat bij deze<br />
laatste twee verfpigmenten, ultramarine<br />
en tingeel, gebruikt zijn in een combinatie<br />
die alleen door Vermeer werd toegepast.<br />
Dit opent opnieuw de discussie of<br />
Vermeer al dan niet alleen werkte of dat<br />
hij assistenten had.<br />
S www.philamuseum.org<br />
9
UP TO DATE<br />
New York here we come<br />
-><br />
Jessica Stoller, Untitled (crawl), 2019, porselein, glazuur, chinese verf, 12 x 17 x 25 cm, © de kunstenaar. Te zien bij P.P.O.W, New York op Independent New York.<br />
-><br />
Hoofd van een godheid, Bayon-stijl, eind<br />
12e eeuw-begin 13e eeuw, Cambodja,<br />
zandsteen. Te zien bij Axel Vervoordt op<br />
TEFAF New York.<br />
Ook de New York-editie van TEFAF neemt<br />
in mei de vertrouwde plek weer in. Ditmaal<br />
presenteren 91 toonaangevende internationale<br />
exposanten een exquise selectie van<br />
moderne en hedendaagse kunst, sieraden,<br />
antiek en design. Dertien exposanten<br />
daarvan, uit dertien verschillende landen,<br />
nemen dit jaar voor het eerst deel. Werd<br />
TEFAF New York in 2016 nog tweejaarlijks<br />
gehouden, nu keert de kunstbeurs in de<br />
Park Avenue Armory in New York elk jaar<br />
terug. De ruim vijfduizend vierkante meter<br />
grote Wade Thompson Drill Hall van de<br />
Armory biedt alle ruimte voor de zorgvuldig<br />
ingerichte, gecureerde stijlkamers. Behalve<br />
de beurs zelf biedt TEFAF New York<br />
een boeiend programma op locatie, met<br />
vooraanstaande deskundigen vanuit de<br />
internationale kunstmarkt. Tegelijkertijd<br />
is op de TEFAF Online-editie een selectie<br />
van de topstukken uit de Armory te zien.<br />
Tom Postma Design, bekend om zijn werk<br />
voor vooraanstaande musea, galeries en<br />
kunstbeurzen, tekende voor TEFAF het innovatieve<br />
ontwerp. Met zijn nieuwe vormgeving<br />
gaf hij de spectaculaire ruimtes in<br />
de historische Park Avenue Armory een<br />
lichte, open en eigentijdse uitstraling.<br />
TEFAF New York vindt plaats van 12 t/m 16<br />
-05. www.tefaf.com S Eveneens in New<br />
York staat de 14e editie van Independent<br />
op de planning (11 t/m 14-05), met werk<br />
van meer dan 120 kunstenaars en 74 galeries<br />
en andere internationale organisaties.<br />
Independent bevindt zich op het snijvlak<br />
van kunstbeurs en biënnale, met exposanten<br />
die worden geselecteerd via een competitief<br />
nominatieproces. De hedendaagse<br />
kunstbeurs heeft de naam vooruitstrevend<br />
te zijn: minder gekende namen worden<br />
hier ontdekt. Independent vindt plaats in<br />
de Spring Studios in Tribeca en biedt meer<br />
dan vijftig solo- en duopresentaties.<br />
www.independenthq.com<br />
10
UP TO DATE<br />
-><br />
KunstRAI / Art Amsterdam. Foto: Almicheal<br />
Fraay.<br />
-><br />
Judith Bokodi, Ohrring, 2021, olieverf op doek, 55 x 50 cm, © de kunstenaar. Te zien op Huntenkunst.<br />
<strong>Mei</strong>maand in teken van hedendaagse kunst<br />
De Amsterdam Art Week is hét moment<br />
om te ontdekken wat Amsterdam te bieden<br />
heeft op het gebied van hedendaagse<br />
kunst. Vijf dagen lang is de hoofdstad<br />
de place to be voor kunstliefhebbers,<br />
verzamelaars, kunstprofessionals en veelbelovende<br />
en gerenommeerde kunstenaars.<br />
Ze maken kennis met de nieuwste<br />
ontwikkelingen in de hedendaagse kunst<br />
bij de ruim vijftig deelnemende galeries,<br />
project spaces, musea en residencies, die<br />
een gevarieerd programma van tentoonstellingen,<br />
openingen, performances,<br />
screenings, lezingen en artists talks bieden.<br />
De 11e editie van Amsterdam Art Week<br />
vindt plaats van 31-05 t/m 04-06. www.<br />
amsterdam.com S Nog meer hedendaagse<br />
kunst zal er te zien zijn tijdens KunstRAI<br />
/ Art Amsterdam van 03 t/m 07-05. Tijdens<br />
de beurs brengen circa 100 galerieën<br />
hedendaagse, autonome en toegepaste<br />
kunst. Schilderijen, beelden, fotografie,<br />
maar ook design en sieraden komen<br />
aan bod. Naast het ruime aanbod aan<br />
galerieën presenteert de KunstRAI <strong>2023</strong><br />
een aantal spraakmakende backstageprogramma’s,<br />
zoals focus op Marokko, Backstage<br />
Academy De Backstage Academy<br />
met een beeldendekunstpresentatie van<br />
alumni uit de jaren 2020, 2021, 2022 van de<br />
Gerrit Rietveld Academie die zelfstandig<br />
hun werk tonen en ook het Beeldenplein<br />
waar monumentaal werk voor is geselecteerd.<br />
www.kunstrai.nl S Wie al lang<br />
de sfeer van IJsland wilde proeven, moet<br />
zeker midden mei richting Ulft. Ruim 250<br />
binnenlandse en buitenlandse kunstenaars<br />
exposeren van 12-05 t/m 14-05 in de SSPhal<br />
voor een nieuwe editie van Huntenkunst.<br />
Deze jaarlijkse kunstmanifestatie zet<br />
telkens een land centraal en koos voor de<br />
editie <strong>2023</strong> het fascinerende, mysterieuze<br />
IJsland. De manifestatie biedt een platform<br />
voor hedendaagse kunst en de makers<br />
ervan, die allemaal present zijn. Gestreefd<br />
wordt naar het aanbieden van diversiteit<br />
in stijl en techniek. Behalve van gedachten<br />
wisselen met de kunstenaars uit alle windstreken<br />
kan de bezoeker kennismaken met<br />
ontdekkingen uit IJsland en met werk van<br />
ArtEZ- studenten. Maar liefst 5.500 vierkante<br />
meter van de grote fabriekshal op<br />
het DRU Industriepark wordt ingericht als<br />
expositieruimte. Ruim dertig verschillende<br />
nationaliteiten tonen tijdens de manifestatie<br />
werk in de meest uiteenlopende stijlen<br />
en technieken. www.huntenkunst.org<br />
11
Kopstukken<br />
Rozemarijn<br />
Westerink<br />
Rozemarijn Westerink (°1982) is de<br />
winnaar van de open call georganiseerd<br />
ter gelegenheid van zeventig<br />
jaar De Verwoeste Stad van Ossip<br />
Zadkine in Rotterdam. Haar ambitie<br />
om een animatiefilm in stop-motiontechniek<br />
te maken, waarin ze de tuin<br />
van het Musée Zadkine als teken van<br />
hoop en heling plaatst tegenover de<br />
ontzetting die spreekt uit het beeld<br />
De Verwoeste Stad sprak de jury<br />
aan, temeer omdat Ossip Zadkine<br />
in zijn werk dikwijls een relatie met<br />
de natuur legde en de Franse beeldend<br />
kunstenaar van Wit-Russische<br />
komaf zeer gehecht was aan zijn tuin.<br />
Phyllida Barlow<br />
De in 1944 in Newcastle geboren<br />
Britse beeldhouwer Phyllida Barlow<br />
is op 12 maart overleden. De kunstenaar,<br />
die pas op latere leeftijd door<br />
de kunstmarkt werd erkend, leidde<br />
verschillende generaties beeldhouwers<br />
op, waaronder Rachel Whiteread<br />
en Tacita Dean. Lange tijd was<br />
niemand geïnteresseerd in haar logge<br />
installaties, gemaakt van afval en<br />
restjes die zij zelf niet in haar atelier<br />
kon opslaan en waarvan alleen<br />
foto’s of voorbereidende tekeningen<br />
zijn overgebleven. De Paul Hamlyn<br />
Award, aan Barlow toegekend in<br />
2007, en het eerbetoon aan haar<br />
door de beeldhouwer Nairy Baghramian<br />
in de kolommen van Art Forum<br />
veranderden de situatie. In 2017 vertegenwoordigde<br />
zij Groot-Brittannië<br />
op de Biënnale van Venetië.<br />
© David Levene<br />
© R.V.<br />
André Bodson<br />
De in België geboren André Bodson<br />
(°1964) is recent benoemd tot<br />
algemeen directeur van Bonhams<br />
Europa. Hiermee vervolgt Bodson<br />
zijn carrière bij het veilinghuis waar<br />
hij reeds werkzaam was als Chief<br />
Transformation Officer. In deze<br />
functie leidde Bodson Bonhams<br />
via verschillende overnames naar<br />
een grotere vertegenwoordigheid<br />
op het Europese continent, waarbij<br />
het zakencijfer de grens van 1<br />
miljard euro in 2022 overschreed.<br />
© Bonhams<br />
Lieke Wijnia<br />
Per 1 april is Lieke Wijnia (°1985)<br />
aangetreden als hoofd van de afdeling<br />
Conservatoren en Bibliotheek<br />
van Museum Catharijneconvent in<br />
Utrecht. Ze is verantwoordelijk voor<br />
de doorontwikkeling van het onderzoeks-<br />
en collectiebeleid en de programmering<br />
van het museum. Ook<br />
gaat ze zich buigen over de nieuwe<br />
vaste collectiepresentatie. Wijnia is<br />
sinds 2019 werkzaam als conservator<br />
bij het museum. Zo maakte ze<br />
de spraakmakende tentoonstelling<br />
Maria Magdalena. Haar meest recente<br />
project opent volgend jaar, de tentoonstellling<br />
Religie & Wetenschap.<br />
© R.V.<br />
12
Felipe Romero<br />
Beltrán<br />
Pieter Roelofs<br />
De 17e Foam Paul Huf Award is dit<br />
jaar gewonnen door Felipe Romero<br />
Beltrán (°1992, Bogotá). De jury<br />
van vijf specialisten koos de winnaar<br />
uit een selectie van meer dan<br />
100 genomineerden uit ongeveer 30<br />
landen, geselecteerd door 26 genomineerden<br />
wereldwijd. Romero Beltrán<br />
is de eerste Zuid-Amerikaanse<br />
fotograaf die de prijs wint. Hij werd<br />
genomineerd door de onafhankelijke<br />
curator en cultureel onderzoeker<br />
Maria Ptqk en de oprichters en<br />
directeuren van het Getxophoto Festival,<br />
Jokin Aspuru en Lucia Janto.<br />
© R.V.<br />
landse schilderkunst. In 2018 werd<br />
hij benoemd tot hoofd schilder- en<br />
beeldhouwkunst. Hij verdiende zijn<br />
sporen bij de herinrichting van het<br />
museum door verschillende aankopen<br />
en tentoonstellingen, waaronder<br />
die van Vermeer.<br />
© Duncan de Fey<br />
Mattie Boom en Hans Rooseboom<br />
Mounira Al Solh<br />
De elfde editie van de ABN AMRO<br />
Kunstprijs is toegekend aan Mounira<br />
Al Solh (Beiroet, Libanon, °1978).<br />
Eind <strong>2023</strong> openen, als onderdeel<br />
van deze prijs, twee tentoonstellingen<br />
van haar werk, een in de Hermitage<br />
Amsterdam en de andere in<br />
de ABN AMRO Kunstruimte op de<br />
Zuidas. Al Solh is volgens de jury een<br />
talentvolle kunstenaar wier oeuvre<br />
zowel persoonlijk is als politiek en<br />
zowel verleidelijk als activistisch. De<br />
manier waarop zij, afwisselend verblijvend<br />
in Libanon en <strong>Nederland</strong>,<br />
vanuit deze posities culturen en<br />
ervaringen in haar werk verenigt én<br />
hoe ze daarin haar omgeving betrekt<br />
door samen te werken, vindt de jury<br />
van groot belang.<br />
© Jens Schwarz<br />
Mattie Boom en Hans Rooseboom,<br />
conservatoren fotografie van het<br />
Rijksmuseum, hebben eind maart in<br />
New York de AIPAD Award <strong>2023</strong> in<br />
ontvangst genomen. Ze zijn de eerste<br />
internationale winnaars van deze<br />
Amerikaanse prijs. Boom en Rooseboom<br />
krijgen deze prijs omdat ze<br />
zich al decennialang inzetten om<br />
De opvolger voor Gregor J.M. Weber<br />
bij het Rijksmuseum is gevonden:<br />
Pieter Roelofs (°1972) treedt in zijn<br />
voetsporen als hoofd beeldende<br />
kunst. Hiermee volgt een nieuwe<br />
stap in de carrière van Roelofs bij het<br />
Rijksmuseum, die er in 2006 begon<br />
als conservator 17e-eeuwse Nederfotografie<br />
bij een groot publiek<br />
onder de aandacht te brengen. De<br />
Association of International Photography<br />
Art Dealers (AIPAD) kent<br />
de prijs jaarlijks toe aan toonaangevende<br />
mensen uit de wereld van<br />
de fotografie.<br />
© Vincent Menzel<br />
13
MUSEA<br />
Naïef Realisme, van Rousseau<br />
tot Grandma Moses<br />
t/m 25-06<br />
Museum More<br />
Gorssel<br />
www.museummore.nl<br />
Up in<br />
the clouds<br />
06-04 t/m 03-09<br />
Chabot Museum<br />
Rotterdam<br />
www.chabotmuseum.nl<br />
Grandma Moses, Shenandoah Valley South Branch, voor 1938,<br />
privécollectie. Met toestemming van Galerie St.Etienne-Kallir.<br />
ResearchInstitute. ©Grandma Moses Properties Co.<br />
Al vele decennia is er een<br />
hevige strijd aan de gang<br />
tussen de voorstanders van<br />
de non-figuratieve richtingen<br />
in de hedendaagse<br />
kunst en de liefhebbers<br />
van meer realistisch getinte<br />
uitingen. Vooral in de laatste<br />
helft van de vorige eeuw leek<br />
het erop dat de figuratieve<br />
stromingen het onderspit<br />
zouden gaan delven, maar<br />
ziedaar, er vond een eerst<br />
nog voorzichtige, maar<br />
daarna steeds duidelijker<br />
kentering plaats, omdat in<br />
de eigentijdse kunst ook<br />
weer bepaalde realistische<br />
tendensen binnenslopen.<br />
Behalve virtuoze uitingen op<br />
het gebied van het realisme<br />
blijken er ook werken met<br />
een meer naïeve uitstraling<br />
te bestaan. Coryfeeën zoals<br />
Henri Rousseau en Grandma<br />
Moses zijn nu te zien in<br />
Gorssel, naast minder bekende<br />
schilders in dit genre.<br />
Eveline Visser (°1949) en Hendrik Chabot<br />
(1894-1949). Twee tegengestelde werelden,<br />
want Chabot was weliswaar een expressionist,<br />
maar hij ging in zijn schilderijen uit van<br />
een bestaande werkelijkheid. Daarentegen<br />
realiseert Visser hoofdzakelijk droombeelden,<br />
vaak met een sterk negatieve uitstraling en<br />
weinig herkenbare vormen of tekens. Bewust<br />
creëert zij in haar werken een eigenzinnige<br />
wereld, die bedoeld is als commentaar op<br />
een passieve samenleving. Het is niet altijd<br />
esthetisch, maar moet de beschouwer tot<br />
nadenken stemmen.<br />
Onlangs won Visser de Chabotprijs, die driejaarlijks<br />
wordt uitgereikt aan een beeldend<br />
kunstenaar die in Rotterdam woont en werkt.<br />
En daarom is haar werk terecht te zien in het<br />
Chabot Museum, in de expositie Up in the<br />
clouds.<br />
Anne-<strong>Mei</strong>ke van Willigen, De brand in Rotterdam, ©<br />
de kunstenaar.<br />
Beroemde kunstenaars<br />
en de Bergense School<br />
29-04 t/m 03-09<br />
Stedelijk Museum<br />
Alkmaar<br />
www.stedelijkmuseumalkmaar.nl<br />
Vincent van Gogh, Bloeiende<br />
Paardenkastanje, Parijs, mei-juli 1887, olieverf<br />
op doek, 45,8 x 46,5cm. Van Gogh Museum,<br />
Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting).<br />
Wie gewend is zijn kunstgeschiedenisboek letter voor letter te spellen, weet dat de vernieuwing<br />
in de kunst, zoals die zich na 1870 voordeed, voornamelijk een kwestie was van kunstenaars<br />
elders in Europa. Datzelfde boek laat zien dat men in <strong>Nederland</strong>, op een enkeling na, van al<br />
deze nieuwe stromingen niets moest hebben. Verzamelaars en particulieren omgaven zich<br />
veiligheidshalve met wat de Haagse School en de Amsterdamse impressionisten hun hadden<br />
te bieden. Pas rond de eeuwwisseling vonden hier enkele summiere exposities met vernieuwingen<br />
plaats. In 1905 (vijftien jaar na zijn dood) werd in het Stedelijk Museum Amsterdam de<br />
eerste grote tentoonstelling met werk van Vincent van Gogh gehouden. Daarna, in 1909 en 1911,<br />
kon men hier kennismaken met Cézanne en Le Fauconnier, waarna prompt de Bergense school<br />
ontstond. Stedelijk Museum Alkmaar toont deze expressionistische invloed in de expositie Van<br />
Gogh, Cézanne, Le Fauconnier & de Bergense School.<br />
14
MUSEA<br />
Een geniale surrealist<br />
04-05 t/m 08-10<br />
Hôtel de Caumont<br />
Aix-en-Provence<br />
www.caumont-centredart.com<br />
Van ‘Adagia’<br />
tot keramiek<br />
05-05 t/m 29-10<br />
Erasmushuis<br />
Brussel<br />
www.erasmushouse.<br />
museum<br />
Max Ernst (1891-1976) riep in 1919 de Keulse afdeling van de dada-beweging in het<br />
leven. Nadien speelde hij in het Parijse Montparnasse een grote rol in de totstandkoming<br />
van het surrealisme, samen met André Breton. Zijn hele carrière lang volgde hij<br />
een heel eigen weg en creëerde hij werken getuigend van een verbluffende verbeelding<br />
en scherpzinnigheid. Aan de hand van 130 van zijn werken belicht deze tentoonstelling<br />
dit heel aparte personage, met speciale aandacht voor zijn band met de natuur,<br />
het spel en de magie. Ernst had een onverzadigbare drang tot experimenteren.<br />
Als geniale collagekunstenaar vond hij de frottage uit, waarbij je door met potlood of<br />
houtskool te wrijven over een papier dat op een oppervlak met enig reliëf is gelegd,<br />
een kopie of afdruk verkrijgt. Hij creëerde niet alleen schilderijen en tekeningen, maar<br />
ook sculpturen en edelsmeedwerk. Zijn inspiratie putte hij uit de filosofie, psychoanalyse,<br />
wetenschap, alchemie, kunstgeschiedenis, literatuur en poëzie. De expo belicht<br />
de terugkerende thema’s in zijn oeuvre, waarbij het irreële en het dromerige elkaar<br />
ontmoeten in mysterieuze landschappen. (ah)<br />
Max Ernst, Malédiction à vous les mamans, 1928, olieverf op doek, 130,5 x 162,5 cm. Collectie<br />
Nahmad © Collectie Nahmad/ Adagp, Parijs, <strong>2023</strong>.<br />
Een van de belangrijkste werken die Erasmus<br />
schreef, was de Adagia, een verzameling<br />
Latijnse spreekwoorden die hij vertaalde en<br />
becommentarieerde. Het Erasmushuis nodigt<br />
geregeld hedendaagse kunstenaars uit om een<br />
dialoog aan te gaan met de collecties. Dit keer<br />
mocht het kunstenaarsduo FAste, bestaande<br />
uit Caroline Andrin en Étienne Fleury, aan de<br />
slag gaan met de Adagia. De titel van deze<br />
tentoonstelling verwijst naar een van die<br />
spreekwoorden: Haast je langzaam. We krijgen<br />
een reeks werken van keramiek te zien, vrijwel<br />
alle speciaal voor deze expo gecreëerd en<br />
geïnspireerd door de Adagia. De kunstenaars<br />
willen het aloude vakmanschap laten voortleven<br />
en gebruiken hiervoor een repertorium van<br />
vormen afkomstig uit diverse manufacturen<br />
(onder andere gietmallen van Royal Boch).<br />
Duidelijk wordt hoezeer hun verbeelding werd<br />
geprikkeld door Erasmus’ werk, dat heel wat<br />
interpretatievrijheid biedt. (ah)<br />
FAste, Adage n° 93: Faire le poulpe, <strong>2023</strong>, © de<br />
kunstenaars.<br />
Kunst ten dienste van het geloof<br />
t/m 16-07<br />
Snijders&Rockoxhuis<br />
Antwerpen<br />
www.snijdersrockoxhuis.be<br />
Peter Paul Rubens, Ester en<br />
Ahasveros, 1620, olieverf op<br />
paneel, 60,7 x 62,3 cm. Londen,<br />
Courtauld Institute of Art,<br />
inv.P.1978. PG.367.<br />
De 17e eeuw was die van de contrareformatie. Na een eeuw van oorlogen door de opkomst van het protestantisme<br />
wilde het katholicisme met hernieuwde moed zielen terugwinnen en zijn kracht etaleren. De jezuïetenorde<br />
zou hierin een belangrijke rol spelen en, zoals deze tentoonstelling Barokke Influencers laat zien,<br />
kunstenaars voor zijn kar spannen. Zo creëerde Rubens op vraag van de Antwerpse jezuïeten 39 plafondschilderingen<br />
voor de prachtige Sint-Carolus Borromeuskerk. De werken gingen helaas verloren bij de brand<br />
die het gebouw in 1718 verwoestte. Een groot aantal doeken van de meester wekken, samen met prenten<br />
en andere werken op papier, die verloren schat weer tot leven. Werken van Jacob de Wit en Daniel Seghers<br />
vervolledigen de tentoonstelling, die niet alleen plaatsvindt in het museum Snijders&Rockoxhuis, maar ook in<br />
de gaanderijen van de kerk en in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. (ah)<br />
15
MUSEA<br />
De magie van de kindertijd<br />
t/m 08-10<br />
Lille<br />
https://garesaintsauveur.<br />
lille3000.com<br />
Gare Saint Sauveur<br />
Josephine,<br />
superstar<br />
18-05 t/m 24-09<br />
Bundeskunsthalle<br />
Bonn<br />
www.bundeskunsthalle.de<br />
De titel van deze tentoonstelling is echt wel toepasselijk: Range ta chambre !<br />
(Ruim je kamer op!). De Franse kunstenaar Jean-François Fourtou (°1964) brengt<br />
een (sterk uitvergrote) reconstructie van zijn kinderkamer. Hier, in het appartement<br />
van zijn ouders, in het hart van Ménilmontant, een oude volkswijk in Parijs,<br />
sliep hij tot zijn vierde. De kunstenaar nodigt de bezoeker uit zich weer onder te<br />
dompelen in de magische wereld van de kindertijd en zijn opvattingen als volwassene<br />
heel even achter zich te laten, in een monumentale kinderkamer, zes keer zo<br />
groot en wanordelijk, die op spectaculaire wijze buiten de grenzen van de Gare<br />
Saint Sauveur treedt. Het is een wondere wereld, met een knuffelbeer zo groot als<br />
een mens, een reusachtig tapijt met dieren en nog veel meer. Deze expo zet de<br />
deur van onze verbeelding wagenwijd open. (ah)<br />
Jean-François Fourtou, Construction, © de kunstenaar, met toestemming van Galerie RX, Parijs.<br />
Josephine Baker (1906-1975) was de eerste<br />
Afro-Amerikaanse zanger, danser en acteur die<br />
massaal volk wist te lokken naar haar exotische<br />
optredens in het bruisende Parijs van de roaring<br />
twenties. Zelfs reeds beroemde kunstenaars,<br />
zoals Picasso en Hemingway, waren gefascineerd<br />
door de magnetische kracht die van dit heel<br />
bijzondere personage uitging. In november 2021<br />
werd ze opgenomen in het Pantheon, de ultieme<br />
bekroning voor deze grande dame, die ook een<br />
vurig voorvechter van mensenrechten, vrijheid<br />
en rassengelijkheid was. Ze voegde de daad<br />
bij het woord, door twaalf kinderen van diverse<br />
nationaliteiten te adopteren. Na de Tweede<br />
Wereldoorlog werd ze persoonlijk onderscheiden<br />
door Charles de Gaulle voor haar inzet voor het<br />
vrije Frankrijk. De expo belicht alle facetten van<br />
deze fascinerende vrouw, die haar eigen succes<br />
gebruikte om des te efficiënter te kunnen strijden<br />
tegen het racisme en later ook het nazisme. (ah)<br />
Freda Josephine McDonald, alias Josephine Baker, ca.<br />
1940 © BPK / Adoc-Photos<br />
Een revolutionaire couturier<br />
05-05 t/m 16-07<br />
The Metropolitan Museum of<br />
Art (Costume Institute)<br />
New York<br />
www.metmuseum.org<br />
Karl Lagerfeld voor Chanel, jurk, lentezomercollectie<br />
Haute Couture 2019,<br />
© Patrimoine de Chanel, Parijs. Foto:<br />
Julia Hetta.<br />
Iedereen weet natuurlijk dat Karl Lagerfeld (1933-2019) een revolutie heeft teweeggebracht in de<br />
mode. Al sinds de jaren vijftig, en tot aan zijn laatste collectie in 2019, liet de Duitser zien hoe begaafd<br />
hij was als modeontwerper. Deze tentoonstelling dringt door tot in de kern van het creatieve<br />
proces, vanaf het idee, uitgewerkt op papier, tot het afgewerkte stuk gepresenteerd op een defilé.<br />
Alle stappen komen aan bod. We zien hoe de heel eigen stijl van Lagerfeld tot stand komt, in de<br />
loop van zijn ontmoetingen en puttend uit diverse inspiratiebronnen. Honderdvijftig stukken, vergezeld<br />
van tekeningen, getuigen ook van de vertrouwensrelatie die de couturier onderhield met<br />
de coupeuses van zijn atelier. (ah)<br />
16
MUSEA<br />
De hedendaagse sari<br />
19-05 t/m 17-09<br />
Design Museum<br />
Londen<br />
https://designmuseum.org<br />
Oog voor het<br />
menselijke<br />
t/m 15-08<br />
Musée Maillol<br />
Parijs<br />
www.museemaillol.com<br />
Folia Saree, Other Collection, 2021, Raw<br />
Mango. Foto: Amlanjiyoti Bora.<br />
Al eeuwenlang is de sari het<br />
traditionele kledingstuk bij<br />
uitstek in India en in andere<br />
delen van Azië. De sari<br />
is een afspiegeling van de<br />
sociale klasse waartoe men<br />
behoort en van de macht van<br />
geld. Toch lijkt hij de laatste<br />
decennia zijn prestige te zijn<br />
verloren. The Offbeat Sari laat<br />
zien hoe de sari sinds 2010<br />
weer populair geworden is,<br />
met hedendaagse versies die<br />
boodschappen uitdragen.<br />
De tentoonstelling bevat vele<br />
tientallen sari’s, ontworpen<br />
in zowel Londense als Indiase<br />
ateliers. Het ensemble laat zien<br />
hoe dit kledingstuk is uitgegroeid<br />
tot een modeartikel<br />
dat de traditionele context<br />
overstijgt en gestalte geeft aan<br />
hedendaagse, zelfs militante<br />
ideeën. (ah)<br />
De Amerikaanse fotograaf van Europese<br />
origine Elliott Erwitt (°1928) is een van de<br />
toppers van het fotoagentschap Magnum.<br />
Alleen al de grote diversiteit van de behandelde<br />
onderwerpen getuigt van zijn scherpe<br />
kijk en een niet-aflatende belangstelling voor<br />
alledaagse dingen. Erwitt is zowel een schilder<br />
van het intieme, een fotojournalist, reclamefotograaf<br />
en regisseur als een portrettist van<br />
beroemdheden zoals Marilyn Monroe, Jackie<br />
Kennedy, Charles de Gaulle, Ernesto ‘Che’<br />
Guevara, Alfred Hitchcock en Nikita Chroesjtsjov.<br />
“Eigenlijk is zeggen dat er menselijkheid<br />
in mijn foto’s schuilt het grootste compliment<br />
dat men mij kan geven”, zei hij ooit. Op deze<br />
expo maken we kennis met zijn oeuvre aan de<br />
hand van kleuren- en zwart-witfoto’s. (ah)<br />
Elliott Erwitt, Jacqueline Kennedy op de begrafenis van<br />
John F. Kennedy in Arlington, Virginia, 25 november<br />
1963, © de kunstenaar/ Magnum Photo.<br />
Geëngageerde kunst<br />
21-05 t/m 17-09<br />
Fondation Beyeler<br />
Basel<br />
www.fondationbeyeler.ch<br />
Doris Salcedo (°1958) beschrijft Bogota, de hoofdstad van Colombia, waar ze opgroeide en nog<br />
steeds woont, als een epicentrum van catastrofes. Doordat ze getuige was van de menselijke<br />
ontreddering in haar geboorteland groeide er in haar een sociaal en politiek bewustzijn, dat haar<br />
oeuvre, zowel installaties als interventies in situ, sterk zou beïnvloeden. Het resultaat zijn werken<br />
die gestalte geven aan de emoties opgeroepen door diverse ervaringen. Salcedo interesseert<br />
zich voor de gevoelens en indrukken die de waarnemer beleeft. Deze tentoonstelling presenteert<br />
acht reeksen belangrijke werken, daterend van verschillende periodes uit haar carrière.<br />
Vaak hebben haar werken specifieke gebeurtenissen als achtergrond, maar hun strekking en<br />
weerklank zijn universeel. Ze gaan over bespiegelingen omtrent verlies, individueel lijden en de<br />
manier waarop samenlevingen omgaan met collectieve rouw. (ah)<br />
Doris Salcedo, Palimpsest, 2013–2017,<br />
hydraulische installatie, gemalen marmer,<br />
hars, korund, zand en water, variabele<br />
afmetingen, © de kunstenaar. Foto: Mark<br />
Niedermann.<br />
17
GALERIES<br />
Gunilla Jähnichen<br />
13-05 t/m 10-06<br />
galerie with tsjalling<br />
Groningen<br />
www.withtsjalling.nl<br />
Elisa Pesapane<br />
t/m 29-06<br />
Galerie Joghem<br />
Amsterdam<br />
https://www.sanquin.nl/<br />
over-sanquin/exposities<br />
De titel van de solotentoonstelling van de Duitse kunstenaar Gunilla<br />
Jähnichen (°1972), Through the Looking-Glass, verwijst naar Alice<br />
in Wonderland. Een metafoor voor elke keer dat de wereld plotseling<br />
onbekend lijkt, bijna alsof de dingen op hun kop staan. Voor de<br />
intense kleurwerking gebruikt Jähnichen gepigmenteerde, lichtgevende<br />
acrylverf op doek en inkt op papier. De beeldtaal beweegt zich tussen<br />
figuratie en het uiteenvallen daarvan. Kleurvlakken, lijnen en vlekken,<br />
in meerdere lagen aangebracht, doorschijnend en trillend, vormen het<br />
reductionistische uitgangspunt van haar associatief effectieve weergave<br />
van mensachtige figuren.<br />
Bloedbank Sanquin bezit een van de oudste bedrijfskunstcollecties<br />
van <strong>Nederland</strong> en organiseert regelmatig<br />
exposities. Beeldend kunstenaar en literair illustrator<br />
Elisa Pesapane (°1979) exposeerde meerdere malen in<br />
Galerie Joghem. Dit keer toont zij de monumentale potloodtekeningen<br />
die zij maakte voor het boek Bombong,<br />
de kleine reus dat eind vorig jaar uitkwam. Drs. P’s verhaal<br />
gaat over een kleine reus met een (te) grote mond,<br />
die voor straf door tovenaar Mutar verkleind wordt tot<br />
de grootte van een insect. De galerie is op afspraak te<br />
bezoeken van maandag t/m donderdag; aanmelden via<br />
galeriejoghem@sanquin.nl<br />
Elisa Pesapane, potloodtekening op papier voor Bombong, de<br />
kleine reus, 2022, © Elisa Pesapane.<br />
Gunilla Jähnichen, No. 33, gepigmenteerde acrylverf op doek, © Gunilla Jähnichen.<br />
Saskia Boelsums<br />
t/m 18-06<br />
ZERP Galerie<br />
Rotterdam<br />
www.zerp.nl<br />
Saskia Boelsums (°1960) weet een brug te slaan tussen moderne schilderkunst en<br />
hedendaagse fotografie. Deze combinatie is magisch, zo is te zien bij ZERP Galerie in<br />
Rotterdam tijdens de When it’s summer-groepstentoonstelling. Volgens de New-<br />
Yorkse architect Morris Adjmi vat zij ‘haar uitgestrekte horizonnen en woeste landschappen<br />
binnen de strenge, formele grenzen van het vierkant. Het vierkant is puur<br />
en modern plus de bepalende vorm in ons Instagram-tijdperk: het frame waardoor<br />
velen van ons de wereld zien en ervaren. Boelsums geniet van de beperkingen die<br />
het vierkant haar oplegt en daagt zichzelf bij elk werk uit om het echte en het magische<br />
binnen rationele vormen te vangen’.<br />
Saskia Boelsums, Landscape 235, fotografie, fine art<br />
print op Dibond®, ingelijst met museumglas, 100 x 100<br />
cm, <strong>2023</strong>, ed. 5.<br />
18
GALERIES<br />
Rins Slippens<br />
11-05 t/m 04-06<br />
Galerie DNA<br />
Deventer<br />
www.galeriedna.nl<br />
Guido<br />
van der Werve<br />
t/m 26-05<br />
GRIMM Gallery<br />
Amsterdam<br />
www.grimmgallery.com<br />
Op de lente-expositie van Galerie DNA uit Deventer presenteren Kitty<br />
Korver, Peter Munnik en Rins Slippens hun recente werken. Slippens<br />
(°1950) werkt voornamelijk figuratief richting abstract. Een eerste opzet<br />
creeërt hij vanuit een vast vertrekpunt. Dat kan een foto zijn, een beeld<br />
of een eerder gemaakt schilderij. Kleur en compositie moeten kloppen<br />
plus voldoende contrast hebben. Spelen met de werkelijkheid staat<br />
centraal. Om zo spontaan mogelijk te werken worden er vrij grote kwasten<br />
gebruikt met als hulpmiddelen houtskool en krijt. De acrylverf gaat<br />
rechtstreeks en zo onverdund mogelijk op het doek of het paneel.<br />
De solotentoonstelling 4+5+9=18 van Guido van der<br />
Werve (°1977) bestaat uit drie nieuwe videowerken,<br />
individuele ‘acts’ gerelateerd aan zijn eerste speelfilm<br />
Nummer achttien, die in maart <strong>2023</strong> in première ging.<br />
Van der Werve is een <strong>Nederland</strong>se filmmaker en kunstenaar<br />
wiens werk vooral bekend is om gedocumenteerde<br />
uitvoeringen waarin hij zijn lichaam tot het uiterste<br />
bevraagt. Zo stond hij 24 uur lang op de Noordpool,<br />
voltooide een triatlon van 1500 kilometer, stak zichzelf in<br />
brand en liet zich aanrijden door een snel rijdende auto.<br />
Hierin vindt Van der Werve momenten van sereniteit.<br />
Guido van der Werve, Video still uit 4+5+9=18, Act 9, © Guido van<br />
der Werve. Courtesy of the Artist and GRIMM, Amsterdam | London<br />
| New York.<br />
Rins Slippens, Liggen in het gras, acrylverf op doek, © Rins Slippens.<br />
Daniel Arsham<br />
13-05 t/m 18-06<br />
Galerie Ron Mandos<br />
Amsterdam<br />
www.ronmandos.nl<br />
Galerie Ron Mandos toont de nieuwe solo-expositie van Daniel Arsham (°1980). De beroemde<br />
Amerikaanse kunstenaar maakte naam met een archeologische verkenning van<br />
onze huidige tijd, waarbij herkenbare voorwerpen uit ons dagelijks leven werden uitgehold<br />
tot versleten relikwieën die behoren tot een tijdperk dat nog moet komen. In drie nieuwe<br />
series sculpturen, schilderijen en tekeningen verbuigt Arsham de dimensies van bestaande<br />
structuren en tijd – een consistente lijn in het oeuvre van de kunstenaar. Hij gebruikt<br />
alchemie en wetenschappelijke kennis om materialen zoals vulkanische as, kristallen en<br />
gipsplaat te transformeren.<br />
Daniel Arsham, Blue Calcite Eroded Wrist Watch 5,<br />
<strong>2023</strong>, Blue Calcite, Quartz, Hydrostone<br />
48 x 28 x 4,75 inches, 121,9 x 71,1 x 12,1 cm, Courtesy<br />
Galerie Ron Mandos, Amsterdam, © Daniel Arsham.<br />
19
De wandeling.<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
met Elspeth Diederix<br />
Er schuilt rijkdom in het alledaagse.<br />
Elspeth Diederix toont de<br />
schoonheid van de natuur en van<br />
de dingen om ons heen op een<br />
spannende manier. Inspiratie<br />
voor haar veelzijdige werk vindt<br />
de fotograaf en tuinarchitect op<br />
plekken als Huis te Vraag, een oude<br />
begraafplaats in Amsterdam-West.<br />
In een drukke winkelstraat in Amsterdam-West.<br />
Met haar fiets aan de hand wandelt<br />
Elspeth Diederix (°1971)<br />
door een drukke winkelstraat<br />
in Amsterdam-West. Overal<br />
mensen, eetwinkeltjes, geklingel van trams,<br />
gebrom van auto’s en geraas van vliegtuigen<br />
die hier inzetten voor de landing op Schiphol.<br />
Maar we zijn wel op een paar minuten<br />
afstand van een mysterieuze plek van rust,<br />
waar de natuur haar gang lijkt te mogen<br />
gaan, zo belooft de fotograaf. “Het is een plek<br />
die geheel is overgroeid met zorg.” Onderweg<br />
naar de plek vertelt zij dat ze in haar<br />
werk de schoonheid zoekt van dingen waar<br />
we ons mee omringen, maar die we daardoor<br />
maar al te makkelijk over het hoofd<br />
zien. “In mijn werk ga ik steeds op zoek naar<br />
het moment waarop alledaagse fenomenen<br />
hun vertrouwde verschijningsvorm verliezen<br />
en daardoor pas werkelijk zichtbaar<br />
worden”, zegt Diederix. “Dat kan door iets<br />
te veranderen aan een bloem of die te fotograferen<br />
vanuit een bijzondere hoek. Oude<br />
meesters in de 17e eeuw hadden dat oog<br />
en de middelen om dat te laten zien. Neem<br />
de samengebonden asperges, een schaaltje<br />
bosaardbeitjes en oplichtende kruisbessen,<br />
geschilderd door Adriaen Coorte. Vierhonderd<br />
jaar geleden zag hij al de ultieme<br />
schoonheid van alledaagse dingen. Dan heb<br />
je zin om het ook te maken. Ik heb meer met<br />
schilderijen dan met fotografie, maar met<br />
fotografie kan ik zelf wel de hele wereld in al<br />
zijn verschijningsvormen grijpen: er zitten<br />
geen kwasten en verf tussen.<br />
Voor het Mauritshuis maakte zij vorig jaar<br />
een werk geïnspireerd op een schilderij van<br />
de Amsterdamse, 17e-eeuwse stillevenschilder<br />
Simon Luttichuys, dat in hetzelfde<br />
zaaltje hangt als Coorte. In zijn afbeelding<br />
Alleen een gevelsteen uit het gesloopte landhuis en<br />
de zuilen van de zuilenpoort met architraaf herinneren<br />
nog aan het huis dat hier eeuwen stond.<br />
van een Chinese dekselpot, hazelnoten<br />
en een sinaasappel zie je de textuur en de<br />
details van alledaagse dingen. Diederix:<br />
“Voor deze opdracht, waarbij verschillende<br />
hedendaagse fotografen is gevraagd<br />
te reflecteren op werk uit de collectie van<br />
het Mauritshuis, heb ik heel veel dingen<br />
kunnen uitproberen. Uiteindelijk is het een<br />
soort collage geworden van een echte sinaasappel,<br />
waarbij ik ook iets heb gedaan<br />
met de mooie lijst. Dit zijn leuke opdrachten<br />
omdat je heel vrij wordt gelaten, maar<br />
toch een kapstok hebt.”<br />
EEN MYSTERIEUZE SFEER<br />
Vanuit een drukke, vooroorlogse woonwijk<br />
belanden we ineens op de beloofde wonderlijke<br />
plek, Huis te Vraag, een groene oase<br />
midden in de stad. De begraafplaats wordt<br />
sinds 1962 niet meer als zodanig gebruikt,<br />
maar bestaat nog wel. Het is alsof er elk<br />
moment een begrafenis kan plaatsvinden,<br />
al is dat sinds zestig jaar niet meer mogelijk.<br />
De geschiedenis van deze plek gaat nog<br />
verder terug. Hier bouwde aan het begin<br />
van 17e eeuw een Amsterdamse lakenfa-<br />
20
DE WANDELING<br />
‘Ook in je eigen tuin<br />
kun je reizen’<br />
21
DE WANDELING<br />
Op Huis te Vraag: ‘Dit is een plek die geheel is overgroeid met zorg.’<br />
Diederix kent alle planten bij naam.<br />
‘Ik heb meer<br />
met schilderijen<br />
dan met fotografie’<br />
brikant zijn landhuis, ’t Huys te Vraag, toen<br />
nog midden in het groen. Hier ontstond een<br />
nederzetting met boerderijen, een molen en<br />
een kleine scheepswerf. Dat verviel allemaal<br />
door de eeuwen heen en in 1890 werd wat<br />
er over was van het landhuis gesloopt en<br />
kwam er een particuliere begraafplaats voor<br />
in de plaats. Alleen een gevelsteen uit het<br />
landhuis en de zuilen van de zuilenpoort<br />
met architraaf herinneren nog wat hier<br />
eeuwenlang stond. Volgens de wet zou de<br />
begraafplaats dertig jaar na de laatste begrafenis<br />
mogen worden geruimd, maar om<br />
raadselachtige reden is dat nooit gebeurd.<br />
Diederix: “Het was de schilder, schrijver,<br />
denker en tuinman Leon Jozef van der<br />
Heijden die er met zijn vrouw Willemijn<br />
dertig jaar woonde en er de plek van<br />
maakte die het nu is. Een paar jaar geleden<br />
overleed hij. Vandaag de dag wordt de begraafplaats<br />
onderhouden door Katja Kan-<br />
delaars met haar vrijwilligers. Ze houden de<br />
paden vrij, snoeien de bomen en struiken<br />
en creëren een mysterieuze sfeer waar de<br />
natuur haar gang lijkt te mogen gaan. Het<br />
is een unieke omgeving, waar overal de<br />
klimop woekert, de plant van het eeuwige<br />
leven.”<br />
De fotograaf zet haar fiets op slot bij het<br />
huis van wijlen Van der Heijden en wandelt<br />
over de vrijgemaakte paden van de begraafplaats.<br />
Misschien herinnert de plek haar<br />
aan haar vroege jeugd, vertelt ze. “Ik ben in<br />
Kenia geboren en woonde tot mijn zevende<br />
in Zambia. Mijn vader werkte er als geoloog,<br />
hij deed er onderzoek naar breuklijnen<br />
en dergelijke. Daarna verhuisden<br />
we even naar Twente en vervolgens naar<br />
Colombia. Vanaf mijn dertiende gingen we<br />
terug en bezocht ik in Deventer de middelbare<br />
school. Het weelderige van Afrika en<br />
Colombia, met heel veel groen, zie je hier<br />
ook op de begraafplaats. Het is die haast<br />
on-Hollandse sfeer die mij aanspreekt. Een<br />
sfeer die past bij een oerwoud.”<br />
Voor Diederix is de plek niet alleen interessant<br />
voor iemand die opgegroeid is in oerwouden<br />
hier ver vandaan, maar juist ook<br />
voor mensen die zich staande proberen te<br />
houden in de jungle van de stad.<br />
“Plekken als deze zijn bijzonder voor een<br />
drukke stad. Dat hebben mensen zo nodig.<br />
Plekken als het Dr. Jac. P. Thijssepark in Amstelveen<br />
of 50|50 Green en de kwekerij Noorderbloemen<br />
in Amsterdam-Noord, de oude<br />
tuinen van het Leger des Heils, brengen niet<br />
alleen natuur, maar ook structuur. Dat werkt<br />
heel ontspannend, en niet alleen voor mij.”<br />
TUIN ALS TOTAALKUNSTWERK<br />
Vroeger, voor ze haar gezin had, had de<br />
fotograaf veel tijd voor zichzelf en reisde<br />
veel en ver. “Door te reizen zie je dingen opnieuw.<br />
Je hebt dan de tijd, staat open voor<br />
nieuwe indrukken en concentreert je makkelijk.<br />
Toen ik mijn drie kinderen kreeg, kon<br />
ik niet meer zoveel reizen en dus werd onze<br />
tuin in De Baarsjes in Amsterdam de plek<br />
van ontdekken. Ook in je eigen tuin kun<br />
je die ervaring hebben van reizen, vooral<br />
door te zien wat elk seizoen brengt en hoe<br />
dat je steeds verrast. Vooral als je je ervoor<br />
openstelt. Ik ben er heel veel over gaan<br />
lezen en leren. En ik ben er gaan fotograferen.<br />
Een bloem fotograferen is al snel mooi,<br />
maar niet echt bijzonder. Hoe maak je het<br />
spannend en gelaagd? Zo ben ik bloemstillevens<br />
gaan maken, meestal met iets van<br />
een surreële sfeer, waardoor je pas echt de<br />
schoonheid van het alledaagse ervaart. Een<br />
beeld waarbij je niet helemaal zeker weet of<br />
het nou écht zo is of gemanipuleerd.”<br />
Ook een tuin maken lijkt misschien mak-<br />
22
DE WANDELING<br />
‘The Miracle Garden is een soort<br />
laboratorium voor zowel de kunst van<br />
het tuinieren als het experimenteren<br />
met bloemfotografie’<br />
kelijk, maar bleek niet mee te vallen, zo<br />
merkte de kunstenaar. “Daarom ben ik<br />
samen met mijn buurmeisje Dagmar<br />
een cursus tuinontwerp gaan doen”, zegt<br />
Diederix. “In 2017 maakte ik The Miracle<br />
Garden in het Erasmuspark in Amsterdam,<br />
een soort totaalkunstwerk. Deze tuin is een<br />
soort laboratorium voor zowel de kunst van<br />
het tuinieren als het experimenteren met<br />
bloemfotografie. Foto’s van de Miracle-serie<br />
waren in het eerste jaar op veel plekken in<br />
de stad te zien, als cadeautje voor de Amsterdammers.<br />
Tijdens de lockdowns van<br />
de covid-periode werd het een plek waar<br />
mensen graag bleven komen. Daarna wilde<br />
ik meer weten en zijn Dagmar en ik ook<br />
een hoveniersopleiding gaan volgen. Plantenkennis<br />
vind ik geweldig, ik ben dol op<br />
plantennamen en vooral het opkweken van<br />
planten vind ik heerlijk om te doen.”<br />
Diederix wijst naar fluitenkruid dat opkomt<br />
tussen de klimop en naast het wit en paars<br />
van de sneeuwklokjes en krokussen, de rode<br />
besjes van de Cotoneaster en de gele Winterakoniet.<br />
Ze kent alle planten bij naam,<br />
en ook vaak hun Latijnse naam – een soort<br />
hobby. Inmiddels is zij veelgevraagd voor<br />
projecten waarin haar kunstenaarschap<br />
en hovenierskwaliteiten worden gecombineerd.<br />
Recent heeft ze in Enschede bij<br />
Rijksmuseum Twenthe een tuin gemaakt,<br />
de Sottobosco Tuin, die geïnspireerd is door<br />
de donkere 17e-eeuwse bosgrondstillevens<br />
uit de museumcollectie. Ze maakte ook een<br />
werk voor in de tuin van Centraal Museum<br />
in Utrecht. “Daar realiseerde ik mij hoe<br />
heerlijk het is nu de kinderen groter zijn dat<br />
ik me weer eens van negen tot negen onafgebroken<br />
kan concentreren”, zegt ze, vlak<br />
voordat ze wegfietst naar haar eigen tuin.<br />
Foto’s van de Miracle Garden-serie waren op veel<br />
plekken in Amsterdam te zien.<br />
23
Binnenkijken.<br />
bij de kunst van het LUMC<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
Kunst in het ziekenhuis kan<br />
volgens Sandrine van Noort, hoofd<br />
Kunstzaken LUMC, afleiden, troost<br />
bieden en zorgen voor een venster<br />
naar buiten. Het verlevendigt het<br />
ziekenhuis, zet aan tot denken en<br />
verruimt de geest. We nemen de<br />
proef op de som.<br />
Kunsthistoricus Sandrine van Noort is verantwoordelijk<br />
voor het kunstbeleid, de tentoonstellingen<br />
en aankopen in het LUMC.<br />
Kunst wordt serieus genomen in<br />
veel ziekenhuizen. In het Antoni<br />
van Leeuwenhoek-ziekenhuis<br />
wordt kunst ingezet om patiënten<br />
te helpen met hun ziekte om te gaan. Het<br />
kan een tumor niet wegnemen, maar wel<br />
troost bieden en lucht geven aan emoties.<br />
Ook de academische ziekenhuizen van<br />
Utrecht, Amsterdam en Maastricht vragen<br />
regelmatig topkunstenaars werk te maken<br />
voor de wachtkamers en gangen. Het Leids<br />
Universitair Medisch Centrum (LUMC)<br />
is al sinds de jaren tachtig actief in het<br />
verwerven van kunst. Sinds 1986 bevindt<br />
zich zelfs een galerie in het hoofdgebouw,<br />
die jaarlijks vier tentoonstellingen presenteert.<br />
Op dit moment toont deze onder<br />
meer foto’s van Ed van der Elsken waarop<br />
mensen met dementie goed reageren. En<br />
werk van Anne Geene, met blaadjes die een<br />
grappige verwijzing hebben naar genetica.<br />
Daarnaast een woud van Abel Rodríguez,<br />
een Colombiaan die zich met zijn naïeve<br />
kunst overdrager van kennis noemt, door<br />
het schilderen van natuur die hij in zijn<br />
jeugd heeft gezien. De jonge schilder Julius<br />
Stibbe heeft een schilderij gemaakt naar<br />
aanleiding van het overlijden van zijn vader,<br />
waarin de kleuren in verschillende mate<br />
van grofheid zijn gevoelens over hem laten<br />
zien. Een schilderij van een Marokkaanse<br />
vrouw met kinderwagen van Mattijs van<br />
den Bosch toont de diversiteit in patiënten<br />
die je in het ziekenhuis tegenkomt. Het is<br />
nooit een-op-een, maar alle kunst roept<br />
direct associaties op met de bijzondere plek<br />
waar het werk hangt.<br />
DE MENSELIJKE CONDITIE<br />
Hoofd Kunstzaken LUMC Sandrine van<br />
Noort en internist Jaap Fogteloo, voorzitter<br />
van de kunstcommissie, wandelen over<br />
de afdeling Acute Opname, waar verplegers<br />
met bedden door de gangen rijden en<br />
artsen zich naar hun patiënten spoeden. Je<br />
De afdeling Geestelijke Verzorging, met werk van Antoinette<br />
Nausikaä, waaronder een hand met een bol klei.<br />
voelt je er als patiënt tussen die medische<br />
hectiek al snel begrepen met een schilderij<br />
van Jisan Ahn van een konijntje. Machines,<br />
witte uniforms, infusen en schaaltjes met<br />
medicijnen, alles lijkt hier functioneel, maar<br />
portretten van Aziatische meisjes van Gerald<br />
van der Kaap hebben aandacht voor<br />
jou en kijken je aandachtig aan.<br />
De waarde van kunst zag Fogteloo al vroeg<br />
in: “Als kind werd ik al door mijn ouders meegenomen<br />
naar musea; sinds mijn prille jeugd<br />
kijk ik wat er aan de muren hangt. Ook in de<br />
ziekenhuizen waar ik mijn opleiding kreeg.<br />
Het stoorde mij vaak als er van die nietszeggende,<br />
lieflijke plaatjes hingen. Ik merkte dat<br />
patiënten reageren op echte kunst, niet op<br />
die posters van bloemen of landschappen.<br />
Mooi vind ik de reactie die ik kreeg van een<br />
patiënt die een zware operatie had gehad:<br />
ze liet me weten dat ze blij was om elke dag<br />
een stukje verder te lopen naar het volgende<br />
kunstwerk. Van kunstwerk naar kunstwerk<br />
naar eigen progressie. Met de kunst die je<br />
ophangt laat je de zorgvuldigheid voor de<br />
omgeving en het respect voor patiënten zien.<br />
Het kan kunst zijn die warmte uitstraalt,<br />
24
BINNENKIJKEN<br />
‘We leren medische studenten<br />
aan de hand van kunst beter<br />
en breder te kijken’<br />
25
BINNENKIJKEN<br />
Michael Kirkham, Ceramic Boy, 2005, brons acryl, 50 x 50 x 35 cm.<br />
Kees Scherer, Jongen met rups, Ede, jaren 60.<br />
‘Ik merkte dat<br />
patiënten reageren<br />
op echte kunst,<br />
niet op die posters<br />
van bloemen of<br />
landschappen’<br />
JAAP FOGTELOO<br />
maar ook kunst die soms een beetje schuurt.”<br />
Het hoofd kunstzaken valt de internist bij:<br />
“In ons gastenboekje schreef een patiënt<br />
dat ze blij was met de kwalitatief goede<br />
kunst, omdat ze zich daarmee gezien<br />
voelde als mens en niet als patiënt.”<br />
OEHOE!<br />
De kunsthistoricus is verantwoordelijk voor<br />
het kunstbeleid, de tentoonstellingen en aankopen<br />
van kunstwerken die hier overal zijn te<br />
zien. Ze betreedt de brede hal waar dagelijks<br />
duizenden bezoekers en patiënten passeren<br />
en wijst op een schilderij van Tanja Ritterbex.<br />
“Dit toont een gevarieerde groep mensen.<br />
Het schilderij heeft iets luchtigs door de ongedwongen<br />
manier waarop zij poseren.”<br />
Aangekomen in de grote ontvangsthal<br />
wijst ze naar een groot kunstwerk boven de<br />
ontvangstbalie. “Dit werk van Anna Thalia<br />
Benus kwam voort uit een kunstopdracht<br />
toen de entreehal werd verbouwd. Het<br />
verbeeldt de drie kerntaken van het LUMC.<br />
Het detail van een vrouwengezicht van een<br />
middeleeuws schilderij van Petrus Christus<br />
dat troostend op ons neerkijkt verwijst naar<br />
de patiëntenzorg. Aan de rechterkant zie je<br />
DNA-afbeeldingen die gaan over het onderzoek<br />
en daarnaast zijn er lichtbakken die<br />
refereren aan de onderwijstaak.”<br />
Kunst heeft een functie, volgens Van Noort.<br />
In haar kamer haalt ze een kinderboek uit<br />
een kast vol kunstboeken. “Dit is een doevoel-beleefboek<br />
voor kinderen dat is uitgegeven<br />
naar aanleiding van de verbouwing<br />
van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis<br />
van het LUMC. Het is een dierenroute<br />
waarin zo’n zestien dieren uit de kunstcollectie<br />
zijn afgebeeld. Bij ieder dier verschijnt<br />
een opdracht die kinderen thuis of tijdens<br />
hun verblijf in het ziekenhuis kunnen uitvoeren.<br />
Zo hopen we kinderen af te leiden<br />
en een ziekenhuisbezoek minder spannend<br />
te maken. De titel van het boek, Oehoe!,<br />
verwijst naar de grote bronzen uil die in het<br />
ziekenhuis bij de ingang staat. Sinds vier<br />
jaar organiseren we met de Kunstcommissie<br />
en de Universiteit Leiden ook het onderwijsprogramma<br />
‘Kijken is de (genees)kunst’.<br />
Daarmee leren we medische studenten aan<br />
de hand van kunst beter, breder te kijken en<br />
empathische vaardigheden te ontwikkelen.<br />
Dat doen we met medici en mensen uit de<br />
kunstwereld samen.”<br />
EIWITSTRUCTUREN<br />
Van Noort kijkt uit op de LUMC Kunsthal,<br />
een hoge ruimte waar nu de installatie<br />
Folding Life van Ana Oosting is opgesteld:<br />
grote, witte, gevouwen objecten van de papiersoort<br />
Tyvek. Om de twee jaar geven we<br />
een kunstenaar de opdracht om een werk<br />
te maken voor deze zestien meter hoge<br />
kunsthal. Dat doen we met de financiële<br />
hulp van fondsen”, vertelt ze. “Kunstenaars<br />
krijgen de opdracht zich door de architectuur<br />
van de ruimte te laten inspireren en<br />
door het gegeven dat het een zorginstelling<br />
betreft. Wetenschappelijk onderzoek<br />
is een van de drijvende krachten van het<br />
LUMC. Ana Oosting liet zich dan ook<br />
inspireren door onderzoek dat hier wordt<br />
gedaan naar eiwitstructuren. Ze werkte<br />
26
BINNENKIJKEN<br />
‘Een patiënt schreef dat ze blij was<br />
met de kwalitatief goede kunst,<br />
omdat ze zich daarmee gezien voelde<br />
als mens en niet als patiënt’<br />
SANDRINE VAN NOORT<br />
hiervoor samen met de onderzoeksgroep<br />
van dr. <strong>Mei</strong>ndert Lamers, die met geavanceerde<br />
microscopen verschillende vormen<br />
van het eiwit zichtbaar maakt. In de avond<br />
worden de eiwitstructuren aangelicht en<br />
in verschillende kleuren tot leven gebracht.<br />
In het ziekenhuis zijn er altijd mensen, en<br />
in de avond werkt dit aangelichte kunstwerk<br />
dan ook het best.”<br />
HET LEVEN IN AL ZIJN FACETTEN<br />
In een van de gangen hangt een schilderij<br />
van Helen Verhoeven met de titel Event One.<br />
Van Noort: “Dit schilderij is onderdeel van<br />
een serie waarin feestelijk geklede mensen<br />
poseren in een balzaal. Het gaat over<br />
onderdrukte gevoelens, die hier en daar in<br />
details zichtbaar worden gemaakt. Helen<br />
Verhoeven heeft ook een groot schilderij<br />
voor de rechtbank in Den Haag gemaakt.<br />
Een passend werk voor een plek waar je<br />
geconfronteerd kunt worden met heftige<br />
emoties. Dat heb ik ook bij het beeld van<br />
een zittend jongetje van Michael Kirkham.<br />
Het verbeeldt in realistische stijl een eenzame,<br />
enigszins apathische puber. Terwijl<br />
buiten het leven voortraast is hij compleet<br />
in zichzelf gekeerd en afgesloten van de<br />
buitenwereld. Een patiënt scheef hierover<br />
in het gastenboekje dat het werk past bij de<br />
situatie van het opgenomen zijn in de mallemolen<br />
van een ziekenhuis.”<br />
Even verderop loopt ze een kamer in, waar<br />
zich een foto bevindt van Antoinette Nausikaä.<br />
Het beeld van een opengevouwen<br />
hand met een onbewerkte bol klei symboliseert<br />
hoe je het leven, net als klei, zelf kunt<br />
vormen. De wanden van de wachtkamer op<br />
de afdeling Geestelijke Verzorging vertonen<br />
los getekende figuren en foto’s van de heilige<br />
berg Hengshan in het noorden van China.<br />
“Dat is een van de belangrijkste heilige plekken<br />
voor het taoïsme, tegenwoordig een<br />
bedevaartsoort”, zegt Van Noort. “Antoinette<br />
heeft deze wand speciaal gemaakt voor<br />
deze afdeling, waar patiënten komen die een<br />
traumatische ervaring achter de rug hebben<br />
en daarover op deze afdeling, met psychologen<br />
kunnen praten. De bergen symboliseren<br />
volgens de kunstenaar de cadans van het<br />
leven. Het stijgen van de berg staat voor het<br />
hebben van verlangens en dromen, het afdalen<br />
voor het loslaten, om vervolgens weer de<br />
volgende berg te beklimmen.”<br />
Veel patiënten en medisch personeel lopen<br />
in gedachten of druk sprekend over behandelingen<br />
door de gangen en trappenhuizen<br />
van het ziekenhuis. Maar de mensen zullen<br />
ongemerkt ook naar de beelden kijken.<br />
Zoals naar deze foto uit de serie Bloos<br />
van Martine Stig, die meisjes en jongens<br />
vastlegde nadat ze hen voor haar camera<br />
aan het blozen had gebracht. Of naar een<br />
oude foto van een jongen met een rups van<br />
Kees Scherer, die de nieuwsgierigheid van<br />
een jong kind laat zien waarnaar je in een<br />
ziekenhuis zo kunt terugverlangen.<br />
Van Noort loopt langs de wand met geabstraheerd<br />
geschilderde bloemen van Marc<br />
Mulders, waar een schoonmaker de vloer<br />
stofzuigt. In het trappenhuis verderop<br />
hangen zeventig zwart-witfoto’s van Peter<br />
Martens, een van de eerste documentairefotografen<br />
die daklozen en andere mensen<br />
aan de zelfkant van de maatschappij vereeuwigde,<br />
een bestaan in armoede. Kenmerkend<br />
is dat hij altijd contact maakte<br />
met de geportretteerden voordat hij ze<br />
op de camera vastlegde. Dat is in de foto’s<br />
goed terug te zien.<br />
BEZOEKEN<br />
Aanwinsten 2020-2022<br />
Galerie LUMC<br />
Leiden<br />
www.lumc.nl<br />
t/m 21-05<br />
Ana Oosting: Folding Life<br />
LUMC Kunsthal<br />
Leiden<br />
www.lumc.nl<br />
t/m 2024<br />
27
De kunstmarkt in<br />
een woelige wereld<br />
Het is onrustig in de wereld.<br />
De Russen belegeren Oekraïne al<br />
een jaar en ook in China rommelt<br />
het inmiddels. Ondertussen pruttelt<br />
covid na en heerst er inflatie en<br />
onrust op energiemarkten. Ook<br />
kampt het VK met de gevolgen van<br />
de Brexit. Wat leert de geschiedenis<br />
ons: hoe beïnvloeden crises de<br />
kunstmarkt? Een gesprek met Miety<br />
Heiden, Sarah de Clercq, Mark Grol<br />
en Arno Verkade, specialisten uit de<br />
internationale kunsthandel.<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
Emma Webster, Primavera (2019), geschat op £ 40.000-60.000, verkocht bij Sotheby’s voor £ 406.400.<br />
In maart was het een jaar geleden dat de<br />
VS, het VK, de Europese Unie en Zwitserland<br />
begonnen met het opleggen van<br />
sancties aan Rusland, als reactie op het<br />
binnenvallen van Oekraïne. Het gaat hier<br />
over de verkoop of levering van luxegoederen<br />
aan partijen in Rusland of Wit-Rusland,<br />
met een prijs van meer dan 300 euro. Hoe<br />
raakt dat de kunstmarkt in zijn geheel?<br />
Miety Heiden is wereldwijd hoofd van private<br />
sales bij veilinghuis Phillips in New York.<br />
‘Het is wat rustiger, maar er heerst zeker<br />
geen paniek”, zegt ze. “De Russen waren al<br />
niet zo aanwezig, die waren er vooral in 2006<br />
en 2007. Mijn focus ligt met name op werken<br />
boven één miljoen dollar en ik richt me<br />
vooral op de westerse markt, maar we zien<br />
28
‘Op PAN 2021 werd<br />
ongelofelijk goed<br />
verkocht. Mensen<br />
waren uitgehongerd<br />
en snakten naar kunst’<br />
MARK GROL<br />
nog steeds veel Aziaten participeren in de<br />
veilingmarkt. Chinezen zijn wel wat huiverig<br />
geworden. Xi Jinping heeft maatregelen<br />
genomen, waardoor geld moeilijker over de<br />
grens komt. Bovendien willen veel Chinezen,<br />
doordat Jack Ma van Alibaba volgens de<br />
regering wat te vrijelijk sprak, niet boven het<br />
maaiveld komen. Ze kopen dus minder op<br />
hoog niveau. Onder een miljoen doen Chinezen<br />
nog volop mee en zij focussen zich<br />
met name op de 21ste-eeuwse kunst.”<br />
Er is wel meer aan de hand op het financiële<br />
en politieke vlak in de wereld. Heiden:<br />
“Onrust heeft altijd invloed op de kunstmarkt.<br />
Mensen worden dan onzeker, en dat<br />
leidt ertoe dat er minder wordt aangeboden.<br />
Zeker aan ‘high end’-zijde wachten ze<br />
even met aanbieden. Waarom zouden ze<br />
ook? Dat betekent dat ik er wat harder aan<br />
moet trekken. Ik merk ook wel dat geld wat<br />
minder makkelijk wordt uitgegeven. Tijdens<br />
de covid-pandemie gingen meer mensen<br />
thuis achter hun computer meedoen aan<br />
veilingen. Er wordt nog zeker wel verkocht,<br />
en dan vooral beneden de half miljoen dollar.<br />
Jarenlang verkochten wij bij onze horlogeveilingen<br />
bij Phillips alles, dat is niet meer zo. De<br />
fun money is even verdwenen uit de markt.”<br />
DE VIERDE D: DESINTERESSE<br />
Natuurlijk heeft de oorlog invloed en zijn<br />
er wat Russische oligarchen verdwenen op<br />
de markt”, zegt Arno Verkade, managing<br />
director van Christie’s in Duitsland en <strong>Nederland</strong>.<br />
“Maar die invloed is op de totale markt<br />
verwaarloosbaar. Kijk je naar de TEFAF, dan<br />
zie je dat de markt het uitstekend doet, zeker<br />
aan de bovenkant, met name de oude mees-<br />
Mohammed Sami, Family Issues I (2019), geschat op £ 50.000-70.000, verkocht bij Sotheby’s voor £ 355.600.<br />
ters.” Maar een crisis is sowieso niet goed<br />
voor de kunstmarkt, weet hij. “In tijden van<br />
crisis houden mensen hun kunst nog even<br />
onder zich, totdat betere tijden aanbreken.<br />
In de moderne kunstmarkt zijn de beroemde<br />
drie D’s – ‘debt’, ‘divorce’ en ‘death’ – enigszins<br />
achterhaald. In slechte tijden, zoals een<br />
pandemie, moet er soms wel kunst worden<br />
verkocht als iemand komt te overlijden,<br />
maar aan de bovenkant van de moderne<br />
kunstmarkt speelt dat nauwelijks. Dan wordt<br />
er verkocht als de markt zich ontwikkelt of<br />
mensen erop uitgekeken zijn. Ik noem dat<br />
wel de vierde D, die van ‘desinteresse’.”<br />
Volgens Sarah de Clercq, managing director<br />
van Sotheby’s <strong>Nederland</strong>, waren cijfers niet<br />
slecht aan de bovenkant van de kunstmarkt.<br />
Kunst van meer dan een miljoen dollar<br />
kende in 2022 een groei van ruim twintig<br />
procent in veilingverkopen, weet zij. “De<br />
verkoop bereikte in 2022 een hoogste punt<br />
in vijf jaar tijd en sprong naar $ 8,15 miljard.<br />
De grootste groei zat in de kunst van boven<br />
de twintig miljoen, meer dan de helft van de<br />
omzet uit impressionistische en moderne<br />
kunst. Opvallend is dat ook meer werken<br />
van hedendaagse vrouwelijke kunstenaars<br />
de grens van een miljoen doorbreken, met<br />
tussen 2018 en 2022 meer dan een verdubbeling<br />
van de omzet naar $ 461,9 miljoen.<br />
De omzet van oude meesters boven een<br />
miljoen steeg met 45,7% in de afgelopen vijf<br />
jaar naar $ 390,4 miljoen in 2022. Vooral de<br />
dure werken zijn hiervan de oorzaak.”<br />
CRISIS OP CRISIS<br />
Mark Grol bezoekt als managing director<br />
van de PAN Amsterdam graag andere<br />
beurzen, zoals Art Rotterdam, Brafa en<br />
TEFAF, om de sfeer te peilen. En die is<br />
volgens hem uitstekend. “Wij hebben veel<br />
‘De “fun money”<br />
is even verdwenen<br />
uit de markt’<br />
MIETY HEIDEN<br />
29
‘Het jaar van<br />
de pandemie<br />
was het slechtste,<br />
maar het jaar erop<br />
het meest<br />
winstgevende ooit’<br />
ARNO VERKADE<br />
aanmeldingen voor de komende PAN”,<br />
verzekert hij. “Een gemiddelde stand kost<br />
al gauw gemiddeld 20.000 euro. Laatst op<br />
de TEFAF was de stemming ook heel goed<br />
en er is prima verkocht, zo vertelden de<br />
standhouders die ook op de PAN staan.<br />
Veel buitenlanders waren aanwezig. Zo lieten<br />
ook Amerikaanse musea zich er zien.”<br />
Grol heeft de nodige crises meegemaakt<br />
en de gevolgen daarvan op de kunstmarkt<br />
geconstateerd: “De grote crisis van 2008 en<br />
het doorprikken van de internetbubbel in<br />
2001 waren zulke momenten. Op 15 september<br />
2008 was ik directeur van Sotheby’s<br />
<strong>Nederland</strong> en ik herinner me dat de dag dat<br />
in New York Lehman Brothers instortte wij<br />
met de sale van Damien Hirst een recordomzet<br />
draaiden. In mijn tuin in Amsterdam<br />
volgde ik het allemaal tegelijkertijd op<br />
mijn laptop. Bizar was dat! De stemming<br />
was slecht. Niemand kocht of verkocht<br />
toen kunst, het viel stil. Het enige wat werd<br />
verkocht, met behoud van zijn prijs, was de<br />
top van oude meesters.”<br />
In april 2020 beleefde de kunstmarkt ook<br />
zo’n moment. Grol: “Toen overal in de wereld<br />
lockdowns werden opgelegd, leek alles<br />
in de markt ook een maand of twee in te<br />
storten. Maar toen bleek dat de economie<br />
het goed bleef doen, is tijdens de PAN 2021<br />
ongelofelijk goed verkocht. Mensen waren<br />
uitgehongerd en snakten naar kunst. In het<br />
begin, toen Rusland Oekraïne net was binnengevallen,<br />
was er ook veel onrust op de<br />
kunstmarkt, maar het werd al snel duidelijk<br />
dat het een lang verhaal zou worden en<br />
daardoor stabiliseerde de markt. Ook met<br />
de huidige inflatie en onrust over energie<br />
is er geen paniek. Er is eigenlijk niks aan de<br />
hand. Als je in staat bent de top te kopen op<br />
de TEFAF of PAN, loop je ook geen risico,<br />
zeker als je de spullen een tijdje onder je<br />
houdt. Kijk, mensen zoals jij en ik merken de<br />
inflatie, in huis en in de supermarkt, maar de<br />
rijken op de kunstmarkt hebben helemaal<br />
geen last van een hoge gasrekening.”<br />
De Oekraïne-oorlog kwam net na de<br />
covid-ellende. Dat moet toch wat doen?<br />
“Natuurlijk heeft de pandemie wel veel pijn<br />
gedaan”, zegt Verkade. “Het jaar van de<br />
pandemie was het slechtste, maar het jaar<br />
erop het meest winstgevende ooit. Tijdens<br />
Mark Grol (PAN Amsterdam): ‘Ook met de huidige inflatie en onrust over energie is er geen paniek.’<br />
30
Miety Heiden (Phillips): ‘Ik ben ooit in dit vak gegaan omdat ik van kunst houd. Nu is het vaak gewetenloos en pure speculatie geworden.’<br />
covid was er vraag genoeg: mensen zaten<br />
verveeld thuis en verlangden naar kunst.<br />
Maar er werd heel weinig aangeboden. Ik<br />
schrik wel eens hoe veerkrachtig de kunstmarkt<br />
is, want toen de pandemie voorbij<br />
was kwam het allemaal los. Terwijl er in<br />
november 2022 een energiecrisis gaande<br />
was, er oorlog en inflatie heersten en in<br />
Engeland de gevolgen van Brexit zichtbaar<br />
werden, vond er bij Christie’s New York de<br />
veiling plaats van de collectie van de overleden<br />
filantroop en medeoprichter van Microsoft<br />
Paul G. Allen. Slechts zestig werken<br />
waren het, maar in de meest waardevolle<br />
privécollectie aller tijden. Ze brachten in<br />
totaal 1,5 miljard dollar op.”<br />
VERJONGING<br />
Volgens Verkade is er nog genoeg deining<br />
op de kunstmarkt. “Wat een enorme<br />
vlucht heeft genomen door de pandemie<br />
zijn de online verkopen: ze zijn gestegen<br />
van 5% naar 50%. Daarin presteert de ene<br />
markt het beter dan de andere. Seriële<br />
objecten oftewel producten die in oplage<br />
zijn gemaakt, zoals horloges, handtasjes<br />
en wijn, doen het heel goed, vooral in Azië,<br />
waar mensen meer gewend zijn in online<br />
kopen. Dat gaat beter dan oude kunst en<br />
oude meesters.”<br />
Ook Grol constateert dat de ene kunstmarkt<br />
de andere niet is: “Je ziet een enorme markt<br />
van luxueuze ‘collectibles’, zoals handtassen<br />
en sneakers. Bijzonder vind ik dat vrouwelijke<br />
Afrikaanse kunstenaars helemaal hot<br />
zijn, merkte ik op Frieze. Maar daar zit veel<br />
hype in, denk ik. Ook antiek zilver en glas<br />
deden het heel goed op de Tefaf, zo begreep<br />
ik van de standhouders op de TEFAF die nu<br />
ook naar de PAN komen. Niet iedereen die<br />
we vorige keer op de beurs hadden kunnen<br />
we die ene plek bieden: we kunnen nog weer<br />
iets strenger zijn op kwaliteit.”<br />
Er vindt ook een verjonging plaats op de<br />
kunstmarkt, signaleert De Clercq: “Kijk maar<br />
eens naar het enorme succes van de ‘ultracontemporary’<br />
markt in de NOW-veiling,<br />
begin maart in Londen. Daar werd heel fanatiek<br />
geboden op jonge, soms net debuterende<br />
kunstenaars als Mohammed Sami of Emma<br />
Webster, die topprijzen opbrachten. We zien<br />
ook een enorme toename van jonge kopers in<br />
het hoogste segment van de markt. Hoewel<br />
de babyboomgeneratie in 2022 nog altijd de<br />
grootste groep kopers in het topsegment<br />
van meer dan $1 miljoen (40,6%) was, is dat<br />
aantal wat gedaald en zien we nu de millennialbieders<br />
(geboren tussen 1981-1996) toenemen<br />
van 7% in 2018 tot 16% in 2022.”<br />
Heiden merkt verder dat het cryptogeld<br />
weg is. “Dat zie je vooral bij kunstenaars als<br />
Banksy; voor zijn werk wordt veel minder<br />
betaald. Kunst is de afgelopen tien jaar een<br />
asset geworden. Je kunt tegenwoordig in een<br />
‘Meer werken<br />
van hedendaagse<br />
vrouwelijke<br />
kunstenaars<br />
doorbreken de grens<br />
van een miljoen’<br />
SARAH DE CLERCQ<br />
fonds een aandeel op een schilderij kopen<br />
zoals je ook in een bedrijf doet. Dat is heel<br />
gevaarlijk. Het gaat dan niet meer om kunst,<br />
maar om geld. Ik ben ooit in dit vak gegaan<br />
omdat ik van kunst houd, maar nu is het<br />
vaak gewetenloos en pure speculatie geworden.<br />
Natuurlijk gaat het in New York over<br />
geld, maar ook over een droom.”<br />
31
De vrije beelden<br />
van Frieda Hunziker<br />
Frieda Hunziker, Curaçao bij nacht, 1954, olieverf op doek. Particuliere collectie.<br />
32
Soms begin je aan een draadje te<br />
trekken, ontwar je stukje bij beetje<br />
de kluwen en leg je uiteindelijk<br />
een prachtig verhaal bloot. Twee<br />
expressionistische schilderijen<br />
uit het depot van Stedelijk<br />
Museum Schiedam leidden voor<br />
conservator Catrien Schreuder tot<br />
een ontdekkingstocht langs leven<br />
en werk van kunstenaar Frieda<br />
Hunziker. Met opvallende rollen<br />
voor Willem Sandberg, de KLM en<br />
zonnig Curaçao.<br />
TEKST: BELINDA VISSER<br />
Meesterlijke Vrouwen heette<br />
de tentoonstelling in 2019,<br />
waarvan de kunstwerken<br />
van Frieda (1908-1966) deel<br />
uitmaakten. Gastconservator Trudi van<br />
Zadelhoff had deze opgediept uit het depot<br />
van Stedelijk Museum Schiedam en combineerde<br />
ze met werk van onder meer Eva<br />
Besnyö, Lou Loeber en Charley Toorop tot<br />
een tentoonstelling over vrouwelijke kunstenaars<br />
uit de twintigste eeuw.<br />
Catrien Schreuder, conservator van het<br />
museum, zag de schilderijen van Hunziker<br />
voor het eerst en verbaasde zich erover<br />
dat ze nog nooit van deze kunstenaar had<br />
gehoord. Waarom niet? vroeg zij zich af.<br />
Het herontdekte werk viel op, was aansprekend,<br />
robuust en tegelijkertijd sierlijk<br />
en kreeg lovende recensies. Hier wilde ze<br />
meer van weten. Ze viel met haar neus in<br />
de boter toen de familie zich meldde en<br />
aanbood mee te werken aan een tentoonstelling<br />
over Frieda Hunziker. Schreuder:<br />
“Zij hadden heel veel werk zorgvuldig<br />
bewaard en vertelden een verhaal over<br />
Curaçao dat mij triggerde.”<br />
VRIJ BEELDEN GROEP<br />
De Amsterdamse Frieda Hunziker was<br />
in 1946 een van de oprichters van de Vrij<br />
Beelden Groep, die zich afzette tegen de<br />
beperkingen van de figuratieve kunst en<br />
behoudende denkbeelden over kunst net<br />
na de oorlog. De kunstenaarsgroep stond<br />
voor vrijheid en experiment en liet zich<br />
inspireren door de internationale avantgarde.<br />
Haar opleiding volgde Hunziker<br />
aan het Rijksinstituut voor Tekenleraren<br />
Frieda Hunziker, Geiten achter hekken, 1953, olieverf op doek. Particuliere collectie.<br />
(ze zou haar leven lang blijven lesgeven op<br />
scholen), maar als beeldend kunstenaar<br />
legde zij zich vanaf de jaren dertig toe op<br />
schilderen. Aanvankelijk in een geabstraheerd<br />
realistische stijl met invloeden van<br />
het kubisme en geometrische kunst.<br />
Als penningmeester en woordvoerder was<br />
Hunziker een prominent lid van de Vrij<br />
Beelden Groep, die verder bestond uit onder<br />
anderen Willem Hussem, Willie Boers,<br />
Jan Roëde en Piet Ouborg. De groep exposeerde<br />
meermaals in Stedelijk Museum<br />
Amsterdam. Hunziker was daar vanaf<br />
1947 ook werkzaam als rondleider, een rol<br />
waarin ze zich opstelde als ambassadeur<br />
voor de moderne non-figuratieve kunst.<br />
Ze zat dicht bij het vuur toen museumdirecteur<br />
Willem Sandberg in 1949 een bijzondere<br />
samenwerking aanging met de KLM. Tijdens<br />
een rondvlucht boven <strong>Nederland</strong> kreeg<br />
een selectie <strong>Nederland</strong>se kunstenaars de<br />
kans om het <strong>Nederland</strong>se landschap vanuit<br />
de lucht te bekijken en hun indrukken te<br />
verbeelden in kunstwerken. De tentoonstelling<br />
Vogelvlucht. <strong>Nederland</strong>se kunstenaars<br />
zien hun land vanuit de lucht reisde na het<br />
Stedelijk door naar musea in Indonesië en<br />
Singapore, waar de KLM op vloog.<br />
‘Op Curaçao keek<br />
Frieda met een frisse<br />
blik om zich heen,<br />
ontvankelijk voor<br />
de schoonheid van<br />
de natuur’<br />
CATRIEN SCHREUDER<br />
EEN VLUCHT NAAR CURAÇAO<br />
Voor Hunziker kreeg dit project een avontuurlijk<br />
vervolg. Zij mocht als kunstenaar<br />
een KLM-bestemming verkennen. Haar<br />
eerste keuze Pakistan was volgens de<br />
luchtvaartmaatschappij geen geschikt<br />
reisdoel voor een vrouw alleen. In plaats<br />
daarvan vloog ze naar Curaçao, waar ze al<br />
een connectie had, net als Willem Sandberg.<br />
In de winter van 1951-1952 logeerde<br />
ze twee maanden in het tuinhuisje van Het<br />
Curaçaosch Museum in Willemstad.<br />
Schreuder: “Tijdens haar verblijf op Curaçao<br />
tekende en schilderde Hunziker aan-<br />
33
Frieda Hunziker. Foto: Frits Swart<br />
Frieda Hunziker, Carnaval, 1958, olieverf op doek. Particuliere collectie.<br />
‘Net als Karel Appel<br />
en de kunstenaars<br />
van de internationale<br />
informele kunst<br />
ontwikkelde ze<br />
een abstractexpressionistische<br />
fase’<br />
CATRIEN SCHREUDER<br />
eengesloten. Haar schetsen in combinatie<br />
met de beschrijvingen van haar eerste<br />
indrukken van het eiland maken duidelijk<br />
hoezeer ze onder indruk was. Voor haar<br />
was het niet alleen een KLM-vlucht, maar<br />
ook een vlucht uit een wat benauwende<br />
<strong>Nederland</strong>se kunstwereld. Op Curaçao<br />
keek ze met een frisse blik om zich heen,<br />
ontvankelijk voor de schoonheid van de<br />
natuur. Ze kon zich volledig wijden aan<br />
het kunstenaarschap. Een vrijere manier<br />
van werken was het directe resultaat.”<br />
De kunsthistoricus is ervan overtuigd dat<br />
Hunziker op Curaçao eindelijk de vrijheid<br />
vond die zij in <strong>Nederland</strong> al jaren zocht. “Met<br />
Vrij Beelden wilde ze loskomen van tradities.<br />
Maar pas op Curaçao zie je dat ze een losse<br />
pols kreeg. Ze maakte er vooral tekeningen<br />
en gouaches, die later aanleiding waren voor<br />
nieuw schilderwerk. Haar werk werd kleurrijker<br />
en zeer geabstraheerd. Ze schilderde<br />
vrijer in losse kleurvlakjes of strepen. Af en<br />
toe herken je nog subtiel de cactussen, de<br />
geiten, de bootjes en het maanlandschap die<br />
het eiland kenmerken. Je ziet aan haar werk<br />
hoezeer ze genoot van alles wat hier anders<br />
was dan datgene wat ze kende.”<br />
Op het eiland was de belangstelling voor<br />
haar werk groot. Een deel bleef er dan ook<br />
achter. In Stedelijk Museum Amsterdam was<br />
haar op Curaçao geïnspireerde werk in 1952<br />
te zien in de groepstentoonstelling Curaçao<br />
schilderend en geschilderd. Ook volgden er exposities<br />
in Uruguay, Brazilië en Duitsland.<br />
Voor KLM was de vliegreis van Frieda<br />
Hunziker een uitgekiende marketingactie.<br />
De passagiersluchtvaart maakte een sterke<br />
groei door en de KLM zette actief in op<br />
familiebezoek en vakantievluchten naar<br />
Curaçao. Hunziker vertelde in meerdere<br />
kranten over haar ervaringen. Het moet<br />
een vliegreis met meerdere tussenstops<br />
zijn geweest, concludeert Schreuder uit<br />
een artikel waarin de kunstenaar vertelt<br />
hoe zij vanuit het vliegtuig op de Rocky<br />
Mountains neerkeek.<br />
Op Curaçao werd zij gastvrij ontvangen<br />
door het doktersechtpaar Chris en Lucilla<br />
Engels, de motor achter de ontwikkeling<br />
van de kunsten op het eiland. Zij hadden<br />
drie jaar eerder, geholpen door Willem<br />
Sandberg, Het Curaçaosch Museum opgericht.<br />
Hun huis was een ontmoetingsplaats<br />
voor intellectuelen, Curaçaose kunstenaars<br />
en <strong>Nederland</strong>se kunstenaars die korter of<br />
langer op het eiland verbleven, onder wie<br />
Charles Eyck, Dolf Henkes en Gerrit Rietveld.<br />
Het was deze kring waarin ook Frieda<br />
Hunziker zich tijdens haar verblijf bewoog.<br />
34
‘De werken barsten<br />
van de energie,<br />
mede dankzij<br />
het uitbundige<br />
materiaalgebruik’<br />
CATRIEN SCHREUDER<br />
Frieda Hunziker, Nest, 1956, olieverf op doek. Particuliere collectie.<br />
ODE AAN HET EILAND<br />
“Gedurende de jaren vijftig werd Hunzikers<br />
werk nog losser. De composities, die eerst uit<br />
vlakjes of streepjes bestonden, werden steeds<br />
pasteuzer. Maar de uitstraling bleef kleurrijk<br />
en zonnig. De familie noemt dit hele tijdperk<br />
de Curaçaose periode, ook al zijn de werken<br />
na terugkomst in Amsterdam gemaakt”,<br />
vertelt Schreuder. “Pas rond 1960 liet ze de<br />
Curaçaose motieven los en ging over op een<br />
donkerder kleurenpalet in een robuuste stijl.<br />
Net als Karel Appel en de kunstenaars van de<br />
internationale informele kunst ontwikkelde<br />
ze een abstract-expressionistische fase, met<br />
veel aandacht voor de materialiteit van de<br />
verf en dynamiek van de verfstreken.”<br />
Met dit soort werk had Frieda Hunziker in<br />
1964 haar eerste museale solotentoonstelling,<br />
in Stedelijk Museum Schiedam.<br />
Directeur Hans Paalman schreef in de catalogus:<br />
“Haar rijper werk legt getuigenis af van<br />
een warme, gevoelige, heldere levensblijheid,<br />
die – naar het woord van Jacob Bendien – de<br />
zuiverste uiting is van verdiepte levensernst.<br />
Iets waaraan onze tijd nijpend behoefte<br />
heeft.” Het zijn de twee schilderijen die hij<br />
destijds voor de museumcollectie aankocht<br />
die de naam Frieda Hunziker in 2019 weer<br />
op de kaart zetten. Schreuder: “De werken<br />
barsten van de energie, mede dankzij het<br />
uitbundige materiaalgebruik.”<br />
Dankzij de tekeningen die werden geleend<br />
uit Het Curaçaosch Museum, kijken we nu<br />
over de schouder van Frieda Hunziker mee<br />
naar wat zij zag. Tijdens haar onderzoek<br />
besefte Schreuder dat haar werk een ode<br />
aan het eiland is. “Ze is als passant met open<br />
armen ontvangen en genoot van alles wat<br />
anders was. We zien haar Europese, <strong>Nederland</strong>se<br />
perspectief op paradijselijk Curaçao.<br />
Een liefdevol, maar ook romantisch beeld<br />
dat zich richt op de natuur en het klimaat,<br />
maar minder op de sociaal-maatschappelijke<br />
realiteit, die onlosmakelijk verbonden is<br />
met het koloniale verleden van <strong>Nederland</strong>.”<br />
Om ook dat aspect van Curaçao invoelbaar<br />
te maken heeft ze voor elke tentoonstellingszaal<br />
een hedendaagse Curaçaose kunstenaar<br />
gevraagd een interventie te doen die<br />
het perspectief doet kantelen. “Wanneer we<br />
met de blik van nu kijken, zien we weer heel<br />
andere dingen dan Frieda in haar tijd. We<br />
wilden in de tentoonstelling graag verschillende<br />
kanten van het verhaal belichten.”<br />
BEZOEKEN<br />
Frieda Hunziker, Grote vissen, 1955, olieverf op doek. Particuliere collectie.<br />
Frieda Hunziker, Een vlucht naar Curaçao<br />
Stedelijk Museum Schiedam<br />
www.stedelijkmuseumschiedam.nl<br />
t/m 03-09<br />
35
Berthe Morisot<br />
Impressies van een vrouw<br />
Berthe Morisot, Pioenrozen, 1885, olieverf op doek, 47 x 57 cm, Museum Boijmans Van Beuningen.<br />
36
Museum Boijmans Van Beuningen<br />
in Rotterdam verwierf onlangs<br />
het schilderij Pioenrozen<br />
van Berthe Morisot. Als enig<br />
<strong>Nederland</strong>s museum bezit het<br />
nu een olieverfschilderij van deze<br />
vrouwelijke Franse impressionist.<br />
Ook andere musea zetten vrouwen<br />
steeds meer in de schijnwerpers.<br />
TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES<br />
Het werk van Berthe Morisot<br />
(1841-1895) is in <strong>Nederland</strong>se<br />
openbare collecties erg schaars<br />
vertegenwoordigd. Vijftig jaar<br />
geleden verwierf Boijmans Van Beuningen<br />
al een ets. Het Van Gogh Museum bezit<br />
een pastel en een aquarel en het Rijksmuseum<br />
acht prenten en een brief. De Franse<br />
kunstenaar exposeerde op zeven van de<br />
acht tentoonstellingen die de impressionisten<br />
tussen 1874 en 1886 organiseerden. Zij<br />
verkocht goed. Veel van haar werk bevindt<br />
zich nu in Franse musea en kwam terecht<br />
in collecties in de Verenigde Staten. In<br />
<strong>Nederland</strong> werden impressionisten tijdens<br />
Morisots leven nauwelijks verzameld. Toen<br />
verzamelaars er vanaf de jaren twintig van<br />
de vorige eeuw belangstelling voor kregen,<br />
zagen zij vrouwelijke impressionisten als<br />
Berthe Morisot, Marie Bracquemond, Mary<br />
Cassatt en Eva Gonzalès over het hoofd.<br />
De aankoop van Pioenrozen van Morisot<br />
vult een belangrijke lacune in de verzameling<br />
impressionisten van Museum Boijmans<br />
Van Beuningen. En dat was hard nodig,<br />
want de collectie impressionisten was tot<br />
nu toe flink in onbalans. Met de verwerving<br />
zet het museum een eerste stap richting<br />
een representatiever beeld. Directeur Ina<br />
Klaassen: “Pioenrozen is een op en top<br />
impressionistisch werk. Met het toevoegen<br />
van dit prachtige schilderij van Berthe Morisot<br />
aan onze collectie doen we recht aan<br />
de diversiteit van deze kunststroming.”<br />
LICHTVOETIG<br />
Tot de wereldberoemde kunstcollectie van<br />
Museum Boijmans Van Beuningen, die uit<br />
ruim 152.000 objecten bestaat, behoort<br />
een groep impressionistische schilderijen<br />
Berthe Morisot, Julie Manet met haar hazewindhond Laerte, 1893, olieverf op doek, 73 x 80 cm, Muśee<br />
Marmottan Monet.<br />
en tekeningen van kunstenaars als Alfred<br />
Sisley, Camille Pissarro, Claude Monet,<br />
Pierre-Auguste Renoir en Paul Cézanne,<br />
met vooral landschappen. Van de vrouwelijke<br />
impressionisten waren er tot voor<br />
kort alleen prenten van Mary Cassatt en<br />
van Berthe Morisot aanwezig.<br />
In het collectieplan 2022-<strong>2023</strong> sprak het<br />
museum de wens uit die achterstand weg<br />
te werken. “Met de aankoop hebben wij de<br />
kern van de collectie impressionisten verbreed<br />
en versterkt”, zegt onderzoeker Bram<br />
Donders, die betrokken was bij de aankoop<br />
van Pioenrozen. “Dat is trouwens niet alleen<br />
het streven bij de impressionisten. Wij<br />
willen ook graag werk van andere klassiekmoderne<br />
vrouwelijke kunstenaars aan<br />
de collectie toevoegen, bijvoorbeeld van<br />
Sophie Taeuber-Arp en Sonia Delaunay.<br />
Hetzelfde geldt voor kunst van vrouwelijke<br />
surrealisten, zoals Eileen Agar, Claude<br />
Cahun, Unica Zürn en Leonora Carrington.<br />
Zij zijn ten onrechte minder bekend.”<br />
Het museum kocht Pioenrozen rechtstreeks<br />
van een particulier. In het schilderij<br />
uit 1885 beeldde Morisot haar eigen tuin in<br />
Parijs af, met daarin een bloeiende struik<br />
wit-roze pioenrozen. Evenals veel andere<br />
impressionisten schilderde zij vaak buiten.<br />
Ook beeldde ze huiselijke voorstellingen<br />
‘Met de aankoop<br />
van Pioenrozen<br />
hebben wij de kern<br />
van de collectie<br />
impressionisten<br />
versterkt’<br />
BRAM DONDERS<br />
af, doorgaans van vrouwen in hun kamers.<br />
Het zijn intieme interieurs waarin soms<br />
haar eigen man, Eugène Manet (broer van<br />
Édouard Manet), of dochter Julie figureren.<br />
Pioenrozen is een lichtvoetig schilderij. In<br />
snelle, spontane penseelstreken schildert<br />
Morisot de bodembedekkers, de bladertakken<br />
en de prachtig bloeiende bloemen.<br />
Rechts van het midden fladdert tussen de<br />
heldergroene bladeren een vlinder. Door<br />
haar schetsmatige en beweeglijke manier<br />
van schilderen en door bovendien sommige<br />
delen van het doek onbeschilderd<br />
te laten heeft het werk een buitengewone<br />
levendigheid en dynamiek. Alsof wij in het<br />
voorbijlopen even een glimp van Morisots<br />
wereld mogen opvangen.<br />
37
gers op het schilderij van Watteau zich kostelijk<br />
vermaken, lijkt de dame met waaier<br />
op het schilderij van Morisot zich verre van<br />
te amuseren. Mooi uitgedost staart zij in<br />
gedachten verzonken voor zich uit.<br />
Berthe Morisot, Jeune fille au bal, 1875, olieverf op doek, 62 x 52 cm, Muśee Marmottan Monet.<br />
BEWUSTWORDING<br />
De aankoop van Pioenrozen van Berthe<br />
Morisot staat niet op zichzelf. Evenals<br />
Museum Boijmans Van Beuningen hebben<br />
ook andere <strong>Nederland</strong>se musea de afgelopen<br />
tijd het verwerven en tonen van werk<br />
van vrouwelijke kunstenaars als een van<br />
hun speerpunten gekozen. Dat betekent<br />
in de eerste plaats kennis verzamelen over<br />
het werk van vrouwelijke kunstenaars in de<br />
eigen collectie. Zo startte het Rijksmuseum<br />
in 2022 het onderzoeksproject ‘Vrouwen<br />
van het Rijksmuseum’. Doel is de zichtbaarheid<br />
van vrouwen blijvend te vergroten,<br />
zowel in de collectie als in de presentatie.<br />
Voorzitter Jenny Reynaerts: “Het is een<br />
inhaalslag. Wij richten ons primair op het<br />
onderzoeken van de collectie en het inbedden<br />
van nieuwe kennis in het museale systeem.<br />
Daarmee bedoelen we niet alleen het<br />
aanvullen van onze collectiedatabase met<br />
relevante informatie, maar ook het bewustwordingsproces<br />
binnen het museum. Doen<br />
wij recht aan een evenwichtig verhaal over<br />
de kunst en geschiedenis, of domineert het<br />
mannelijk perspectief?”<br />
In <strong>Nederland</strong><br />
werden vrouwelijke<br />
impressionisten<br />
nauwelijks verzameld<br />
ONGEDWONGEN<br />
Wie meer van die wereld wil zien kan dat<br />
de komende maanden doen in Dulwich Picture<br />
Gallery in Londen. De expositie Berthe<br />
Morisot: Shaping Impressionism toont zo’n<br />
dertig van haar meesterwerken uit internationale<br />
collecties, waaronder negen uit het<br />
Parijse Musée Marmottan Monet. Een van<br />
de topstukken is het ongedwongen portret<br />
dat zij schilderde van haar echtgenoot<br />
Eugène Manet tijdens hun huwelijksreis op<br />
het Engelse eiland Wight. Ontspannen staat<br />
hij bij het open venster van hun hotelkamer<br />
te kijken naar de wandelaars op de kade en<br />
de zeilboten in de haven van Cowes. Een<br />
vrolijk schilderij vol licht en kleur.<br />
De tentoonstelling presenteert Morisot als<br />
een van de wegbereiders van het impressionisme.<br />
Bovendien wordt voor de eerste<br />
keer uit de doeken gedaan hoe belangrijk de<br />
inspiratie van Engelse en Franse schilders<br />
uit de 18e eeuw voor haar was. Werken van<br />
Joshua Reynolds, Thomas Gainsborough,<br />
Jean-Honoré Fragonard, François Boucher<br />
en Antoine Watteau worden in combinatie<br />
met haar schilderijen getoond. Ze maken<br />
inzichtelijk hoe Morisot de invloed van deze<br />
meesters verwerkte in haar eigen stijl van<br />
schilderen en die gebruikte om een eigen<br />
artistieke visie te ontwikkelen. Want uiteindelijk<br />
zijn de verschillen groot. Naast het<br />
elegante, verfijnde en sprookjesachtige Les<br />
Plaisirs du Bal van Antoine Watteau hangt<br />
haar doek Jeune fille au bal, een in vlotte, impressionistische<br />
penseelstreken geschilderd<br />
psychologisch portret. Waar de feestgan-<br />
De andere helft<br />
Onderzoeker Bram Donders van<br />
Museum Boijmans Van Beuningen<br />
is begonnen de 19e-eeuwse<br />
vrouwelijke kunstenaars in de collectie<br />
te bestuderen. Daarna volgt<br />
een grootschalig onderzoek naar<br />
vrouwelijke schenkers en legatoren.<br />
Vorig jaar heeft het museum zich<br />
aangesloten bij het platform ‘De<br />
andere helft’. Donders: “Wij willen<br />
meer inzicht krijgen in vrouwen als<br />
actoren in het <strong>Nederland</strong>se kunstveld,<br />
dat meer zichtbaar maken,<br />
bewustzijn creëren en de blijvende<br />
aandacht ervoor inbedden. Onze<br />
collectie bestaat vooral uit schenkingen<br />
van verzamelaars. Ondanks<br />
dat een op de vijf verzamelaars een<br />
vrouw was, is nu vrijwel niets over<br />
hen bekend. Wij willen weten wat<br />
hun rol was in onze geschiedenis.”<br />
38
Inmiddels toont de Eregalerij van het Rijksmuseum<br />
tussen alle mannelijke kunstenaars<br />
ook schilderijen van Judith Leyster, Gesina<br />
ter Borch en Rachel Ruysch. Daarnaast worden<br />
op de website van het museum verhalen<br />
over vrouwen in de kunst en de geschiedenis<br />
verteld en organiseert het Rijksmuseum tentoonstellingen<br />
met kunst van vrouwen. Bijvoorbeeld<br />
de presentatie Vrouwen op papier,<br />
een selectie van zeventig hoogtepunten van<br />
vrouwelijke kunstenaars uit het prentenkabinet,<br />
onder wie Berthe Morisot.<br />
En er gebeurt nog veel meer. In het onderzoeksplatform<br />
‘De andere helft’ werken<br />
de Universiteit van Amsterdam, het RKD/<br />
<strong>Nederland</strong>s Instituut voor Kunstgeschiedenis,<br />
het Stedelijk Museum Amsterdam, het<br />
Rijksmuseum en Museum Boijmans Van<br />
Beuningen samen om de tot nu toe onderbelichte<br />
rol die vrouwen speelden in de <strong>Nederland</strong>se<br />
kunstwereld te onderzoeken. Oftewel<br />
alle vrouwen die daar in de periode 1780-<br />
1980 onderdeel van uitmaakten, maar geen<br />
vervaardiger waren: critici, conservatoren,<br />
kunsthandelaren, modellen, verzamelaars en<br />
schenkers. Aan de Universiteit van Amsterdam<br />
bestudeert het onderzoeksproject ‘The<br />
Female Impact’ vrouwelijke opdrachtgevers<br />
en verzamelaars op de <strong>Nederland</strong>se kunstmarkt<br />
van de 17e eeuw.<br />
SURFEN<br />
www.rijksmuseum.nl/vrouwen<br />
www.thefemaleimpact.org<br />
www.rkd.nl<br />
BEZOEKEN<br />
Berthe Morisot: Shaping Impressionism<br />
Dulwich Picture Gallery<br />
Londen<br />
www.dulwichpicturegallery.org.uk<br />
t/m 10-09<br />
Vrouwen op papier<br />
Rijksmuseum<br />
Amsterdam<br />
ww.rijksmuseum.nl<br />
t/m 30-05<br />
Pioenrozen<br />
Depot Boijmans Van Beuningen<br />
Rotterdam<br />
www.boijmans.nl/depot<br />
Berthe Morisot, Eugène Manet op het eiland Wight, 1875, olieverf op doek, 38 x 46 cm, Muśee Marmottan Monet.<br />
39
40<br />
De verbeelding<br />
van Franciscus<br />
van Assisi
Michelangelo Merisi da Caravaggio, 1571-1610, De<br />
extase van Franciscus, ca. 1595-1596, olieverf op<br />
doek, 94 x 130 cm,Wadsworth Atheneum Museum<br />
of Art, Hartford, CT. The Ella Gallup Sumner and<br />
Mary Catlin Sumner Collection Fund, © Wadsworth<br />
Atheneum Museum of Art/ foto: Allen Phillips.<br />
Franciscus van Assisi staat centraal<br />
in een grote tentoonstelling in<br />
De National Gallery. Het museum in<br />
Londen presenteert in zes zalen een<br />
prachtige selectie van ruim veertig<br />
werken uit de middeleeuwen, van<br />
schilderijen tot handschriften en<br />
voorwerpen. Door de eeuwen heen<br />
inspireerde Franciscus velen, onder<br />
wie schrijvers, musici en andere<br />
kunstenaars. Wie was deze heilige?<br />
TEKST: EWOUD MIJNLIEFF<br />
41
Een mystiek visioen<br />
van Christus en<br />
een ontmoeting<br />
met een melaatse<br />
zorgden voor een<br />
radicale ommekeer<br />
in Franciscus’ leven.<br />
Francisco de Zurbarán, Franciscus in meditatie, 1635-1639, olieverf op doek, 152 x 99 cm,<br />
Londen, The National Gallery. NG 230,© The National Gallery, Londen.<br />
was buitengewoon<br />
welbespraakt en zag er<br />
opgewekt en welwillend<br />
“Hij<br />
uit, niet slap maar ook<br />
niet aanmatigend. Hij was vrij klein van<br />
stuk [waarschijnlijk ca. 1.58 m], met een<br />
gewoon hoofd en een ovaal gezicht […].<br />
Zijn manier van spreken was gemoedelijk,<br />
maar ook vurig en onomwonden, en hij<br />
had een stem die hartstochtelijk was en<br />
zoet, helder en klankrijk. […] en hij was<br />
vel over been.” Zo werd Franciscus (1181-<br />
1226) beschreven in de laatste jaren van<br />
zijn leven door zijn voornaamste biograaf,<br />
Thomas van Celano. Een portret in beeld<br />
uit zijn eigen tijd is niet bewaard gebleven.<br />
De beschrijving in woorden werd gevolgd<br />
in vrijwel alle kunstwerken die hem afbeelden<br />
in de eeuw van zijn sterven.<br />
De radicale hervormer die Franciscus was,<br />
is onderwerp van een tentoonstelling in<br />
de Londense National Gallery. Deze laat<br />
in zes zalen in de Ground Floor Galleries<br />
een uitgekiende selectie zien van meer dan<br />
veertig werken uit verschillende musea en<br />
privéverzamelingen en omvat meer dan<br />
zeven eeuwen. Daarbij gaat het om middeleeuwse<br />
panelen, waaronder een aantal van<br />
de vroegste werken uit de National Gallery<br />
zelf. Verder barokke voorstellingen die zijn<br />
diepe verinnerlijking verbeelden. En zelfs<br />
reliekachtige voorwerpen, handschriften en<br />
een stripboek. Het leven van Franciscus was<br />
onbescheiden in zijn bescheidenheid en bij<br />
uitstek voeding voor de verbeelding. Het<br />
heeft dan ook vele kunstenaars door de eeuwen<br />
geïnspireerd. Hij is een van de meest<br />
uitgebeelde heiligen in de kunstgeschiedenis,<br />
in ieder geval van de heiligen buiten het<br />
Nieuwe Testament. Zijn gemeenschap van<br />
de minderbroeders (of minorieten) groeide<br />
met de snelle verspreiding van zijn beeltenissen<br />
en zijn levensverhaal. Zo is becijferd<br />
dat alleen al uit de eeuw na zijn overlijden<br />
meer dan 20.000 beeltenissen van Franciscus<br />
zijn overgeleverd.<br />
VAN PLAYBOY TOT HEILIGE<br />
In 1181, zomer of herfst, we weten het niet<br />
zeker, werd Giovanni geboren als zoon van<br />
de welgestelde lakenkoopman Pietro di<br />
Bernardone en diens echtgenote Giovanna<br />
(Pica). Veelbetekenend is het, al dan niet<br />
ware, apocriefe verhaal dat hij in een stal<br />
zou zijn geboren. Omdat Giovanni’s vader<br />
handel dreef met Frankrijk en de zoon<br />
regelmatig in diens opdracht naar dat land<br />
afreisde, noemde deze hem uiteindelijk<br />
42
Franciscus, de Fransman. Aanvankelijk zou<br />
de jongeman zich hebben gedragen ‘als een<br />
playboy, goedhartig, goedlachs, goedgeefs,<br />
een beetje een parvenu misschien, excentriek,<br />
ijdel, eerzuchtig. Kijken we naar wat hij<br />
later het felste in zichzelf bestreed, dan had<br />
hij een zwak voor luxe en voor meisjes. Wat<br />
hij van meet af aan bezeten moet hebben<br />
was een immense charme, die zich in latere<br />
jaren verdiepte tot charisma. Een aardige,<br />
handige, extraverte Italiaan, zoals ze in Umbrië<br />
nog steeds te vinden zijn’. De woorden<br />
zijn van Franciscus’ meest recente biograaf,<br />
de <strong>Nederland</strong>se musicoloog en historicus<br />
Hélène Nolthenius. Traumatiserende ervaringen<br />
van oorlog, gevangenschap en ziekte<br />
noopten hem tot een ‘reset’ van zijn leven.<br />
Een mystiek visioen van Christus en een<br />
ontmoeting met een melaatse zorgden voor<br />
de uiteindelijke volledige ommekeer. Voortaan<br />
leidde hij een leven in boetedoening,<br />
deed afstand van al zijn aardse bezittingen<br />
en stichtte de orde van de minderbroeders<br />
ter verspreiding van zijn gedachtengoed als<br />
alter Christus, een nieuwe, andere Christus.<br />
In 1224 ontving hij de stigmata: wonden<br />
op het lichaam op dezelfde plekken waar<br />
Christus deze kreeg bij diens kruisiging. Zijn<br />
populariteit als prediker werd hierdoor nog<br />
groter. Met enige goede wil zou Franciscus<br />
een vredestichter, verdediger van de armen,<br />
milieuactivist avant la lettre en sociaal radicalist<br />
kunnen worden genoemd.<br />
Antony Gormley, Untitled (for Francis), 1985, lood, glasvezel en gips, 190 × 117 × 29 cm, Londen, Tate Gallery.<br />
T05004,© Antony Gormley/ foto © Tate.<br />
‘Ik denk dat je je<br />
Franciscus kunt<br />
voorstellen als<br />
iemand die zich<br />
van de onderlinge<br />
afhankelijkheid van<br />
het leven bewust is<br />
en op een eigenaardige<br />
manier is hij daarmee<br />
heel eigentijds’<br />
ANTONY GORMLEY<br />
Anoniem, ca. 1253,‘Vita’-retabel met taferelen uit het leven van Franciscus, tempera en bladgoud op paneel,<br />
115 × 160 × 14 cm, Museo del Tesoro della Basilica di San Francesco, Assisi,<br />
© Photographic archive of the Sacred Convent of S. Francesco in Assisi, Italy.<br />
43
Sassetta, Franciscus ontvangt de stigmata, 1437-1444, tempera op paneel, 87,8 ×<br />
52,5 cm, Londen, The National Gallery. NG4760,© The National Gallery, Londen.<br />
Sassetta, De begrafenis van Franciscus en de verificatie van de stigmata,<br />
1437-1444, tempera op paneel, 88,4 × 53,5 cm, Londen, The National Gallery.<br />
NG4763, © The National Gallery, Londen.<br />
SPIRITUEEL RADICALISME<br />
De eerste zaal van de tentoonstelling toont<br />
vooral het verbeelde geestelijke aspect van<br />
zijn levensloop en denken. Indrukwekkend<br />
in zijn soberheid is Francisco de Zurbarán’s<br />
Franciscus in meditatie (1635‒1639) uit de<br />
collectie van het museum zelf. De heilige<br />
in zijn lompen habijt is verzonken in diepe<br />
meditatie. Het sobere coloriet en de donkere<br />
achtergrond met de scherpe aanlichting van<br />
linksvoor zorgen voor een opperste concentratie<br />
in de voorstelling. Dezelfde zaal toont<br />
verder onder meer Antony Gormley’s grimmige<br />
Untitled (for Francis). Een geabstraheerde<br />
menselijke vorm, gebaseerd op een<br />
gipsafgietsel van Gormly’s eigen lichaam,<br />
versterkt met glasvezel en afgezet met 24<br />
aan elkaar gesoldeerde loden panelen, die<br />
bij nadere beschouwing de vijf stigmata van<br />
Franciscus laten zien. De ondertitel verleent<br />
natuurlijk de verwijzing naar de werkelijke<br />
iconografie. Het beeld was oorspronkelijk<br />
Franciscus<br />
zag de natuur als<br />
spiegel van God.<br />
onderdeel van een reeks van zeven maar<br />
is daaruit losgemaakt door de kunstenaar<br />
zelf. Volgens Gormly zelf gaat het werk ‘over<br />
openheid op alle niveau’s van bestaan. Ik<br />
denk dat je je Franciscus kunt voorstellen als<br />
iemand die zich van de onderlinge afhankelijkheid<br />
van het leven bewust is en op een<br />
eigenaardige manier is hij daarmee heel<br />
eigentijds’. Richard Long is vertegenwoordigd<br />
met twee werken, waaronder A Walk for<br />
Saint Francis, een reeks ervaringen en inzichten<br />
vastgelegd met woorden in een eenvoudig<br />
cirkelvormig patroon. Het werk was een<br />
speciale opdracht voor de tentoonstelling.<br />
VISUELE BIOGRAFIEËN<br />
De panelen van de Sienese schilder Sassetta<br />
afkomstig van de achterzijde van diens beroemde<br />
San Sepolcro-altaarstuk (1437-1444)<br />
zijn onderdeel van een van de bekendste ‘visuele<br />
biografieën’ van Franciscus, in navolging<br />
van de geschreven levensberichten van<br />
Thomas van Celano en de H. Bonaventura.<br />
Het oorspronkelijke altaarstuk was enorm<br />
van afmetingen (ca. 6 bij 5 m) en telde meer<br />
dan zestig panelen, waarvan het museum<br />
een paar kleinere in bezit heeft, afkomstig<br />
van de achterzijde. Aan deze kant zaten de<br />
broeders tijdens de liturgie en konden zij<br />
over het leven van ‘hun’ heilige Franciscus<br />
mediteren. De kleine panelen zijn te zien in<br />
de tweede zaal van de tentoonstelling.<br />
Met de toegenomen populariteit van de<br />
franciscaner beweging nam ook het aantal<br />
minderbroeders toe, zoals Franciscus zijn<br />
volgers noemde. Zij richtten kloosters op<br />
en verspreidden zich over Europa, bouw-<br />
44
Het blijft paradoxaal<br />
dat zoveel kunst is<br />
voortgebracht door<br />
een orde die bewust<br />
de armoede en de<br />
nederigheid zocht.<br />
VERINNERLIJKING<br />
Na het Concilie van Trente bloeide de beeldindustrie<br />
van Rome als bijna nooit tevoren,<br />
die rond Franciscus niet uitgezonderd. De<br />
over decennia uitgestrekte kerkvergadering<br />
(1545-1563) beoogde de misstanden en<br />
misbruiken binnen de katholieke kerk aan<br />
te pakken. Zij stelde verdieping en verinnerlijking<br />
voorop en verder onder meer de<br />
precieze formulering van de theologische<br />
dogma’s. In de vierde zaal is het thema de<br />
nieuwe benadering van de mystieke kant<br />
van Franciscus die uit dit concilie voortkomt.<br />
Bijvoorbeeld El Greco’s H. Franciscus<br />
ontvangt de stigmata (1590‒1595). De vrijwel<br />
tegelijkertijd ontstane vroege Caravaggio<br />
Franciscus in extase laat het aspect zien van<br />
de kunst goed te sterven, als een navolging<br />
van Franciscus die zelf weer is terug<br />
te voeren tot diens navolging van Christus.<br />
De complexiteit van het gedachtengoed<br />
dat achter dit schilderij wordt vermoed is<br />
te groot om kort uit te leggen. Maar hier<br />
volstaat te vermelden dat de kunstenaar, die<br />
later zo bekend werd om zijn chiaroscuro, in<br />
dit meermalen gekopieerde schilderij nauwgezet<br />
Franciscaans gedachtengoed zou hebben<br />
gevolgd, in opdracht van de weldoener<br />
die het schilderij zou hebben laten maken.<br />
Franciscus zag de natuur als spiegel van<br />
God. Alle schepselen werden door hem<br />
‘broeders’ en ‘zusters’ genoemd. Hij zou<br />
zelfs tot de vogels hebben gepredikt. De<br />
hagiografieën willen ook dat hij zelfs een<br />
wolf zou hebben weten over te halen om<br />
de plaatselijke bewoners niet langer aan<br />
te vallen, op voorwaarde dat zij hem van<br />
voedsel zouden voorzien. In zijn hymne die<br />
bekend is onder de titel Zonnelied dankt<br />
hij God voor de broeder zon, zuster maan,<br />
broeder wind, water, vuur en aarde. Het is<br />
de ultieme viering van de schepping.<br />
Franciscus … broeder van het universum?<br />
BEZOEKEN<br />
Saint Francis of Assisi<br />
National Gallery (Ground Floor Galleries)<br />
Londen<br />
06-05 t/m 30-07<br />
den steeds grotere kerken en gaven opdracht<br />
voor beeldende kunst ter decoratie<br />
en inspiratie van de steeds grotere getalen<br />
aan volgelingen. Het blijft een paradoxaal<br />
gegeven dat zoveel kunst is voortgebracht<br />
door een orde die bewust de armoede en<br />
de nederigheid zocht.<br />
In derde zaal is een aantal vroege werken<br />
gewijd aan Franciscus te zien, maar ook<br />
later werk dat hierdoor juist weer werd<br />
geïnspireerd, zoals Sandro Botticelli’s H.<br />
Franciscus met engelen (ca. 1475‒1480). De<br />
getekende Franciscus van chroniqueur<br />
Matthew Paris in diens Chronica maiora<br />
behoren tot de vroegste Engelse, bijna eigentijdse<br />
beeltenissen van Franciscus.<br />
Matthew Paris, Chronica maiora II, c.1240-55, handschrift, Corpus Christi College, University of Cambridge,<br />
© Parker Library, Corpus Christi College Cambridge.<br />
45
Onuitputtelijk<br />
Egypte<br />
Het team van het RMO Leiden tijdens een opgraving op de site van Saqqara. © RMO.<br />
Drie tentoonstellingen in drie<br />
landen: het oude Egypte blijft<br />
fascineren. Nooit eerder waren er<br />
zoveel archeologische ontdekkingen<br />
en expedities. De meeste vondsten<br />
blijven tegenwoordig in Egypte.<br />
De sterke mediatisering ervan lokt<br />
toeristen naar het land van de<br />
farao’s. En dat zet musea er ook<br />
toe aan een nieuwe, dynamischere<br />
koers te varen.<br />
TEKST: GILLES BECHET<br />
Onder het zand van de Egyptische<br />
woestijn lijkt een onuitputtelijke<br />
voorraad objecten<br />
en monumenten uit de verre<br />
oudheid te wachten op ontdekking. Om de<br />
paar weken maken de media melding van<br />
de zoveelste sensationele vondst. Nu eens is<br />
dat het graf van een hoogwaardigheidsbekleder,<br />
dan weer een mummie, een beeld of de<br />
resten van een dorp. Alleen al dit jaar vond<br />
men, in maart, nabij de tempel van Hathor<br />
in Dendera, een glimlachende sfinx met<br />
kuiltjes in de wangen. Wellicht beeldt die een<br />
Romeinse keizer uit. In januari ontdekte men<br />
vier graven van hoogwaardigheidsbekleders<br />
van het hof en een meer dan vierduizend jaar<br />
oude mummie, in de necropolis van Sakkara.<br />
Dit met goud bedekte exemplaar is een van<br />
de oudste en best bewaard gebleven mummies,<br />
buiten de koninklijke.<br />
Wat echter het meest tot de verbeelding<br />
sprak, was de bevestiging van de aanwezigheid<br />
van een negen meter lange en twee<br />
meter brede geheime gang boven de hoofdingang<br />
van de grote piramide van Cheops,<br />
in Gizeh. Men vermoedde al dat die gang er<br />
was, maar nu is er zekerheid dankzij analyses<br />
verricht in het kader van het project<br />
ScanPyramids, waarbij gebruik werd gemaakt<br />
van thermografische instrumenten.<br />
Wat de precieze functie van die gang was,<br />
is nog onbekend. Sommigen denken dat hij<br />
46
en, maar kan ons beter helpen begrijpen<br />
hoe deze constructie werd gebouwd. Wat<br />
de aanwezigheid van een kamer achter de<br />
noordelijke wand betreft, af te leiden uit<br />
een reeks architecturale elementen, daar<br />
bieden de technieken waarover we nu beschikken<br />
geen uitsluitsel over.”<br />
‘Deze ontdekking<br />
zal het aanzien van<br />
de egyptologie niet<br />
veranderen, maar<br />
kan ons beter helpen<br />
begrijpen hoe deze<br />
constructie werd<br />
gebouwd’<br />
LAURENT BAVAY<br />
diende als afvoerkanaal bij de bouw, maar<br />
wat de onderzoekers vooral intrigeert,<br />
is wat verborgen zit achter de muur aan<br />
het einde van die gang. “We weten dat de<br />
piramide een complexe structuur bevat”,<br />
zegt Laurent Bavay, die Egyptische archeologie<br />
doceert aan de Université Libre de<br />
Bruxelles (ULB). “Deze ontdekking zal het<br />
aanzien van de egyptologie niet verande-<br />
NIEUWE BENADERING<br />
De vele ontdekkingen van de laatste jaren<br />
zijn deels te verklaren door het toegenomen<br />
aantal archeologische missies in<br />
Egypte. Momenteel zijn dat er iets minder<br />
dan driehonderd, meer dan drie keer zoveel<br />
als enkele decennia geleden. Er zijn<br />
de missies van landen die wat dat betreft<br />
een lange traditie hebben, zoals Frankrijk,<br />
Groot-Brittannië, België, <strong>Nederland</strong>,<br />
Duitsland en de Verenigde Staten, maar in<br />
Egypte zien we nu ook steeds meer universitaire<br />
teams uit Zuid-Amerikaanse landen,<br />
zoals Mexico, Brazilië en Argentinië.<br />
De veelheid en de kwaliteit van de vondsten<br />
is ook te danken aan het klimaat en<br />
de geografische ligging. Het warme en<br />
droge klimaat van de woestijn is ideaal om<br />
vergankelijke materialen als hout, stoffen<br />
en verf langdurig te bewaren. “Een en<br />
ander heeft ook te maken met de manier<br />
waarop de bevolking verspreid is over het<br />
grondgebied”, weet Arnaud Quertinmont,<br />
conservator van de Egypte-afdeling van het<br />
Koninklijk Museum van Mariemont. “Kleine<br />
steden en dorpen hebben een minder<br />
nefaste impact gehad op de overblijfselen<br />
in wat men Midden-Egypte noemt. Door<br />
klimaatverandering waren mensen soms<br />
Armband van Chechonq II, Egypte, Derde Tussenperiode, 22e dynastie, goud, carneool, lapis lazuli.<br />
© Werelderfgoed tentoonstellingen. Foto: Sandro Vannini. Laboratoriorosso.<br />
Vrouwenbeeld, bekend als De dame van Brussel,<br />
Egypte, 3e dynastie, kalksteen. Brussel, Musea voor<br />
Kunst en Geschiedenis, inv. E.00752.<br />
gedwongen oasen te verlaten en dichter bij<br />
de Nijl te gaan wonen. Er is dus nog zeer<br />
veel te ontdekken in de woestijn.”<br />
Is het aantal archeologische missies sterk<br />
toegenomen, de aanpak en het doel ervan<br />
zijn ingrijpend veranderd. Volgens Bavay<br />
vind je als archeoloog vaak niet wat je<br />
zocht, maar zijn de plaatsen waar archeologen<br />
tegenwoordig hun aandacht op richten<br />
niet dezelfde als die waar hun collega’s<br />
een halve eeuw of langer geleden belangstelling<br />
voor koesterden. “De thema’s van<br />
het onderzoek worden beïnvloed door<br />
de tijdgeest en de evolutie van de wetenschap,<br />
met speciale aandacht voor de klimaatverandering,<br />
bijvoorbeeld”, zegt hij.<br />
De in musea tentoongestelde objecten<br />
hebben betrekking op maximaal dertig<br />
procent van de toenmalige bevolking, met<br />
name de leidende klasse en de elites, aldus<br />
Quertinmont. “Tegenwoordig is er meer<br />
belangstelling voor de bevolking en de<br />
woonomstandigheden. Wat mij fascineert<br />
aan de piramiden zijn de mensen die ze<br />
hebben gebouwd, hun vakkennis, hun vindingrijkheid<br />
en wat het hen heeft gekost.”<br />
47
‘We leggen<br />
verbanden tussen<br />
diverse, wereldwijd<br />
verspreide objecten,<br />
om zicht te<br />
krijgen op hun<br />
oorspronkelijke<br />
context’<br />
LARA WEISS<br />
Kist van Ramses II, laat 18e dynastie, cederhout. Werelderfgoed-tentoonstellingen.<br />
Foto: Sandro Vannini, Laboratoriorosso.<br />
FUNERAIRE DORPEN<br />
Men denkt nu dat de val van het Oude<br />
Rijk (2700-2200 v.C.) grotendeels te wijten<br />
was aan het veranderende klimaat en de<br />
sociale beroering die daarvan het gevolg<br />
was. Wanneer we de twee wetenschappers<br />
vragen wat voor hen de opmerkelijkste<br />
ontdekking van de laatste jaren is, luidt<br />
het antwoord in beide gevallen – zonder<br />
verrassing – de groepen van woningen.<br />
Bavay is gefascineerd door de Lost Golden<br />
City, in april 2021 ontdekt in Luxor. De stad<br />
werd gebouwd omstreeks 3400 v.C., ten tijde<br />
van Amenophis III, en lijkt plots te zijn<br />
verlaten. “Men heeft er muren van leemsteen<br />
ontdekt die tot aan de bovendorpel<br />
reiken, en verder kruiken en meubelen”,<br />
zegt hij. “Enkel de mensen ontbreken.”<br />
Quertinmont vertelt over de opgraving,<br />
in 2019, van een door handwerkslieden<br />
bewoond dorp in Luxor, in de Vallei der<br />
Apen. De site telt dertig ateliers waar voor<br />
de piramiden bestemde grafmeubelen<br />
werden vervaardigd en opgeslagen: “Dat<br />
haalde de voorpagina’s niet, maar het is<br />
wel bijzonder interessant. Men had kunnen<br />
denken dat de site voorbestemd was<br />
voor graven, maar er woonden en werkten<br />
daar handwerkslieden.”<br />
Sinds 2009 neemt Bavay deel aan archeologisch<br />
onderzoek in de Thebaanse necropolis<br />
in Luxor. Een gezamenlijk team van de<br />
ULB en de ULiège onderzoekt ‘privégraven’<br />
van hoogwaardigheidsbekleders van het<br />
hof. Het doel bestaat erin de geschiedenis<br />
en de functie van die graven te achterhalen,<br />
dankzij het vinden van zeer nauwkeurige<br />
aanwijzingen op wanden en scherven van<br />
aardewerk. Bavay: “We slagen erin de bouw<br />
tot op een jaar na te volgen. We hebben<br />
zelfs de naam gevonden van een vakman<br />
die de pijlers heeft versierd.” Al zijn de archeologen<br />
nu geen ‘schattenjagers’ meer en<br />
hebben ze veel meer belangstelling voor de<br />
levensomstandigheden en de context, toch<br />
kan een opgravingscampagne nog altijd<br />
tienduizenden objecten opleveren, soms<br />
van uitmuntende kwaliteit, zowel historisch<br />
als esthetisch gezien. De meeste van die<br />
objecten worden ondergebracht in speciale<br />
48
ewaarplaatsen voor Egyptische antiquiteiten,<br />
waar lokale museumconservators geregeld<br />
de mooiste stukken komen uitkiezen<br />
om er hun collecties mee te verrijken.<br />
KRIMPENDE MARKT<br />
Het zijn objecten die nooit op de markt<br />
zullen verschijnen of naar collecties van<br />
grote musea buiten Egypte zullen gaan.<br />
In Mariemont, waar het publiek nog altijd<br />
even gepassioneerd is voor de Egyptische<br />
collecties (er komen zelfs bezoekers van<br />
heinde en verre) is een uitbreiding van de<br />
collecties geen must. Quertinmont: “De<br />
prijs van de interessantste stukken op de<br />
markt gaat ons budget ver te boven.” In<br />
2022 kocht het museum niettemin twee<br />
stukken aan, met name muntstukken uit<br />
de Grieks-Romeinse tijd, om een lacune<br />
in zijn collecties aan te vullen, en verder<br />
ook een klein bas-reliëf uit de collectie van<br />
Adolphe Stoclet (1871-1949), omdat die<br />
goed bevriend was met Raoul Warocqué<br />
(1870-1917), de stichter van het museum.<br />
Gezien de krimpende markt hebben de<br />
musea gekozen voor een beleid van uitwisseling<br />
en bewaargeving om hun collecties<br />
nieuw leven in te blazen. “Tegenwoordig<br />
hebben we objecten in bewaring van het<br />
MAS in Antwerpen, dat zijn Egyptische<br />
stukken niet langer tentoonstelt, en van<br />
het RMO in Leiden”, vertelt Quertinmont.<br />
“Zelf lenen we ook stukken uit, want<br />
we hebben er véél. Die bewaargeving is<br />
een win-winoperatie, omdat een object<br />
fungeert als een ambassadeur van het museum<br />
waaruit het komt.”<br />
BREDERE KIJK<br />
In 2016 heeft het Rijksmuseum van Oudheden<br />
(RMO) de presentatie van zijn vaste<br />
collectie Egyptische oudheden volledig<br />
herzien, door zich met name toe te spitsen<br />
op de topstukken. “Tegenwoordig reizen<br />
mensen vlotter en dus is het interessanter<br />
over onze collectie te praten, uit te leggen<br />
hoe die tot stand is gekomen, waarom<br />
sommige stukken erin zitten en andere<br />
niet”, verduidelijkt Lara Weiss, conservator<br />
van de collecties Egypte en Nubië in het<br />
RMO. “Een van de belangrijkste taken van<br />
een museum bestaat er nu in verbanden<br />
te leggen tussen de verschillende objecten<br />
van dezelfde site die verspreid zitten over<br />
de wereld en proberen zicht te krijgen op<br />
hun oorspronkelijke context.”<br />
De vaste collectie van het museum is weliswaar<br />
nog steeds gefocust op de artistieke<br />
kwaliteiten van de objecten, maar de instelling<br />
heeft een tijdelijke tentoonstelling<br />
op touw gezet om te laten zien dat de aard<br />
van de opgravingen in Sakkara, in samenwerking<br />
met het Museo Egizio in Turijn,<br />
op de site van het graf van Meryneith (een<br />
koningin van het Nieuwe Rijk) wel degelijk<br />
veranderd is sinds de 19e eeuw. Weiss: “De<br />
opgravingen van het Leidse team begonnen<br />
als een zoektocht naar begraafplaatsen<br />
uit het Nieuwe Rijk, maar nu hebben<br />
we een bredere kijk, waarbij we nagaan<br />
hoe religie het milieu en de samenleving<br />
van toen heeft beïnvloed en hoe, op hun<br />
beurt, de samenleving en de milieuproblemen<br />
de dynamische culturele geografie<br />
van de site hebben gevormd.”<br />
Quertinmont besluit, filosofisch: “We zijn<br />
vertrouwd met Egypte omdat we er al<br />
tweeduizend jaar contact mee hebben en<br />
toch intrigeert dat land ons nog steeds.<br />
Het maakt indruk door zijn relatie met de<br />
dood en het hiernamaals, en door de rol<br />
die de natuur en de dieren spelen in zijn<br />
grote mythen. Het is een denkwijze die ons<br />
volkomen vreemd is en die verbluffend<br />
mooie objecten heeft voortgebracht.”<br />
BEZOEKEN<br />
Expeditie Egypte<br />
Museum voor Kunst en Geschiedenis<br />
Brussel<br />
www.artandhistory.museum<br />
t/m 01-10<br />
Ramsès. L’or des Pharaons<br />
Grande Halle de La Villette, Parijs<br />
www.expo-ramses.com<br />
t/m 06-09<br />
Egypte. Collectie van wereldfaam<br />
RMO, Leiden<br />
www.rmo.nl<br />
doorlopend<br />
Reliëf van koningin Tiyi, echtgenote van Amenophis III, Egypte, 18e dynastie, kalksteen. Brussel, Musea<br />
voor Kunst en Geschiedenis, inv. E.02157.<br />
49
Superstar<br />
Philippe Starck<br />
Prototype Pat Conley I-stoel, 1983, gelakt metaal en rubberdraad, 60 x 55 x 71 cm, Jousse Entreprise, collectie Centre Pompidou MNAM/CCI. Foto: Maxime Champion.<br />
50
Met Philippe Starck rijst er<br />
een ‘nieuwe’ ster aan het<br />
designfirmament, dat wil zeggen:<br />
voor verzamelaars. Zijn creaties uit<br />
de jaren tachtig groeien uit tot de<br />
nieuwe musthaves. Intussen kijkt<br />
de Franse sterontwerper zelf vooral<br />
naar de toekomst en verbeeldt hij<br />
het Parijs van zijn dromen.<br />
TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />
Met ontwerpen als de sculpturale<br />
citroenpers Juicy Salif voor Alessi<br />
of de emblematische Louis<br />
Ghost-stoel voor Kartell behoort<br />
Philippe Starck (°1949, Parijs) ongetwijfeld tot<br />
de meest beroemde hedendaagse designers.<br />
Ook tijdens de jongste meubelbeurs in Milaan<br />
lanceerde hij nog industriële ontwerpen.<br />
En voor Musée Carnavalet in Parijs bedacht<br />
hij de tentoonstelling Paris est pataphysique.<br />
Twintig jaar na zijn overzichtstentoonstelling<br />
in het Centre Pompidou neemt Starck bezoekers<br />
van dit museum mee op een imaginaire,<br />
dromerige trip door de lichtstad, die geschiedenis<br />
vermengt met fictie.<br />
“In het creëren van een compleet universum<br />
is Starck bijzonder sterk”, vindt<br />
galeriehouder Matthias Jousse van Jousse<br />
Enterprise. “Hij mag het concept van de<br />
boetiekhotels op zijn naam schrijven en<br />
innoveerde eveneens de sector van luxejachten.<br />
Terwijl Jean Prouvé bekendstaat<br />
om zijn uitgekiend gebruik van materialen,<br />
vormen ongewone projecten de kern van<br />
Starcks ontwerpen. Zo ontwikkelde hij<br />
voor 3Suisses onder meer La maison coffret<br />
(1994), waarmee mensen een plan – en<br />
daarmee het recht om dat huis te bouwen<br />
– kochten. Humor, eigenzinnigheid en een<br />
onverwachte visie vormen zijn kracht.”<br />
Ook galeriehouders Paul Bourdet en Charlotte<br />
Ketabi-Lebard organiseerden recent een<br />
tentoonstelling met het werk van Starck, dat<br />
ze sinds enkele jaren verzamelen. “Terwijl<br />
theatraliteit en humor in elke periode van<br />
zijn werk aanwezig zijn, bezit elk decennium<br />
ook eigen karakteristieken”, vertellen ze.<br />
“Zo kenmerkt zijn werk uit de jaren tachtig<br />
zich door een grote vrijheid, een subversieve<br />
geest en een beperkt gebruik van middelen.<br />
In de jaren negentig ligt de klemtoon meer<br />
op een ecologisch bewustzijn, de ontdekking<br />
Stoel Miss Dorn, ca. 1982, Edition Disform, Spanje, structuur in zwart gelakte metalen buizen, zitting in<br />
zwart leder of stof, 70 x 53 x 48 cm, Ketabi Bourdet. © Studio Shapiro.<br />
van plastic en organische vormen.”<br />
Bourdet: “Dat onze galerie zich vooral op<br />
de jaren tachtig en begin negentig concentreert,<br />
heeft te maken met de afstand in tijd<br />
die nodig is om stukken als vintage en historisch<br />
te kunnen beschouwen. Bovendien<br />
wordt er altijd gezegd dat je zo’n dertig jaar<br />
nodig hebt om een stijl te herontdekken. De<br />
iets oudere verzamelaars herbeleven een<br />
stukje van hun jeugd, terwijl de jongeren de<br />
leefwereld van hun ouders leren kennen.”<br />
VISIONAIR EN SCULPTURAAL<br />
Hoewel Starck onze materiële wereld<br />
enerzijds als onbestaande of als een geestverschijning<br />
beschouwt, omdat alles is<br />
samengesteld uit miniscule, voortdurend<br />
in beweging zijnde deeltjes, toont de tentoonstelling<br />
in Musée Carnavalet hoe de designer<br />
zijn stempel op Parijs heeft gedrukt.<br />
Zo ontwierp hij het mytische Café Costes<br />
(1984) en de nachtclub Les Bains-Douches<br />
‘Ongewone<br />
projecten vormen<br />
de kern van<br />
Starcks ontwerpen’<br />
MATTHIAS JOUSSE<br />
(1978). Voor het café ontwierp Starck een<br />
schelpvormige stoel met slechts drie poten<br />
in plaats van de conventionele vier. Deze<br />
ging in productie bij het Italiaanse Driade.<br />
Jousse: “In onze vorige show boden we een<br />
prototype van die stoel uit 1984 aan voor<br />
70.000 euro. Ook van andere iconische projecten<br />
uit die periode toonden we prototypes:<br />
een stoel van het Royalton hotel in New<br />
York en de geraffineerde Phil Lizner-barkruk<br />
van het Manin-restaurant in Tokio. Het was<br />
51
‘Oudere verzamelaars<br />
herbeleven een stukje<br />
van hun jeugd en<br />
jongeren leren de<br />
leefwereld van hun<br />
ouders kennen’<br />
PAUL BOURDET<br />
in het Royalton dat ik als tiener het genie<br />
van Starck ontdekte. Wat hij maakte was en<br />
is nog steeds bijzonder hedendaags.”<br />
“Volgens Bourdet maakt de sculpturale<br />
kracht de stukken uit deze vroege periode<br />
bijzonder. “Zoals de Phil Lizner, of andere<br />
stukken in gegoten aluminium”, zegt hij.<br />
“Daarnaast hou ik van deze stukken omdat<br />
ze het begin markeren van zijn oeuvre,<br />
maar ook vrij zeldzaam zijn.”<br />
Zelf zei Starck daarover aan Artnet: “Wat<br />
fascinerend is, is dat de stukken zonder middelen<br />
zijn gemaakt. We hadden geen geld,<br />
niemand geloofde in ons, er was geen sprake<br />
van een investering en we produceerden<br />
de stukken zelf. Het was een ongelooflijk<br />
avontuur.” Een mooi voorbeeld daarvan is de<br />
lamp Easylight (ca. 1979), ontworpen voor<br />
de nachtclub Les Bains-Douches, die aan<br />
het werk van Dan Flavin doet denken. De<br />
gewilde anonimiteit ervan en het feit dat je<br />
deze kon vastpakken om ermee te dansen<br />
zorgden ervoor dat de lamp vaak werd gefotografeerd.<br />
Met zijn visionaire interieurs drukte Starck<br />
zijn stempel op de jaren tachtig. Dankzij zijn<br />
innovatieve ontwerpen behoort hij nu tot de<br />
belangrijkste vaandeldragers van de popularisering<br />
van design. De liefde voor onderzoek<br />
van materialen, futuristische vormen en het<br />
werken voor de massa kreeg hij mee van zijn<br />
vader, een aeronautisch ingenieur.<br />
NIEUW AVONTUUR<br />
Maar die massaproductie doet ook vragen<br />
rijzen over welke stukken al dan niet verzamelbaar<br />
zijn. Bovendien is het concept<br />
van verzamelen in een geglobaliseerde<br />
markt, zowel institutioneel als privaat, veel<br />
sterker ingeburgerd dan vroeger. Ketabi-<br />
Lenard ziet nog kansen: “Dankzij de efficiënte<br />
verzamelpolitiek zijn de Franse<br />
museumcollecties inderdaad al goed voorzien<br />
van stukken. Maar musea kunnen niet<br />
alles aankopen en Starck heeft bijzonder<br />
veel geproduceerd, dus er zijn zeker nog<br />
voldoende interessante stukken op de<br />
markt. Aangezien Starck naar aanleiding<br />
Phil Lizner-barkruk, 1987, aluminium, 74 x 43 x 50 cm, Edition Cassina Japon, Jousse Entreprise, collectie<br />
Centre Pompidou MNAM/CC.I Foto: Fabrice Gousset.<br />
Easylight-lamp, 1979, kunststof, metalen net, rubber,<br />
143 x 6 cm, Edition Electrorama, Ketabi Bourdet.<br />
© Studio Shapiro.<br />
52
De massaproductie<br />
doet vragen<br />
rijzen over welke<br />
stukken al dan niet<br />
verzamelbaar zijn.<br />
Prototype Pratfall, 1984, hout, zwart gelakt metaal en stof, 86 x 61 x 85 cm, Jousse Entreprise, collectie<br />
Mobilier National. Foto: Fabrice Gousset.<br />
van zijn grote retrospectieve in het Centre<br />
Pompidou in 2003 heel veel stukken aan<br />
dat museum heeft geschonken, komen<br />
onze stukken niet rechtstreeks uit zijn<br />
studio. We kopen de stukken bij private<br />
verzamelaars of bij fabrikanten met wie<br />
Starck heeft samengewerkt.”<br />
Jousse Entreprise, dat in zijn meest recente<br />
show onder meer de Pat Conley II-stoel<br />
(1983), de Dr Sonderbar-stoel (1983), de Miss<br />
Dorn-stoel (1982), de Wendy Wright-stoel<br />
(1986) en de Canapé Prince de Fribourg et<br />
Treyer (ca. 1987) – die verkocht werd voor<br />
65.000 euro – toonde, zoekt ook al sinds jaren<br />
naar stukken via tussenpersonen zoals Ian<br />
Schrager, de man van de iconische club Studio<br />
54 in New York. Jousse: “Starck ontwierp<br />
voor hem de Starck Club en het Paramount<br />
Hotel in Dallas, waarvan we onder meer<br />
een solifleur hebben. Aangezien onze vorige<br />
show zo goed als uitverkocht was, tonen we<br />
slechts enkele stukken op Design Miami in<br />
Basel. Daarnaast bereiden we een nieuwe<br />
tentoonstelling voor, met onder meer stukken<br />
uit de collectie van Jean-Paul Gaultier,<br />
een ander icoon uit de jaren tachtig.”<br />
Niet alleen in galeries maar ook in veilinghuizen<br />
duiken stukken van Philippe Starck<br />
op. “Zoals steeds hinkt de markt van de<br />
veilinghuizen een beetje achterop”, merkt<br />
Boudet op. “In eerste instantie zijn het de<br />
galeriehouders die verzamelaars attent<br />
maken op het belang van een ontwerper<br />
en hen kennis bijbrengen. Al zijn er de<br />
laatste maanden wel al enkele records<br />
gebroken. Zo werd de spiegel Tom Double<br />
(1990) voor 3Suisses, waarvan er drie<br />
exemplaren gekend zijn, verkocht voor<br />
32.500 euro door het Parijse Maison RC.”<br />
Daarnaast komen er bij veilinghuizen vaak<br />
meer recente stukken op de markt, zoals de<br />
zwarte kristallen kroonluchter Lustre Zénith<br />
(2006), die in 2006 bij Artcurial van eigenaar<br />
wisselde voor zo’n 60.000 euro. Ondanks<br />
deze hoge prijzen zijn er ook meer toegankelijke<br />
stukken. Ketabi-Lebard: “Vooral<br />
objecten die geen commercieel succes bleken,<br />
en daardoor nu zeldzaam zijn, behoren<br />
tot de meest gezochte. Zo zijn de stukken<br />
die Starck Product of 3Suisses uitbrachten<br />
belangrijk, omdat ze de origines van het<br />
oeuvre van Starck vertegenwoordigen. Ook<br />
de lamp Easylight behoort hiertoe.”<br />
Toch moet ook wie minder zeldzame<br />
stukken van Starck heeft niet wanhopen.<br />
Bourdet: “Wat design bijzonder maakt, is<br />
dat het functioneel is en dat je er dus in<br />
eerste instantie graag mee moet willen<br />
leven. Tegelijk evolueert de markt voor<br />
Starck gunstig en is hij historisch bijzonder<br />
belangrijk, waardoor ik vermoed dat<br />
het avontuur nog maar pas begonnen is.”<br />
Ook Jousse is die mening toegedaan: “Terwijl<br />
Jean Prouvé alleen bekend was bij de echte<br />
liefhebbers, kennen veel meer mensen Philippe<br />
Starck. Zijn belang kan dus niet onderschat<br />
worden, en dat zal de prijzen, die nu<br />
schommelen tussen 1000 en 50.000 euro, positief<br />
beïnvloeden. Hoewel Starck zich vooral<br />
op de toekomst wil concentreren, heeft hij<br />
wel alle stukken uit onze expo gevalideerd.<br />
Ook dat draagt bij aan hun waarde.”<br />
BEZOEKEN<br />
Philippe Starck. Paris est pataphysique<br />
Musée Carnavalet<br />
Parijs<br />
www.carnavalet.paris.fr<br />
t/m 27-08<br />
53
Cultuursnuiven in Parijs<br />
U was wellicht al vaker in Parijs. Maar misschien beperkten uw<br />
bezoeken zich enkel en telkens weer tot de gekende namen.<br />
<strong>COLLECT</strong> ging u voor en stelt dit opmerkelijk lijstje samen.<br />
Laat het Louvre en Orsay eens links liggen en kies voor deze<br />
bijzonder ervaren adresjes.<br />
Musée Victor Hugo<br />
De Maraiswijk in het vierde arrondissement<br />
blijft een van de hippere en meest<br />
levendige quartiers in Parijs, waar vooral<br />
modieuze boetieks en galerieën te vinden<br />
zijn. Op museaal vlak is er voldoende om<br />
één weekend te vullen: het Musée Picasso<br />
dat zo’n 5.000 werken van de beroemde<br />
Spaanse kunstenaar huisvest, het aan<br />
Parijs gewijde Musée Carnavalet, waar<br />
Philippe Starck op dit moment zijn band<br />
met de Franse hoofdstad op ‘patafysische’<br />
wijze belichaamt, Musée Cognacq-Jay en<br />
het Musée de la Chasse en de la Nature,<br />
waar je op een diervriendelijke en verrassende<br />
plek belandt. Maar in de hoek van<br />
het mooiste en oudste plein in de Marais,<br />
Place des Vosges, schuilt wellicht voor<br />
velen een echte onbekende tempel: het<br />
maison Victor Hugo. Verborgen achter de<br />
prachtige rode en crèmekleurige baksteenarchitectuur<br />
schuilt hier, in het herenhuis<br />
Rohan-Guémenée, het appartement van<br />
Victor Hugo. Hij huurde het van 1832 tot<br />
1848 en schreef er verschillende van zijn<br />
meesterwerken. Niet minder dan 50.000<br />
voorwerpen illustreren het leven van de<br />
auteur van Les Miserables. Bij het doorlopen<br />
van de verschillende vertrekken treed<br />
je letterlijk in zijn voetsporen: van de rode<br />
kamer waarin je op academische wijze zijn<br />
Parijse jaren herbeleeft, via de eetkamer en<br />
de antichambre naar de met behulp van<br />
Siegfried Bring ingerichte Chinese salon.<br />
Zijn artistieke talenten komen ruimschoots<br />
aan bod in tekeningen en schilderijen<br />
maar ook meubelen, waar hij een<br />
eigen draai aan gaf. Het recent toegevoegde<br />
theehuis met uitzicht op de binnentuin,<br />
die eindelijk zijn fontein – weliswaar een<br />
replica – terug heeft, en de tijdelijke exposities<br />
maken deze plaats tot een heerlijke<br />
oase midden in Parijs.<br />
La Maison De Victor Hugo fête ses 120 ans<br />
6 Pl. des Vosges<br />
Parijs IVe<br />
www.maisonsvictorhugo.paris.fr<br />
10-05 t/m 03-09<br />
Musée Cognacq-Jay<br />
Beleef je de Parijse sfeer meestal op straat, het<br />
loont de moeite om ook achter de gevels cultuur<br />
en geschiedenis te ontdekken. Zoals in<br />
een van de oudste gebouwen van de Marais:<br />
Hôtel Donon, waar het Musée Cognacq-Jay is<br />
gevestigd. Ernest Cognacq en Louise Jay, een<br />
weeskind en verkoopster, openden in 1870<br />
La Samaritaine en lieten het uitgroeien tot<br />
een van de mooiste en meest spectaculaire<br />
warenhuizen in Parijs, in 2021 in zijn volle artdecoglorie<br />
hersteld. Het opgebouwde fortuin<br />
staken de Cognacq-Jays in een museale kunstcollectie<br />
met uitzonderlijke werken van 17e en<br />
18e-eeuwse kunstenaars, onder wie Watteau,<br />
Fragonard, Rembrandt en Canaletto. Samen<br />
met objets d’art, porselein, krakend parket,<br />
moulures, bladgoud, marmeren schoorstenen,<br />
kandelaars, weelderige rococospiegels,<br />
wandtapijten, imposante kroonluchters en<br />
meubelen vormen ze het interieur van een rijk<br />
gedecoreerde woning uit de Verlichting.<br />
© Musée Cognacq-Jay.<br />
Foto : Pierre Antoine.<br />
8 rue Elzévir<br />
Parijs IIIe<br />
museecognacqjay.paris.fr<br />
54
Musée Zadkine<br />
© R.V.<br />
© Musée Victor Hugo. Foto: Pierre Antoine.<br />
Vlakbij de Jardin du Luxembourg, in de rue d’Assas, ligt het<br />
huis met tuin en atelier van Ossip Zadkine (1890-1967). In<br />
ongeveer vijf zaaltjes herleeft de Russische beeldhouwer via<br />
foto’s en kleinere beelden, van kubisme tot abstracte kunst.<br />
Bewonder de gestileerde hoofden in verschillende steensoorten,<br />
meer barokke beelden, stukken geïnspireerd door de<br />
oude Grieken en torso’s van verschillende houtsoorten. In de<br />
rustige, ingesloten tuin, waar het atelier verscholen is onder<br />
klimop, staan ook verschillende andere werken, waaronder<br />
zijn laatste uit 1964: een eerbetoon aan de broers Van Gogh<br />
(ook als grotere versie te zien in Zundert), een Orphée en<br />
verschillende studies van La ville détruite, het oorlogsbeeld<br />
op Plein 1940 aan de Leuvehaven in Rotterdam dat dit jaar<br />
precies 70 jaar geleden werd onthuld. Ter gelegenheid van<br />
dit jubileum publiceerden de <strong>Nederland</strong>se ambassade in<br />
Frankrijk en het Zadkine Museum in Parijs in februari een<br />
‘open call’ voor <strong>Nederland</strong>se beeldend kunstenaars.Winnaar<br />
van de Open Call is Rozemarijn Westerink met haar voorstel<br />
Rêves en ligne. Haar ambitie om met stop-motion technieken<br />
een animatiefilm te maken waarin zij de tuin van het Zadkine<br />
Museum, een teken van hoop en genezing, contrasteert met<br />
de wanorde van The Destroyed City sprak de jury erg aan. Het<br />
werk van Rozemarijn Westerink zal de hele zomer te zien zijn<br />
in het Zadkine Museum.<br />
100bis Rue d’Assas<br />
Parijs VIe<br />
www.zadkine.paris.fr<br />
© Musée Bourdelle.<br />
Musée Bourdelle<br />
In een gesprek over beeldhouwkunst in het<br />
Parijs van het begin van de vorige eeuw vallen<br />
al gauw twee namen op: Auguste Rodin<br />
en zijn leerlinge, model en maîtresse Camille<br />
Claudel. Maar die van een andere leerling<br />
mag ook niet vergeten worden. Dat is Émile-Antoine<br />
Bourdelle (1861-1929), die bijna<br />
even hoge ogen gooide als zijn leermeester.<br />
Evenals Rodin kreeg hij een eigen museum.<br />
Het ontstond een aantal jaren na Bourdelles<br />
dood en is dus wat moderner van opzet.<br />
Men koos voor een combinatie van toonzalen<br />
met het 19e-eeuwse woonhuis annex<br />
atelier van de beeldhouwer. Na kennis<br />
genomen te hebben van diens spectaculair<br />
monumentaal werk, kun je je terugtrekken<br />
in de intieme werkruimte waarin het grotendeels<br />
tussen 1894 en 1929 is ontstaan.<br />
Of mijmer wat tussen de beelden in de tuin<br />
achter het woonhuis. Naast de vrij forse stenen<br />
en vooral bronzen sculpturen vallen de<br />
tientallen portretten op die Bourdelle van<br />
Beethoven heeft gemaakt. Eigenlijk zouden<br />
die, ondanks dat ze gewichtig zijn, op geen<br />
piano mogen ontbreken. Het Musée de<br />
Bourdelle ligt niet ver van het Gare Montparnasse.<br />
En wat menigeen zal aanspreken:<br />
het is gratis toegankelijk.<br />
Philippe Cognée. La peinture d’après<br />
18 Rue Antoine Bourdelle<br />
Parijs XVe<br />
www.bourdelle.paris.fr<br />
t/m 16-07<br />
55
Musée de la Vie Romantique<br />
Foto: Pierre Antoine.<br />
Dit is ongetwijfeld een van de mooiste en minst<br />
bekende juwelen van de Lichtstad. Het Hôtel Scheffer-<br />
Renan in het 9e arrondissement, in het hart van<br />
de wijk Nieuw Athene, herbergt het Musée de la<br />
Vie Romantique de la Ville de Paris. Een laan met<br />
eeuwenoude bomen leidt naar een charmant paviljoen<br />
in Italiaanse stijl voor een geplaveide binnenplaats<br />
en een tuin vol rozen en seringen. De <strong>Nederland</strong>se<br />
schilder en beeldhouwer Ary Scheffer (1795-1858)<br />
woonde hier van 1830 tot aan zijn dood. Hij liet<br />
aan weerszijden van de binnenplaats twee ateliers<br />
bouwen: een om te werken en les te geven, het andere<br />
om te wonen en zich te vermaken. Het intellectuele<br />
en artistieke Tout-Paris van de Julimonarchie<br />
bezocht het ‘Chaptal-vertrek’, zoals buurtbewoners<br />
Delacroix, George Sand en Chopin, maar ook Liszt,<br />
Rossini, Tourgueniev, Dickens, Berlioz, Gounod...<br />
De uitzonderlijke plek, onderhouden door dochter<br />
Cornelia Scheffer-Marjolin en later achternicht<br />
Noémi, dochter van de filosoof Ernest Renan, was<br />
gedurende honderdvijftig jaar de thuisbasis van<br />
een familie die zich volledig toelegde op kunst en<br />
literatuur. De stad Parijs werd beheerder in 1983 en<br />
eigenaar in 2007. Dankzij de hulp van de decorateur<br />
Jacques Garcia heeft de museografische oriëntatie<br />
het mogelijk gemaakt een harmonieus historisch<br />
kader te reconstrueren om de Romantische periode<br />
op te roepen, met name door tentoonstellingen van<br />
hedendaagse kunstenaars. In de theesalon Rose<br />
Bakery, het hele jaar geopend, kunnen de bezoekers<br />
genieten van de tuin en de serre. Een boekhandel<br />
maakt het aanbod compleet.<br />
Musée Cernuschi<br />
Het in 1898 geopende Cernuschi-museum werd oorspronkelijk<br />
opgericht dankzij een legaat van de collecties van Henri Cernuschi.<br />
Historisch gezien was het het tweede museum gewijd aan<br />
Aziatische kunst in Frankrijk en het vijfde in Europa met Chinese<br />
kunst. Het museum is gehuisvest in het voormalige privéherenhuis<br />
van de schenker, in een doodlopende straat die naar<br />
de ingang van het Parc Monceau leidt. Tussen 2001 en 2005 werd<br />
het volledig gerenoveerd. Musée Cernuschi, met meer dan 15.000<br />
werken in bezit, heeft een van de vijf belangrijkste collecties Chinese<br />
kunst, met name bronzen, in Europa, en toont uniek werk<br />
van schilders die representatief zijn voor het keizerlijke China, van<br />
de Ming- tot de Qing-dynastie, en van Chinese kunstenaars die in<br />
de 19e en 20e eeuw in Parijs woonden. Maar het meest indrukwekkende<br />
stuk is ongetwijfeld de Meguro Boeddha, een kolossaal<br />
Japans brons uit de 18e eeuw. De majestueuze boeddha, gekocht<br />
door Cernuschi tijdens een reis naar het Verre Oosten, pronkt in<br />
het hart van het gebouw. Het museum viert dit jaar het 150e jubileum<br />
van zijn terugkeer uit Azië in 1873.<br />
François Pétrovitch. Aimer. Rompre<br />
www.museevieromantique.paris.fr<br />
t/m 10-09<br />
Kim Tschang-Yeul. La goutte et le trait<br />
7 Avenue Vélasquez<br />
Parijs VIIIe<br />
www.cernuschi.paris.fr<br />
t/m 30-07<br />
© Paris Musées. © R.V.<br />
56
Foto: Didier Plowy. © CMN.<br />
Hôtel de la Marine<br />
In juni 2021 werd op nummer 2 van het<br />
Place de la Concorde een nieuw museum<br />
geopend, dat door kenners al snel ‘Petit<br />
Versailles’ werd genoemd. Curieus, vanwege<br />
de naam ‘Hôtel de la Marine’. Die naam is<br />
dan ook eigenlijk foutief. Het ministerie van<br />
marine is namelijk al in 2015 vertrokken,<br />
waarna het gebouw werd gerestaureerd. Dit<br />
paleisachtige gebouw had in de 18e eeuw<br />
een totaal andere bestemming: het was<br />
sinds 1765 de Garde-Meuble de la Couronne,<br />
de tijdelijke bewaarplaats van de overtollige<br />
paleismeubelen. Helaas zijn al die meubelen<br />
sinds 1789 via veilingen verdwenen, want<br />
revoluties kosten nu eenmaal ook geld.<br />
Maar Fransen zouden geen Fransen zijn, als<br />
ze die oude glorie niet terug konden roepen.<br />
Dus schitteren wanden en plafonds weer<br />
als vanouds van het verguldsel en hangen<br />
overal kristallen kroonluchters. Het appartement<br />
van de vroegere intendant ziet er met<br />
zijn meubelen en decoraties uit zoals het<br />
ooit geweest is; hij zou het met zijn familie<br />
zo weer kunnen betrekken. Er ligt nog oude<br />
vloerbedekking en het gedeelte waar de bezoeker<br />
over mag lopen is zo perfect daaraan<br />
aangepast, dat het verschil niet is te zien.<br />
Ook al mag je er maar met enkele personen<br />
in, sla het unieke kleine verre églomisékabinet<br />
niet over. Tussen die beschilderde<br />
spiegels waan je je even in de 18e eeuw. Ga<br />
voordat je de rondgang op de eerste verdieping<br />
bezoekt, nog even naar buiten op de<br />
lange frontloggia. Het uitzicht op het Place<br />
de la Concorde is onvergetelijk.<br />
2 Pl. de la Concorde<br />
Parijs VIIIe<br />
www.hotel-de-la-marine.paris<br />
Musée d’Ennery<br />
Het herenhuis dat de succesvolle toneelschrijver Adolphe Philippe<br />
d’Ennery (1811-1899) in 1875 liet bouwen, bood al snel onderdak aan de<br />
werken van de Verre Oosten-collectie van zijn vrouw Clémence. Naast<br />
de eerste voorwerpen die haar familie in Frankrijk verwierf, lang voor<br />
de rage van het Japonisme, met name Japanse lakdozen en blauw-wit<br />
porselein uit China, deed zij tot het einde van de 19e eeuw regelmatig<br />
aankopen bij de grote Parijse handelaren die destijds hofleverancier<br />
waren van kunstvoorwerpen uit Azië. Ook winkelde ze bij À la porte<br />
chinoise en Le Bon Marché. Het echtpaar verzamelde uiteindelijk bijna<br />
8.000 werken, die in 1894 aan de staat werden nagelaten. Onder toezicht<br />
van het Guimet Museum, dat zelden toegankelijk is, wordt het huis dit<br />
voorjaar gedeeltelijk heropend, met zaterdagochtend gratis rondleidingen<br />
door docenten, in afwachting van de particuliere financiering die<br />
nodig is voor de noodzakelijke renovatie van het huis.<br />
www.guimet.fr<br />
© R.V.<br />
57
Musée Nissim<br />
de Camondo<br />
Een ander onmiskenbaar juweel van het<br />
Parijse erfgoed, vooral voor liefhebbers<br />
van decoratieve kunst van het Ancien<br />
Régime, is het Nissim de Camondo, de<br />
reconstructie van een 18e-eeuwse aristocratische<br />
woning, gebouwd van 1911 tot<br />
1914 aan de rand van het Parc Monceau.<br />
Moïse de Camondo (1860-1935) was een<br />
gepassioneerd verzamelaar van meubels,<br />
schilderijen, tapijten, wandtapijten,<br />
porselein en zilverwerk van uitzonderlijke<br />
kwaliteit uit het Frankrijk van de 18e eeuw.<br />
In een Parijs dat rond de eeuwwisseling<br />
het Europese centrum van de kunsthandel<br />
werd, bracht hij een unieke collectie<br />
van het rijke erfgoed van de oude Franse<br />
aristocratie samen en een set antiek houtwerk<br />
om het in te lijsten. Vanaf 1890 was<br />
De Camondo vaste klant bij vader en zoon<br />
Seligmann, grote Parijse antiquairs van<br />
Duitse afkomst. Door terug te gaan in de<br />
tijd ontdek je hier alle moderniteit van een<br />
privé-herenhuis uit het begin van de 20e<br />
eeuw, met de typische lift en opmerkelijke<br />
keukens. Tegelijkertijd duik je in de intimiteit<br />
van een dynastie die tijdens de Tweede<br />
Wereldoorlog tragisch ten onder ging.<br />
Doucet en Camondo: een passie<br />
voor de 18e eeuw<br />
www.madparis.fr<br />
t/m 03-09<br />
© Immeuble Molitor, 24 rue Nungesser et Coli,<br />
apartement van LeCorbusier.<br />
Foto: Antoine Mercusot. © FLC/ADAGP.<br />
Le Corbusier<br />
in Boulogne Billancourt<br />
© MAD, Parijs. Foto: Luc Boegly.<br />
Liefhebbers van modernistische architectuur die een beeld<br />
willen krijgen van hoe architect en kunstenaar Le Corbusier<br />
woonde en werkte, kunnen het appartement met schildersatelier<br />
bezoeken waar hij de laatste dertig jaar van zijn<br />
leven heeft doorgebracht. In Boulogne Billancourt (16e arrond.)<br />
bouwde hij in 1934 een flatgebouw, Immeuble Molitor,<br />
met acht verdiepingen en een volledig glazen gevel, een<br />
primeur in de architectuurgeschiedenis. Het gebouw staat<br />
sinds 2016 op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Le Corbusier<br />
verhuisde samen met zijn echtgenote naar de bovenste<br />
twee verdiepingen en gebruikte zijn atelier als testcase voor<br />
nieuwe kleuren, materialen of maatwerk. Het duplexappartement<br />
werd volledig gerestaureerd in zijn oorspronkelijke<br />
staat, inclusief meubilair. Het vraagt een beetje moeite om<br />
met de trap naar de zevende verdieping te gaan, maar dat<br />
wordt zeker beloond. Het appartement met dakterras biedt<br />
niet alleen een mooi uitzicht op Parijs en het groen van<br />
Boulogne, maar geeft ook inzicht in de basiselementen van<br />
Le Corbusiers architectonische taal, materiaalgebruik en<br />
kenmerkende polychromie. De inrichting volgens het ‘plan<br />
libre’-principe en het meubilair verraden het experimentele<br />
karakter van zijn ontwerp. Wie zich afvraagt waarom het<br />
bed op zulke hoge poten staat, krijgt het antwoord door<br />
erop te gaan liggen. Wie de smaak van modernistische architectuur<br />
te pakken krijgt, kan in de buurt ook nog Maison<br />
La Roche en Maison Jeanneret van zijn hand bezoeken, nu<br />
la Fondation Le Corbusier.<br />
8-10 Sq. du Dr Blanche<br />
Parijs XVIe<br />
www.fondationlecorbusier.fr/appartement-atelier<br />
58
Lafayette Anticipations<br />
Deze bedrijfsstichting, opgericht door de Groep Galeries Lafayettes in 2013,<br />
opende vijf jaar later haar deuren, in het hart van de Marais. in een voormalig<br />
industrieel gebouw uit het einde van de 19e eeuw, gerehabiliteerd door<br />
Rem Koolhaas en OMA. De instelling steunt hedendaagse kunstenaars en<br />
ontwerpers uit alle disciplines en erkent hun wens om deel te nemen aan en<br />
te anticiperen op maatschappelijke veranderingen. Naast tentoonstellingen,<br />
waaronder vanaf deze maand carte blanche voor Pol Taburet (°1997), een<br />
openbaring van de jonge Franse scene, maken verschillende overdrachtsmechanismen<br />
het creatieve proces tastbaar. Dankzij deze uitwisseling tussen<br />
kunstenaars en publiek wordt Lafayette Anticipations een plaats van productie,<br />
ontvangst en actief delen, kortom, een ‘plek om te leven’. Verwacht<br />
verder festivals en conferenties voor het grote publiek.<br />
© OMA / UTI Architecten<br />
/ Lafayette Anticipations.<br />
Pol Taburet. Opera III: ZOO ‘The Day of Heaven and Hell’<br />
www.lafayetteanticipations.com<br />
21-06 t/m 03-09<br />
Fondation Pernod Ricard<br />
Sinds haar oprichting in Parijs in 1998 heeft<br />
de stichting Pernod Ricard actief bijgedragen<br />
aan de ontwikkeling van de artistieke scene<br />
in Frankrijk, zowel nationaal als internationaal.<br />
Zonder collectie wordt haar identiteit<br />
gevormd door degenen die haar dagelijks<br />
animeren: kunstenaars, curatoren, auteurs<br />
en diverse andere medewerkers. Fondation<br />
Pernod Ricard weerspiegelt de diversiteit<br />
van creatie en vibreert op het ritme van haar<br />
variaties. Dit platform met een veeleisend<br />
redactioneel beleid wil de actuele artistieke<br />
creatie in al haar vormen promoten en<br />
voor iedereen gratis toegankelijk maken.<br />
Het beschikt over een rijk programma van<br />
tentoonstellingen en evenementen (ook externe)<br />
en steunt een grote verscheidenheid<br />
aan artistieke projecten. In 1999 is de Prijs<br />
van de Stichting Pernod Ricard in het leven<br />
geroepen, de eerste prijs die jonge makers<br />
van hedendaagse kunst in Frankrijk beloont.<br />
Mathilde Rosier. Dans les Champs<br />
d’Intensive Prospérité<br />
www.fondation-pernod-ricard.com<br />
16-05 t/m 22-07<br />
© Fondation<br />
Pernod Ricard.<br />
Foto : Jean-Yves Lacôte.<br />
Musée Gustave Moreau<br />
Deze plek in het familiehuis van Gustave Moreau (1826-1898) is ontworpen door<br />
de grote schilder zelf. De appartementen op de eerste verdieping zijn als een klein<br />
sentimenteel museum waar familieportretten en werken van zijn vrienden Théodore<br />
Chassériau, Eugène Fromentin en Edgar Degas worden tentoongesteld. Op<br />
de tweede en derde verdieping bevinden zich grote ateliers met enkele honderden<br />
schilderijen en aquarellen. De meer dan vierduizend tekeningen die hier worden<br />
bewaard bieden een breed overzicht van de technieken en onderwerpen van de<br />
keuze van deze onbetwiste meester van het Franse symbolisme. De grote vitrine<br />
op de tweede verdieping toont nu vijftien originele wassen beelden die door de<br />
kunstenaar zelf zijn geboetseerd. Ze houden verband met zijn schilderijen en<br />
kunnen wedijveren met die van Edgar Degas. Dit unieke atelier-huis heeft alle<br />
magie van de oorspronkelijke sfeer weten te behouden voor een duik in het Parijs<br />
van het fin-de-siècle.<br />
www.musee-moreau.fr<br />
59
Biscuit<br />
Een ode aan de witheid<br />
Biscuit is een type aardewerk dat<br />
in Sèvres werd uitgevonden. Het<br />
wordt slechts eenmaal, op zeer<br />
hoge temperatuur, gebakken.<br />
Door zijn geraffineerde voorkomen<br />
werd biscuit al snel geliefd, eerst<br />
in Frankrijk en daarna overal in<br />
Europa.<br />
TEKST: ANNE HUSTACHE<br />
De term ‘biscuit’ verwijst naar twee<br />
toestanden van keramische specie<br />
die alvast één ding met elkaar gemeen<br />
hebben: de afwezigheid van<br />
een gekleurde versiering. De details van het<br />
modelleren komen zo meteen ook sterker<br />
tot uiting, wat biscuit uitermate geschikt<br />
maakt voor beeldjes. De biscuitkunst heeft<br />
een hoge mate van raffinement bereikt, onder<br />
meer te danken aan de complexiteit van<br />
het vervaardigingsproces. De virtuositeit zet<br />
de witheid en de fragiele schoonheid van de<br />
materie nog kracht bij. De technische term<br />
biscuit verwijst allereerst naar een productiefase:<br />
de eerste bakgang, de zogenaamde<br />
biscuitbak of ruwbak.<br />
De term is ontleend aan het Italiaanse<br />
‘biscotto’, waarmee men in de lokale aardewerkfabricage<br />
ten tijde van de Renaissance<br />
verwees naar de keramische specie vóór<br />
het bakken. Het dikke en korrelige voorkomen<br />
ervan deed misschien denken aan het<br />
biscuitdeeg dat banketbakkers gebruikten.<br />
Verder verwijst de term biscuit ook naar de<br />
eindfase: het afgewerkte stuk komt uit de<br />
oven en wordt niet geglazuurd of versierd.<br />
Dit type van aardewerk werd uitgevonden<br />
in Sèvres, in 1752. Het werd slechts één<br />
keer gebakken, op hoge temperatuur. De<br />
bedoeling bestond er wellicht in zich zo<br />
te onderscheiden van de aardewerkproductie<br />
in <strong>Mei</strong>ssen, Saksen en China. Deze<br />
uitvinding liet de witheid van de materie<br />
en de fijnste details mooi tot hun recht<br />
komen, omdat ze niet bedekt waren met<br />
een glazuurlaag. Dankzij dit geraffineerde<br />
voorkomen werd biscuit een groot succes,<br />
eerst in Frankrijk, daarna ook overal elders<br />
in Europa, waar tal van manufacturen er al<br />
snel mee aan de slag gingen.<br />
LEZEN<br />
Jacques G. Peiffer, L’art des céramiques :<br />
Une histoire complète des techniques, 2000,<br />
Dessain et Tolra, Parijs, ISBN 978-2-04720-002-5<br />
Puur vernuft<br />
1761<br />
Het model van deze groep, tot nog toe onbekend, werd in 1761<br />
gecreëerd door Jean-Claude Duplessis (1699-1774). Deze in<br />
Frankrijk werkende edelsmid van Italiaanse origine was gespecialiseerd<br />
in het vergulden van bronzen stukken. Hij creëerde de<br />
meeste vormen van de manufactuur in Vincennes, en daarna van<br />
die in Sèvres. In 1755 werd deze vaandeldrager van de rocaillestijl<br />
benoemd tot Edelsmid van de Koning, dankzij de uitvinding van<br />
een speciale draaischijf voor het kalibreren van ovale modellen.<br />
De basis van dit elegante stuk van biscuit, bestaande uit typisch<br />
symmetrische rankversieringen in rocaillestijl, is op zich al een<br />
verbluffend staaltje van het vernuft van deze kunstenaar. Het stuk<br />
is bovendien nauw verwant aan de ‘cuvette Mahon’, een van de<br />
beroemde modellen die hij creëerde in Sèvres.<br />
(naar) Jean-Claude Duplessis, Koninklijke Manufactuur van Sèvres, Nymphes à<br />
la coquille, 29,5 x 35,5 cm. Sotheby’s, Parijs, 06-04-2011, © Sotheby’s.<br />
€ 87.150<br />
60
Pygmalion en Galatea<br />
1763<br />
De Franse beeldhouwer Etienne-Maurice Falconet (1716-1791) liet zijn eigen<br />
werken fabriceren in de Nationale Manufactuur. Vaak werden die werken<br />
gepresenteerd op de Salon kort voordat er kleine porseleinen versies van<br />
werden gefabriceerd. Het Louvre bezit het gipsbeeld en de (83 cm hoge)<br />
marmeren versie van deze neoklassieke groep, voorstellende Pygmalion en<br />
Galatea, die heel wat succes oogstte op de Salon in 1763. De kuise Pygmalion<br />
zou volgens de Metamorfosen van Ovidius de ideale vrouwelijke figuur<br />
hebben gecreëerd, waarna Aphrodite op zijn bede het beeld tot leven wekte.<br />
In Sèvres werd het stuk aanvankelijk gefabriceerd in een 35 cm hoge versie,<br />
en vanaf 1774 ook in een 71 cm hoge versie, dankzij de ontwikkeling van<br />
een nieuwe soort hard porselein, waarvan de plastische eigenschappen de<br />
fabricage op groot formaat mogelijk maakten. De vervaardiging van deze<br />
sculptuur was in die tijd een technisch hoogstandje, waarvoor vijftig mallen<br />
nodig waren.<br />
Etienne-Maurice Falconet, Pygmalion et Galatée, 1763, model gecreëerd in 1763, 35 x 25 x 19 cm<br />
© Sèvres – Manufacture et Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />
Buste van een De Witt<br />
ca. 1782-1784<br />
Naar het voorbeeld van Sèvres gebruikten diverse Europese manufacturen biscuit voor<br />
hun productie van kleine bustes van notabelen. Met dit materiaal kon je de details<br />
van een bekend gezicht nauwkeurig weergeven. Deze buste hier stelt Cornelis de Witt<br />
(1623-1672), de burgemeester van Dordrecht, voor. Die was het slachtoffer van een<br />
complot beraamd door de orangisten, die hem beschuldigden van verraad. Cornelis de<br />
Witt en zijn broer Johan werden vermoord, waarna hun lijken op gruwelijke wijze werden<br />
verminkt. Later werden ze in ere hersteld en sindsdien worden ze beschouwd als<br />
helden. Een bronzen sculptuur op een plein in Dordrecht en deze kleine buste getuigen<br />
daarvan. Dit model, gecreëerd meer dan een eeuw na de dood van Cornelis de Witt, is<br />
gebaseerd op een prent, zelf gebaseerd op een tekening.<br />
Tafeldecoratie<br />
18e eeuw<br />
Naar een prent van Jacob Houbraken, geïnspireerd op<br />
een tekening van Aert Schouman, Buste van Cornelis<br />
de Witt, ca. 1782-1784, manufactuur Oud-Loosdrecht,<br />
<strong>Nederland</strong>, biscuit en porselein (voetstuk), 22,5 x 9 x<br />
8,7 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-NM-5848.<br />
Dit stuk maakt indruk door de fijne details. Het bestaat uit twee taferelen, met in het<br />
midden een boom. Aan de ene kant zien we een man die in een smidse werkt aan<br />
een hart, in een tang gehouden. Vóór hem wakkert een vrouw het vuur aan met een<br />
blaasbalg. Aan de andere kant speelt een jong koppel met een vlieger en een vogel.<br />
Deze allegorie van het vuur en de lucht diende ter versiering van een fraaie tafel.<br />
Tafelmiddenstukken waren oorspronkelijk edelsmeedwerk van praktische aard, met<br />
name om specerijen in te bewaren. In de 18e eeuw werden ze louter decoratief. De<br />
manufactuur van Doornik specialiseerde zich in stukken van biscuit waarvan de<br />
haast minerale textuur deed denken aan suiker. Galante taferelen die zich afspeelden<br />
in een landelijke omgeving waren toen bijzonder populair.<br />
La Forge des Cœurs, manufactuur van Doornik, 18e eeuw, biscuit, zacht porselein, 42 cm hoog. Morlanwelz,<br />
Koninklijk Museum van Mariemont, inv. E 640.<br />
61
Made in Japan<br />
19e eeuw<br />
Hirado-porselein werd vervaardigd in het dorp Mikawachi, op het eiland Kyushu.<br />
Een tijdlang mocht deze uitsluitend worden geproduceerd voor de ‘daimyo’ van<br />
Hirado, de leenheer van het gebied. Vanaf 1843 was de productie niet langer<br />
voorbehouden aan de Matsuura-clan, en mocht iedereen die dat kon dergelijke<br />
uitgelezen objecten kopen. De aardewerkfabrikanten lijken zich vanaf het begin<br />
van de 18e eeuw te zijn gaan interesseren voor beeldjes. Omdat weinig objecten<br />
dateerbaar zijn, is het moeilijk de ontwikkeling van die productie in kaart te brengen.<br />
De stijl was vaak naturalistisch, uitermate geschikt voor thema’s ontleend<br />
aan zowel de dierenwereld als de religie. Hier werd gekozen voor drie kraanvogels<br />
en een ‘minogame’-schildpad, symbolen van een lang leven. Eveneens typerend<br />
voor deze productie is dat de stukken zelden groter zijn dan 20 cm.<br />
Anoniem, Drie kraanvogels, 19e eeuw, Japan, Edo-periode,<br />
Hirado-biscuit, 20 cm hoog. Brussel, Koninklijke Musea<br />
voor Kunst en Geschiedenis, inv. M.1505.<br />
© MRAH / KMKG<br />
De hand van Wedgwood<br />
1875<br />
De Britse pottenbakker en latere industrieel Josiah Wedgwood (1730-1795) ontwikkelde<br />
in 1774, na tal van experimenten, een nieuw materiaal met een ongewone<br />
consistentie, dat hij ‘jasperware’ noemde. Door bariumsulfaat toe te voegen aan<br />
het traditionele mengsel kon men bijzonder fijne keramiek vervaardigen. Het door<br />
hem uitgevonden porselein herken je meteen: op een lichtblauwe (soms groene<br />
of roze) achtergrond zijn klassieke onderwerpen afgebeeld in het wit. De zachte<br />
aanblik komt door de afwezigheid van glazuur. Wedgwood oogstte er veel succes<br />
mee, wat hem ertoe bracht een dorp te bouwen rond zijn fabriek: Etruria. Op deze<br />
kleine vaas uit de 19e eeuw zijn de muzen Urania en Erato afgebeeld.<br />
Josiah Wedgwood, Spill Vase, 1875, Manufactuur Josiah<br />
Wedgwood, Etruria (Staffordshire), jasperware, 10,8 cm<br />
hoog. Londen, The Victoria and Albert Museum,<br />
inv. C.805A-1935.<br />
Hommage aan Mozart<br />
1887<br />
De Franse beeldhouwer Louis-Ernest Barrias, die in 1865 de Prix de Rome won en in<br />
1878 onderscheiden werd met het Légion d’Honneur, presenteerde op de Salon van<br />
1887 een bronzen sculptuur getiteld Mozart Enfant. Het werk werd aangekocht door<br />
de overheid. De Nationale Manufactuur van Sèvres fabriceerde er een 60 cm grote<br />
versie van biscuit van. Die had dermate veel succes dat Sèvres in 1904 nog een kleinere<br />
versie (43 cm) op de markt bracht. De jonge Mozart is hier afgebeeld in een levendige,<br />
elegante pose, terwijl hij zijn viool stemt. Enkel de virtuoze vaklui van Sèvres konden<br />
zo’n prachtstuk voortbrengen. Deze sculptuur, waar 45 mallen voor nodig waren, is<br />
vervaardigd uit één stuk. Alleen de strijkstok is aangezet.<br />
Louis-Ernest Barrias, Mozart Enfant, 1887, Nationale Manufactuur van Sèvres, Frankrijk, biscuit, 60 of 43<br />
cm hoog. © Sèvres – Manufacture et Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />
62
Verleidelijk<br />
ca. 1900<br />
Deze schaal is een knap staaltje van art nouveau,<br />
met golven, natuurlijke krommingen en een sierlijke<br />
sirene met blote boezem en in een wrong opgestoken<br />
haar, die in een tritonshoorn blaast. Ze zit op een<br />
golf, in het midden van de schaal. De rand is versierd<br />
met bloemen en lofwerk. Het geheel staat op een<br />
voet van verguld brons, versierd met een libel, een<br />
schelp en een gestileerde vis. Die elementen zijn met<br />
elkaar verbonden door een tak.<br />
Schaal voorstellende een sirene op een golf, ca. 1900, Engeland,<br />
zeegroen en wit biscuit, verguld brons, 39 x 20 x 22,5 cm,<br />
© Galerie Atena. Prijs: € 4.400<br />
Essentie van een ijsbeer<br />
1925 (model) 2018 (editie)<br />
Het was op de Salon d’Automne in 1922 dat François<br />
Pompon het gipsbeeld van deze beer presenteerde, een<br />
duidelijke breuk met het traditionele realisme van de<br />
dierensculpturen. Daarmee loodste hij het genre meteen<br />
de moderniteit binnen. Sinds 1905 streefde de kunstenaar<br />
naar een vereenvoudiging van de vormen, terwijl hij de<br />
details probeerde te beperken tot de essentie, zonder dat<br />
het afgebeelde dier evenwel ook maar iets aan levendigheid<br />
inboette. Het model van deze versie van biscuit uit 2018 dateert<br />
van 1925. De sculptuur werd gemaakt in verschillende<br />
formaten en materialen, zoals gips, steen, brons en hars.<br />
Deze versie van biscuit verleent ze pas echt de dichterlijke<br />
schoonheid van besneeuwde decors.<br />
François Pompon, Ours blanc, Nationale Manufactuur van Sèvres, 21,5 x 9,5 x 40 cm.<br />
© Sèvres – Manufacture et Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />
Vleugels van biscuit<br />
2021<br />
Thu-Van Tran, Le génie qui redresse le ciel, uniek stuk, biscuit, 11,5 x 16 x<br />
24 cm. Nationale Manufactuur van Sèvres, © Sèvres – Manufacture et<br />
Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />
De Nationale Manufactuur van Sèvres staat nooit stil. Ze staat ook<br />
open voor hedendaagse experimenten en nodigt geregeld eigentijdse<br />
kunstenaars uit. Die benutten dan de vele mogelijkheden die biscuit<br />
biedt. Thu-Van Tran (°1979), een kunstenaar van Vietnamese origine<br />
die in Parijs woont, verbleef een tijd in de Nationale Manufactuur als<br />
artist in residence. Een van de resultaten is dit unieke stuk, geïnspireerd<br />
op een Vietnamese legende. Honderd stenen, aan de rand van<br />
een meer in Hanoi, zouden op een avond, bij volle maan, zijn getransformeerd<br />
tot zilveren vogels. Die vlogen weg, op zoek naar rouwende<br />
families, om die als troost de glans van de maan te schenken. Deze<br />
wonderlijke transformatie was te danken aan de Zevende Genius,<br />
die de Hemel ondersteunde na deze te hebben losgemaakt van de<br />
Aarde. Elf Geniën van de Hemel werden gecreëerd van porselein, met<br />
gesteente van ‘le Moulin’, waar het porseleinmengsel van de Manufactuur<br />
wordt gemaakt. De vleugels van de geniën werden met de hand<br />
vervaardigd, naar klassieke figuren uit het Sèvres-repertoire.<br />
63
Tout court:<br />
spraakmakende<br />
zaken<br />
In 2017 werd het schilderij Salvador<br />
Mundi van Leonardo da Vinci voor<br />
450 miljoen euro geveild. Vijf jaar later<br />
is de garantie van echtheid verlopen<br />
en de twijfel gebleven. Terwijl de<br />
prijzen blijven stijgen, is de kwestie<br />
van authenticiteit van kunstwerken<br />
nog steeds actueel. Het begrip<br />
‘authenticiteit’ heeft meerdere facetten;<br />
met kopieën, vervalsingen en twijfels<br />
over de toeschrijving van een werk blijft<br />
het een punt van aandacht en zorg,<br />
voor kopers en professionals. Twee<br />
voorbeelden uit de jurisprudentie in<br />
Frankrijk over dit onderwerp.<br />
TEKST: BRIGITTE SPIEGELER<br />
EN CHARLOTTE SCETBON<br />
Leonardo da Vinci, Salvator Mundi, ca.1500, olieverf op paneel, 45,4 × 65,6 cm. Foto: R.V.<br />
In Frankrijk ligt het wettelijk kader om<br />
vervalsingen te bestrijden vast in de<br />
zogenaamde Wet Bardoux. Deze wet<br />
bestraft vervalsingen ‘op de manier van’<br />
en het frauduleuze gebruik van de handtekening<br />
of het onderscheidingsteken van<br />
een kunstenaar op een werk dat hij of zij<br />
niet heeft gemaakt om het voor authentiek<br />
door te laten gaan.1 De kwalificatie namaak<br />
is dus de ongeoorloofde reproductie<br />
van het geheel of een deel van een door het<br />
auteursrecht beschermd werk.<br />
Sommige vervalsingen zijn geen namaak.<br />
Dit is bijvoorbeeld het geval bij een schilderij<br />
waarin de stijl van een kunstenaar is<br />
geïmiteerd en zijn of haar handtekening is<br />
aangebracht, maar waarbij geen herkenbare<br />
elementen van bestaande werken<br />
zijn overgenomen. Twee recente zaken in<br />
Frankrijk belichten verschillende aspecten<br />
van authenticiteit.<br />
64
Alberto Giacometti in zijn atelier in Montparnasse in Parijs, gefotografeerd door zijn echtgenote Annette. Foto: Wikipedia.<br />
VALSE MIRO<br />
In de eerste zaak erfde iemand een tekening,<br />
gesigneerd door Miró, die zijn vader<br />
in 1981 op een veiling had gekocht. Hij<br />
bood de tekening ter authentificatie bij<br />
het Miró-comité aan. Het comité oordeelde<br />
dat het werk niet van Miró was,<br />
waarna de erfgenamen van de kunstenaar<br />
de eigenaar aanklaagden wegens een artistieke<br />
vervalsing op grond van bovenstaande<br />
wet. Op 4 februari 2022 stelde de<br />
rechtbank in Parijs de erfgenamen in het<br />
gelijk. Om de verkoop en het in de handel<br />
brengen van inbreukmakende werken tegen<br />
te gaan, biedt artikel L. 331-1-4 van de<br />
Franse wet inzake intellectuele eigendom<br />
de rechters de mogelijkheid verschillende<br />
maatregelen te treffen: vernietiging van<br />
inbreukmakende voorwerpen verplichten,<br />
inbreukmakende producten uit het commerciële<br />
circuit halen of de verbeurdverklaring<br />
ervan gelasten.<br />
In deze zaak verplichtte de rechtbank de<br />
eigenaar van het kunstwerk om de tekening<br />
aan de erfgenamen te overhandigen, voor<br />
vernietiging. Zij moest dus een afweging<br />
maken tussen twee eigendomsrechten,<br />
namelijk enerzijds het eigendomsrecht<br />
van de eigenaar en anderzijds het intellec-<br />
De erfgenamen<br />
van Miró beriepen<br />
zich op de Wet<br />
Bardoux.<br />
tuele eigendomsrecht van de erfgenamen<br />
van Miró. De rechtbank koos uiteindelijk<br />
voor bescherming van de erfgenamen. Zo<br />
oordeelde zij dat het onvoldoende was<br />
om bijvoorbeeld op de achterkant van het<br />
schilderij ‘reproductie’ aan te brengen, een<br />
van de alternatieven voor vernietiging die<br />
verkozen was in een eerdere zaak over een<br />
ander werk van Miró in 2021.<br />
ONGEAUTORISEERDE<br />
REPRODUCTIES<br />
In de tweede kwestie had een Parijse galerie<br />
een paar bronzen armstoelen verkocht,<br />
die waren toegeschreven aan de Zwitserse<br />
beeldhouwer en ontwerper Diego Giacometti,<br />
broer van Alberto. De wens van de<br />
kunstenaar was dat er na zijn dood geen<br />
nieuw of gereproduceerd werk gemaakt<br />
zou worden. Hoewel de bronzen werken in<br />
de originele mallen van Giacometti waren<br />
gemaakt, werden zij toch als ongeoorloofde<br />
bronzen afgietsels gekwalificeerd en<br />
dus als inbreuk beschouwd. Op 2 november<br />
2022 kende het Hof van Beroep in Parijs<br />
een schadevergoeding van 1.000 euro<br />
ter compensatie van de eigendomsrechten<br />
aan de rechthebbenden van de kunstenaar<br />
toe. Tegelijkertijd werd de schadevergoeding<br />
voor de morele rechten verhoogd tot<br />
10.000 euro, gezien de duidelijke schending<br />
van de wensen van de kunstenaar.<br />
Authenticiteit is dus niet alleen een kwestie<br />
van de kwaliteit of het uiterlijk van het werk,<br />
maar ook een kwestie van de intrinsieke<br />
relatie met de kunstenaar en het honoreren<br />
van zijn of haar nagelaten wensen.<br />
Brigitte Spiegeler en Charlotte Scetbon zijn<br />
werkzaam bij Heffels Spiegeler Advocaten<br />
(Den Haag en Parijs)<br />
www.heffels-spiegeler.com<br />
Noten<br />
—<br />
1. Wet van 9 februari 1895 inzake fraude op<br />
artistiek gebied.<br />
2. Rechtbank Parijs, 4 februari 2022, n°18-6368.<br />
3. Hof van Beroep, Parijs, 5, 1, 02-11-2022, n° 20/12306.<br />
65
Hollands Glorie<br />
Wakker ontwerp<br />
TEKST & FOTO’S: ANTON VOS<br />
Voor wie vroeger bij de tijd<br />
wilde zijn, was een klok of<br />
wekker onontbeerlijk. In de<br />
woonkamer hing bijvoorbeeld<br />
een Friese stoeltjesklok en in<br />
de personeelsvertrekken een<br />
zogenaamde ‘meidenklok’, een<br />
simpele klok met één wijzer en<br />
wekfunctie die de tijd van opstaan<br />
aangaf. Een geschiedenislesje in<br />
wakker worden.<br />
Links een gewone Friese stoelklok, totale hoogte ca. 70 cm. Rechts een Twentse meidenklok, totale hoogte<br />
ca. 65 cm.<br />
Stoeltjesklok. Waarom wordt die<br />
klassieke Friese klok zo genoemd?<br />
Omdat het uurwerk los op een<br />
soort stoeltje staat. Dit stoeltje<br />
bestaat uit een achterplank met haaks<br />
daarop een stevige plank. Dat heet de<br />
‘kast’. Die kast is gemaakt van eikenhout<br />
en heeft aan weerszijden een geschilderde<br />
zeemeermin. De vroegere typen bevatten<br />
geen meerminnen, maar ‘oren’, die bij<br />
nader inzien papegaaien blijken te zijn. Bij<br />
nog vroegere, vaak 17e-eeuwse exemplaren<br />
is de stoel aan de zijkanten glad. De<br />
ijzeren wijzerplaat is rondom voorzien van<br />
loden met goud versierde ornamenten.<br />
Ook boven op de voorkant van de kap zit<br />
een dergelijk ornament, het zogenoemde<br />
‘kaplood’. Het stoelklok-uurwerk staat<br />
op de kast weer op een apart plankje met<br />
eronder vier bolpootjes.<br />
Het 18e-eeuwse stoelklok-uurwerk bestaat<br />
uit drie verschillende delen: het gaande<br />
werk, het slagwerk en het wekkerwerk. Het<br />
gaande werk doet de klok lopen en regelt<br />
66
Het uurwerk van een meidenklok, gezien van de linkerkant.<br />
De wijzerplaat zit rechts en de wekker rechts bovenin.<br />
Daarachter alleen een gaand werk.<br />
Het miniatuurmeidenklokje van opzij<br />
gezien. In tegenstelling tot de gebruikelijke<br />
indeling bevindt het wekkerwerk zich<br />
hier achterin.<br />
Miniatuurmeidenklokje, totale hoogte 35 cm.<br />
de stand van de wijzers. Het slagwerk<br />
slaat de uren voluit op een bel en meestal<br />
de halve uren met één slag. Er zijn echter<br />
stoelklokken met een uitgebreider slagwerk,<br />
voorzien van twee bellen, die de uren<br />
en de halfuren voluit slaan en de kwartieren<br />
met één slag aangeven. Er zijn zelfs<br />
stoelklokken met een speelwerk. Het slagwerk<br />
en gaande werk worden aangedreven<br />
met één gewicht. Dit gewicht loopt met<br />
een ketting over een katrol en een palrad,<br />
een uitvinding van Christiaan Huygens.<br />
Het derde onderdeel van het uurwerk is<br />
de wekker. De wekker zit helemaal voor<br />
in de klok en wordt bediend door twee<br />
gewichtjes, links puntvormig en rechts<br />
cylindrisch. Met een klein wijzertje voor<br />
op de uurwijzer wordt de wekker afgesteld<br />
op het gewenste wek-uur. De uren<br />
waarop het wekkerwijzertje kan worden<br />
ingesteld zijn gegraveerd in de uurwijzer.<br />
Stel je het wijzertje in op bijvoorbeeld de<br />
zes, dan gaat de wekker af om, je raadt<br />
het al, klokslag zes uur.<br />
MEIDENKLOK<br />
Soms ontbreekt het slagwerk. De klok<br />
heeft dan alleen één wijzer en een wekfunctie.<br />
Dit soort klokken hing in het<br />
slaapvertrek van het personeel. Men<br />
noemt dit dan ook een ‘meidenklok’. Het<br />
idee was dat het niet nodig of zelfs wenselijk<br />
was als de klok de uren en halfuren<br />
zou slaan op de kamer van het personeel.<br />
De klok had zijn werk goed gedaan als ze<br />
maar op tijd wakker werden. Bovendien<br />
maakte het ontbreken van het slagwerk<br />
de klok goedkoper. Nog een ander voordeel<br />
is dat een meidenklok langer loopt<br />
op één opwinding, omdat het gewicht<br />
geen slagwerk hoeft te bedienen. De meidenklok<br />
is meestal iets kleiner dan de gewone<br />
stoelklok. Een grote zeldzaamheid<br />
is een meidenklok ter grootte van het<br />
miniatuurstoelklokje, het ‘stoelschippertje’.<br />
Alleen heeft een stoelschippertje een<br />
kleine slinger die vastzit aan het uurwerk,<br />
terwijl het slingertje van de meidenklok<br />
los in de kast hangt.<br />
Inmiddels is de meidenklok zeldzaam<br />
geworden. Vermoedelijk zijn er minder<br />
gebouwd dan de gewone stoelklokken, die<br />
min of meer in serie werden gemaakt. En<br />
De klassieke Friese<br />
stoeltjesklok heet zo<br />
omdat het uurwerk<br />
los op een soort<br />
stoeltje staat.<br />
omdat ze goedkoper waren, zijn er waarschijnlijk<br />
meer ontmanteld om het koper<br />
van het uurwerk te kunnen omsmelten. Er<br />
zijn tijden geweest, vooral toen de Oostenrijkse<br />
regulateur zijn intrede deed, dat de<br />
stoelklok vrijwel waardeloos werd.<br />
Die tijden zijn inmiddels wel voorbij. Al is<br />
er op dit moment geen goud te verdienen<br />
met stoelklokken. Dan neemt niet weg dat<br />
het leuke, vrolijke klokken zijn. En in al die<br />
vrolijkheid is er het buitenbeentje dat door<br />
de dienstmeid werd gebruikt. OPSTAAN!<br />
67
chabotmuseum.nl<br />
museumparkvillas.nl<br />
BEESTACHTIG MOOI!<br />
OLIEVERF, PASTEL & GRAFIEK VAN LAURA BLÖMER<br />
27 MEI T/M 4 JUNI IN BAARN<br />
HEINKLAVER.NL<br />
Herinnert u zich<br />
nog het<br />
klokkenservies<br />
uit de jaren 70?<br />
Bewonder de echte antieke klokken en zie<br />
het welbekende klokkenservies van<br />
Nutroma tot leven komen!<br />
Koffietijd! in Museum Zaanse Tijd<br />
tot 1 oktober <strong>2023</strong><br />
Kalverringdijk3 Zaanse Schans Zaandam info@mnuurwerk.nl 075 – 61 797 69<br />
Meer informatie: zaansetijd.nl
IN DE KANTLIJN VAN DE KUNSTMARKT<br />
Soms zijn er bij dingen<br />
die in Amerika gebeuren<br />
vraagtekens te zetten.<br />
Eind maart brachten de kranten<br />
een opmerkelijk bericht (met foto)<br />
over de David van Michelangelo. In<br />
Tallahassee, de hoofdstad van Florida,<br />
was op een school een afbeelding van dat<br />
beeld tijdens een les over de Italiaanse<br />
renaissance, aan leerlingen van elf en twaalf<br />
jaar getoond. Ook had men hun De schepping<br />
van Adam van dezelfde kunstenaar<br />
en De geboorte van Venus door Sandro<br />
Botticelli laten zien. Enkele ouders waren zich<br />
hierover gaan beklagen bij Barney Bishop, de<br />
voorzitter van het schoolbestuur en daarbij<br />
was het woord ‘pornografie’ gevallen. Het<br />
gevolg was dat Hope Carrasquilla, de rectrix<br />
van de Tallahassee Classical School, voor de<br />
keuze gesteld werd om zelf haar ontslag in<br />
te dienen of ontslagen te worden. Dat eerste<br />
heeft ze dan maar gedaan.<br />
Het is geen geheim dat veel redacteuren van<br />
kranten er altijd op uit zijn om het nieuws<br />
zo te brengen, dat hun lezers ervan kunnen<br />
smullen. Daarom wordt er maar al te vaak<br />
een verduidelijkende achtergrond weggelaten.<br />
Wat er namelijk werkelijk aan de hand<br />
was in Tallahassee, was dat het al enige tijd<br />
niet boterde tussen het schoolbestuur en<br />
Hope Carrasquilla. Zij liep niet altijd in de pas<br />
met het beleid van de school en nu er zegge<br />
en schrijve drie ouders geklaagd hadden<br />
over die afbeelding van de David, had Barney<br />
Bishop dat aangegrepen om de rectrix te<br />
verzoeken om haar functie te beëindigen.<br />
Hij had totaal niet voorzien dat er zo’n ophef<br />
over in de kranten zou komen.<br />
Overigens opende de Tallahassee Classical<br />
School (31 leraren en 403 leerlingen) pas<br />
enige jaren geleden, maar waren de David en<br />
die beide andere afbeeldingen al vaker in de<br />
kunstgeschiedenislessen getoond. Daar had<br />
97% van de ouders nooit bezwaar tegen gemaakt.<br />
Het is dan ook de vraag waarom die<br />
kwestie met de voorstellingen van de naakte<br />
lichamen juist nu in <strong>2023</strong> zo kon escaleren?<br />
De werkelijke schuldige, om hem zo maar<br />
eens te noemen, is een controversiële wet<br />
met de naam ‘Parental Rights in Education<br />
Act’, oftewel een wet inzake de ouderlijke<br />
NOTITIES VAN<br />
ROBERT-JAN VAN RAVENSTEIJN<br />
rechten in het onderwijs. Lees voor rechten<br />
het woord bemoeienis. Die wet werd<br />
door een meerderheid van republikeinse<br />
leden van het Huis van Afgevaardigden<br />
en de Senaat van Florida (hun 1e en 2e<br />
kamer) aangenomen en in de zomer van<br />
2022 door hun partijgenoot, de gouverneur<br />
Ronald Dion DeSantis, ondertekend. In die<br />
wet staat onder meer dat op de openbare<br />
scholen in Florida, in de lagere klassen geen<br />
onderwerpen op het gebied van de seksualiteit<br />
mogen worden behandeld. Tot in het<br />
hoogste leerjaar van de middelbare school,<br />
mag dat onderwerp alleen ter sprake komen<br />
op een wijze die in overeenstemming is met<br />
leeftijd van de leerlingen.<br />
Als ouders ook maar enigszins het gevoel<br />
hebben dat van deze voorschriften wordt<br />
afgeweken, kunnen zij een juridische procedure<br />
tegen de school beginnen. Alle<br />
financiële gevolgen hiervan komen dan voor<br />
rekening van de school. Het is begrijpelijk<br />
dat schoolbestuurder Barney Bishop als de<br />
dood was voor de gerechtelijke gevolgen<br />
van de klacht over die kunstwerken van<br />
Michelangelo en Botticelli. Hij moet uiterst<br />
gelukkig zijn geweest dat hij zich hier met<br />
het vrijwillig ontslag van Hope Carrasquilla,<br />
tegen kon wapenen. Maar dat vergaten die<br />
krantenberichten uit te leggen.<br />
Middeleeuwse toestanden zult u zeggen,<br />
alleen moet u zich realiseren dat op Het Lam<br />
Gods van de gebroeders Van Eyck, de genitaliën<br />
van Adam en Eva waren afgedekt met<br />
vijgenbladeren. In 1565 gaf paus Paulus IV<br />
de schilder Daniele da Volterra de opdracht<br />
alle geslachtsdelen die te zien waren op de<br />
fresco’s in de Sixtijnse kapel te verdonkeremanen.<br />
Rubens loste zulke problemen nog<br />
op via wapperende lendendoeken, maar het<br />
zou nog vele jaren duren, voordat kunstenaars<br />
daar wat vrijer in zouden worden. Een<br />
mooi voorbeeld daarvan is het bekende<br />
schilderij uit 1890 van Jean-Léon Gérôme<br />
(1819-1904), waarop op vrij realistische wijze<br />
een beeldhouwer in zijn atelier is weergegeven,<br />
die hartstochtelijk de zojuist door<br />
hem in steen gecreëerde naakte vrouwelijke<br />
schoonheid omarmt en kust.<br />
Wij leven nu in een tijd waarin de<br />
Rotterdamse Kunsthal al een aantal malen<br />
een ‘Naked Tour’ organiseerde, waarbij het<br />
publiek zonder kleding een expositie kon<br />
bekijken. Het succes was zodanig, dat een<br />
dergelijke bijeenkomst, ondanks het feit dat<br />
de Museumjaarkaart niet geldig was en er<br />
dus een volle entreeprijs betaald moest worden,<br />
meerdere malen uitverkocht was.<br />
Tentoonstellingen waarop zogenaamde ‘hyperrealistische<br />
werken’ te zien zijn, vaak bestaande<br />
uit een opeenstapeling van levende<br />
naakte mensen, zijn hier geen uitzondering<br />
meer. U kunt er in dit blad foto’s van aantreffen.<br />
Ook bevolken soms blote individuen<br />
geruime tijd liggend, zittend of staand een<br />
museumzaal. Zo kon men al tijden geleden<br />
op de trap naar de eerste verdieping van het<br />
Amsterdamse Stedelijk Museum, een uur<br />
lang een naakte man aantreffen, uiteraard<br />
zonder dat er een bordje bij stond met de<br />
tekst: ‘Verboden dit kunstwerk aan te raken’.<br />
Als dit fenomeen een gewoonte gaat worden,<br />
vraag ik mij wel af, wanneer het galeriewezen<br />
zich dit ‘hyperrealistisch werk’ eigen<br />
gaat maken. Zullen collectioneurs er dan wat<br />
voor over hebben om iedere zondag een<br />
uur lang een dame of heer zonder kleding<br />
bij zich thuis in de zithoek gade te kunnen<br />
slaan? Die vraag is moeilijk te beantwoorden,<br />
maar zeker is dat het nog wel even zal<br />
duren voordat een dergelijk gebeuren in<br />
Amerika gaat inburgeren. Er is daar een aantal<br />
puriteinse staten die ernstig overwegen<br />
om ook zo’n ‘Parental Rights in Education<br />
Act’ aan te nemen. Hopelijk zullen de meisjes<br />
en jongens van de middelbare scholen<br />
daar dan handig genoeg zijn om af en toe<br />
een duister hoekje te vinden om elkaars<br />
geheimen te kunnen ontdekken.<br />
69
70
Bieden op een<br />
kasteelcollectie<br />
Internationale vedette Jacques<br />
Garcia heeft al talloze woningen,<br />
hotels en andere gebouwen<br />
ingericht. Al meer dan veertig jaar<br />
is hij fervent kunstverzamelaar.<br />
Op 16 mei veilt Sotheby’s in Parijs<br />
75 prestigieuze werken die Garcia<br />
koos ter verfraaiing van Champ<br />
de Bataille, dat hij al sinds 1992<br />
restaureert. Na dit titanenwerk kan<br />
dit Normandische kasteel, met de<br />
grootste privétuin van Europa, weer<br />
het hele jaar door bezocht worden.<br />
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />
Jacques Garcia (°1947, Parijs) hield<br />
al op jonge leeftijd van snuisteren<br />
op de rommelmarkt aan de Porte de<br />
Vanves en in Montreuil. “Ik begon<br />
te verzamelen op mijn achttiende, zoals<br />
werken van moderne schilders als Yves<br />
Klein, die nu fenomenaal veel waard zijn<br />
en die ik intussen heb verkocht”, vertelde<br />
de Franse interieurarchitect in 2004 in een<br />
gesprek met Luxe Magazine. “Het is Maria<br />
de Beyrie, een antiquair met voor de 20e<br />
eeuw baanbrekende ideeën, die me de essentie<br />
heeft geleerd, toen ik de dingen nog<br />
oppervlakkig bekeek. Ze legde uit wat ‘het<br />
wezen der dingen’ was. Ik heb goed geluisterd<br />
en heb haar raad meteen omgezet in<br />
de praktijk. Ze heeft mijn interesse voor<br />
kunstobjecten gewekt.”<br />
De eerste kunstobjecten tikte Garcia op de<br />
kop toen hij 25 was. Dankzij zijn eruditie,<br />
leergierigheid, kennis van inventarissen<br />
en collecties en ambitie kon hij uitgelezen<br />
werken aankopen, niet zelden van<br />
koninklijke herkomst. “Ik heb een fortuin<br />
verdiend door kunstobjecten te verkopen<br />
aan musea. (…) Zo verkocht ik de laatste<br />
buste die nog ontbrak in de collecties van<br />
de Lodewijk XIV-periode van de Spiegelzaal<br />
in Versailles! Iedereen keek me met de<br />
nek aan, men dacht dat het een vervalsing<br />
was. Ik bood het stuk te koop aan op een<br />
veiling en … Versailles kocht het.”<br />
LANGZAAM HOGEROP<br />
Garcia ontdekte dat hij aanleg voor tekenen<br />
had. In 1966 trok hij naar Penninghen,<br />
een prestigieuze school voor interieurarchitecten<br />
in Parijs. Later volgde hij ook een<br />
‘Decorateur was<br />
niet mijn roeping:<br />
ik wilde architect<br />
worden. Maar al<br />
snel besefte ik dat er,<br />
gezien mijn afkomst,<br />
een heuse sociale<br />
barrière was’<br />
JACQUES GARCIA<br />
opleiding in kunstambachten. Vervolgens<br />
ging hij aan de slag bij een bureau voor<br />
interieurontwerp. Garcia specialiseerde<br />
zich in hedendaagse architectuur. Later<br />
zou hij zeggen: “Decorateur was niet mijn<br />
roeping: ik wilde architect worden. Al<br />
snel besefte ik echter dat er, gezien mijn<br />
afkomst als kind van een Spaanse migrant,<br />
een heuse sociale barrière was en dat het<br />
me niet zou lukken. (…) Ik ben begonnen<br />
als tekenaar op een ontwerpbureau.<br />
Daarna was ik projectleider en uiteindelijk<br />
had ik de leiding van het bureau. Ik werkte<br />
voor belangrijke klanten, onder wie een<br />
vriendin van mijn baas, die me de raad gaf<br />
zelfstandige te worden, omdat ze vond<br />
dat ik beter was dan hij. Zo begon ik aan<br />
opdrachten voor hotelgroepen, als uitvoerder:<br />
Sofitel, Frantel, Méridien, Tour Montparnasse.<br />
Die eerste opdrachten deed ik<br />
louter om den brode, omdat ik geen an-<br />
71
Dominique Desseigne ontmoette, gingen<br />
voor Garcia de deuren van de hotelgroep<br />
Lucien Barrière open. Hij mocht tal van<br />
hotels van de groep renoveren, in een<br />
stijl die hij zelf omschreef als ‘gaande van<br />
het zen-minimalisme tot de neogotische<br />
overdaad, van het exotisme na de terugkeer<br />
uit Egypte tot de excessen ten tijde<br />
van Napoleon III’. De typische Garcia-stijl,<br />
vaak nagebootst, was sexy en barok. In<br />
1996 mocht hij Hôtel Costes herinrichten.<br />
Door die projecten raakte hij bekend bij<br />
het grote publiek. Dankzij dit succes kon<br />
Garcia in 1987 het kasteel van Menou aankopen,<br />
in de regio Nivernais, gebouwd ten<br />
tijde van Lodewijk XIV.<br />
Vitrine met het Het beau bleu-ornithologisch servies in porselein van Sèvres, 1792 en 1793; in 1792 gekocht<br />
door de heren Lanos en Perrégaux, agenten van de heer Sudell, in 2005 aangekocht bij Sotheby's New<br />
York, uit de collectie van Laurance S. Rockefeller. Rockefeller-collectie. Sotheby's / Art Digital Studio.<br />
Richtprijs: € 600.000-1.000.000.<br />
De typische<br />
Garcia-stijl, vaak<br />
nagebootst, was<br />
sexy en barok.<br />
dere keuze had. Geleidelijk aan kwamen er<br />
steeds meer privéklanten bij, aangebracht<br />
door vrienden. En steeds vaker werd mij<br />
om advies gevraagd.”<br />
In 1980 nam Garcia zijn intrek op de eerste<br />
verdieping van het Hôtel de Sagonne, in<br />
het centrum van Parijs. Dat hotel was<br />
de eerste bekende realisatie van Jules<br />
Hardouin-Mansart, gebouwd in 1667-1668.<br />
Garcia zou het restaureren en inrichten in<br />
diens stijl. Toen foto’s van zijn inrichting<br />
verschenen in een interieurmagazine,<br />
ging de bal pas echt rollen. Steeds meer<br />
opdrachten van privéklanten, zoals Ornano,<br />
Bouygues en Mauboussin, volgden.<br />
Toen hij in de jaren negentig Diane en<br />
ROEMRUCHT KASTEEL<br />
Het was echter de renovatie van het prachtige<br />
herenhuis van de sultan van Brunei,<br />
aan de Place Vendôme in Parijs, dat hem<br />
in 1992 de mogelijkheid bood het Normandische<br />
kasteel Champ de Bataille aan te<br />
kopen, na het kasteel van Menou van de<br />
hand te hebben gedaan. Het kasteel werd<br />
tussen 1653 en 1665 gebouwd door Louis<br />
Le Vau voor graaf Alexandre de Créqui-<br />
Bernieulles, een ‘Fronde’-opstandeling<br />
die was verbannen van het hof en huisarrest<br />
kreeg van kardinaal Mazarin. Hij<br />
moest op zijn landgoed in Normandië<br />
blijven. Het kasteel moest de in ongenade<br />
gevallen graaf herinneren aan de pracht<br />
en praal van het hof, waar hij geen voet<br />
meer mocht zetten. Via erfenis kwam het<br />
kasteel in handen van de hertogen van<br />
Harcourt. Tijdens de Revolutie werd het<br />
geplunderd. Een restauratie vond plaats<br />
aan het begin van de 20e eeuw en later<br />
een verbouwing tot armenhuis. Tijdens<br />
de Tweede Wereldoorlog werd het kasteel<br />
gebruikt als gevangenis, om na de oorlog<br />
weer in handen van de familie Harcourt<br />
te komen. In 1982 werd het verkocht aan<br />
Gilles Boutrolle d’Estaimbuc, die er een<br />
golfterrein liet aanleggen en er klank- en<br />
lichtspelen en wedstrijden voor paardenkarren<br />
organiseerde. Uiteindelijk verkocht<br />
hij het kasteel aan Jacques Garcia. Die<br />
begon toen aan een grondige renovatie,<br />
om het interieur van het kasteel te herstellen<br />
in zijn vroegere staat, zoals het was ten<br />
tijde van het Ancien Régime.<br />
Alles werd grondig doordacht. Het resultaat<br />
is dan ook grandioos. De versiering is<br />
geïnspireerd op die van de 17e, 18e en 19e<br />
eeuw. Het gaat om meubelen, schilderijen<br />
en kunstobjecten komend uit de grootste<br />
collecties, zoals die van koningen Lode-<br />
72
In 2014 zorgde Garcia<br />
in het Louvre voor<br />
de herinrichting van<br />
35 zalen gewijd aan<br />
Franse meubelkunst<br />
van de 18e eeuw.<br />
wijk XV en Lodewijk XVI, en koninginnen<br />
Marie Leszczyńska en Marie-Antoinette.<br />
In diezelfde geest begon de nieuwe eigenaar<br />
ook aan de herinrichting van het park<br />
en de tuinen, samen meer dan honderd<br />
hectare groot. Hij kon daarbij enkel steunen<br />
op een vage schets toegeschreven aan<br />
landschapsarchitect André Le Nôtre. Garcia<br />
deed dat in samenwerking met Patrick<br />
Pottier. Wellicht deze zomer zal het geheel,<br />
met een groot aantal Chinese en Indische<br />
paviljoenen geïnspireerd op de Wereldtentoonstellingen,<br />
klaar zijn.<br />
Zijn hele leven lang heeft deze vurige bewonderaar<br />
van het Franse patrimonium<br />
ernaar gestreefd de schade te herstellen die<br />
het in de loop van de geschiedenis heeft<br />
geleden, met name tijdens de Franse Revolutie,<br />
toen heel wat waardevolle stukken<br />
werden verkocht op veilingen. Zo verza-<br />
Jacques Garcia, tafel, 20e eeuw, gepatineerd brons en fossiel marmer uit zuidelijk Devoon Marokko.<br />
Sotheby's / Art Digital Studio. Richtprijs: € 150.000-250.000.<br />
Garcia was tien<br />
jaar lang mecenas<br />
van het paleis van<br />
Versailles.<br />
Jean-Pierre Latz (att.), ladenkast, Lodewijk XV-periode, ca. 1750, satijnhout en violet houtfineer, marqueterie<br />
van bloemen in kolfhout en verguld bronzen beslag; waarschijnlijk afkomstig uit de voormalige collectie van de<br />
markiezin van Pompadour, in het Château de Crécy, dat de Duc de Penthièvre, kleinzoon van Lodewijk XIV, in<br />
1757 met het meubilair kocht. Sotheby's / Art Digital Studio Richtprijs: € 300.000-500.000.<br />
melt Garcia al heel lang objecten van koninklijke<br />
herkomst, verspreid over de hele<br />
wereld. Die vinden nu een waardig onderkomen<br />
in het kasteel Champ de Bataille.<br />
Het was dan ook geen verrassing dat het<br />
Louvre hem in 2014 de herinrichting van<br />
de 35 zalen gewijd aan Franse meubelkunst<br />
van de 18e eeuw toevertrouwde. Garcia<br />
was ook tien jaar lang een mecenas van het<br />
paleis van Versailles, waar hij meewerkte<br />
aan de herinrichting en het hermeubileren<br />
van de privévertrekken van Lodewijk XIV,<br />
Lodewijk XV, Lodewijk XVI en de Mesdames,<br />
de dochters van Lodewijk XV.<br />
73
Het gaat om<br />
meubelen, schilderijen<br />
en kunstobjecten<br />
komend uit<br />
koninklijke collecties<br />
van onder anderen<br />
Lodewijk xv en xvi,<br />
Marie Leszczyńska en<br />
Marie-Antoinette.<br />
UNIEKE STUKKEN<br />
Het Champ de Bataille wordt beschouwd<br />
als een van de mooiste domeinen van<br />
Frankrijk. Al in 2004 zei Jacques Garcia<br />
daarover: “Dit eigendom zal me overleven.<br />
Ik moet er dus voor zorgen dat de toekomst<br />
ervan verzekerd is.” Wellicht is het daarom<br />
dat er straks bij Sotheby’s een veiling plaatsvindt.<br />
Die kun je zien als een hommage<br />
aan de sierkunst van de 17e, 18e en 19e<br />
eeuw, met uitgelezen meubelen, sculpturen<br />
en stukken van porselein. Veel van die<br />
meesterwerken hebben een illustere herkomst.<br />
Zo zijn er verschillende meubelen<br />
van Georges Jacob, geleverd voor koningin<br />
Marie-Antoinette, waaronder twee paar<br />
fauteuils en een canapé van gesneden en<br />
verguld hout, wellicht besteld voor het<br />
Cabinet Turc in Fontainebleau – elk lot zou<br />
€ 400.000 tot 600.000 moeten opbrengen.<br />
Tot de opvallendste meubelen behoren<br />
een consoletafeltje met ebbenfineer en<br />
geschilderd plaatstaal, waarschijnlijk door<br />
de bekende handelaar in luxegoederen<br />
Dominique Daguerre besteld bij Adam<br />
Weisweiler (richtprijs: € 1 à 2 miljoen).<br />
De stijl van dit prachtige stuk is typerend<br />
voor het einde van de regeerperiode van<br />
Lodewijk XVI, door de combinatie van<br />
kostbare materialen, zoals Japans lak en<br />
platen van porselein. Het gebruik van geschilderd<br />
plaatstaal, hier vergezeld van een<br />
marmeren blad, maakt er een uniek stuk<br />
van in het repertoire van de meubelmaker,<br />
al knoopt het ook aan bij het oeuvre van<br />
Martin Carlin, zijn voorganger als hoofdleverancier<br />
van Dominique Daguerre.<br />
Een andere blikvanger is een paar kabinetten<br />
uit de Edo-periode, met een<br />
verbluffend geraffineerde versiering van<br />
Japans lak en een zilveren montuur (ca.<br />
1640-1680), afkomstig uit de voormalige<br />
collectie van de Engelse koning Willem III<br />
en koningin Mary II (richtprijs: € 800.000-<br />
1.200.000). Stadhouder-koning Koning<br />
Willem III van Oranje heerste samen<br />
Het Tapijtensalon in het kasteel van Champ de Bataille. Sotheby's / Art Digital Studio.<br />
74
Kabinet (van een paar), Japan, Edo-periode, ca.<br />
1640-1680, lak en zilverbeslag, zilveren zijgrepen,<br />
Engeland, 17e eeuw; waarschijnlijk uit de voormalige<br />
collectie van koning Willem III en koningin Mary II.<br />
Sotheby's / Art Digital Studio.<br />
Richtprijs: € 700.000-1.000.000.<br />
Belangrijk paar monumentale vazen, genaamd 'grands vases étrusques' of 'vases Lagrenée', gedateerd 1797,<br />
Sèvres hard porselein, verguld bronzen montage door Pierre-Philippe Thomire. Deze vazen, die deel uitmaakten<br />
van de revolutieverkoop, werden in 1808 aangekocht door de hertog van Hamilton © Sotheby's / Art Digital<br />
Studio. Richtprijs: € 800.000-1.200.000.<br />
Madame de<br />
Pompadour verfraaide<br />
het kasteel met<br />
prachtig meubilair,<br />
totdat Lodewijk xv<br />
het hof vanwege<br />
de Zevenjarige Oorlog<br />
meer soberheid<br />
oplegde.<br />
met zijn echtgenote en volle nicht Mary<br />
II over Engeland, Ierland en Schotland,<br />
van 1689 tot 1694, toen Mary overleed, en<br />
daarna in zijn eentje, tot aan zijn dood in<br />
1702. Tijdens hun regeerperiode ontstond<br />
de ‘William & Mary’-stijl, met sterke<br />
Vlaamse en <strong>Nederland</strong>se invloeden, in<br />
combinatie met oosterse elementen, die<br />
geleidelijk aan hun intrede deden in het<br />
oppervlak, zoals de versiering van deze<br />
kabinetten laat zien.<br />
Tot slot is er nog een commode met bloemenmarqueterie<br />
uit de tijd van Lodewijk<br />
XV, toegeschreven aan meubelmaker<br />
Antoine-Robert Gaudreau (richtprijs:<br />
€ 400.000-700.000), met het merkteken<br />
van het kasteel van Bizy, dat de hertog van<br />
Penthièvre, kleinzoon van Lodewijk XIV,<br />
zou erven. Die zou het kasteel uitrusten<br />
met meubelen afkomstig uit zijn kasteel in<br />
Crécy, dat hij samen met een deel van het<br />
meubilair kocht van markiezin de Pompadour.<br />
Het ging om de eerste en grootste<br />
woning die deze lieveling van de koning<br />
kocht in 1746. Het was ook het kasteel dat<br />
Madame de Pompadour het langst in eigendom<br />
had. Na aankoop vroeg ze Lazare<br />
Duvaux een deel van het nieuwe meubilair<br />
te leveren. Ze verfraaide het kasteel tot in<br />
1755, toen Lodewijk XV het hof een zekere<br />
soberheid oplegde, met het oog op de Zevenjarige<br />
Oorlog. Van soberheid is gelukkig<br />
geen sprake op deze grandioze veiling, die<br />
ongetwijfeld genoeg zal opbrengen om de<br />
toekomst van het Champ de Bataille te<br />
verzekeren.<br />
VEILING<br />
Veiling Jacques Garcia/ Intemporel<br />
Sotheby’s<br />
Parijs<br />
www.sothebys.com<br />
16-05<br />
BEZOEKEN<br />
Domein Champ de Bataille<br />
Sainte-Opportune-du-Bosc<br />
Normandië<br />
www.chateauduchampdebataille.com<br />
LEZEN<br />
Franck Ferrand, Jacques Garcia ou l’Eloge du<br />
Décor, Flammarion, Parijs, 2005, ISBN 978-2-<br />
08011-465-5, prijs: € ca. 65 (paperback) en ca.<br />
€ 100 (hardcover).<br />
Jacques Garcia. Vingt ans de passion :<br />
Le Château du Champ de Bataille,<br />
Flammarion, Parijs, 2013, ISBN 9782081300170,<br />
prijs: € 95.<br />
75
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
$ 9.440.000 (€ 8.657.000)<br />
Giuseppe Guarneri del Gesù, viool Baltic, 1731.<br />
Tarisio, New York, 16-03. © Tarisio.<br />
€ 127.000<br />
Jean Delville, Dernières idoles, 1931, olieverf<br />
op doek, 414 x 354,5 cm. Sotheby’s, 16 t/m<br />
22-03. © Sotheby’s.<br />
$ 2.800.000 (€ 2.600.000)<br />
Katsushika Hokusai, De grote golf van Kanagawa, 1830-1832, houtgravure,<br />
25,1 x 37,1 cm. Christie’s, New York, 21-03.<br />
© Christie’s.<br />
AFGELOPEN<br />
Een uiterst<br />
zeldzame viool bij<br />
Tarisio<br />
De Baltic, een uiterst zeldzame<br />
Italiaanse viool uit de 18e eeuw,<br />
was dé blikvanger op de onlineveiling<br />
die Tarisio op 16 maart hield in<br />
New York, met meer dan honderd<br />
lots. Veilinghuis Tarisio is gespecialiseerd<br />
in oude muziekinstrumenten.<br />
De legendarische viool<br />
werd vervaardigd door Giuseppe<br />
Guarneri del Gesù, een maker van<br />
snaarinstrumenten uit Cremona.<br />
Hij maakte de viool volledig met de<br />
hand in 1731. Zijn eigen snaarinstrumenten<br />
en die van zijn familie<br />
behoren tot de meest gewilde<br />
ter wereld, misschien wel door de<br />
diepere klank die ze voortbrengen<br />
in vergelijking tot andere violen,<br />
toegeschreven aan het hout dat hij<br />
gebruikte: gewaterd esdoorn. Violisten<br />
als Isaac Stern, Jascha Heifetz<br />
en Itzhak Perlman zijn fervente<br />
aanhangers van de Italiaanse vioolbouwer.<br />
De Baltic had een richtprijs<br />
van $ 10 miljoen. De nieuwe eigenaar<br />
telde er $ 9,44 miljoen (€ 8,66<br />
miljoen) voor neer, inclusief kosten.<br />
Dat is een nieuw veilingrecord voor<br />
een viool van deze meester en het<br />
derde hoogste bedrag ooit voor<br />
een muziekinstrument.<br />
Een andere<br />
moderniteit bij<br />
Sotheby’s<br />
De laatste jaren staan de art-decokunstenaars<br />
weer volop in de<br />
belangstelling. Zowat overal in Europa<br />
organiseert men tentoonstellingen<br />
over grote talenten als Raphaël<br />
Delorme, Georges Dorignac<br />
en André Devambez. In 2016 hield<br />
Sotheby’s ook een veiling gewijd<br />
aan Boutet de Monvel. Nogal wat<br />
van die talenten uit de 20e eeuw<br />
werden lange tijd onterecht genegeerd<br />
door de kunstgeschiedenis<br />
en de kunstmarkt. Tegenwoordig<br />
erkennen die wél hun belangrijke<br />
bijdrage in de periode 1900-1950.<br />
De kijk op moderne kunst is intussen<br />
geëvolueerd. Die is nu minder<br />
ideologisch. De grenzen tussen de<br />
verschillende kunstbewegingen<br />
zijn nu ook minder scherp, terwijl<br />
kunstenaars die niet aangesloten<br />
waren bij avant-gardistische<br />
bewegingen als het kubisme, het<br />
surrealisme en de abstracte kunst<br />
nu erkend worden om hun talent<br />
en creativiteit. Van 16 tot 22 maart<br />
kon men bij Sotheby’s, in Parijs,<br />
bieden op een selectie werken<br />
van sommige van die moderne<br />
en heel aparte kunstenaars, zoals<br />
enkele religieuze en mythologische<br />
schilderijen van Emile Fabry<br />
en Fernand Allard l’Olivier, een<br />
genrestuk van Léon Navez en een<br />
monumentaal schilderij van Jean<br />
Delville. Die kunstenaars van Belgische<br />
origine hebben tevens hun<br />
stempel gedrukt op de plastische<br />
identiteit van de eerste helft van<br />
de 20e eeuw, een periode gekenmerkt<br />
door oorlogen, die een<br />
diepgaande invloed hebben gehad<br />
op de stijl en de thema’s vanaf<br />
de jaren 1910. Een van de Belgische<br />
meesterwerken is Dernières Idoles<br />
(1931), van Jean Delville (1867-1953),<br />
een van de belangrijkste representanten<br />
van het symbolisme in de<br />
schilderkunst. Dit bijzonder grote<br />
schilderij had een richtprijs van<br />
€ 50.000-70.000, maar ging van de<br />
hand voor € 127.000.<br />
Record voor<br />
Hokusai bij<br />
Christie’s<br />
Van 21 tot 24 maart vond bij<br />
Christie’s, in New York, de Asian<br />
Week plaats. Op 21 maart ging er<br />
een zeldzame versie van De grote<br />
golf van Kanagawa, van Katsushika<br />
Hokusai (1760-1849), onder de hamer.<br />
Het werk werd aan het begin<br />
van de 20e eeuw gekocht door<br />
een Europese verzamelaar en later<br />
altijd bewaard door zijn nazaten.<br />
Het werd in 1993 tentoongesteld<br />
in de Ny Carlsberg Glyptotek, in<br />
Kopenhagen. Dit werk uit de reeks<br />
Zesendertig gezichten op de berg<br />
Fuji behoort tot het twintigtal beste<br />
afdrukken die er nog bestaan.<br />
De richtprijs bedroeg $ 500.000-<br />
700.000. Na een hevige biedstrijd<br />
van zo’n dertien minuten ging het<br />
werk naar een anonieme persoon<br />
die via de telefoon het winnende<br />
bod van $ 2,8 miljoen (€ 2,6 miljoen)<br />
uitbracht. Deze prent wordt<br />
zo het duurste exemplaar van het<br />
beroemde meesterwerk. De meest<br />
gezochte afdrukken van de Grote<br />
golf op de markt zijn als eerste,<br />
te herkennen aan hun zuiverdere<br />
lijnen en de aanwezigheid van<br />
wolken aan een roze hemel. Die<br />
twee elementen verklaren waarom<br />
het in New York geveilde werk zo<br />
zeldzaam is. De grote golf, die een<br />
monster met klauwen en tegelijk<br />
ook de kracht van de natuur<br />
verbeeldt, blijft verzamelaars aantrekken<br />
en liefhebbers van Japanse<br />
prenten fascineren.<br />
Artcurial scoort met<br />
Snijders<br />
Op 22 maart pakte de afdeling<br />
oude en 19e-eeuwse meesters van<br />
Artcurial uit met een opmerkelijk<br />
ensemble schilderijen, tekeningen<br />
en sculpturen, op een veiling die<br />
in totaal € 4,5 miljoen in het laatje<br />
bracht, inclusief kosten. Men kon<br />
bieden op meesterwerken van museumkwaliteit<br />
die zowel instellingen<br />
als ervaren verzamelaars wisten<br />
te bekoren. Zo ging een prachtig<br />
schilderij van Frans Snijders de<br />
deur uit voor € 787.200, een bedrag<br />
76
€ 787.200<br />
Frans Snijders, Wild, mand met<br />
vruchten en vaas met bloemen op<br />
een tafel, met ernaast twee honden,<br />
olieverf op doek. Artcurial, Parijs, 22-03.<br />
© Artcurial.<br />
€ 478.800<br />
Fernand Khnopff, Deux études pour un Sphinx; Deux études pour Victoria,<br />
zwart natuurkrijt, wit krijt op blauwgrijs papier, 19 x 9 cm. Christie’s, Parijs, 22-03.<br />
© Christie’s Images Ltd.<br />
€ 33.600<br />
Kruisafneming, Brabant, wellicht Brussel,<br />
ca. 1480-1500, gesneden notenhout,<br />
46 x 34 cm. Pousse-Cornet OVV,<br />
Blois, 26-03. © Pousse-Cornet.<br />
dat binnen de richtprijzen bleef.<br />
Frans Snijders (1579-1657) was net<br />
als Jan Fijt een van de belangrijkste<br />
schilders van dierentaferelen en<br />
jachtstillevens, een genre dat in de<br />
17e eeuw bijzonder populair was in<br />
Vlaanderen.<br />
Wereldrecord<br />
voor een tekening<br />
van Khnopff bij<br />
Christie’s<br />
Terwijl in Parijs de Salon du Dessin<br />
zijn deuren opende, hield Christie’s<br />
er zijn jaarlijkse veiling van<br />
tekeningen, goed voor meer dan<br />
vier eeuwen van Europese creativiteit,<br />
van de 16e tot de 19e eeuw<br />
ongeveer. Het aanbod omvatte<br />
een kleine honderd lots, met een<br />
gezamenlijke geschatte waarde<br />
van € 1,3 miljoen. Men kon bieden<br />
op een ruime waaier van werken<br />
op papier, van de Franse, Italiaanse,<br />
<strong>Nederland</strong>se en Vlaamse<br />
scholen. Blikvangers waren onder<br />
meer een zeldzame studie van<br />
Peter Paul Rubens, een tekening<br />
van Victor Hugo en een ensemble<br />
Italiaanse tekeningen afkomstig<br />
uit een Europese privécollectie.<br />
In totaal bracht de veiling € 2,4<br />
miljoen op. Ze lokte kandidaatkopers<br />
uit een vijftiental landen.<br />
Bijzonder veel belangstelling was<br />
er voor hét klapstuk van de veiling,<br />
een ensemble studies van Fernand<br />
Khnopff (1858-1921), afgehamerd<br />
op € 478.800, een wereldrecord<br />
voor een tekening van de Belgische<br />
symbolistische kunstenaar.<br />
Dit indrukwekkende ensemble<br />
van vier studies van vrouwen op<br />
licht blauwachtig papier, geordend<br />
per twee (elk paar gevat in een<br />
verguld passe-partout), werd in<br />
1892 door Khnopff zelf samengebracht<br />
in een brede versierde lijst<br />
van verguld hout. Datzelfde jaar<br />
nog stelde hij het tentoon bij de<br />
Société Royale Belge des Aquarellistes.<br />
De studie met als titel Etude<br />
d’homme agenouillé vu de profil,<br />
getekend met zwart natuurkrijt<br />
met wit hoogsel op velijnpapier,<br />
werd toegewezen voor € 378.000,<br />
meer dan de hoogste richtprijs.<br />
Een Brabantse<br />
Passie bij Pousse-<br />
Cornet<br />
Een Kruisafneming, met heilige<br />
personages van gesneden notenhout,<br />
gecreëerd in Brabant<br />
(wellicht in Brussel) aan het einde<br />
van de 15e eeuw, ging op 26 maart<br />
onder de hamer bij Pousse-Cornet<br />
OVV, in Blois (Frankrijk). De groep<br />
dateert van omstreeks 1480-1500.<br />
De figuren staan erg dicht op<br />
elkaar, wat kenmerkend is voor de<br />
Brabantse school. Het gaat om getuigen<br />
van de Passie, onder wie de<br />
Maagd Maria en de heilige Johannes,<br />
die het lichaam van Christus<br />
meenemen. Het werk, wellicht<br />
afkomstig van een retabel, maakte<br />
vroeger deel uit van de collectie<br />
van E. Van Overbeke, in Brussel.<br />
Via zijn erfgenamen belandde het<br />
uiteindelijk in een kasteel in de<br />
regio Sologne. Het ging van de<br />
hand voor € 33.600.<br />
Een burgerkoppel<br />
in Drouot<br />
Een paar nooit eerder verkochte<br />
portretten, sinds de 18e eeuw<br />
bewaard door de familie van een<br />
reder in de havenstad Lorient<br />
(Bretagne), ging op 28 maart<br />
onder de hamer, op een veiling<br />
die Daguerre OVV hield in Drouot,<br />
in samenwerking met Cabinet<br />
Turquin. De panelen zijn te danken<br />
aan de <strong>Nederland</strong>e schilder Jacob<br />
Adriaensz. Backer (ca. 1607/1608-<br />
1651). Daarop is een koppel te zien,<br />
waarvan de soberheid en strengheid<br />
doen vermoeden dat ze leden<br />
van de mennonitische kerk waren,<br />
in West-Friesland, en wellicht ook<br />
van de congregatie van Waterland,<br />
die de schilder van deze twee<br />
olieverfschilderijen had verkozen<br />
tot prediker. De kunstenaar deelde<br />
met zijn tijdgenoot Rembrandt,<br />
verbonden met deze religieuze<br />
gemeenschap via zijn echtgenote,<br />
dezelfde klanten en soms ook<br />
dezelfde modellen, in Amsterdam.<br />
De mennonitische kerk werd<br />
gesticht door de doopsgezinde<br />
reformator Menno Simons (1496-<br />
1561) en was geïnspireerd op het<br />
anabaptisme, dat de kinderdoop<br />
verwierp, alle geweld afzwoer en<br />
tolerantie predikte. De predikanten<br />
en diakens werden verkozen, maar<br />
genoten een grote autonomie. De<br />
leden van de kerk beloofden elkaar<br />
wederzijds te zullen helpen, en<br />
sober te leven, zonder opzichtige<br />
kledij of juwelen. De mannen<br />
droegen een baard, terwijl de<br />
vrouwen hun hoofd bedekten.<br />
De kwaliteit van de diepzwarte<br />
stoffen, de hoed en het paar<br />
handschoenen van het mannelijke<br />
model (een blijk van trouw aan<br />
zijn echtgenote) getuigen van de<br />
welstand van het koppel. Net als<br />
de jonge Rembrandt schilderde<br />
Jacob Adriaensz. Backer portreten<br />
in een haast monochroom palet,<br />
waar zwarte tinten een dialoog<br />
aangingen met grijze en bruine<br />
tinten. De richtprijs bedroeg<br />
€ 60.000-80.000, maar het lot<br />
werd afgehamerd op € 156.000.<br />
Meesterwerk van<br />
Italiaans design bij<br />
Artcurial<br />
Op 28 maart hield Artcurial, in<br />
Parijs, een veiling van Italiaans<br />
design. Men kon er onder meer<br />
bieden op een zeldzaam bureau,<br />
vervaardigd in Turijn door Carlo<br />
77
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
€ 156.000<br />
Jacob Adriaensz. Backer, Portret van een<br />
man, vanaf het middel en Portret van een<br />
dame, vanaf het middel, 1637, olieverf op<br />
eiken paneel, 91 x 66 cm (elk). Daguerre<br />
OVV, Parijs, 28-03. © Daguerre.<br />
€ 590.400 (inclusief kosten)<br />
Carlo Mollino, bureau Casa Editrice Lattes, ca. 1951-1954, 66 x 208 x 123 cm.<br />
Artcurial, Parijs, 28-03. © Artcurial.<br />
€ 579.975<br />
Jane Graverol, Le Trait de Lumière, 1959,<br />
olieverf op doek. Bonhams Cornette<br />
de Saint Cyr, Parijs, 29-03. © Bonhams<br />
Cornette de Saint Cyr.<br />
Mollino (1905-1973) voor Casa<br />
Editrice Lattes (ca. 1951-1954). Het<br />
was de allereerste keer dat dit<br />
meesterwerk van de Italiaanse<br />
ontwerper onder de hamer ging.<br />
Het bureau had een richtprijs<br />
van € 250.000-350.000, maar<br />
ging van de hand voor € 590.400,<br />
kosten inbegrepen. Carlo Mollino<br />
was niet alleen een befaamde<br />
architect, maar ook een talentrijke<br />
meubelontwerper. Hij begon zijn<br />
carrière door een woning aan<br />
zee te ontwerpen, in Forte dei<br />
Marmi. Hij won daarmee de G.<br />
Pistono Prijs. Daarna ontwierp<br />
hij intussen beroemd geworden<br />
gebouwen, zoals het RAI Auditorium,<br />
de Camera di Commercio<br />
en het Teatro Regio in Turijn. Zijn<br />
oeuvre als architect getuigt van<br />
zijn feilloze vermogen om zowel<br />
excentrieke als complexe vormen<br />
te creëren. Zijn ontwerpen waren<br />
van een uitgesproken eigentijdse<br />
stijl. Dat kenmerk vind je ook terug<br />
in zijn meubelen. Mollino creëerde<br />
geregeld speciaal meubelen voor<br />
de gebouwen die hij ontwierp. Hij<br />
is de geestelijke vader van klassiekers<br />
als de fauteuil Gilda, de tafel<br />
Reale en het bureau Cavour. De<br />
Italiaan staat thans bekend om zijn<br />
belangrijke bijdrage tot het design<br />
en de architectuur. Beroemde<br />
stukken van hem vind je in de<br />
vaste collecties van het Centre<br />
Georges Pompidou in Parijs, het<br />
Victoria and Albert Museum in<br />
Londen en het Brooklyn Museum<br />
in New York.<br />
Wereldrecord voor<br />
Jane Graverol bij<br />
Bonhams Cornette<br />
de Saint Cyr<br />
De Belgische kunstenaar en dichter<br />
Jane Graverol (1905-1984) verdient<br />
onze erkenning als een van de<br />
grootste surrealistische schilders.<br />
Haar vader, een schrijver, was zelf<br />
ook een schilder: de symbolist<br />
Alexandre Graverol. Na te hebben<br />
gestudeerd aan de Academie<br />
voor Schone Kunsten in Etterbeek<br />
volgde ze een opleiding aan de<br />
Koninklijke Academie voor Schone<br />
Kunsten in Brussel, waar ze les<br />
kreeg van Constant Montald en<br />
Jean Delville. Vanaf het einde van<br />
de jaren 1930 neigde haar werk naar<br />
het surrealisme. Ze trad evenwel<br />
pas toe tot die beweging in 1940.<br />
Een van haar eerste contacten met<br />
de groep dateert uit 1936, toen ze<br />
E.L.T. Mesens ontmoette in Parijs.<br />
In 1949 maakte Jane Graverol kennis<br />
met Louis Scutenaire, Camille<br />
Goemans en Marcel Lecomte, die<br />
mee aan de wieg van de Belgische<br />
surrealistische beweging stonden.<br />
Daarna kon ze rekenen op de steun<br />
van René Magritte, die in 1950 een<br />
eerste tentoonstelling over haar<br />
werk op touw zette, als blijk van<br />
zijn oprechte vriendschap. Haar<br />
oeuvre heeft weliswaar niet dezelfde<br />
conceptuele en filosofische<br />
dimensie als dat van De Chirico,<br />
dat een sterke invloed had op Magritte,<br />
maar het is wel uitgesproken<br />
poëtisch, meer geworteld in een<br />
dromerige en bovennatuurlijke wereld.<br />
Haar oeuvre baadt ook in een<br />
symbolistische sfeer, onder invloed<br />
van het schilderoeuvre van haar<br />
vader, waar ze als kind mee was<br />
opgegroeid. Met haar even gladde<br />
als nauwkeurige techniek zette<br />
Jane Graverol de perceptie van de<br />
realiteit op losse schroeven. Haar<br />
werken roepen gevoelens op die<br />
zowel tot het domein van de poëzie<br />
als tot dat van het zonderlinge behoren.<br />
Op 29 maart ging Le Trait de<br />
Lumière (1959), een werk behorend<br />
tot die poëtische strekking, onder<br />
de hamer in de Parijse vestiging<br />
van Bonhams Cornette de Saint<br />
Cyr, op een aan het surrealisme<br />
gewijde veiling. Experts hadden<br />
een opbrengst van € 35.000-55.000<br />
verwacht, maar het werk ging van<br />
de hand voor liefst € 579.975. Dat is<br />
een nieuw wereldrecord voor deze<br />
kunstenaar.<br />
Fraai stilleven<br />
bij Koller<br />
De <strong>Nederland</strong>er Willem Claesz.<br />
Heda (1594-1680) schilderde<br />
stillevens in een zacht palet van<br />
groene en gele tinten. Op het<br />
eerste gezicht lijken het eenvoudige<br />
composities, maar hij kon<br />
meesterlijk spelen met het licht,<br />
met prachtige weerkaatsingen op<br />
gladde en glanzende materialen.<br />
Hij wordt beschouwd als een<br />
van de hoofdrepresentanten van<br />
het ‘monochrome banketje’, een<br />
stillevengenre dat zich onderscheidt<br />
door een beperkt palet<br />
van neutrale tinten. Een van zijn<br />
werken ging op 31 maart onder<br />
de hamer bij Koller, in Zürich.<br />
Het werd toegewezen voor CHF<br />
488.300 (inclusief kosten), een<br />
bedrag dat binnen de richtprijzen<br />
bleef. Dit ongemeen geraffineerde<br />
schilderij vertoont een diagonale<br />
compositie, gestructureerd door<br />
geometrische elementen, nog<br />
versterkt door de opstelling van<br />
het vaatwerk (liggend glas, mes,<br />
bord, enz.). Van een eenvoudige<br />
tafel tegen een monochrome<br />
achtergrond heeft de kunstenaar<br />
uit Haarlem iets gemaakt waar je<br />
als waarnemer heel even stil van<br />
wordt. Er gaat een vreemde rust<br />
van uit, wat in deze roerige tijden<br />
des te meer op prijs wordt gesteld.<br />
OP KOMST<br />
De wereld van Heidi<br />
Norten bij Christie’s<br />
Christie’s gaat in Genève over tot<br />
de verkoping van de weergaloze<br />
juwelencollectie van Heidi Horten<br />
(1941-2022). Het ensemble omvat<br />
meer dan zevenhonderd stukken,<br />
die getuigen van de tijdeloze elegantie<br />
van de Oostenrijkse miljardair,<br />
haar glamour en eruditie. De<br />
78
CHF 488.300 (€ 495.000)<br />
Willem Claesz. Heda, Stilleven met roemer, geschilde citroen<br />
en zakhorloge, 1630, olieverf op paneel, 41,5 x 57,3 cm. Koller,<br />
Zürich, 31-03. © Koller.<br />
RICHTPRIJS: op aanvraag<br />
Bulgari, armband met ingezette<br />
gekleurde diamanten, smaragden en<br />
diamanten, waaronder een kussenvormige<br />
diamant van 32,23 karaat,<br />
geel goud van 18 karaat. Christie’s,<br />
Genève, 10-05 & 12-05. © Christie’s<br />
Images Ltd.<br />
RICHTPRIJS: $ 25.000.000 (€ 23.000.000)<br />
Willem de Kooning, Orestes, 1947, olieverf, email en collage op<br />
papier, gemonteerd op karton, 61,3 x 91,8 cm. Christie’s, New York,<br />
mei. © Christie’s Images Ltd.<br />
collectie van uitgelezen kwaliteit is<br />
een ode aan de juwelierskunst in<br />
al haar pracht. Het ensemble gaat<br />
onder de hamer in het kader van<br />
een reeks veilingen, beginnend<br />
op de avond van 10 mei, gevolgd<br />
door een veiling op 12 mei en<br />
een onlineveiling van 3 tot 15 mei.<br />
De collectie wordt gezien als de<br />
belangrijkste die tot nu toe onder<br />
de hamer ging, met diamanten,<br />
robijnen en jades, en uitzonderlijke<br />
creaties van befaamde ontwerpers<br />
als Bulgari, Cartier, Tiffany, Harry<br />
Winston en Van Cleef & Arpels.<br />
Overeenkomstig de wens van de<br />
overledene gaat de opbrengst volledig<br />
naar de in 2020 opgerichte<br />
Heidi Horten Stichting, ter financiering<br />
van haar collectie hedendaagse<br />
kunst, tentoongesteld in<br />
het Weense Goëss-Hortenpaleis,<br />
en van medisch onderzoek en<br />
andere filantropische activiteiten<br />
die ze tientallen jaren lang heeft<br />
gesteund.<br />
De collectie van<br />
Michael Goedhuis<br />
bij Bonhams<br />
Op 17 mei gaat Bonhams, in<br />
Londen, over tot de veiling van een<br />
selectie schilderijen met Oost-<br />
Indische inkt, te danken aan meer<br />
dan twintig bekende schilders van<br />
de afgelopen vier decennia, en<br />
verder ook sculpturen en bronzen<br />
kommen en vaten, uit de tijd<br />
van de Song-dynastie (960-1279)<br />
tot die van de Qing-dynastie<br />
(1644-1911). Het geheel komt uit<br />
de collectie van de Londense<br />
handelaar Michael Goedhuis. Wat<br />
de werken op papier betreft, is<br />
er een prachtig werk met Oost-<br />
Indische inkt van Liu Dan, Oude<br />
cipres in de Verboden Stad (2007),<br />
dat £ 200.000-300.000 (€ 230.000-<br />
340.000) zou moeten opbrengen.<br />
De belangrijkste bronzen sculptuur<br />
van deze veiling is een zeldzame<br />
Guanyin-figuur met zilveren<br />
inlegwerk. Guanyin is de Chinese<br />
versie van de boeddhistische godin<br />
Avalokitesvara, een van de meest<br />
vereerde bodhisattva’s, eerst nog<br />
verbeeld als een man, maar vanaf<br />
de tijd van de Song-dynastie als<br />
een vrouw. Guanyin belichaamt<br />
het mededogen. Ze helpt de<br />
hele mensheid de verlichting te<br />
bereiken en is nog steeds een bijzonder<br />
populaire beschermer. De<br />
sculptuur zou £ 100.000-200.000<br />
(€ 114.0000-230.000) in het laatje<br />
moeten brengen.<br />
De collectie van<br />
S.I. Newhouse<br />
bij Christie’s<br />
In mei kan men bij Christie’s,<br />
in New York, bieden op meesterwerken<br />
uit de nalatenschap<br />
van Samuel Irving – kortweg S.I.<br />
– New-house Jr., de voormalige<br />
eigenaar van de persgroep Condé<br />
Nast. De avondveiling brengt zestien<br />
werken van de man die werd<br />
beschouwd als een van de invloedrijkste<br />
verzamelaars van zijn tijd.<br />
Een van de topstukken is Orestes,<br />
een zwart-witcollage van Willem de<br />
Kooning uit 1947, die Newhouse in<br />
2002 kocht bij Sotheby’s voor $ 13,2<br />
miljoen en die nu meer dan $ 25<br />
waard zou zijn. Andere blikvangers<br />
zijn een vervormd zelfportret van<br />
Francis Bacon uit 1969, dat meer<br />
dan $ 20 miljoen zou moeten<br />
opbrengen, L’Arlésienne van Pablo<br />
Picasso, en een abstract portret<br />
van de Amerikaanse fotograaf Lee<br />
Miller uit 1937, dat eveneens meer<br />
dan $ 20 miljoen zou moeten opbrengen.<br />
Men kan ook bieden op<br />
werken van Lee Bontecou, Jasper<br />
Johns en Roy Lichtenstein. Experts<br />
verwachten dat deze veiling in<br />
totaal zo’n $ 144 miljoen (€ 132<br />
miljoen) oplevert.<br />
Design bij Christie’s<br />
Op 26 mei houdt Christie’s, in<br />
Parijs, een veiling van design, met<br />
zo’n tweehonderd lots uit verschillende<br />
privécollecties, met een<br />
gezamenlijke geschatte waarde<br />
van € 5 tot 7 miljoen. De veiling<br />
is een ode aan de creativiteit en<br />
diversiteit van de Franse designers,<br />
met hier als blikvangers Charlotte<br />
Perriand en Jean Prouvé. Een week<br />
later, op 3 juni, is er een designveiling<br />
in New York, waar dan weer<br />
Jean Royère in de schijnwerpers zal<br />
staan. Bijzonder aan het veilingmenu<br />
in Parijs is het dertigtal lots<br />
afkomstig uit Les Arcs, ontworpen<br />
door Charlotte Perriand<br />
voor verschillende sites van deze<br />
vakantieplaats in de bergen van<br />
Savoye. Dit was een van de scharniermomenten<br />
uit de carrière van<br />
Perriand. De veiling knoopt aan bij<br />
de grote overzichtstentoonstelling<br />
die de Fondation Louis Vuitton<br />
een tijd geleden aan haar wijdde<br />
en die Perriands belangrijke rol in<br />
de geschiedenis van het design<br />
belichtte. De veiling bij Christie’s<br />
brengt hoofdzakelijk werk van<br />
vrouwelijke designers, met onder<br />
meer ook een groot aantal stukken<br />
van Janette Laverrière, Line Vautrin,<br />
Denyse Gatard en Claude Lalanne.<br />
Blikvangers zijn alvast een Bureau<br />
forme libre van Charlotte Perriand<br />
(richtprijs: € 200.000-300.000)<br />
en een zeldzaam Bureau présidence<br />
van Jean Prouvé (richtprijs:<br />
€ 250.000-350.000). De veiling<br />
richt zo meteen ook de schijnwerpers<br />
op de wederzijdse invloed<br />
en bewondering van deze twee<br />
bekende ontwerpers, die in hun<br />
werk nauw met elkaar verbonden<br />
zijn. Het twintigtal lots van Jean<br />
Prouvé wordt aangevuld met een<br />
bijzonder fraai ensemble dat Paul<br />
Dupré-Lafon in 1947 ontwierp voor<br />
een van zijn opdrachtgevers, een<br />
selectie keramieken stukken van<br />
Georges Jouve en verschilldende<br />
stukken van Diego Giacometti,<br />
met richtprijzen van € 200.000 tot<br />
600.000.<br />
79
HET GROOTSTE<br />
VEILINGHUIS<br />
VAN ZUID-WEST<br />
NEDERLAND<br />
INBRENG GEVRAAGD VOOR KLOKKEN, KUNST & ANTIEK VEILING<br />
INBRENG GEVRAAGD VOOR ONZE KOMENDE<br />
KUNST, ANTIEK, JUWELEN EN AZIATICA VEILING<br />
15, 16 EN 17 NOVEMBER 2022<br />
ONDER ANDERE REEDS BINNEN GEKOMEN VOOR DEZE ZEER BIJZONDERE VEILING:<br />
6, 7 8 JUNI <strong>2023</strong><br />
Collecties met o.a. 16 e en 17 e eeuw tafelklokken, verzamelingen met gouden<br />
en zilveren 18 e eeuwse zakhorloges en officierspendules<br />
Uurwerken w.o. 17 e eeuwse Haagsche klok,<br />
18 e eeuwse Hollandse en Engelse tafelklokken en planetariums<br />
Voor deze bijzondere veiling hebben we reeds fraaie collecties binnengekregen, zoals een topverzameling<br />
tabaksdozen van uitzonderlijke kwaliteit, volkskunst voor de echte liefhebber, religieus zilveren cibories,<br />
kelken<br />
Neuchatel<br />
en relieken,<br />
klokken<br />
fraaie<br />
met<br />
juwelen<br />
speelwerk<br />
en (zak)horloges<br />
en 18 e eeuwse<br />
en prachtig<br />
staande<br />
Chinees<br />
horloges,<br />
porselein<br />
w.o. Haakma Leeuwarden, Dirk van Leeuwen en Jan Gobels Amsterdam en Anthony Hebert London<br />
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />
Wilt u 1 of meerdere items inbrengen DE HOOGSTE voor deze OPBRENGSTEN zeer bijzondere veiling, TEGEN dan DE is LAAGSTE dat mogelijk, KOSTEN neemt u hiervoor contact met ons op<br />
via onderstaand Wilt u 1 of meerdere telefoonnummer items inbrengen of emailadres. voor deze U betaalt zeer bijzondere 0% inbrengcommssie, veiling, dan dus is dat u krijgt mogelijk 100% t/m hamerprijs 14 januari uitbetaald, a.s.<br />
Neemt u hiervoor minus contact € 15 kavelgeld. met ons op Wordt via onderstaand een kavel van telefoonnummer u verkocht voor of € 20.000, emailadres. dan ontvangt U betaalt u 0% maar inbrengcommssie, liefst € 19.985! dus u krijgt<br />
100% hamerprijs uitbetaald, minus € 15 kavelgeld. Wordt een kavel van u verkocht voor € 20.000, dan ontvangt u maar liefst € 19.985!<br />
WIJ WIJ TAXEREN TAXEREN DOOR DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË<br />
Livingstoneweg<br />
Livingstoneweg<br />
18,<br />
18,<br />
4462<br />
4462<br />
GL<br />
GL<br />
Goes<br />
Goes<br />
•<br />
•<br />
0031<br />
0031<br />
(<br />
( 0 ) 6<br />
42<br />
42<br />
11<br />
11<br />
45<br />
45<br />
42<br />
42 •<br />
info@veilinghuisdejager.nl<br />
info@veilinghuisdejager.nl<br />
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL
VEILING<br />
RESULTATEN<br />
HET GROOTSTE<br />
VEILINGHUIS<br />
VAN ZUID-WEST<br />
NEDERLAND<br />
VEILING<br />
RESULTATEN<br />
Breguet horloge<br />
Hamerprijs € 40.000,- € Boeddha, verguld verguld brons brons<br />
Hamerprijs € 19.000,- € 19.000,-<br />
Visbagh Visbagh<br />
Hamerprijs € 32.000,- € 32.000,-<br />
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE DE LAAGSTE KOSTEN<br />
Wij Wij kunnen voor voor u u veilen, van van 1 item 1 item tot tot een een gehele inboedel of of verzameling.<br />
Van Van kunst tot tot antiek, van van juwelen tot tot zilver en en van van design tot tot aziatica.<br />
Hiervoor berekenen wij wij géén géén inbrengcommissie.<br />
Wij Wij kunnen u u van van dienst zijn zijn voor voor het het taxeren van van een een erfenis verdeling.<br />
Uniek door simultaan met met de de zaal, zaal, live live te te veilen op op de de 8 grootste 8 internet platforms.<br />
Door onze persoonlijke en en discrete benadering, hét hét veilinghuis voor voor al al uw uw kostbaarheden.<br />
0%<br />
Cartier Cartier Santos Santos<br />
Hamerprijs € 5.500,- € 5.500,-<br />
Collier, Collier, 3 rijen 3 rijen bloedkoraal<br />
Hamerprijs: Hamerprijs: € 30.000,- € 30.000,-<br />
Turmuhr Turmuhr<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 34.000,- € 34.000,-<br />
Poul Poul Kjaerholm Kjaerholm PK PK 11 11<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 8.500,- € 8.500,-<br />
INBRENGCOMMISSIE<br />
U U betaalt achteraf slechts € 15 € 15 per per kavel kavel<br />
Staand Staand horloge horloge<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 13.000,- € 13.000,-<br />
Barometer, Barometer, 18 e 18 eeuw e eeuw<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 3.200,- € 3.200,-<br />
Staand Staand horloge horloge<br />
Hamerprijs: Hamerprijs: € 22.000,- € 22.000,-<br />
Vaas, Vaas, Copier Copier<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 6.000,- € 6.000,-<br />
Ikoon Ikoon<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 12.000,- € 12.000,-<br />
Borden Borden China China<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 12.000,- € 12.000,-<br />
Zakhorloge Zakhorloge Wapenschotel, Wapenschotel, 18 e 18 eeuw e eeuw Diamant Diamant 4.20 4.20 Ct. Ct.<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 9.500,- € 9.500,- Hamerprijs Hamerprijs € 22.000,- € 22.000,- Hamerprijs Hamerprijs € 15.000,- € 15.000,-<br />
UW ITEM HIERONDER?<br />
Yixing Yixing theepot theepot 19 e 19 eeuw e eeuw<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 16.000,- € 16.000,-<br />
Bijbel, Bijbel, 19 e 19 eeuw e eeuw<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 2.200,- € 2.200,-<br />
Empire Empire klok klok<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 16.000,- € 16.000,-<br />
19 e eeuws 19 e eeuws ivoor ivoor<br />
Hamerprijs Hamerprijs € 46.000,- € 46.000,-<br />
Van Van 1 Item 1 Item<br />
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?<br />
tot tot en en met met<br />
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?<br />
verzameling verzameling<br />
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?<br />
of inboedel of inboedel<br />
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?<br />
Stoelklok<br />
Stoelklok<br />
met<br />
met<br />
speelwerk<br />
speelwerk<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 17.000,-<br />
€ 17.000,-<br />
Glas,<br />
Glas,<br />
18 e 18<br />
eeuw e eeuw<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 1.900,-<br />
€ 1.900,-<br />
Boeken<br />
Boeken<br />
Buffon<br />
Buffon<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 3.400,-<br />
€ 3.400,-<br />
18 e 18<br />
Eeeuwse e Eeeuwse<br />
tafelklok<br />
tafelklok<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 15.000,-<br />
€ 15.000,-<br />
Drakenvaas,<br />
Drakenvaas,<br />
China<br />
China<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 56.000,-<br />
€ 56.000,-<br />
Collectie<br />
Collectie<br />
<strong>Mei</strong>ssen<br />
<strong>Mei</strong>ssen<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 22.000,-<br />
€ 22.000,-<br />
Rolex<br />
Rolex<br />
herenhorloge<br />
herenhorloge<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 20.000,-<br />
€ 20.000,-<br />
Collier,<br />
Collier,<br />
bloedkoraal<br />
bloedkoraal<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 19.000,-<br />
€ 19.000,-<br />
Kabinet<br />
Kabinet<br />
Schilderij,<br />
Schilderij,<br />
Jan<br />
Jan<br />
Sluijters<br />
Sluijters<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 24.000,- Hamerprijs<br />
€ 24.000,- Hamerprijs<br />
€ 9.500,-<br />
€ 9.500,-<br />
Pendule,<br />
Pendule,<br />
ca.<br />
ca.<br />
1810<br />
1810<br />
Broche<br />
Broche<br />
met<br />
met<br />
diamanten<br />
diamanten<br />
Hamerprijs<br />
Hamerprijs<br />
€ 11.000,-<br />
€ 11.000,-<br />
Hamerprijs € 8.000,-<br />
Hamerprijs € 8.000,-<br />
Zakhorloge<br />
Zakhorloge<br />
Hamerprijs € 4.000,-<br />
Hamerprijs € 4.000,-<br />
Schotels haringvangst<br />
Schotels haringvangst<br />
Hamerprijs € 3.800,-<br />
Hamerprijs € 3.800,-<br />
Hermes tas, jaren ‘80<br />
Hermes tas, jaren ‘80<br />
Hamerprijs € 3.000,-<br />
Hamerprijs € 3.000,-<br />
Kandelaren, 18e eeuw<br />
Kandelaren, 18e eeuw<br />
Hamerprijs € 26.000,-<br />
Hamerprijs € 26.000,-<br />
Wanli kom ca. 1600<br />
Wanli kom ca. 1600<br />
Hamerprijs € 28.000,-<br />
Hamerprijs € 28.000,-<br />
Schouwklok A’dam Kangxi kaststel<br />
Schouwklok A’dam Kangxi kaststel<br />
Hamerprijs € 19.000,- Hamerprijs € 24.000,-<br />
Hamerprijs € 19.000,- Hamerprijs € 24.000,-<br />
Rijtuig horloge<br />
Rijtuig horloge<br />
Hamerprijs € 7.500,-<br />
Hamerprijs € 7.500,-<br />
WIJ WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN EN BELGIË<br />
Livingstoneweg 18, 18, 4462 4462 GL GL Goes Goes • • 0031 0031 ( 0 ( 0 ) 6 ) 642421111 45 454242 • • info@veilinghuisdejager.nl<br />
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL
Veiling resultaten<br />
<strong>Nederland</strong><br />
€ 2.640<br />
Een 18 krt. gouden cannetille-collier<br />
met citrien. Bootjes<br />
schakel collier met ovaal gefacetteerde<br />
citrien. Veertien<br />
schakels bezet met citrien<br />
gezette cannetille-rand van<br />
twee kleuren goud. Aan een<br />
bakslot met veiligheidsketting.<br />
Incl. fluweel beklede<br />
etui. Herk: Frankrijk: Parijs<br />
1819-1938. Verkocht in de<br />
Timed online veiling van 13<br />
maart bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 2.740<br />
Een 22 krt. gouden Indiase<br />
Kundan-armband. Buitenzijde<br />
is rondom bezet met<br />
cabochon geslepen robijnen.<br />
Pen/schroefsluiting en<br />
een scharnier. Herk.: India,<br />
waarschijnlijk eind 19e- vroeg<br />
20e-eeuw, bruto gewicht<br />
103,5 gram. Verkocht in de<br />
Timed online veiling van 13<br />
maart bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 31.200<br />
Een diamanten solitair<br />
hanger, ca. 2.38 ct. Kleur:<br />
E en helderheid VVS2. Een<br />
briljant geslepen diamant<br />
in een witgouden zespoots<br />
chaton. Incl. certificaat HRD,<br />
1987. Verkocht in de Timed<br />
online veiling van 13 maart<br />
bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 2.730<br />
Een verzameling gouden juwelen<br />
met granaat en diamant, ca.<br />
1870. In de vorm van een kleine<br />
slang die gekruld om de granaten<br />
ligt. Bestaande uit twee<br />
kleine speldjes (waarschijnlijk<br />
voormalige oorbellen), twee<br />
hangers (waaronder een met<br />
een medaillon) en twee colliers.<br />
In etui van Gerritsen, Zeist.<br />
Verkocht in de Timed online<br />
veiling van 13 maart bij Vendu<br />
Rotterdam.<br />
€ 58.050<br />
Navolger Giorgione, omgeving<br />
Nicolas Poussin (17e<br />
eeuw). ‘Amoureus paar met<br />
luit in romantisch landschap’,<br />
olieverf op doek, 33 x 50 cm.<br />
Verkocht in de live zitting<br />
online veiling van 13 maart<br />
bij Van Zadelhoff Veilingen<br />
Hilversum<br />
€ 4.902<br />
Een Franse pendule religieuze,<br />
Jaques Défesche à<br />
Lyon, ca. 1670, met zwart gepolitoerde<br />
kast, waarop een<br />
toog, koperen cijferring en<br />
een fluwelen wijzerplaat, 30<br />
uurs uurwerk met spillegang<br />
op 1 veerton, gesigneerd<br />
op het uurwerk, h. 32 cm.<br />
Verkocht in de live zitting<br />
online veiling van 13 maart<br />
bij Van Zadelhoff Veilingen<br />
Hilversum.<br />
€ 4.019<br />
Hendrik Jacobus Valk<br />
(1897-1986). ‘Opus: 328<br />
Wassenaar’, gemonogrammeerd<br />
H.V. en<br />
gedateerd ’24, olieverf<br />
op paneel, 25,5 x 27 cm.<br />
Verkocht in de live zitting<br />
online veiling van 13<br />
maart bij Van Zadelhoff<br />
Veilingen Hilversum.<br />
€ 9.675<br />
Een antieke tafelbel met<br />
Rocaille-motieven, gemerkt<br />
aan de binnenzijde bel met<br />
meesterteken: P in een (ponds)<br />
gewichtje = Jan Diederik Pont<br />
(zilversmid te Amsterdam van<br />
1729-1787), provinciale keur:<br />
Hollandse leeuw, jaarletter H =<br />
1742 en L = 1745, 328 gram. Prov.:<br />
particuliere collectie 2436808.<br />
Verkocht in de live online veiling<br />
van 13 maart bij Van Zadelhoff<br />
Veilingen Hilversum.<br />
€ 17.551<br />
Jacob Hendrik Pierneef<br />
(1886-1957). ‘Figuren bij de<br />
Basheikh moskee te Mombasa’,<br />
gesigneerd, olieverf<br />
op paneel, 35,2 x 47,7 cm.<br />
Verkocht in de Timed veiling<br />
van 20 t/m 22 maart bij Veilinghuis<br />
Onder de Boompjes<br />
Leiden.<br />
€ 5.981<br />
Een porseleinen soepbord<br />
<strong>Mei</strong>ssen, eind 19e eeuw met<br />
decor van de ’Raub der Europa’<br />
naar François Boucher,<br />
schilfer standring gelijmd,<br />
Ø 25,5 cm. Verkocht in de<br />
Timed veiling van 20 t/m 22<br />
maart bij Veilinghuis Onder<br />
de Boompjes Leiden.<br />
€ 4.421<br />
Een Tiffany ‘Byzantine’ vaas,<br />
ca. 1910, gesigneerd en genummerd<br />
‘L.C. Tiffany – Favrile<br />
4663’, h. 19 cm. Verkocht<br />
in de Timed veiling van 20<br />
t/m 22 maart bij Veilinghuis<br />
Onder de Boompjes Leiden.<br />
€ 3.134<br />
Een paar kuipstoeltjes,<br />
ontwerp van Jacques van<br />
den Bosch, ’t Binnenhuis, ca.<br />
1910, 54 x 67 x 65 cm. Verkocht<br />
in de Timed veiling van 20<br />
t/m 22 maart bij Veilinghuis<br />
Onder de Boompjes Leiden.<br />
€ 7.800<br />
Maurits van der Valk (1857-<br />
1935). ‘Stilleven’, gesigneerd,<br />
pastel. Verkocht in de Online<br />
Only veiling van 28 maart bij<br />
Venduehuis Den Haag.<br />
€ 5.460<br />
Jan Rijlaarsdam (1911-2007).<br />
‘Gezicht op Parijs’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek.<br />
Verkocht in de Online Only<br />
veiling van 28 maart bij<br />
Venduehuis den Haag.<br />
€ 5.200<br />
Nel van Lith (1932). ‘Zonder<br />
titel’ (vrouw met uitgestrekte<br />
arm), marmer. Verkocht in<br />
de Online Only veiling van<br />
29 maart bij Venduehuis Den<br />
Haag.<br />
82
€ 6.500<br />
Een collectie zilveren munten,<br />
waaronder dukaten,<br />
zilveren rijders en guldens<br />
uit diverse jaren en gewesten<br />
en een aantal buitenlandse<br />
zilveren munten. Verkocht in<br />
de Online Only veiling van<br />
30 maart bij Venduehuis Den<br />
Haag.<br />
€ 13.200<br />
Jacqueline de Jong<br />
(1939).’Salomé 2’, gesigneerd<br />
en gedateerd ’65 verso,<br />
olieverf op doek, 30 x 38 cm.<br />
Herk.: Gallery O.K.K. Stichting<br />
Onderwijs Kunstklub.<br />
Verkocht in de Live Online<br />
veiling van 3 april e.v.d. bij<br />
Amsterdams Venduhuis De<br />
Eland en De Zon Diemen.<br />
€ 31.200<br />
Plateel Rozenburg Vredesvaas,<br />
dekselvaas met<br />
gestileerd bloemdecor en<br />
afbeelding van Alkmaarse<br />
Waaghuis, beschilderd met<br />
fabrieksmerk Rozenburg<br />
Den Haag en de ooievaar en<br />
werkbon 182 aan de onderzijde,<br />
ca. 1900, 110 x Ø 50 cm.<br />
Verkocht in de Live Online<br />
veiling van 3 april e.v.d. bij<br />
Amsterdams Venduhuis De<br />
Eland en De Zon Diemen.<br />
€ 11.220<br />
Hildo Krop (1884-1970). ‘Helen<br />
met tas’, driejarige dochter<br />
Helen Krop, gesigneerd<br />
met monogram HK, ca. 1918,<br />
gietersmerk: Bron Utrecht,<br />
h. 21 cm. Volgens archief<br />
Hildo Krop bestaan er maar<br />
2 exemplaren van dit werk.<br />
Verkocht in de Live Online<br />
veiling van 3 april e.v.d. bij<br />
Amsterdams Venduhuis De<br />
Eland en De Zon Diemen.<br />
€ 12.540<br />
Een witgouden solitairring<br />
bezet met diamant<br />
briljantslijpsel 1.95 ct. VVS1 G,<br />
voorzien van certificaat HRD.<br />
Verkocht in de Live Online<br />
veiling van 3 april e.v.d. bij<br />
Amsterdams Venduehuis De<br />
Eland en De Zon Diemen.<br />
VEILING 78 van Boeken, Manuscripten en Kunst<br />
23 t/m 26 mei <strong>2023</strong><br />
BUBB KUYPER<br />
VEILINGEN BOEKEN,<br />
MANUSCRIPTEN & KUNST<br />
Kenaupark 30<br />
2011 MT Haarlem<br />
tel. 023 5323986<br />
info@bubbkuyper.com<br />
kijkdagen 18 t/m 21 mei<br />
10.00-16.00 uur<br />
met o.a.<br />
n oude en zeldzame boeken uit de<br />
bibliotheek van P.J. Buijnsters en<br />
L. Buijnsters-Smets<br />
n een omvangrijke collectie<br />
Russisch (avant-garde) drukwerk<br />
n bibliofilie uit de collectie van<br />
Johan Souverein (“In de Roozetak”)<br />
n Louis Couperus - de collectie<br />
Han Peek (deel 2)<br />
n een verzameling ABC-boeken,<br />
kinderboeken<br />
en spelletjes<br />
n historische en literaire<br />
manuscripten en documenten<br />
n ex libris - de collectie Henk Weltje (deel 3)<br />
n moderne kunst uit de collectie van<br />
Kees Broos en Liesbeth Brandt-Corstius<br />
n moderne (<strong>Nederland</strong>se) kunst uit<br />
de verzameling van Galerie Petit<br />
n foto’s - de collectie van wijlen<br />
René Krul (deel 3)<br />
n een grote collectie kartografie<br />
n oude meestergrafiek en tekeningen<br />
uit een particuliere verzameling<br />
n enz. enz.<br />
www.bubbkuyper.com<br />
83
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
9 – 10 mei<br />
Burgersdijk & Niermans<br />
Zaalveiling boeken en<br />
prenten<br />
LEIDEN<br />
www.b-n-nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 80.000<br />
Vincent van Gogh (1853-1890).<br />
‘Koffie drinkende gepensioneerde’,<br />
gesigneerd, transfer<br />
lithografie in zwarte inkt op<br />
velijn papier, 433 x 264 mm<br />
(afbeelding), 542 x 374 mm.<br />
Gelithografeerd portret van<br />
de <strong>Nederland</strong>se oorlogsveteraan<br />
Adrianus Jacobus die<br />
tijdens zijn Haagse periode<br />
Van Goghs favoriete model<br />
was. Het is een van de slechts<br />
drie bekende afdrukken:<br />
twee bevinden zich nu in de<br />
collectie van het Van Gogh<br />
Museum in Amsterdam.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000<br />
M.C. Escher (1898-1972).<br />
‘Rossano, Calabria’, februari<br />
1932, gesigneerd met potlood,<br />
houtsnede op crême<br />
papier, 240 x 309 mm (afbeelding),<br />
268 x 340 mm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.500<br />
Wilgenkamp Binderij – William<br />
Shakespeare. Sonnet<br />
XVIII, door La Société<br />
Anonyme. (tekst in binaire<br />
codering). Blokker, Marja<br />
Wilgenkamp. Houten band<br />
van padoek (190 x 150 x 45<br />
mm) waarin lasergesneden<br />
titel in voor- en achterplat.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 3.600<br />
N. Witsen. Aeloude en hedendaegsche<br />
scheeps-bouw en<br />
bestier: Waer in wijtloopigh<br />
wert verhandelt, de wijze van<br />
Scheeps-timmeren, by Grieken<br />
en Romeynen, Scheepsoeffeningen,<br />
Strijden, Tucht,<br />
Straffe, Wetten en gewoonten.<br />
Beneffens evenmatige<br />
grootheden van schepen<br />
onzes tijts, ontleet in alle hare<br />
delen (…). Amst., 1671.<br />
15 mei<br />
Designveiling<br />
16 mei<br />
Kunst en Antiekveiling<br />
Vendu Rotterdam<br />
Timed online veiling<br />
www. vendurotterdam.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 12.000<br />
Ron Arad (1951). ‘RTW’<br />
(Reinventing the Wheel). Een<br />
ronde aluminium boekenkast,<br />
uitvoering Hidden<br />
2000, Ø 130 x 30 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 12.000<br />
Een ‘Rippen’ vleugel, aluminium<br />
met houten klankbord,<br />
vleugel- en toetsenklep. Rond<br />
1960. Aan boord van de SS<br />
Rotterdam (Holland-America<br />
Line), in het café de la Paix,<br />
bevond zich al vanaf de eerste<br />
reis dit model vleugel. Van<br />
dit model zijn ongeveer 400<br />
exemplaren gemaakt, 93 x 141<br />
x 185 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 7.000 – 14.000<br />
Kees van Bohemen (1828-<br />
1985). Zonder titel, gesigneerd<br />
en gedateerd ’75,<br />
olieverf op doek, 140 x 140<br />
cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 – 30.000<br />
Atelier Agnolo Gaddi<br />
(c.1350-1396). ‘Franciscaner<br />
heilige’, tempera op<br />
paneel,geïntegreerde lijst<br />
met vergulde pastiglia techniek,<br />
19,3 x 18,3 cm.<br />
22 en 23 mei<br />
Bubb Kuyper Veilingen<br />
boeken, manuscripten<br />
en Kunst<br />
Zaalveiling en online<br />
veiling.<br />
HAARLEM<br />
www.bubbkuyper.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Beatrix Potter (1866-1943).<br />
‘Studieblad met konijnenkoppen’,<br />
gesigneerd en<br />
gedateerd 1901.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 8.000 – 10.000<br />
H.N. Werkman (1882-1945).<br />
‘Hot printing’,druksel, 31 x<br />
23,5 cm, 1935.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 8.000<br />
Reinier Nooms, genaamd<br />
Zeeman (ca.1623-1667). ‘<strong>Nederland</strong>se<br />
schepen voor de<br />
kust van Tunis’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 36 x 43 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.000 – 3.000<br />
Petrus Apianus (1485-1552).<br />
Cosmographie.Oft Beschrijvinghe<br />
deer gheheelder<br />
Werelt, Antwerpen 1573.<br />
84
Randier Collection<br />
SCIENCE, MARINE & CURIOSITIES<br />
Auction<br />
Neuilly-sur-Seine, France<br />
May 15, 16 & 17 <strong>2023</strong><br />
Public viewing<br />
Aguttes Neuilly | 164 bis, avenue Charles-de-Gaulle<br />
9 to 11 May: 10 am - 6 pm<br />
12 May: 10 am - 1 pm<br />
Information on aguttes.com<br />
Live bid on drouotonline.com<br />
For enquiries, please contact: Sophie Perrine<br />
+33 (0)1 41 92 06 44 • +33 (0)7 60 78 10 27<br />
perrine@aguttes.com<br />
Subscribe to our newsletters,<br />
scan the QR Code<br />
Paris • Lyon • Aix-en-Provence • Brussels • Geneva<br />
aguttes.com | follow us |
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
5 en 6 juni<br />
NRC Veilingen<br />
Online kunstveiling<br />
AMSTERDAM<br />
www.nrcveilingen.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Hendrik Nicolaas Werkman<br />
(1882-1945). ‘Snippers op de<br />
rivier 2’, 1944, druksel, 442 x<br />
578 mm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Günther Förg (1952-2013).<br />
‘Zonder titel’, gesigneerd<br />
en gedateerd ‘Förg 04’, met<br />
archiefnummer ’04 B .0062,<br />
acryl op paneel, 18 x 5 cm (51<br />
x 41,5 cm)<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 8.000 - 12.000<br />
Kurt Schwitters & Theo van<br />
Doesburg, ‘Kleine DADA<br />
Soirée’, 1922/1923, gesigneerd<br />
en gedateerd 1923,<br />
lithografie, 297 x 295 mm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.000 – 3.000<br />
Suze Robertson (1855-1922).<br />
‘Vrouw in de keuken’, gesigneerd,<br />
potlood en aquarel<br />
op papier, 34 x 27,5 cm.<br />
6 juni<br />
Zeeuws Veilinghuis<br />
Zaalveiling met<br />
veilingmeester<br />
MIDDELBURG<br />
www.zeeuwsveilinghuis.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 20.000 – 30.000<br />
Jan Heyse (1882-1954).<br />
‘Madonna van Brugge’, gesigneerd,<br />
olieverf op paneel,<br />
64,5 x 50,5 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 - 20.000<br />
Maurits Cornelis Escher<br />
(1898-1972). ‘Vuurwerk’,<br />
gesigneerd, november 1933,<br />
litho, 42,4<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 40.000 - 60.000<br />
Lee Man Fong (1913-1988).<br />
‘Moeder en kind’, gesigneerd,<br />
olieverf op board, 91,5<br />
x 40,5 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Isaac Israels (1865-1934).<br />
‘Portret van een vrouw’,<br />
gesigneerd, olieverf op doek,<br />
42 x 33 cm.<br />
6 t/m 8 juni<br />
VeilingHuis De Jager<br />
Live online veiling<br />
GOES<br />
www.veilinghuisdejager.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 800<br />
Een klapmutskom, Chinees<br />
porselein, blauwwit decor,<br />
van hofdames in onderglazuur,<br />
Kangxi gemerkt en<br />
periode, Ø 20 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.000<br />
Henri de Toulouse-Lautrec<br />
(1864-1901). Gemonogrammeerd<br />
en gesigneerd,<br />
tekening, 28 x 20 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.000<br />
Een Cibori, 19e eeuw, zilver,<br />
deels verguld, rijkelijk uitgevoerd<br />
met emaille plaquettes<br />
en turkois, h. 38 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.500<br />
Een zakhorloge gemerkt<br />
Breguet, 19e eeuw, met<br />
repetitie, 18 Krt. Goud met<br />
muntrand, Ø 55 mm.<br />
86
aagsche<br />
Kunst- en Antiekdagen<br />
De Kunst-, Brocante-, Lifestyle- en Vintage fair<br />
van Den Haag<br />
Zaterdag 20 en zondag 21 mei <strong>2023</strong><br />
10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag<br />
Met ruim 200 stands,<br />
hét Kunst- en Antiek evenement van Den Haag<br />
Zaterdag 26 en zondag 27 augustus <strong>2023</strong><br />
10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag<br />
Informatie en inschrijving:<br />
Marktland Evenementen BV<br />
0174-22.55.01 www.HAAGSMONTMARTRE.NL<br />
Informatie en inschrijving:<br />
Marktland Evenementen BV<br />
0174-22.55.01 www.HKAD.NL<br />
collect<br />
€ 44,50<br />
voor 9 nummers<br />
of € 19,50 digitaal<br />
www.collectaaa.be
Boeken<br />
Nico Koster<br />
Fotograaf en kunsthandelaar<br />
Nico Koster (°1940) kijkt in dit<br />
boek terug op zijn zestigjarige<br />
loopbaan als chroniqueur van<br />
de <strong>Nederland</strong>se kunstwereld.<br />
Veel van de kunstenaars die hij<br />
fotografeerde werden goede<br />
bekenden of zeer goede vrienden:<br />
Eugène Brands, Shinkichi<br />
Tajiri, Hugo Claus, Kees Verwey,<br />
Jan Sierhuis, Lotti van der Gaag,<br />
Contant Nieuwenhuijs, Corneille<br />
en Karel Appel, om een paar te<br />
noemen. Wereldfaam verkreeg<br />
hij door de foto’s van John<br />
Lennon en Yoko Ono met hun<br />
Bed in for Peace in het Hilton in<br />
Amsterdam (1969). Een ruime<br />
selectie van zijn bekendste foto’s<br />
gaat gepaard met persoonlijke<br />
herinneringen. Nico Koster staat<br />
niet alleen bekend als een goede<br />
fotograaf, maar ook als een zeer<br />
prettig mens. Die combinatie<br />
bezorgden hem vele mooie<br />
ontmoetingen en vriendschappen.<br />
Allemaal na te lezen in dit<br />
heerlijk boek dat je, eenmaal<br />
ingebladerd, niet meer loslaat.<br />
Cobra, Koster en meer, door Nico<br />
Koster en Mark van den Tempel<br />
Just Publishers<br />
224 blz., rijk geïlustreerd, softcover<br />
Prijs: € 24,99<br />
Schitterende<br />
schaarkunst<br />
Er is een groeiende herwaardering<br />
voor papierknipkunst in gang<br />
gezet. In het voorgaande nummer<br />
van <strong>COLLECT</strong> stond al een mooi<br />
artikel over het onderwerp en<br />
er zijn de komende tijd verschillende<br />
tentoonstellingen te zien.<br />
Het begeleidende boek is nu<br />
beschikbaar. Papierknipkunst<br />
wordt al meer dan vier eeuwen in<br />
<strong>Nederland</strong> bedreven. Net zo goed<br />
als gegraveerd glas of bewerkt<br />
zilver of hout, hebben knipsels de<br />
functie van herinnering, decoratie<br />
of afbeelding. In de vroege 17e<br />
eeuw is deze populair in de hogere<br />
kringen. Een eeuw later breidt<br />
de populariteit uit naar burgerij. In<br />
de 19e eeuw verspreidt het naar de<br />
provincies en het platteland.<br />
In de eerste helft van de 20e eeuw<br />
wordt decoratieve knipkunst<br />
vaak afgedaan als volkskunst,<br />
truttig maar charmant, en wordt<br />
er weinig kunstzinnige waarde<br />
aan gehecht. Zeer ten onrechte<br />
overigens want werkelijk bijzondere<br />
voorbeelden hebben de tand<br />
des tijds doorstaan. En ook heden<br />
ten dage wordt deze kunstvorm<br />
door zo’n 500 mensen beoefend.<br />
Het rijk geïllustreerde boek Het<br />
scherp van de snede brengt ruim<br />
vier eeuwen papierknipkunst in<br />
<strong>Nederland</strong> in kaart. Tegelijkertijd<br />
geeft het boek de <strong>Nederland</strong>se<br />
papierknippers of -snijders hun<br />
verdiende plaats in de kunstgeschiedenis.<br />
Het scherp van de snede.<br />
Vier eeuwen papierknipkunst in<br />
<strong>Nederland</strong>, door Jan Peter Verhave<br />
Waanders<br />
208 blz., 200 afb., gebonden<br />
Prijs: € 29,95<br />
Het ongelijke<br />
van hetzelfde<br />
Deze monografie verscheen ter<br />
gelegenheid van de 89ste verjaardag<br />
van Klaas Gubbels, ze werd<br />
samengesteld door galeriehouder<br />
Christiaan Ouwens. De titel<br />
is ontleend aan een dichtregel<br />
van K.Schippers en verwijst naar<br />
herhalingen in Gubbels’ onderwerpkeuze.<br />
Het boek bevat<br />
boeiende bijdragen van onder<br />
anderen Adriaan van Dis en Nina<br />
Weijers. Journaliste Bianca Stigter<br />
berekende dat Gubbels sinds 1970<br />
ruim 5.300 koffiekannen geschilderd<br />
moet hebben. Sara Berkeljon<br />
haalt de herhalingszucht van Gubbels<br />
in haar interview met hem<br />
aan. Zoals hij HP/De Tijd als eens<br />
toevertrouwde “eentonigheid is<br />
mijn inspiratiebron”. Maar is het<br />
wel zo saai? Door de verbazing en<br />
nieuwsgierigheid waarmee hij die<br />
alledaagse dingen weet weer te<br />
geven, is zijn werk net zo aantrekkelijk.<br />
Deze monografie toont een<br />
uitstekend overzicht van zijn werk.<br />
Zijn muzen: de tafels, stoelen en<br />
kannen voeren de boventoon,<br />
maar er is ook ruimte voor een<br />
aantal onderwerpen zoals stillevens,<br />
portretten en zelfs naakten<br />
op tafel. Het boek, zeer fraai<br />
vormgegeven door Irma Boom,<br />
is een absolute aanrader voor de<br />
liefhebber van het werk van Klaas<br />
Gubbels.<br />
Klaas Gubbels. het ongelijke van<br />
hetzelfde, door Sara Berkeljon<br />
en anderen<br />
NAI010/ Christiaan Ouwens<br />
305 blz., rijk geïllustreerd, softcover<br />
Prijs: € 49,95<br />
Collector’s editie<br />
van nijntje<br />
Dick Bruna’s meesterlijke creatie<br />
nijntje, ook wel bekend als<br />
miffy, is al ruim 60 jaar ongekend<br />
populair. En dat gaat verder dan<br />
alleen kinderboeken. Avantgardisten<br />
als Rietveld en Picasso<br />
hadden grote bewondering<br />
voor Bruna als visionair kunstenaar.<br />
Op zijn beurt raakte Bruna<br />
geïnspireerd door kunstenaars<br />
zoals Braque, Picasso, Matisse<br />
en Léger. Het kleurgebruik, het<br />
ontbreken van perspectief en<br />
de eenvoud fascineerde hem.<br />
Hij begon zelf te experimenteren<br />
met een eenvoudig, helder<br />
kleurgebruik en het weglaten<br />
van details. Nergens wordt<br />
Bruna’s visie, vakmanschap, en<br />
de kunst om met kleur ruimtelijkheid<br />
in het platte vlak te<br />
creëren duidelijker dan in zijn<br />
beroemdste creatie: nijntje. In<br />
deze bijzondere editie wordt de<br />
kunst van Bruna op excellente<br />
wijze uitgelicht. Het boek heeft<br />
een omvang van 35,5 x 45 cm<br />
en telt bijna 600 bladzijden. De<br />
voorzijde van het boek heeft een<br />
nijntje uitgevoerd in kunststof.<br />
Het geheel is geplaatst op een<br />
losse boekstandaard dat de vorm<br />
heeft van het beroemde kruisje<br />
(mondje). De oplage is 1.000<br />
exemplaren, waarvan ongeveer<br />
500 exemplaren zijn voorzien<br />
voor de Aziatische markt. Liefhebbers<br />
en verzamelaars enige<br />
haast is wel geboden.<br />
nijntje XXL miffy. Dick Bruna<br />
Komma<br />
ca. 592 blz., volledig in kleur,<br />
gebonden<br />
Prijs: € 2.995,00<br />
88
Boeken<br />
Over Henneman<br />
Jeroen Henneman is een van<br />
<strong>Nederland</strong>s meest toonaangevende<br />
kunstenaars. Hij is al<br />
meer dan vijf decennia actief en<br />
kunstwerken als De Kus en De<br />
Schreeuw hebben een iconische<br />
status gekregen.<br />
Het bijzondere van dit boek is<br />
dat de verzamelaars van zijn<br />
werk in dit boek aan het woord<br />
komen. Zij maken de lezer in<br />
woord en beeld deelgenoot van<br />
hun liefde of passie voor het<br />
aangekochte kunstwerk, de plek<br />
die het in hun leven inneemt<br />
en hoe de aanschaf ervan vaak<br />
tot een persoonlijke band met<br />
de kunstenaar heeft geleid.<br />
Bekende en minder bekende<br />
verzamelaars komen aan het<br />
woord. Onder hen Kees van<br />
Kooten, Adriaan van Dis, Max<br />
Pam, Kamagurka, Bert Nienhuis,<br />
Youri Mulder en vele anderen.<br />
Een boek dat door deze opzet<br />
stimuleert het boek toevallig<br />
bladerend door te nemen en<br />
voor je het weet heb je alle bijdragen<br />
gelezen en de kunstwerken<br />
bekeken.<br />
Over Henneman,<br />
door Madelon Spoor<br />
Positon<br />
208 blz., geïllustreerd in kleur,<br />
softcover<br />
Prijs: € 30,00<br />
hardheid 10<br />
Al van jongs af is George Hamel<br />
(°1946) gefascineerd door edelstenen,<br />
met als meest bijzondere<br />
de diamant. Van zijn passie<br />
maakte Hamel zijn beroep:<br />
hij kreeg honderdduizenden<br />
diamanten onder ogen. “Het<br />
zijn net blaadjes van bomen<br />
en al lijken ze op elkaar, geen<br />
twee zijn er gelijk,” zegt hij er<br />
zelf over. In tien hoofdstukken<br />
neemt hij de lezer mee in de<br />
wondere wereld van de diamant<br />
en deelt nuttige informatie:<br />
wat is diamant, waar wordt het<br />
gevonden, hoe wordt het gedolven,<br />
hoe en waar wordt het<br />
bewerkt,wat bepaalt de waarde<br />
en hoe onderscheidt men<br />
echt van vals? Als extra is een<br />
aantal verhalen over beroemde<br />
diamanten opgenomen en<br />
de historie van Amsterdam als<br />
diamantstad. Diamant Koning<br />
der Edelstenen biedt veel feitelijke<br />
kennis, op een bondige en<br />
duidelijke manier verteld.<br />
Diamant. Koning der Edelstenen,<br />
door George J.W. Hamel<br />
ADC Vanderheym<br />
104 blz., geïllustreerd, gebonden<br />
Prijs: € 29,50<br />
DESIGN, KUNST & ANTIEK<br />
VEILINGEN<br />
KUNST<br />
& ANTIEK<br />
VEILING<br />
16 MEI<br />
FRANCISCANER HEILIGE,<br />
ATELIER AGNOLO GADDI<br />
KAVEL 8<br />
KIJKDAGEN: 12,13 EN 14 MEI<br />
010 - 411 85 44<br />
WWW.VENDUROTTERDAM.NL<br />
DESIGN<br />
VEILING<br />
15 MEI<br />
RONDE BOEKENKAST,<br />
RON ARAD<br />
KAVEL 2150<br />
BURGERSDIJK & NIERMANS<br />
BOEKEN – PRENTEN – HANDSCHRIFTEN<br />
VEILING 357<br />
9 en 10 mei <strong>2023</strong><br />
Met o.a. de bibliotheek van Jos Swiers (boekwetenschap,<br />
margedrukwerk, boekbanden, bibliografie, handschriften),<br />
alsmede een grote collectie geschiedenis van de wetenschap, boeken<br />
uit de bibliotheek van Berlage, twee eerste drukken van het Achterhuis<br />
van Anne Frank (waarvan een met handtekening van Miep Gies), diverse<br />
Eschers, een originele litho van Vincent van Gogh (1882), ex-libris,<br />
boeken uit de bibliotheek van Wim Zaal, vele topografische kaarten, oude<br />
drukken, etc.<br />
Kijkdagen: 5-6 mei 10.00-17.00,<br />
7 mei 12.00-17.00 en 8 mei 10.00-17.00<br />
www.b-n.nl - auctions@b-n.nl<br />
Nieuwsteeg 1, 2311 RW Leiden, 071-5126381/5121067<br />
89
Auction calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
The Netherlands<br />
MAY<br />
1 Bouwman & Bouwman<br />
Speelgoedveiling ONLINE<br />
3-17 De Zwaan<br />
Kunst en antiek AMSTERDAM<br />
9-10 Burgersdijk & Niermans<br />
Boeken, prenten, tekeningen,<br />
manuscripten etc. LEIDEN<br />
10-11 De Ruiter<br />
Zilver, munten, juwelen,<br />
horloges, bankbiljetten<br />
KLAASWAAL<br />
12-14 Notarishuis Rotterdam<br />
Design, kunst en antiek<br />
ROTTERDAM<br />
15 Bouwman & Bouwman<br />
Speelgoedveiling ONLINE<br />
23 Venduehuis der Notarissen<br />
Den Haag<br />
Eenmalige eigenaar<br />
verzameling 'Van Katwijk tot<br />
Scheveningen'<br />
DEN HAAG<br />
23-26 Bubb Kuyper<br />
Prenten, tekeningen, boeken<br />
etc. HAARLEM<br />
24 Schulman<br />
Bankbiljetten AMSTERDAM<br />
24-25 Venduehuis der<br />
Notarissen Den Haag<br />
Oude meesters, 19e eeuw<br />
& vroeg moderne kunst DEN<br />
HAAG<br />
29 Bouwman & Bouwman<br />
Speelgoedveiling<br />
ONLINE<br />
JUNE<br />
5 Ald Fryslan<br />
Chinees en Oosters porselein<br />
ONLINE<br />
5-6 Adams Amsterdam<br />
Auctions<br />
Old Masters, Modern, Post-<br />
War & Contemporary Art<br />
AMSTERDAM<br />
5-7 Medusa Auctions<br />
Kunst en antiek BREDA<br />
6 Zeeuws Veilinghuis<br />
Exclusieve items MIDDELBURG<br />
6 De Jager<br />
Kunst en antiek GOES<br />
7 Zeeuws Veilinghuis<br />
Aziatica & Indonesian Art<br />
ONLINE<br />
7 De Jager<br />
Juwelen GOES<br />
8 De Jager<br />
Aziatica GOES<br />
12 Zuydwal Veilingen<br />
Schilderijen, bronzen,<br />
Chinees en Japans porselein,<br />
zilver, sieraden en design<br />
HUIZEN<br />
Belgium<br />
MAY<br />
14/4-2 Bernaerts<br />
Timed Online veiling ONLINE<br />
2 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
3-4 Legia Auctions<br />
Grand Classique HANNUT<br />
4 Monsantic<br />
Kunst en antiek BERGEN<br />
4 Haynault<br />
Numismatique, timbres,<br />
décorations, militaria,<br />
souvenirs historiques UKKEL<br />
5 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />
6 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
6-7 DVC Antwerpen<br />
Kunst en antiek (klassieke<br />
veiling) ANTWERPEN<br />
8 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
10 Mosan Liège<br />
Maroquineries de luxe ONLINE<br />
10 Flanders Auction<br />
Kunst en antiek WINGENE<br />
10 Lempertz Brussel<br />
Kunst van Afrika, de Stille<br />
Oceaan en Amerika BRUSSEL<br />
11 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
12 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />
13 Campo & Campo<br />
Grafiekveiling ANTWERPEN<br />
13 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
13 FW-auctions<br />
Kunst en antiek NAMEN<br />
16 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen BRUSSEL<br />
19 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />
20 De Vuyst<br />
Hedendaagse kunst,<br />
moderne en oude meesters<br />
LOKEREN<br />
20 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
22 Uccle Saint Job<br />
Design UKKEL<br />
22 Ventes Elysée<br />
Kunst en antiek GRIVEGNÉE-<br />
LIÈGE<br />
22-23 Galerie Moderne<br />
Kunst en antiek BRUSSEL<br />
22-23 Horta<br />
Kunst en antiek BRUSSEL<br />
23 Ventes Elysée<br />
Burgerveiling GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />
23 Campo & Campo<br />
Klassieke kunstveiling<br />
ANTWERPEN<br />
23 Salle de ventes du<br />
Béguinage<br />
Belles successions BRUSSEL<br />
23 Millon Brussel<br />
Brussels auction (Tableaux<br />
etc.) BRUSSEL<br />
23 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen, muziekinstrumenten<br />
en stripverhalen BRUSSEL<br />
23 Carlo Bonte<br />
Europese, Japanse en<br />
ivoorkunst BRUGGE<br />
23-24 Vanderkindere<br />
Kunst en antiek UKKEL<br />
24 Carlo Bonte<br />
Christopher Dresser: Pioneer<br />
of Modern Design<br />
BRUGGE<br />
25 Legros<br />
Kunst en antiek VERVIERS<br />
25 Carlo Bonte<br />
Timed online veiling ONLINE<br />
26 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />
27 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
27 Native Auctions<br />
Tribal Art, Modern Art and<br />
20th Century Furniture<br />
BRUSSEL<br />
30 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen BRUSSEL<br />
JUNE<br />
2 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />
2-3 Damien Voglaire<br />
Boeken en klassieke<br />
schilderijen BRUSSEL<br />
3 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen<br />
BRUSSEL<br />
3 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
4 Antenor<br />
Antenor V: Paintings, Furniture<br />
and Works of Art BRUSSEL<br />
5 Antenor<br />
Juwelen BRUSSEL<br />
5 Bonhams-Cornette<br />
Design des XXe et XXIe<br />
siècles BRUSSEL<br />
5 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
5 Haynault<br />
Tableaux, mobilier et objets<br />
d'art UKKEL<br />
6 Haynault<br />
Bijoux, joailleries &<br />
horlogeries UKKEL<br />
9 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />
10 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken MECHELEN<br />
12 Bonhams-Cornette<br />
Art Belge & Contemporain<br />
BRUSSEL<br />
12 Amberes<br />
Kunst en antiek ANTWERPEN<br />
France<br />
MAY<br />
25/4-4 Christies<br />
Art contemporain ONLINE<br />
28/4-4 Artcurial<br />
Hôtel Bauer Palazzo ONLINE<br />
4 Eve<br />
Cadres anciens & modernes<br />
(Drouot) PARIS<br />
4 Thierry de Maigret<br />
Vente caritative : Fondation<br />
Lejeune (Drouot) PARIS<br />
4 Cannes enchères<br />
Lithographies CANNES<br />
4-10 Sothebys<br />
Irish Art ONLINE<br />
5 Bonhams<br />
Rebel spirits part II: Nonconformist<br />
art from important<br />
European collections PARIS<br />
5 Beaussant Lefèvre<br />
La dernière demeure du<br />
Maréchal Joffre (Drouot) PARIS<br />
5 Auctie's<br />
Arts du XXe et Arts premiers<br />
(Drouot) PARIS<br />
5 Daguerre<br />
Collections privées - Dessins,<br />
tableaux, mobilier & objets<br />
d'art (Drouot) PARIS<br />
5 Gros & Delettrez<br />
Bijoux & Montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
5 Cannes enchères<br />
Art moderne CANNES<br />
6 Cannes enchères<br />
Art contemporain CANNES<br />
7 Azur enchères<br />
Parcours ceramique JUAN-<br />
LES-PINS<br />
9-25 Aguttes<br />
A modern spring ONLINE<br />
10 Ader<br />
Orfèvrerie PARIS<br />
10 Thierry de Maigret<br />
Vente classique : Tableaux,<br />
objets d'art, mobilier, tapis<br />
(Drouot) PARIS<br />
10 Euvrard & Fabre<br />
Livres, tableaux, bijoux,<br />
orfevrerie, bibelots, meubles<br />
(Drouot) PARIS<br />
10 Doutrebente<br />
Vente à l'ancienne sans liste<br />
et sans live (Drouot) PARIS<br />
10 Oger - Blanchet<br />
Vente Bokor PARIS<br />
10 Deburaux<br />
Drouot bijoux (Drouot)<br />
PARIS<br />
10 Villanfray Pommery<br />
Vente d'art moderne et<br />
contemporain (Drouot) PARIS<br />
10 Ferri & ass<br />
Livres anciens et modernes -<br />
Autographes (Drouot) PARIS<br />
10 Osenat<br />
Livres & autographes<br />
PARIS<br />
11 Bonhams<br />
European Art: Heritage and<br />
Innovation, 1850-1950 PARIS<br />
11 Libert Damien<br />
Vente classique : Tableaux,<br />
objets d'art, mobilier (Drouot)<br />
PARIS<br />
11 Drouot Estimations<br />
Classique (Drouot) PARIS<br />
11 Lucien Paris<br />
Tableaux, dessins, estampes,<br />
objets de vitrine, bijoux<br />
NOGENT<br />
11 Piasa<br />
Scandinavian Design<br />
PARIS<br />
11-16 Artcurial<br />
Mode & accessoires de luxe<br />
ONLINE<br />
12 Coutau-Bégarie<br />
Noblesse & Royauté - Art<br />
Russe (Drouot) PARIS<br />
12 L'Huillier & ass<br />
Mobilier & objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
90
Auction calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
12 Copages Auction Paris<br />
Bijoux anciens, modernes<br />
et contemporains - Mode<br />
(Drouot) PARIS<br />
12 Giquello & ass<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
12 Ader<br />
Art impressioniste et<br />
moderne (Drouot) PARIS<br />
14 Osenat<br />
Art Russe VERSAILLES<br />
15 Eve<br />
Vente classique : mobilier &<br />
objets d'art (Drouot) PARIS<br />
15 Jean-Marc Delvaux<br />
Tableaux, mobilier, objets<br />
d'art, tapis (Drouot) PARIS<br />
15-17 Aguttes<br />
Collection Randier - Science,<br />
marine & curiosités NEUILLY<br />
16 Sothebys<br />
Jacques Garcia, Intemporel<br />
PARIS<br />
16 Bonhams<br />
Hermès Sale PARIS<br />
16 Ferri & ass<br />
Vente classique (Drouot) PARIS<br />
16 Digard Auction<br />
Art contemporain urbain<br />
(Drouot) PARIS<br />
16 Giquello & ass<br />
Avant Garde (Drouot) PARIS<br />
16 De Baecque & ass<br />
Art populaire (Drouot) PARIS<br />
16 Ader<br />
Art Russe (Drouot) PARIS<br />
16 Artcurial<br />
Limited Edition PARIS<br />
16 Artcurial<br />
Art Déco/Design PARIS<br />
17 Artcurial<br />
Design Scandinave<br />
PARIS<br />
17 Bonhams<br />
Design PARIS<br />
17 Beaussant Lefèvre<br />
Tableaux, mobilier, objets<br />
d'art (Drouot) PARIS<br />
17 Euvrard & Fabre<br />
Livres, tableaux, bijoux,<br />
orfevrerie, bibelots, meubles<br />
(Drouot) PARIS<br />
17 Douot Estimations<br />
Montres, bijoux, objets de<br />
vitrine & argenterie (Drouot)<br />
PARIS<br />
17 Osenat<br />
Claude Fierin collection PARIS<br />
17 Piasa<br />
De Jacob à Capron : d'une<br />
demeure du Perche<br />
PARIS<br />
17-24 Aguttes<br />
Montres de poche ONLINE<br />
18 Boisgirard Antonini<br />
Vente classique NICE<br />
19-22 Osenat<br />
Vente de l'Angélus à Chaillyen-Bière<br />
CHAILLY-EN-BIÈRE<br />
23 Euvrard & Fabre<br />
Bijoux, argenterie, mobilier et<br />
objets d'art (Drouot) PARIS<br />
23 L'Huillier & ass<br />
Bijoux & orfèvreries (Drouot)<br />
PARIS<br />
23 Ader<br />
Arts décoratifs du XVIe au<br />
XIXe siècle (Drouot) PARIS<br />
23 Maison R&C<br />
Bijoux & Montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
23 Cannes enchères<br />
Bijoux modernes & anciens<br />
CANNES<br />
23-6/6 Christies<br />
Photographies ONLINE<br />
24 Sothebys<br />
Important Design PARIS<br />
24 Bonhams<br />
Jewels PARIS<br />
24 Alde<br />
Livres anciens PARIS<br />
24 Artcurial<br />
Archéologie & Arts d'Orient<br />
PARIS<br />
24 Piasa<br />
Jewels Paris - New York<br />
PARIS<br />
25 Artcurial<br />
De la collection Marie-Puck<br />
Broodthaers PARIS<br />
25 Bonhams<br />
The Greek Sale<br />
PARIS<br />
25 De Baecque & ass<br />
Intérieurs et décoration<br />
(Drouot) PARIS<br />
25 Ader<br />
Estampes anciennes et<br />
modernes (Drouot) PARIS<br />
25 Lucien Paris<br />
Fonds de maisons et à divers<br />
amateurs<br />
NOGENT<br />
25-31 Artcurial<br />
Art contemporain Africain<br />
ONLINE<br />
26 Bonhams<br />
Watches PARIS<br />
26 Christies<br />
Design PARIS<br />
26 Thierry de Maigret<br />
Souvenirs historiques et<br />
militaria (Drouot)<br />
PARIS<br />
26 Oger - Blanchet<br />
Tableaux, dessins et<br />
sculptures modernes, Art<br />
Nouveau - Art Déco design<br />
(Drouot) PARIS<br />
26 Daguerre<br />
Art moderne - Tableaux,<br />
mobilier, design & arts<br />
décoratifs du XXe (Drouot)<br />
PARIS<br />
26 Gros & Delettrez<br />
Bijoux & Montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
26 Tessier & Sarrou<br />
Arts décoratifs du XXe siècle<br />
(Drouot) PARIS<br />
27 Osenat<br />
Furniture & works of art<br />
FONTAINEBLEAU<br />
27 Osenat<br />
Mode & luxe FONTAINEBLEAU<br />
30 Ader<br />
Enluminures, livres anciens et<br />
modernes (Drouot) PARIS<br />
31 Nouvelle Etude<br />
Univers classique (Drouot)<br />
PARIS<br />
31 Farrando<br />
Collection Pierre Lecoules<br />
(Drouot) PARIS<br />
31 Eve<br />
Art moderne et<br />
contemporain, tableaux,<br />
mobilier, objets d'art (Drouot)<br />
PARIS<br />
31 Tessier & Sarrou<br />
Bibliothèque de voyage<br />
(Drouot) PARIS<br />
31 Maison R&C<br />
Design (Drouot) PARIS<br />
31 Tajan<br />
Furniture & works of art<br />
PARIS<br />
JUNE<br />
1 Bonhams<br />
The Male Form PARIS<br />
1 Ader<br />
Arts d'Afrique, d'Océanie et<br />
d'Asie (Drouot)<br />
PARIS<br />
1 Aguttes<br />
Arts d'Asie NEUILLY<br />
1 Alde<br />
Musique et spectacles -<br />
Collection André Tubeuf PARIS<br />
1 Piasa<br />
Japan Spirit, curated by Marie<br />
Kalt PARIS<br />
1-7 Sothebys<br />
Art Contemporain Day<br />
Auction ONLINE<br />
1-8 Artcurial<br />
Bijoux online ONLINE<br />
1-16 Christies<br />
Maîtres Anciens: Peintures -<br />
Sculptures ONLINE<br />
2 Rémy Le Fur & ass<br />
Tableaux modernes et<br />
contemporains (Drouot) PARIS<br />
2 Pescheteau-Badin<br />
Ceramiques anciennes<br />
(Drouot) PARIS<br />
2 Giquello & ass<br />
Livres anciens et modernes<br />
(Drouot) PARIS<br />
2 L'Huillier & ass<br />
Mobilier & objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
2 Crait + Müller<br />
Bijoux, montres & argenterie<br />
(Drouot) PARIS<br />
2 Aguttes<br />
Peintres d'Asie, oeuvres<br />
majeures NEUILLY<br />
3 Coutau-Bégarie<br />
Bande dessinée et illustration<br />
(Drouot) PARIS<br />
4 Osenat<br />
Les intérieurs de Versailles<br />
VERSAILLES<br />
6 Sothebys<br />
Art Contemporain Evening<br />
Auction PARIS<br />
6 Bonhams<br />
Limited editions and<br />
artists'jewellery PARIS<br />
6 Gros & Delettrez<br />
Hermès vintage (Drouot)<br />
PARIS<br />
6 Ader<br />
Bijoux, montres (Drouot) PARIS<br />
6 Yann Le Mouel<br />
Photographie moderne et<br />
contemporaine (Drouot) PARIS<br />
6 Giquello & ass<br />
Mobilier & objets d'art -<br />
Vente prestige (Drouot)<br />
PARIS<br />
6 Tajan<br />
Impressionist & modern art<br />
PARIS<br />
6-7 Piasa<br />
Modern and Contemporary<br />
Art PARIS<br />
6-20 Christies<br />
Art of Asia ONLINE<br />
7 Bonhams<br />
Art de l'Avant-Garde à nos<br />
jours PARIS<br />
7 Alde<br />
Editions originales du XIXe au<br />
XXIe siècle PARIS<br />
7 Artcurial<br />
Art moderne et contemporain<br />
PARIS<br />
7 Tajan<br />
Contemporary art PARIS<br />
7-8 Christies<br />
Art contemporain PARIS<br />
8 Pescheteau-Badin<br />
Vente de bijoux, objets de<br />
vitrine & orfèvrerie (Drouot)<br />
PARIS<br />
8 Ader<br />
Photographies PARIS<br />
8 Aguttes<br />
Instruments & archets<br />
NEUILLY<br />
8 Artcurial<br />
Impressionniste & moderne<br />
PARIS<br />
8 Artcurial<br />
Post-war & contemporain<br />
PARIS<br />
8 Artcurial<br />
Collection Pierre Boulez PARIS<br />
8 Artcurial<br />
Generation 21 by Artcurial<br />
PARIS<br />
8-14 Artcurial<br />
Chanel vintage online ONLINE<br />
9 Gros & Delettrez<br />
Arts d'Asie (Drouot) PARIS<br />
9 Crait + Müller<br />
Art contemporain (Drouot)<br />
PARIS<br />
9 Beaussant Lefèvre<br />
Art impressioniste et<br />
moderne (Drouot)<br />
PARIS<br />
9 Ader<br />
Arts décoratifs et sculptures<br />
du Xxe (Drouot) PARIS<br />
9 Ferri & ass<br />
Vente classique (Drouot) PARIS<br />
9 Piasa<br />
Révélations PARIS<br />
9-16 Bonhams<br />
Vietnamese Art ONLINE<br />
9-16 Bonhams<br />
La Modernité Vietnamienne<br />
ONLINE<br />
9-16 Bonhams<br />
Chinese Art ONLINE<br />
9-21 Christies<br />
Joaillerie Paris ONLINE<br />
United Kingdom<br />
MAY<br />
21/4-4 Sothebys<br />
The Coronation Sale ONLINE<br />
2-11 Bonhams<br />
Discovery Sale Online ONLINE<br />
3-10 Sothebys<br />
The Samurai: Japanese Arms<br />
and Armour ONLINE<br />
91
Auction calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
3-10 Sothebys<br />
Landscape to City: A<br />
Collection of 20th Century<br />
Japanese Prints Part II ONLINE<br />
5-15 Bonhams<br />
The Art of Craft ONLINE<br />
10-17 Sothebys<br />
A Journey through China's<br />
History. The Dr Wou Kiuan<br />
Collection. Part I ONLINE<br />
10-24 Christies<br />
Sculpted by Nature: Fossils,<br />
Minerals and Meteorites<br />
ONLINE<br />
11 Bonhams<br />
Watches and Wristwatches<br />
LONDON<br />
12-19 Sothebys<br />
China/5000 years ONLINE<br />
12-23 Sothebys<br />
Classic Design: furniture,<br />
clocks, silver & ceramics<br />
ONLINE<br />
12-24 Sothebys<br />
Design 17/20: furniture, silver<br />
& ceramics<br />
ONLINE<br />
15-16 Bonhams<br />
Asian Art LONDON<br />
16-23 Bonhams<br />
From Dacha to Dance: Folk art<br />
and the Ballets Russes ONLINE<br />
17 Bonhams<br />
Michael Goedhuis: Brush and<br />
Bronze LONDON<br />
17-30 Bonhams<br />
Travel & Exploration Sale<br />
ONLINE<br />
18 Bonhams<br />
Fine Chinese Art LONDON<br />
18 Bonhams<br />
Fine Japanese Art LONDON<br />
18-26 Bonhams<br />
Islamic and Indian Art ONLINE<br />
19 Phillips<br />
Photographs LONDON<br />
23 Bonhams<br />
Islamic and Indian Art LONDON<br />
23 Bonhams<br />
From Harunobu to Hasui -<br />
Japanese Prints across the<br />
centuries LONDON<br />
24 Bonhams<br />
Antique Arms and Armour<br />
LONDON<br />
24 Bonhams<br />
Rock, Pop & Film LONDON<br />
24 Bonhams<br />
Modern and Contemporary<br />
Middle Eastern Art LONDON<br />
25 Bonhams<br />
Sporting Guns, Rifles and<br />
Vintage Firearms LONDON<br />
JUNE<br />
2 Bonhams<br />
Prints and Multiples LONDON<br />
2-15 Christies<br />
Jewels online: The London<br />
Edit ONLINE<br />
6 Bonhams<br />
Modern and Contemporary<br />
South Asian Art LONDON<br />
7 Bonhams<br />
India in Art LONDON<br />
7 Bonhams<br />
20th Century Decorative Arts<br />
LONDON<br />
7-8 Phillips<br />
Evening & Day Editions<br />
LONDON<br />
Germany<br />
MAY<br />
2-16 Karl & Faber<br />
Alte <strong>Mei</strong>ster & Kunst des 19.<br />
Jahrhunderts<br />
ONLINE<br />
6 Hermann Historica<br />
Kunst & Antiquitäten, Antiken<br />
& Asiatika<br />
MÜNCHEN<br />
6-7 Schloss Ahlden<br />
Internationale Kunst und<br />
Antiquitäten AHLDEN<br />
9 Hermann Historica<br />
Antike Waffen und Rüstungen<br />
aus aller Welt MÜNCHEN<br />
10 Hermann Historica<br />
Schusswaffen aus fünf<br />
Jahrhunderten MÜNCHEN<br />
10-22 Van Ham<br />
Kurt Kühn. An unknown<br />
impressionist ONLINE<br />
11 Hermann Historica<br />
Orden und Militaria bis 1918<br />
MÜNCHEN<br />
12 Hermann Historica<br />
Orden und Militaria ab 1918<br />
MÜNCHEN<br />
12-13 Schloss Ahlden<br />
Internationale Kunst und<br />
Antiquitäten AHLDEN<br />
15 Van Ham<br />
Fine Art KÖLN<br />
16 Van Ham<br />
Fine jewels & watches KÖLN<br />
17 Van Ham<br />
Decorative Art KÖLN<br />
19-20 Dr. Fischer<br />
Kunst, Antiquitäten, Silber &<br />
Schmuck HEILBRONN<br />
22 Ketterer Kunst<br />
Wertvolle Bücher HAMBURG<br />
23-24 Quittenbaum<br />
Jugendstil - Art Deco<br />
MÜNCHEN<br />
25 Quittenbaum<br />
Joie de vivre MÜNCHEN<br />
25 Karl & Faber<br />
Alte <strong>Mei</strong>ster & Kunst des 19.<br />
Jahrhunderts MÜNCHEN<br />
29-30 Karl & Faber<br />
Moderne & Zeitgenössische<br />
Kunst MÜNCHEN<br />
Fair calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
Belgium<br />
MAY<br />
1 Zilvermarkt<br />
LAARNE<br />
27-29 Brocante Deulin<br />
DEULIN<br />
Germany<br />
MAY<br />
4-7 ART Karlsruhe<br />
RHEINSTETTEN<br />
Scotland<br />
The Netherlands<br />
MAY<br />
4-7 KunstRAI<br />
AMSTERDAM<br />
12-14 Huntenkunst<br />
ULFT<br />
25-28 May Fair Share Art Fair<br />
AMSTERDAM<br />
10-14 Affordable Art Fair<br />
Hampstead<br />
LONDON<br />
10-14 Photo London<br />
LONDON<br />
12-14 Sussex Art Fair<br />
CHICHESTER<br />
5-7 The Petwork Park Fair<br />
PETWORTH<br />
United States<br />
MAY<br />
12-14 Independent New York<br />
NEW YORK<br />
12-16 TEFAF New York<br />
NEW YORK<br />
18-21 Focus Art Fair New York<br />
LONDON<br />
France<br />
MAY<br />
4-7 BAD+ Art Fair<br />
BORDEAUX<br />
MAY<br />
19-21 Glasgow Contemporary<br />
Art Fair<br />
GLASGOW<br />
Sweden<br />
31-4/6 Amsterdam Art Week<br />
AMSTERDAM<br />
9-11 Het Juweel<br />
DRIEBERGEN<br />
United Kingdom<br />
10-11 Museums + Heritage<br />
Show<br />
LONDON<br />
18-28 Firsts<br />
LONDON<br />
1-25 London Design Biennale<br />
LONDON<br />
19-21 Frieze New York<br />
NEW YORK<br />
19-21 NADA New York<br />
NEW YORK<br />
MAY<br />
MAY<br />
11-14 SUPERMARKET<br />
STOCKHOLM<br />
12-14 Market Art Fair<br />
STOCKHOLM<br />
9-14 The Decorative Antiques<br />
& Textiles Fair<br />
LONDON<br />
9-14 The Decorative Fair<br />
Spring<br />
LONDON<br />
92
Museum calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
ALKMAAR<br />
Stedelijk Museum<br />
Alkmaar<br />
△ Van Gogh, Cézanne,<br />
Le Fauconnier & de<br />
Bergense School<br />
t/m 03-09<br />
AMERSFOORT<br />
Flehite Museum<br />
△ <strong>2023</strong>: SCULPTURE<br />
BREATHES LIFE<br />
t/m 25-06<br />
Kunsthal Kade<br />
△ Folkert de Jong<br />
t/m 07-05<br />
Mondriaanhuis<br />
△ Vogels en vissen<br />
t/m 02-06<br />
Museum Flehite<br />
△ Philip Haas<br />
t/m 25-06<br />
AMSTELVEEN<br />
Amstelveen<br />
△ Piet Paris ea. -<br />
Illustraties, glaskunst,<br />
mode<br />
t/m 18-06<br />
Cobra<br />
Museum<br />
△ We kussen de aarde:<br />
Deense moderne kunst<br />
1934-1948<br />
t/m 14-05<br />
△ Je est un autre: Ernest<br />
Mancoba & Sonja Ferlov<br />
t/m 14-05<br />
△ Becoming Ovartaci<br />
t/m 14-05<br />
Museum JAN<br />
△ Sam Francis 100 jaar<br />
t/m 21-05<br />
AMSTERDAM<br />
Amsterdam<br />
Museum<br />
△ Continue This Thread<br />
t/m 03-09<br />
Foam<br />
△ Ernest Cole<br />
t/m 14-06<br />
△ Foam Paul Huf Award<br />
2022 – Lebohang Kganye<br />
t/m 21-05<br />
△ "Lebohang Kganye<br />
Haufi nyana?<br />
I've come to take you<br />
home "<br />
t/m 21-05<br />
△ Sem Langendijk Haven<br />
t/m 18-06<br />
Galerie<br />
dudokdegroot<br />
△ Sandra Kruisbrink.<br />
Austurland I IJsland.<br />
Uitzicht op een berg<br />
t/m 20-05<br />
Hermitage<br />
△ Rembrandt<br />
en tijdgenoten:<br />
historiestukken uit The<br />
Leiden Collection<br />
t/m 23-08<br />
Museum<br />
Rembrandthuis<br />
△ Titus is weer thuis<br />
t/m 04-06<br />
Museum Van Loon<br />
△ Wie zegt dat?<br />
t/m 16-07<br />
Rembrandthuis<br />
△ 30% meer rembrandt:<br />
werktitel<br />
t/m 11-06<br />
Rijksmuseum<br />
△ Johannes Vermeer<br />
t/m 04-06<br />
△ Irma Boom<br />
t/m 07-05<br />
△ Vermeer<br />
t/m 04-06<br />
Scheepvaartmuseum<br />
△ Mens op Zee<br />
t/m 28-05<br />
Stedelijk Museum<br />
△ General idea<br />
t/m 01-07<br />
△ Felix de Rooy<br />
t/m 01-09<br />
Van Gogh Museum<br />
△ Van Gogh in Auverssur-Oise.<br />
Zijn laatste<br />
maanden<br />
12-05 t/m 03-09<br />
APELDOORN<br />
CODA Museum<br />
△ Behind the screens-50<br />
jaar computerkunst<br />
t/m 04-06<br />
△ Gedeelde verhalen:<br />
Chequita Nahar, Wendy<br />
Owusu, Irée Zamblé<br />
t/m 25-06<br />
△ Lily van der Stokker,<br />
winnaar van de<br />
Wilhelminaring 2021<br />
t/m 04-06<br />
ARNHEM<br />
Museum Arnhem<br />
△ How Dare You Make<br />
Me Feel This Way<br />
t/m 14-05<br />
△ Hans Baluschek &<br />
Carel Willink: Kunst voor<br />
het volk<br />
t/m 25-06<br />
△ Move Me<br />
01-06 t/m 25-10<br />
ASSEN<br />
Drents Museum<br />
△ Molukkers in Drenthe<br />
t/m 01-10<br />
△ Menyala<br />
t/m 01-10<br />
BERGEN<br />
Museum<br />
Kranenburgh<br />
△ Dominique Ampe<br />
t/m 30-10<br />
BERGEN OP ZOOM<br />
Het Markiezenhof<br />
△ Hete Vuren, schatten<br />
uit het Rijks<br />
t/m 03-09<br />
BREDA<br />
Stedelijk Museum<br />
Breda<br />
△ Ruud van Empel<br />
13-05 t/m 24-09<br />
DELFT<br />
Museum Prinsenhof<br />
△ Het Delft van Vermeer<br />
t/m 04-06<br />
DEN BOSCH<br />
Noordbrabants<br />
Museum<br />
△ Brabantse nieuwe:<br />
Ema Vanekova<br />
20/05 t/m 10-09<br />
DEN HAAG<br />
Escher in Het Paleis<br />
△ De ontdekker van<br />
Escher: Samuel Jessurun<br />
de Mesquita<br />
t/m 01-10<br />
Fotomuseum Den<br />
Haag<br />
△ Arko Datto<br />
t/m 21-05<br />
△ Strike a pose.<br />
Mondriaan en fotografie<br />
t/m 21-05<br />
△ Verliefd, verveeld,<br />
verslapen<br />
t/m 06-08<br />
Haags Historisch<br />
Museum<br />
△ Koloniaal Den Haag<br />
t/m 03-09<br />
Kunstmuseum Den<br />
Haag<br />
△ Hein Andrée<br />
t/m 07-05<br />
△ Maarten Ploeg<br />
t/m 11-06<br />
△ Groeipijn<br />
t/m 04-06<br />
△ Vlaams expressionisme<br />
t/m 20-08<br />
△ De toekomst van ons<br />
geld<br />
t/m 10-09<br />
Mauritshuis<br />
△ Jacobus Vrel<br />
t/m 29-05<br />
△ My Girl with a Pearl<br />
t/m 04-06<br />
Museum Beelden<br />
aan Zee<br />
△ Henry Moore: vorm en<br />
materiaal<br />
t/m 22-10<br />
Museum Panorama<br />
Mesdag<br />
△ Verlangen naar de<br />
verte: Ulrike Heydenreich<br />
t/m 17-09<br />
DEN HAAG<br />
Panorama Mesdag<br />
△ Ulrike Heydenreich<br />
t/m 03-09<br />
DIEPENHEIM<br />
Drawing Centre<br />
Diepenheim<br />
△ Zakia El Abodi, Rachel<br />
Bacon & Isabell Schulte<br />
t/m 14-05<br />
DOESBURG<br />
Lalique Museum<br />
△ Stromingen &<br />
Gestalten: juwelen en<br />
zilver van art nouveau tot<br />
art deco<br />
t/m 28-05<br />
DORDRECHT<br />
Dordrechts Museum<br />
△ Het oog van Jan Veth<br />
t/m 03-09<br />
△ Rein Dool. Tekenaar<br />
t/m 21-05<br />
△ Het oog van Jan Veth<br />
t/m 03-09<br />
ELBURG<br />
Museum Sjoel Elburg<br />
△ De ondergang van<br />
Abraham Reiss. Jeroen<br />
Krabbé<br />
04-05 t/m 02-09<br />
ENSCHEDE<br />
Rijksmuseum<br />
Twenthe<br />
△ Sofonisba Anguissola<br />
t/m 11-06<br />
GORCUM<br />
Gorcums Museum<br />
△ Te land, ter zee en in<br />
de lucht<br />
t/m 03-09<br />
GORSSEL<br />
Museum More<br />
△ Naief Realisme<br />
t/m 25-06<br />
GOUDA<br />
Museum Gouda<br />
△ De Mix <strong>Nederland</strong><br />
'Bnadem'<br />
t/m 07-01<br />
△ Flower power<br />
t/m 07-05<br />
△ Hoge Luchten<br />
t/m 17-09<br />
GRONINGEN<br />
Groninger Museum<br />
△ Gianni Versace<br />
Retrospective<br />
t/m 07-05<br />
△ Kleur!<br />
vanaf 08-07<br />
△ The art of Hipgnosis<br />
t/m 07-05<br />
△ Rembrandts<br />
Vaandeldrager in het<br />
Groninger Museum<br />
t/m 07-05<br />
GROOTSCHERMER<br />
Museum en<br />
Beeldentuin Nic Jonk<br />
△ Met nieuwe ogen.<br />
Henk van den Idsert<br />
t/m 12-06<br />
HARDINXVELD-<br />
GIESSENDAM<br />
Museum De Koperen<br />
Knop<br />
△ Verzamelen<br />
t/m 29-05<br />
HEERENVEEN-<br />
ORANJEWOUD<br />
Museum Belvédère<br />
△ Als de dood<br />
t/m 11-06<br />
HEERLEN<br />
Schunk Museum<br />
△ Gluckauf: Bertien<br />
Manen<br />
t/m 03-09<br />
HEINO/WIJNE<br />
Kasteel<br />
Het Nijenhuis<br />
△ Zoeken naar Vermeer<br />
t/m 11-06<br />
HELMOND<br />
Museum Helmond<br />
△ De kasteeltuin door de<br />
eeuwen heen<br />
t/m 29-10<br />
△ Alex Webb<br />
t/m 01-10<br />
HOORN<br />
Museum<br />
van de 20e eeuw<br />
△ 90 jaar LEGO<br />
t/m 29-10<br />
KAMPEN<br />
Ikonenmuseum<br />
△ Helmantel in Amerika |<br />
Van koeien naar kunst<br />
t/m 03-06<br />
Stedelijk Museum<br />
△ Van Soerabaja naar<br />
Kampen | Kasboek van<br />
een wereldreiziger<br />
t/m 11-06<br />
KATWIJK<br />
Katwijks<br />
Museum<br />
△ Collectie Brouwer.<br />
Herkenbaar en dichtbij<br />
t/m 18-06<br />
LAREN<br />
Singer Museum<br />
△ Hoogtepunten<br />
uit De ABN Amro-<br />
Kunstcollectie<br />
t/m 07-05<br />
△ Kees van Dongen<br />
t/m 07-05<br />
93
Museum calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
△ Gé-Karel van der<br />
Sterren: Laren aan zee<br />
09-05 t/m 03-09<br />
△ Liefde voor kleuren<br />
16-05 t/m 03-09<br />
LEEUWARDEN<br />
Fries Museum<br />
△ Vrijheid, Vetes,<br />
Vagevuur: de<br />
middeleeuwen in het<br />
Noorden<br />
t/m 07-05<br />
Fries Museum<br />
△ Herenigd door<br />
Mondriaan<br />
t/m 04-06<br />
△ Katja Novitskova<br />
t/m 03-09<br />
△ Fryslân van boven<br />
06-05 t/m 05-05<br />
Princessehof<br />
△ Feest! Van Pesach en<br />
Ketikoti tot Carnaval en<br />
Divali<br />
t/m 01-08<br />
△ Handle with Care<br />
t/m 29-10<br />
△ EKWC@Princessehof:<br />
Keeley Haftner – Carbon<br />
Copies.<br />
t/m 29-10<br />
LEIDEN<br />
De Lakenhal<br />
△ David Bailly - Tijd,<br />
dood en ijdelheid<br />
t/m 02-07<br />
Museum voor<br />
Volkenkunde<br />
△ Indonesische bronzen<br />
t/m 07-05<br />
△ DierenAcademie<br />
t/m 03-09<br />
△ First Americans<br />
t/m 02-07<br />
△ Kaarten: navigeren en<br />
manipuleren<br />
t/m 29-10<br />
RMO<br />
△ 5000 jaar kralen<br />
t/m 07-05<br />
△ Kemet: Egypte in<br />
hiphop, jazz, soul & funk<br />
t/m 03-09<br />
LOOSDRECHT<br />
Kasteel Sypesteyn<br />
△ Het grootste<br />
Loosdrechts porselein<br />
t/m 29-10<br />
MAASTRICHT<br />
Bonnefanten<br />
△ Hrair Sarkissian: The<br />
Other Side of Silence<br />
t/m 14-05<br />
△ Restoring Ferdi<br />
t/m 04-06<br />
Bonnefanten<br />
Museum<br />
△ A Room of One's Own<br />
en Piet Killaars 100 jaar<br />
te zien:<br />
t/m 07-01<br />
△ Tussen Kunst en Kopie<br />
t/m 25-02-2024<br />
Fotomuseum aan het<br />
Vrijthof<br />
△ Famous by Terry O'Neill<br />
t/m 10-09<br />
Van Abbemuseum<br />
△ Hrair Sarkissian, The<br />
Other Side of Silence<br />
t/m 14-05<br />
△ Gipsencollectie<br />
Kunstacademie i.s.m.<br />
Maastricht Institute of<br />
Arts<br />
t/m 07-01<br />
△ Ed Templeton, Wires<br />
Crossed<br />
t/m 15-09<br />
△ Patricia Kaersenhout<br />
11-06 t/m 05-11<br />
MIDDELBURG<br />
De Vleeshal<br />
△ Emma Jääskeläinen<br />
Vanaf 15-04<br />
Zeeuws Museum<br />
△ Protest, processie,<br />
parade<br />
t/m 03-09<br />
NAGELE<br />
Museum Nagele<br />
△ Een kerk als<br />
publiekstrekker: toen en<br />
nu. Nabalia<br />
t/m 28-05<br />
NOORDWIJK AAN ZEE<br />
Moca<br />
△ 80 Jaar Toonder<br />
Studio’s, the greatest<br />
Dutch comic portfolio<br />
t/m 21-05<br />
NUNSPEET<br />
Noord-Veluws<br />
Museum<br />
△ Frans Huysmans en de<br />
Bergense School<br />
t/m 25-06<br />
△ Kitty van der Mijll<br />
Dekker en Hermann<br />
Fischer<br />
t/m 20-05<br />
OOTMARSUM<br />
Museum Ton<br />
Schulten<br />
△ Iedereen is kleurrijk<br />
02-05 t/m 02-07<br />
OSS<br />
Museum Jan Cunen<br />
△ Jalila Essaïdi: bio art<br />
t/m 29-05<br />
OTTERLO<br />
Kröller-Müller<br />
Museum<br />
△ José Heerkens: Colour<br />
- Free and Connected<br />
t/m 02-07<br />
ROERMOND<br />
Cuypershuis<br />
△ Raw Color<br />
t/m 17-09<br />
△ Multiply & Conversion<br />
t/m 17-09<br />
ROTTERDAM<br />
Chabot Museum<br />
△ Up in the Clouds<br />
t/m 03-09<br />
Kunsthal<br />
△ Patricia Piccinini<br />
t/m 04-06<br />
△ Madeleine Berkhemer.<br />
Body of Work<br />
t/m 07-05<br />
△ Haus Rucker Co<br />
t/m 03-09<br />
△ Patricia Piccinnini.<br />
Metamorphosis<br />
t/m 04-06<br />
△ Sabiha Cimen. Hafiz<br />
t/m 07-05<br />
△ Dion Rosina. The<br />
Revisitation<br />
t/m 02-07<br />
△ Felipe Pantone.<br />
Prospective<br />
t/m 01-10<br />
△ Prinses Arabella<br />
t/m 02-07<br />
Kunstinstituut Melly<br />
△ 84 stappen<br />
t/m 05-11<br />
△ Jennifer Tee: Still<br />
Shifting, Mother Field<br />
t/m 21-05<br />
<strong>Nederland</strong>s<br />
Fotomuseum<br />
△ Sanja Marušić - out of<br />
this world<br />
t/m 18-06<br />
△ Claudia Heinermann<br />
t/m 14-05<br />
SCHEVENINGEN<br />
Muzee<br />
△ Weed<br />
t/m 25-06<br />
SCHIEDAM<br />
Stedelijk Museum<br />
△ De reizen van<br />
Rooskens<br />
t/m 25-06<br />
△ We Once Were One:<br />
Femmy Otten<br />
t/m 25-06<br />
△ Frieda Hunziker. Een<br />
vlucht naar Curaçao<br />
t/m 03-09<br />
SCHOONHOVEN<br />
Zilvermuseum<br />
△ Lot uit de Loterij<br />
t/m 14-09<br />
△ Brut: Thalen & Thalen<br />
t/m 05-06<br />
SNEEK<br />
Fries<br />
Scheepvaartmuseum<br />
△ Heleen Haijtema:<br />
Windstil<br />
t/m 28-08<br />
TEGELEN<br />
De Tiendschuur<br />
△ Kalligrafie<br />
t/m 08-05<br />
TILBURG<br />
De Pont<br />
△ Raphaela Vogel<br />
KRAAAN<br />
t/m 27-08<br />
Textielmuseum<br />
△ Makersgeheimen<br />
#2 – kunstenaars en<br />
ontwerpers in het<br />
TextielLab<br />
t/m 04-06<br />
△ Koninklijk borduren<br />
– verhalen en<br />
vakmanschap<br />
t/m 29-05<br />
△ Kleurstof<br />
t/m 13-11<br />
UTRECHT<br />
Catharijneconvent<br />
△ Ode aan Antwerpen<br />
14-05 t/m 17-09<br />
Centraal Museum<br />
△ De Bentvueghels<br />
t/m 04-06<br />
VALKENBURG<br />
St.Gerlachuskerk<br />
△ KiV-inside 2022<br />
t/m 03-07<br />
VALKENBURG<br />
AAN DE GEUL<br />
Museum Valkenburg<br />
△ Annemiek Jongen.<br />
Reisbeelden<br />
t/m 04-06<br />
VALKENSWAARD<br />
<strong>Nederland</strong>s<br />
Steendruk Museum<br />
△ De Toorop Lijn. Jan<br />
Toorop, Charely Toorop<br />
en Edgar Fernhout<br />
t/m 09-07<br />
VEERE<br />
Museum Veere<br />
△ De Muizen van<br />
Poortugael<br />
t/m 04-06<br />
△ Françoise van Lynden-<br />
Banzet (1922-2021),<br />
fabuleus aquarelliste<br />
t/m 21-05<br />
VENRAY<br />
Odapark<br />
△ Shifting Horizons<br />
t/m 16-07<br />
VIANEN<br />
Stedelijk Museum<br />
Vianen<br />
△ Tegenlicht:<br />
zelfportretten en<br />
landschappen van<br />
Willem den Ouden<br />
t/m 16-07<br />
WASSENAAR<br />
Museum Voorlinden<br />
△ Rinus van de Velde<br />
t/m 29/05<br />
ZUNDERT<br />
Vincent van<br />
GoghHuis<br />
△ Johan Tahon. Van<br />
Gogh Prediker<br />
t/m 06-08<br />
ZUTPHEN<br />
Museum Henriette<br />
Polak<br />
△ Het leven en werk van<br />
Bob Buys<br />
t/m 04-06<br />
Stedelijk Museum<br />
Zutphen<br />
△ Pakje Kunst: uit de<br />
kunst-automaat<br />
t/m 07-05<br />
ZWOLLE<br />
Museum De Fundatie<br />
△ Brave new world - 17<br />
schilders voor de 21e<br />
eeuw<br />
t/m 11-06<br />
94
Gallery calendar<br />
MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />
The<br />
Netherlands<br />
AMSTERDAM<br />
ARTTRA galerie<br />
△ Van Vlerkens<br />
Verfstreken in tweevoud<br />
06-05 t/m 31-05<br />
Flatland Gallery<br />
△ David Hockney<br />
t/m 13-05<br />
Fons Welters<br />
△ Folkert de Jong:<br />
ministry of Fear/Foam<br />
t/m 07-05<br />
Galerie Hamer<br />
△ Ward van Grimbergen,<br />
werken op papier<br />
06-05 t/m 13-06<br />
Galerie Mokum<br />
△ The Female Gaze.<br />
Groepstentoonstelling<br />
vrouwelijke kunstenaars<br />
t/m 20-05<br />
Galerie Roger Katwijk<br />
△ INTERNATIONAL<br />
CHOICES: Jaume Amigó<br />
| Daniel Bodner | Jae Ko<br />
| John O'Carroll | Stefan<br />
Peters | Dirk Salz<br />
t/m 27-05<br />
Gerhard Hofland<br />
△ Jos van Merendonk:<br />
FOREGROUNDED<br />
t/m 27-05<br />
Grimm Galerie<br />
△ Guido van der Werve.<br />
4+5+9=18<br />
t/m 26-05<br />
Jaski Gallery<br />
△ Hex. Chris Berens<br />
13-05 t/m 28-05<br />
Jonkergouw<br />
KunstWerk<br />
△ That's what friends<br />
are for<br />
20-05 t/m 24-06<br />
O.D. Gallery<br />
△ Sale&Pepe. Morcky &<br />
Joan Tarragó<br />
t/m 21-05<br />
Reflex Amsterdam<br />
△ Gregory Crewdson /<br />
Eveningside<br />
t/m 27-05<br />
Rutger Brandt Gallery<br />
△ Steffen Kern: New<br />
Drawings - Light cuts<br />
through darkness but<br />
not through fog<br />
t/m 27-05<br />
Tegenbosch<br />
Vanvreden<br />
△ After the guests have<br />
left… Lieve Hakkers,<br />
Sander Breure en Witte<br />
van Hulzen<br />
t/m 20-05<br />
Upstream Gallery<br />
△ Jan Robert Leegte. No<br />
Content. Contemplations<br />
on Software<br />
06-05 t/m 17-06<br />
BAARN<br />
Kunsthandel Hein<br />
Klaver<br />
△ Laura Blömer<br />
t/m 29-05<br />
DELFT<br />
Galerie De Zaal<br />
△ Jos van Merendonk.<br />
Grondtekening<br />
t/m 14-05<br />
Terra Delft<br />
△ Terra's Figuratieven<br />
t/m 06-05<br />
DEN HAAG<br />
Galerie Ramakers<br />
△ Imagine: Johan de Wit,<br />
Ien Lucas, Mat van der<br />
Heijden, Judith Maria<br />
Kleintjes en Marian<br />
Bijlenga<br />
t/m 07-05<br />
△ It is time to tell. Solo<br />
Michel Hoogervorst:<br />
Schilderijen en<br />
tekeningen<br />
14-05 t/m 11-06<br />
Kunstzaal van<br />
Heijningen<br />
△ Haagse stadsgezichten<br />
t/m 28-05<br />
Maurits van de Laar<br />
△ GEOLOGIEËN plooien<br />
& ploegen - Henri Jacobs<br />
t/m 04-06<br />
Nest<br />
△ The Grand Palace of<br />
Everyone<br />
t/m 07-05<br />
△ 70% - Gijs Frieling &<br />
Titia Frieling<br />
t/m 21-05<br />
DORDRECHT<br />
Pictura<br />
△ Check! Mate! Paul van<br />
Eerden, Romy Muijrers &<br />
4 Parijse kunstenaars<br />
t/m 07-05<br />
△ Tekenen Groot, tussen<br />
natuur en cultuur,<br />
curator Geertrui van de<br />
Craats<br />
13-05 t/m 16-06<br />
EEFDE<br />
Galerie Stijl<br />
△ Overzichtsexpositie<br />
1: kunstenaars van de<br />
galerie<br />
t/m 05-06<br />
△ Abstractie in Beeld 23<br />
t/m 30-10<br />
EERSSEL<br />
Galerie Persoon<br />
△ schilder Jukka Mompó<br />
Madrigal<br />
t/m 13-05<br />
EINDHOVEN<br />
Contempo<br />
△ Frank Anderson,<br />
schilderijen. Sjef Voets,<br />
beelden.<br />
t/m 18-06<br />
Galerie Nasty Alice<br />
△ tegenoverelkaargesteld<br />
t/m 18-06<br />
ENSCHEDE<br />
Galerie Beeld &<br />
Aambeeld<br />
△ Tekens in transitie.<br />
Nellie de Mulder<br />
t/m 03-05<br />
Galerie Objektief<br />
△ Graduates<br />
t/m 05-05<br />
GARRELSWEER<br />
Galerie Ruigewaert<br />
△ Meesterlijke stukken<br />
t/m 21-05<br />
GOES<br />
Galerie van den<br />
Berge<br />
△ Martha Scheeren,<br />
schilderijen. Ditty<br />
Ketting, schilderijen.<br />
kleine kamer presentatie<br />
# 4: Shawn Stipling,<br />
schilderijen<br />
07-05 t/m 11-06<br />
GRONINGEN<br />
Ann's Art<br />
△ Bevangen door het<br />
Groninger land: Maike<br />
van der Kooij en Peter<br />
<strong>Mei</strong>jer<br />
t/m 13-05<br />
HAARLEM<br />
Galerie Rob Koudijs<br />
△ Helen Britton<br />
t/m 02-05<br />
HARLINGEN<br />
Galerie De Vis<br />
△ Joris Collier<br />
t/m 27-05<br />
LEEUWARDEN<br />
Galerie de Roos van<br />
Tudor<br />
△ Musica Solidus<br />
t/m 30-09<br />
MAASTRICHT<br />
PontArte<br />
△ Tastbaar| Tangible.<br />
Alke Schmidt en Greet<br />
Weitenberg<br />
13-05 t/m 17-06<br />
RIJSWIJK<br />
Arti Shock<br />
△ Loek Bos en Ton van<br />
Steenbergen<br />
t/m 04-05<br />
ROTTERDAM<br />
Galerie Untitled<br />
△ Carlijn Kingma<br />
t/m 09-07<br />
VELP<br />
Art Gallery O-68<br />
△ Wirklich: Johan<br />
Clarysse, Thijs Linssen en<br />
Wanda Tuerlinckx<br />
t/m 07-05<br />
VENLO<br />
Galerie Wilms<br />
△ Julie van der Vaart &<br />
Ronald Zuurmond<br />
t/m 13-05<br />
△ Shifting Perspectives:<br />
Pim Palsgraaf, Maurice<br />
van Tellingen, Hugo<br />
Tieleman, Casper<br />
Verborg<br />
18-05 t/m 15-07<br />
VORDEN<br />
A-quadraat<br />
△ Fragile: Bibi Smit en<br />
Pauline<br />
95
De inschrijving is weer gestart!<br />
Huur een stand voor:<br />
Websites<br />
& adressen<br />
De Kunst-, Brocante-, Lifestyle- en Vintage fair van Den Haag<br />
Zaterdag 20 en zondag 21 mei <strong>2023</strong><br />
10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag<br />
aagsche<br />
Kunst- en Antiekdagen<br />
Met ruim 200 stands, hét Kunst- en Antiek evenement van Den Haag<br />
Zaterdag 26 en zondag 27 augustus <strong>2023</strong><br />
10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag<br />
Informatie en inschrijving:<br />
Marktland Evenementen BV<br />
Tel. 0174-22.55.01 - info@marktland.nl<br />
www.HaagsMontmartre.nl - www.HKAD.nl<br />
SCRIPTUM<br />
ART BOOKS<br />
WWW.SCRIPTUMART.NL<br />
Collectioneurs<br />
JUDAICA<br />
Fam. Verhoeven – de Jonge<br />
Tel. 020-7173828, Mob. 06-33736669<br />
judaic@tiscalimail.nl<br />
Verzamelaar van joodse voorwerpen<br />
(judaica) vraagt te koop joods antiek<br />
www.judaic.nl<br />
Galeries<br />
ART GALLERY VOÛTE<br />
Grote Markt 39 A,<br />
3111 NH Schiedam<br />
Tel. +31 651 922 582<br />
Schilderijen, beelden,<br />
fotografie en keramiek<br />
Open: do. en vr. 10.00-17.30 uur.<br />
Zaterdag en zondag 12.00-17.30 uur.<br />
Ook op afspraak<br />
www.ArtGalleryVoute.com<br />
MODERN ART GALLERY.COM<br />
Online & Home Gallery moderne<br />
kunst. Tel.: +31(0) 638 268 193<br />
duit77@gmail.com<br />
Schilderijen, grafiek, beelden,<br />
fotografie O.a. Wil van Leeuwen,<br />
Jan Mulder, Wolvecamp, Heyboer,<br />
Corneille, P. Huf, Geert Kooiman<br />
www.modern-artgallery.com<br />
OPTIMA’S TOONZAAL<br />
25 kunstenaars, 300 objecten, 15<br />
categorieën<br />
www.optimastoonzaal.nl<br />
Zie ook voor boeken en kunst<br />
(galerie):<br />
www.optima-antiquariaat.nl<br />
Stalstraat 1, 4132 VD Vianen<br />
06-242 548 68<br />
GENTS FINE ART<br />
SCHILDERIJEN • AQUARELLEN<br />
• LITHO’S • KERAMIEK •<br />
SCULPTUREN • VARIA<br />
Online kunstgalerie.<br />
Expositieruimte in het centrum van<br />
Gouda. Open op afspraak.<br />
Tel. +31 (0)6 24 24 96 05<br />
Volg ons op Instagram @gentsfineart<br />
www.gentsfineart.nl<br />
Lijstenmakers<br />
ATELIERS FRANS DE ROO<br />
Schippersvaartweg 1 A<br />
2211 TJ Noordwijkerhout<br />
Tel. 0252543758<br />
Tel. 06 53664317<br />
info@ateliersfransderoo.com<br />
Lijstenmakers & Restauratoren<br />
verguldingen, kennis van zaken, fraai<br />
vakwerk<br />
www.ateliersfransderoo.com<br />
Kunsthandelaren<br />
KUNSTHANDEL JAN LOUTER<br />
Breelaan 28, Bergen (N-H):<br />
Bergense School<br />
De Drvkkery, Middelburg:<br />
Zeeuwse schilders<br />
Voor openingstijden, afbeeldingen,<br />
beschrijvingen en prijzen:<br />
www.janlouter.nl<br />
PASSAGE ARTS<br />
20e-eeuwse toegepaste kunst,<br />
Art nouveau, art deco,<br />
Vintage costume jewelry<br />
Tel. 0031 6 53516091<br />
www.arts1900.nl<br />
KUNSTHANDEL AMSTELART<br />
Europese schilderkunst van kleine en<br />
grote meesters op doek, paneel en<br />
papier.<br />
info@amstelart.nl<br />
Tel.0031 6 2426 5057<br />
www.amstelart.nl<br />
Antiquariaten<br />
ANTIQUARIAAT FORUM<br />
Westrenen, Tuurdijk 16,<br />
3397 MS ’t Goy-Houten<br />
Tel. 030-6011955,<br />
Fax 030-6011813<br />
Taxaties & In- En Verkoop<br />
Zeldzame Boeken,<br />
Handschriften, Prenten,<br />
Kaarten En Tekeningen.<br />
www.forumrarebooks.com<br />
Restauratie<br />
ATELIER SCHUURMAN<br />
Schilderijenrestauratie sinds 1992<br />
Govert Flinckstraat 162, HS<br />
Amsterdam Bel voor een kostenloze<br />
Expertise Tel. 0681652126<br />
www.atelierschuurman.com<br />
Bezoek online of op afspraak<br />
Oder 18-20 • 2491 DC Den Haag<br />
06 54 28 25 38 • art@scriptumart.nl<br />
Uw website onder de loep?<br />
collect.net@ips.be / 1 plaatsing: € 45<br />
jaarcontract 9 plaatsingen: € 340
Zoekers<br />
Gevraagd<br />
BOEKEN<br />
P.J.E.M. Jacobs, Beeldend Benelux,<br />
kunstenaarslexicon in 6 delen<br />
(gebonden, groen kunstleer), uit<br />
2000. Prima staat. Vraagprijs 275 €.<br />
Burghout3@ziggo.nl Tel. 0650414034.<br />
Door verhuizing naar een appartement,<br />
wil ik mijn collectie klokkenboeken<br />
verkopen. Het betreft ca. 300<br />
boeken in zeer goede staat met verscheidene<br />
zeldzame en dure werken.<br />
Prijs overeen te komen. Alle info bij<br />
P. T. R. Mestrom, Tongersestraat 34 -<br />
6211 LN Maastricht Tel. 06-41120622<br />
KERAMIEK<br />
bezwaar. 06-10581818 / dajaba@zeelandnet.nl.<br />
Gezocht door een verzamelaar:<br />
porselein uit Weesp. Telefoonnummer<br />
0622659789<br />
KUNST<br />
Gezocht schilderijen van vrouwelijke<br />
kunstenaars gemaakt tussen<br />
1850 en 1950. Aanbiedingen graag:<br />
06-24108542<br />
MEUBELEN<br />
Verzamelaar zoekt meubels van<br />
Willem Penaat uit zijn vroege periode<br />
1900-1925. Uw reactie op Lasonder@<br />
hotmail.nl wordt gewaardeerd.<br />
POSTKAARTEN<br />
VARIA<br />
T.k. gevraagd: oud/antiquarisch papiergeld:<br />
bankbiljetten, assignaten,<br />
noodbiljetten etc. 06-25031555. lexenave@hotmail.com.<br />
Verzamelaar zoekt oude/antieke<br />
<strong>Nederland</strong>se kunst te koop. Voor<br />
gebruik of voor sier geweest, zoals<br />
gedateerde antieke damborden.<br />
0646135700 volks.kunst@xs4all.nl<br />
ZILVER<br />
Te koop gevraagd door een verzamelaar:<br />
Zilverwerk van de firma<br />
Odiot uit Parijs van vóór 1900.<br />
Telefoonnummer 0622659789<br />
Aangeboden<br />
GLAS<br />
Glasverzamelaar zoekt vazen van<br />
Fritz Heckert.Contact: A. de Jong<br />
aenawdejong@upcmail.nl<br />
KUNST<br />
Te koop van particulier: diverse schilderijen<br />
en tekeningen uit de periode<br />
1945-1975. O.a. Corneille, Lucebert,<br />
en Wagemaker. Tel. 06-23366607<br />
havrie77@gmail.com.<br />
Door particulier aangeboden: schilderij<br />
van de Haarlemse materie-schilder<br />
Theo van Odyck en een<br />
aquarel van Jan Stekelenburg. Tel.<br />
06-23366607 of havrie77@gmail.com<br />
Gave vazen/tegels/borden van<br />
Rozenburg-Den Haag. 06-36075989 /<br />
boujes@gmail.com.<br />
Gezocht: Rozenburg vazen, ontwerp<br />
Colenbrander. Beschadigd geen<br />
T.K gevraagd: oude ansichtkaarten<br />
van <strong>Nederland</strong> en <strong>Nederland</strong>s-Indië.<br />
Ook grotere hoeveelheden. Tel. 06<br />
24103922 schelven44@zeelandnet.nl<br />
ZILVER<br />
Zilveren ( dubbele) beugel tas, met<br />
haak. Dubbel gegraveerde “papagaaien”.<br />
Streekdracht. Gekeurd 1818.<br />
Voorzien van een katoenen, met<br />
zeemleer gevoerde tas. 06.55772267<br />
Gecertificeerd<br />
Registertaxateur<br />
KUNST, ANTIEK EN INBOEDELGOEDEREN<br />
Reinold Stuurman<br />
Lid Federatie TMV<br />
Stichtse Rotonde 3 E, 3818 GV Amersfoort<br />
+33 (0)4610501 / 06 53236971 / info@stuurpro.nl
Exclusive Items<br />
6 Juni <strong>2023</strong><br />
Aziatica<br />
Indonesische schilderijen<br />
7 Juni <strong>2023</strong><br />
Maurits Cornelis Escher<br />
(1898-1972)<br />
Reimond Kimpe (1885-1970) Kijkdagen:<br />
Isaac Israels (1865-1934)<br />
Vrijdag 2 juni 10 -17 uur<br />
Zaterdag 3 juni 10 -17 uur<br />
Jacob Maris (1837-1899)<br />
Maandag 5 juni 10 -17 uur<br />
Dinsdag 6 juni 10 -12 uur<br />
Lee Man Fong (1913-1988)<br />
David Oyens (1842-1902)<br />
Johann Carl Loth (1632-1698)<br />
middelburg amsterdam tel. 0118 - 650 680 info@zeeuwsveilinghuis.nl www.zeeuwsveilinghuis.nl<br />
Frits Van den Berghe<br />
Jef Verheyen<br />
VEILING<br />
HEDENDAAGSE KUNST, MODERNE & OUDE MEESTERS<br />
Zaterdag 20 mei <strong>2023</strong> - 13u & 19u30<br />
Kijkdagen: 10 t.e.m. 17 mei - 10-19u<br />
Wenst u te verkopen?<br />
Contacteer Hervé Lescornez: +32 9 348 54 40 of<br />
herve.lescornez@de-vuyst.com. Bezoek aan huis op afspraak.<br />
Bernar Venet<br />
Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (België) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com<br />
DEV23_003_<strong>COLLECT</strong>_<strong>Mei</strong><strong>2023</strong>_200x132_KL_NLNL.indd 1 28/03/<strong>2023</strong> 13:19
ONLINE ONLY<br />
10 & 11 MEI <strong>2023</strong><br />
Ontdek onze collectie<br />
www.veilinghuisderuiter.nl<br />
Zelfde service, meer waarde.<br />
Munten • Bankbiljetten • Zilver • Juwelen • Horloges
Tot 5.000 euro: Mandarijnen van Manus van der Ven<br />
Prijsklasse 10.000-20.000 euro: Boerderij aan de vaart van J.H. Weissenbruch, 1873<br />
Voor ieder wat wils<br />
In de etalage: 175 schilderijen. Te koop via onze speciale<br />
webpagina voor prikkelende prijzen. Vijf dagen kort: van<br />
dinsdag 23 t/m zaterdag 27 mei. Met voor ieder wat wils.<br />
In alle smaken, kleuren en stijlen. En we maken het u extra<br />
gemakkelijk: de schilde rijen zijn gesorteerd in vijf prijsklassen.<br />
Kijken, kijken en misschien wel kopen via<br />
www.simonisbuunk.nl/verkoopvijfdaagse<br />
Prijsklasse 20.000+ euro: Stilleven van Cornelis Kuipers (1739-1802) Prijsklasse 5.000-10.000 euro: Compositie met weefgetouw van Wim Bosma, 1954<br />
BP<br />
Kom kijken, kijken en<br />
misschien wel kopen<br />
Open di-za, 11-17 uur en op afspraak<br />
SIMONIS BUUNK<br />
een keur aan kunst<br />
www.simonisbuunk.nl<br />
Notaris Fischerstraat 19, 27, 30<br />
6711 BD Ede Tel. 0318 652888<br />
info@simonisbuunk.nl
Change language