2024 03 29 The Path to Salvation - Stile Antico

Toelichting
John Sheppard kennen we vooral van de
grootschalige Latijnse motetten die hij
componeerde, maar in dienst van koning
Edward VI schreef hij ook eenvoudige anthems
op Engelse teksten. Hij volgde hierbij het
idee van de Anglicaanse kerkhervormers
dat muziek zo eenvoudig mogelijk moest
zijn, als het even kon met één noot op iedere
lettergreep en dus nagenoeg geen beweging
in de stemmen. Net als Thomas Tallis, die
gedurende zijn lange carrière vier vorsten
heeft gediend, moest ook Sheppard zijn
stijl steeds weer opnieuw aanpassen aan de
wensen van de heersende monarch. De tekst
van I give you a new commandment laat
Jezus aan het woord, terwijl hij zijn apostelen
nog een laatste wijze les meegeeft.
Daarna bevinden we ons in de tuin van
Gethsemane, met het motet Tristis est anima
mea van Orlando di Lasso. Di Lasso, heeft een
lange carrière gehad die zich voor een groot
deel aan het hof in München afspeelde. Hij
componeerde in alle genres van zijn tijd.
Goede Vrijdag
Daarna volgt weer een Miserere dat
thuishoort in de liturgie van Goede Vrijdag in
de Sixtijnse Kapel. Rond 1638 gecomponeerd
door Gregorio Allegri groeide dit stuk uit tot
een van de meest gemystificeerde composities
uit de hele muziekgeschiedenis. Veel van
de mythes rond dit stuk, die inmiddels zijn
ontkracht, komen voort uit het feit dat dit
Miserere zó heilig werd bevonden dat het
alleen in de Sixtijnse kapel mocht worden
uitgevoerd.
Beroemd is het verhaal over de jonge Mozart,
die in 1770 het stuk hoorde, het onthield en het
opschreef. Mozart was in Rome vanwege de
première van zijn opera Mitridate, rè di Ponte,
meer dan drie uur muziek, dus het onthouden
en opschrijven van een kort koorwerk, dat
bovendien vele herhalingen kent, was voor
de dertienjarige Mozart waarschijnlijk geen
grote opgave. Maar Allegri’s werk was toen
al meer dan een eeuw oud dus we weten
niet in hoeverre wat Mozart in 1770 hoorde
overeenkwam met wat Allegri in 1638
opschreef.
Er bestond bij de zangers van de Sixtijnse
kapel een traditie om geïmproviseerde
versieringen van generatie op generatie
zangers aan elkaar door te geven, geheel
los van de genoteerde muziek. Maar het
stuk zoals we het nu kennen – waarschijnlijk
een combinatie van verschillende versies
die ondanks het verbod op publicatie toch
hebben gecirculeerd – behoort nog altijd tot
de meest indrukwekkende voorbeelden van
polyfone kerkmuziek. Allegri schreef voor
twee koren, een vijfstemmig hoofdkoor en een
vierstemmig tweede koor, en laat de koren
alleen in de allerlaatste regel samenkomen.
Zo exuberant als het stuk van Allegri is, zo
verfijnd en uitgebalanceerd is het motet
Salvator mundi van Thomas Tallis. Zoals
we al hebben gesignaleerd moest Tallis zijn
compositiestijl nogal eens aanpassen aan de
volgende vorst die hij diende. In dit Salvator
5