Winkelen in het internettijdperk - RIVM

De ruimtelijke effecten van b2c e-commerce in 2012
Hoe zal het Nederlandse winkellandschap er over vijf jaar uitzien? Al kan
over deze vraag op basis van dit onderzoek slechts worden gespeculeerd,
hieronder wordt geprobeerd een enigszins realistisch beeld te scheppen
van de ruimtelijke gevolgen van b2c e-commerce in 2012. Een beeld waarbij
het Nederlandse winkellandschap in 2012 niet rigoureus zal zijn veranderd.
Als één ding de afgelopen tien jaar duidelijk is geworden, dan is het wel dat
e-commerce eerder tot incrementele dan tot revolutionaire veranderingen
leidt.
Het belang van het internet als verkoopkanaal zal doorzetten. Blijft de sterke
groei van de onlineverkopen van de afgelopen acht jaar aanhouden, dan zal
in 2012 ongeveer 10 procent van alle detailhandelsverkopen via het internet
worden verkocht.
Gegeven de aanhoudende stijging van het aantal consumenten dat
producten via het internet koopt en verkoopt, zal ook de markt voor c2c
e-commerce de komende vijf jaar verder blijven groeien; tweedehandsartikelen
zullen ook in 2012 de populairste internetaankopen zijn. De verdere
groei van de c2c e-commerce zal in toenemende mate gevolgen hebben voor
het aantal nieuwe producten dat consumenten kopen.
De verdere groei van de b2c en c2c e-commerceverkopen gaat niet alleen
ten koste van de omzet via andere thuiswinkelkanalen, zoals post en telefoon,
maar zal ook gevolgen hebben voor de traditionele winkeliers, zij het niet
voor alle branches dezelfde.
Die branches die momenteel al de gevolgen van e-commerce ervaren,
zullen grotendeels uit de winkelstraten verdwijnen of naar goedkopere
locaties verhuizen. Dat geldt met name voor tweedehandswinkels en reisbureaus,
gevolgd door bruin- en witgoedwinkels, boekhandels en cd-zaken.
Voor tweedehandswinkels zal op den duur zelfs helemaal geen markt meer
zijn. Het gemak waarmee consumenten zelf via het internet dit soort artikelen
kunnen verhandelen, en het feit dat zij via het internet toegang hebben
tot een aanbod dat vele malen groter is dan in een winkel, zal hen de das om
doen. Verder zullen vooral de zelfstandige reisbureaus zonder eigen niche
de dupe worden van b2c e-commerce; alleen gespecialiseerde reisbureaus
die reizen op maat bieden, en grote ketens die eigendom zijn van een touroperator,
zullen overblijven. Boekhandels en cd-zaken zullen alleen nog
kunnen overleven met een breed assortiment en entertainment, zoals een
café en signeersessies; nichespelers in deze twee branches, zoals de reisboekwinkels,
zullen het juist moeilijker krijgen. Doordat met de aankoop
van deze producten minder (financiële) risico’s gemoeid zijn, kan dit soort
winkels nauwelijks toegevoegde waarde bieden tegenover het grote (soms
gratis) aanbod op internet.
Ook de bruin- en witgoedzaken zullen vanwege de sterke prijsconcurrentie
in deze branche die mede het gevolg is van het internet, verdwijnen uit
de dure winkelstraten van met name de binnensteden en zich steeds vaker
vestigen op goedkopere (goed bereikbare) locaties aan de stadsranden.
Ook de functie van bruin- en witgoedzaken zal de komende jaren veranderen.
Consumenten zullen hun koopbeslissing steeds minder baseren
op informatie die de verkopers in de winkel hen verstrekken, terwijl aftersalesservices
zoals reparaties steeds belangrijker worden voor dit soort
winkeliers. Het gaat hierbij om ontwikkelingen die nu al gaande zijn en
die zich de komende tijd verder zullen voortzetten.
Dat bepaalde branches uit bepaalde winkelgebieden gaan verdwijnen, zal
leiden tot een polarisatie tussen die locaties. Met name winkelgebieden voor
de niet-dagelijkse goederen die niet aan de eisen van de consument voldoen,
zullen het de komende vijf jaar moeilijk krijgen. De opkomst van b2c e-commerce
heeft consumenten immers kritischer en veeleisender gemaakt en
met het internet hebben zij een aantrekkelijk alternatief in handen.
Het verdwijnen van winkels uit het straatbeeld zal het sterkst merkbaar
zijn in de binnensteden, waar de meeste e-commercegevoelige winkels
gevestigd zijn. Het is overigens de vraag hoe erg dit is. Onderzoek wijst
namelijk uit dat de binnensteden zich in het verleden goed hebben kunnen
aanpassen aan sociale en economische veranderingen (zie bijvoorbeeld
Weltevreden e.a. 2005b). De neergang van e-commercegevoelige branches
in de binnensteden zal naar verwachting worden gecompenseerd door
de groei en de opkomst van andere branches; denk hierbij aan mode,
modeaccessoires en woondecoratie.
Doordat niet alle binnensteden zich even goed kunnen aanpassen, zal een
tweedeling tussen de binnensteden ontstaan. Aan de ene kant zullen de
(grote) en aantrekkelijke binnensteden nog aantrekkelijker worden, doordat
zij in staat zijn het verlies aan branches te compenseren met andere branches
die het recreatief winkelen bevorderen. Daarnaast is op deze locaties nog
voldoende draagvlak voor gespecialiseerde winkels. Kleinere, minder aantrekkelijke
binnensteden en stadsdeelcentra daarentegen zullen minder goed
in staat zijn het verlies aan branches te compenseren. Omdat de mogelijkheden
voor funshoppen op deze locaties beperkt zijn, zal de leegstand van
winkels hier toenemen. De wijk- en buurtcentra blijven ongeschonden, aangezien
ook in de toekomst de verkoop van levensmiddelen via het internet
niet in populariteit zal toenemen. Deze locaties zullen in de toekomst zelfs
nog belangrijker worden als cDp, dus voor het ophalen en retourneren van
internetbestellingen.
E-tailers zullen de komende vijf jaar in toenemende mate winkels openen
waar consumenten producten kunnen bekijken, afhalen en betalen en/of
retourneren. Deze nieuwe winkels zullen over het algemeen niet gevestigd
zijn in de binnensteden, maar vooral in ondersteunende winkelgebieden die
beter bereikbaar zijn en lagere huren kennen. Ook bedrijventerreinen zijn
geschikte vestigingslocaties voor deze winkels, door de mogelijkheid die
zij bieden om de winkel te koppelen aan magazijn- en/of kantoorruimte.
w i n k elen i n h e t i n t er ne t t ijdper k Synthese
22
• 23