Winkelen in het internettijdperk - RIVM

Modificatie betekent dat het gebruik van een bepaalde modaliteit het gebruik
van een andere modaliteit verandert (Mokhtarian 2002). Het gebruik van
internet kan zowel het tijdstip, de duur en de bestemming veranderen, als
het vervoermiddel waarmee een fysieke winkelverplaatsing wordt gemaakt.
Waneer consumenten als gevolg van het online zoeken beter geïnformeerd
zijn over een product, zijn zij wellicht minder tijd kwijt aan fysiek winkelen
of kiezen ze voor een andere winkelbestemming.
Tot slot kan er sprake zijn van neutraliteit. In dit geval heeft het gebruik van
een bepaalde modaliteit geen effect op het gebruik van een andere modaliteit
(Mokhtarian 2002). Niet elke aankoop via internet zou bijvoorbeeld ook
hebben plaatsgevonden als het internet niet voorhanden was geweest.
Ruimtelijke verschillen in b2c e­commerce
In zowel wetenschappelijke als beleidsdiscussies wordt verondersteld
dat er ruimtelijke verschillen bestaan in de adoptie en de effecten van
b2c e-commerce. Met name zouden de gevolgen van b2c e-commerce
verschillen tussen stedelijke en landelijke gebieden en tussen typen winkelgebieden.
Hieronder worden de belangrijkste hypothesen ten aanzien van
deze ruimtelijke verschillen beschreven.
Stedelijke versus landelijke gebieden
De uiteenlopende effecten van b2c e-commerce tussen stedelijke en landelijke
gebieden hebben te maken met ruimtelijke verschillen in de adoptie van
b2c e-commerce door consumenten en bedrijven in die gebieden. Anderson
e.a. (2003) onderscheiden twee hypothesen. In de eerste plaats hebben
consumenten in de stedelijke gebieden een grotere kans om te e-shoppen,
doordat hun demografische kenmerken en levensstijl beter aansluiten bij
deze activiteit (Kolko 1999, Anderson e.a. 2003). Consumenten in (grote)
steden zijn namelijk over het algemeen beter opgeleid en hebben een hoger
inkomen dan die in het landelijk gebied, en computerbezit en -gebruik zijn
direct gecorreleerd aan opleiding en inkomen (Kolko 1999, Fructuoso van
der Veen 2003). Deze hypothese wordt ook wel de innovatiediffusiehypothese
genoemd (Farag e.a. 2006a).
De tweede hypothese stelt dat juist de consumenten in de landelijke
gebieden een grotere kans hebben op e-shoppen, omdat zij verder moeten
reizen om bepaalde winkels te bereiken dan stedelingen; winkelen via het
internet kan dan uitkomst bieden (Anderson e.a. 2003). Deze hypothese
staat ook wel bekend als de efficiëntiehypothese (Farag e.a. 2006a).
Beide hypothesen zijn ook terug te vinden in studies over de ruimtelijke
diffusie van internetadoptie onder bedrijven. Foreman e.a. (2005a, 2005b)
spreken in dit geval van respectievelijk de urbandensity­ en globalvillagehypothese.
De urbandensityhypothese gaat ervan uit dat de kosten van internetadoptie
afnemen naarmate de bevolkingsomvang en de bevolkingsdichtheid toenemen.
Drie factoren zorgen ervoor dat de adoptiekosten van internet in
de stedelijke gebieden lager zijn dan in de landelijke gebieden (Kolko 1999,
Forman e.a. 2005a). Ten eerste beschikken stedelijke gebieden in het
algemeen over een betere ict-infrastructuur, zoals de aanwezigheid van
breedband- en glasvezelnetwerken (Kolko 1999, Foreman e.a. 2005a). Ten
tweede vergt de adoptie van internet specifieke kennis en competenties die
veel bedrijven niet in huis hebben; in de stedelijke gebieden is het aanbod
aan specialisten, zoals webdesigners, die bedrijven kunnen inhuren, groter
dan in de landelijke gebieden (Moss 1998, Kolko 1999). Ten derde zijn de
adoptiekosten in de steden lager, omdat hier de kans op kennisspillovers
groter is dan in de landelijke gebieden (Brown 1981, Kolko 1999, Foreman
e.a. 2005a).
Volgens de globalvillagehypothese nemen de voordelen van internetadoptie
af naarmate de stedelijke dichtheid en omvang toenemen. Nieuwe
internettechnologieën helpen de communicatiebarrières tussen individuen
en organisaties te beslechten. Deze barrières zijn het grootst onder bedrijven
in de landelijke gebieden, aangezien hun klanten en afnemers relatief verder
weg gevestigd zijn (Foreman e.a. 2005a).
Indien de innovatiediffusiehypothese wordt bevestigd, zijn het de winkeliers
in de stedelijke gebieden die de nadelige gevolgen van het e-shoppen ondervinden.
Omgekeerd zullen de dorpen en steden in de landelijke gebieden het
meest te lijden hebben van e-shoppen als de efficiëntiehypothese klopt
(Anderson e.a. 2003). Volgt de adoptie van b2c e-commerce door winkeliers
echter hetzelfde ruimtelijke diffusiepatroon als die door consumenten, dan
zijn de gevolgen van e-shoppen voor winkeliers wellicht minder nadelig.
Zij kunnen dan een mogelijke omzetdaling als gevolg van e-shoppen
compenseren door zelf via het internet te gaan verkopen.
Winkelgebieden
Ook op een lager schaalniveau worden ruimtelijke verschillen in de effecten
van b2c e-commerce verondersteld. Zo zou b2c e-commerce kunnen leiden
tot verdringingsverschijnselen tussen winkelgebieden (Stec Groep 2000,
tnO Inro 2002, Van Oort e.a. 2003, Dixon & Marston 2002, Dixon e.a. 2005).
In 2000 heeft de Vereniging van Institutionele Beleggers in Vastgoed
Nederland (iVbn) de potentiële gevolgen van b2c e-commerce voor verschillende
typen winkelgebieden in kaart laten brengen (Stec Groep 2000).
Uit het onderzoek blijkt dat de Nederlandse binnensteden naar verwachting
weinig hinder zullen ondervinden van b2c e-commerce. Hoewel de binnensteden
een groot aantal winkeliers herbergen met e-commercegevoelige
producten (vakantiereizen, boeken, cd’s en dergelijke), zal een mogelijke
afname van deze sectoren ten gevolge van b2c e-commerce worden gecompenseerd
door de opkomst van recreatief winkelen. Een groot en divers
winkelaanbod, in combinatie met vele culturele en horecavoorzieningen en
een aantrekkelijke (vaak historische) winkelomgeving, maakt binnensteden
uitermate geschikte locaties voor recreatief winkelen. Tevens zijn deze
locaties door hun brede winkelaanbod interessant voor consumenten die
w i n k elen i n h e t i n t er ne t t ijdper k De ruimtelijke consequenties van b2c e-commerce 24 • 25