19. De verwerving van natuurgebieden door het ... - Publicaties

More documents

Recommendations

Info

19. De verwerving van natuurgebieden door het Vlaamse Gewest en de erkende terreinbeherende verenigingen De natuurreservaten in Vlaanderen zijn overwegend klein Uit Tabel 19.2 blijkt dat de gemiddelde oppervlakte van een natuurreservaat in Vlaanderen slechts 24,6 ha is. De terreinen van het Vlaams Gewest (Vlaamse natuurreservaten en bosreservaten) zijn gemiddeld aanzienlijk groter (46,5 ha) dan de groep van de private en erkende natuurreservaten (17,6 ha). De grootste natuurreservaten zijn te vinden in Limburg (gemiddeld 47,2 ha), ruim 2 maal zo groot als deze in West-Vlaanderen, Antwerpen en Vlaams- Brabant en bijna 5 maal zo groot als deze in Oost- Vlaanderen. De top 10 qua oppervlakte ziet er uit als volgt: Kalmthoutse Heide (942 ha), Bovenloop van de Zwarte Beek (898 ha), Mechelse Heide (688 ha),Teut (377 ha),Ten Haagdoornheide (359 ha), Westhoek (337 ha), Walenbos (225 ha), De Maten (219 ha), Groot Buitenschoor (215 ha), Hageven (196 ha). Indien de middenloop van de Zwarte Beek (157 ha) samen wordt genomen met de bovenloop, vormde de Zwarte Beek op 1/1/98 het grootste reservaatproject in Vlaanderen (1055 ha). Tabel 19.3 en Figuur 19.3 geven een overzicht van de verdeling van de natuurreservaten in oppervlakteklassen per provincie. Een verrassend groot aantal van 82 "natuurreservaten" (13,5 %) is actueel kleiner dan 1 ha, vooral vertegenwoordigd in de provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. Het feit dat 42% van alle reservatenprojecten momenteel een oppervlakte vertegenwoordigt van minder dan 5 ha en 59% minder dan 10 ha groot is, is veelzeggend over het voorbije natuurbehoudbeleid (én de versnipperde toestand van de natuur) in Vlaanderen. De grootste versnippering van het areaal natuurreservaat is te vinden in de provincies West- en Oost-Vlaanderen met resp. 66% en 72% kleiner dan 10 ha.Antwerpen en Vlaams- Brabant doen beter met 58% en Limburg scoort best met "slechts" 46% van de natuurreservaten kleiner dan 10 ha. Omgekeerd zijn slechts 30 natuurreservaten (5%) in Vlaanderen groter dan 100 ha, waarvan er 16 in de provincie Limburg gelegen zijn. In Oost-Vlaanderen is er slechts 1 natuurreservaat in dit geval (Heidebos); in West- Vlaanderen 3, in Antwerpen en Vlaams-Brabant 5. De oppervlakte natuurreservaat verschilt van provincie tot provincie; het areaal natuur (zoals weergegeven op de Biologische waarderingskaart en het gewestplan) wordt niet overal evenredig beschermd. Uit Tabel 19.2 blijkt dat het areaal natuurreservaat in de provincie Limburg 2,6% van de oppervlakte in beslag neemt. De provincie Antwerpen volgt met 1,4%, met daar- 150 na Vlaams-Brabant (0,9%) en op ruime afstand de provincies Oost- en West-Vlaanderen met elk slechts 0,4%. Er is een onevenwichtige geografische spreiding van de natuurreservaten in Vlaanderen, waardoor ook de maatschappelijke functie van natuur vooral in het westen onvoldoende tot haar recht kan komen. Dit beeld wordt nog versterkt wanneer de vergelijking wordt gemaakt met de totale oppervlakte biologisch waardevolle en biologisch zeer waardevolle ecotopen op de Biologische waarderingskaart (karteringsperiode 1978- 1986;Tabel 19.2). Als deze oppervlakte "de actuele natuur" in Vlaanderen voorstelt, dan wordt duidelijk dat het westen proportioneel minder "als natuurreservaat beschermde natuur" telt.Voor West- en Oost-Vlaanderen is slechts 3% van deze natuur (census Biologische waarderingskaart) beschermd, terwijl de overige provincies aanzienlijk hoger scoren: Vlaams-Brabant (4,2%), Antwerpen (6,3%) en Limburg (8,5%). Een belangrijk deel van de verklaring ligt ongetwijfeld in volgende feiten: • Antwerpen en Limburg (de Kempen) tellen een groter percentage bos en woeste gronden (heide, vijvers e.d.), waaraan een relatief vanzelfsprekende natuurfunctie wordt toegekend. Dit is minder het geval voor het westen, waar de natuurwaarden proportioneel meer te vinden zijn in de kleinschalige agrarische landschappen en grotere complexen met graslanden. • De gemiddelde grondprijzen voor natuur zijn in de provincies Antwerpen en Limburg 5 à 15 BF/m 2 lager dan in de rest van Vlaanderen. • Gemiddeld genomen is de actuele natuurwaarde (in termen van biodiversiteit) in het westen de afgelopen eeuw sterker of sneller afgenomen dan in het oosten van Vlaanderen (zie deel 1 van dit natuurrapport), wat mede een logische verklaring vormt voor het feit dat de inspanningen van de natuurbehoudsector de voorbije decennia, vanuit een kostenbaten oogpunt vooral op de oostelijke provincies georiënteerd werden. Een andere verklaring voor deze geografische disproportie is mogelijk de beschikbare oppervlakte "groengebied s.l." op de gewestplannen. Na een vergelijking (Tabel 19.2) tussen de som van de oppervlakte groengebied, parkgebied, buffergebied en agrarisch gebied met ecologisch belang per provincie en de totale oppervlakte natuurreservaat in elke provincie houdt de hoger aangehaalde vaststelling stand. In Limburg en Antwerpen is 11,2% resp. 7,4% van de groene en geelgroene gebieden beschermd als natuurreservaat, terwijl deze verhouding veel lager ligt in de overige provincies: West-Vlaanderen (6,4%), Vlaams- Brabant (5,2%) en Oost-Vlaanderen (3,6%). Andere factoren dan het gewestplan zijn dus verantwoordelijk voor de waargenomen verschillen in het areaal natuurreservaat in elke provincie. Instituut voor Natuurbehoud Natuurrapport 1999. Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid
19. De verwerving van natuurgebieden door het Vlaamse Gewest en de erkende terreinbeherende verenigingen Er kan geconcludeerd worden dat, niettegenstaande het beschikbare "aanbod natuur" (planologisch en fysisch), de praktische mogelijkheden voor terreinverwerving in de provincies Limburg en Antwerpen groter zijn dan in de rest van Vlaanderen. Het fenomeen is nog eens treffend geïllustreerd in Figuur 19.2e (de lichte knik voor Oost-Vlaanderen in 1996 is te wijten aan de éénmalige grote aankoop van het Heidebos door de v.z.w. Natuurreservaten). Het eigendomsstatuut van vele natuurreservaten biedt op langere termijn onvoldoende garanties op duurzaamheid Uit Tabel 19.1 (zie bijlagen bij dit hoofdstuk) blijkt dat van de 14.976 ha natuurreservaat in Vlaanderen slechts 8.159 ha in eigendom is van de verantwoordelijke beheerder, terwijl 6.817 ha of 45,5% gehuurd wordt. De overheid huurt aanzienlijk minder dan de verenigingen, nl. 37,8% resp. 52,0%. Vele huurovereenkomsten hebben een precair statuut, dat wil zeggen dat ze in theorie jaarlijks of na een bepaald aantal jaren door de eigenaar eenzijdig zouden kunnen opgezegd worden. In het geval van de erkende terreinbeherende verenigingen vervalt dan tevens het statuut van "erkend natuurreservaat". Sommige eigenaars geven trouwens geen toestemming voor erkenning. Er zijn echter ook voorbeelden van erfpachtovereenkomsten, die op langere termijn aanzienlijk meer zekerheid bieden. Er bestaan in de praktijk ook ongeschreven afspraken met bepaalde eigenaars dat de natuurfunctie van het terrein ten volle erkend en gerespecteerd wordt. Er is een achterstand in de "erkenning" door de overheid van natuurreservaten, beheerd door de erkende terreinbeherende verenigingen Van de 8.140 ha natuurreservaat (54% van het totale areaal in Vlaanderen), beheerd door de verenigingen, was op 1/1/98 slechts 3.221 ha of 39,6% erkend. Er ligt nog een belangrijke taak voor de verenigingen weggelegd om voor elk natuurreservaat een degelijk beheersplan op te maken en ter erkenning voor te dragen. Met de erkenning komen immers de broodnodige middelen beschikbaar om een (meer) optimaal beheer van het natuurreservaat te kunnen financieren. Het erkenningpercentage van de drie grote verenigingen is als volgt: Natuurreservaten v.z.w. 41,8%, Wielewaal 28,5%, Stichting Limburgs Landschap 36,0%.Twee nuanceringen dienen gemaakt: bij een aanzienlijk deel van de gehuurde terreinen wordt geen toestemming tot erkenning verleend 16, terwijl de terreinen ook eerst 2 jaar in beheer moeten zijn vooraleer erkenning kan worden aangevraagd. De erkende terreinbeherende verenigingen kopen gezamenlijk meer terreinen aan dan AMINAL, Afdeling Natuur Uit Tabel 19.4 blijkt dat in de periode 1/1/93-1/1/98 (5 jaar) en de periode 1/1/88-1/1/98 (10 jaar) de erkende terreinbeherende verenigingen verantwoordelijk zijn voor gemiddeld 65% van de aangroei van het areaal natuurreservaat. Deze verhouding liep de afgelopen 5 jaar op tot ca. 70% in de provincies West-Vlaanderen en Limburg en zelfs 85% in de provincie Oost-Vlaanderen. Alleen in de provincie Antwerpen werd door AMINAL, Afdeling Natuur meer aangekocht (55% van de aangroei). Naar optimale besteding van overheidsmiddelen vormt betoelaging van aankopen door erkende terreinbeherende verenigingen een efficiënte maatregel om de aangroei van het areaal natuurreservaat te stimuleren Tabel 19.5 geeft (voor zover kon worden gereconstrueerd) een overzicht van de financiële middelen die in de periode 1987-1998 jaarlijks door de overheid werden besteed aan de aankoop van natuurreservaten. Hierin zijn ook de toelagen van de provincies vervat aan erkende terreinbeherende verenigingen. Ook ruim 50 gemeenten 17 hebben op hun jaarlijkse begroting een subsidietoelage voorzien voor aankoop van natuurreservaten door deze verenigingen. Deze bedragen werden niet opgenomen in het overzicht. Een lijst van deze gemeenten is weergegeven in Tabel 19.6. Uit Figuur 19.4a blijkt dat het aankoopbeleid van AMI- NAL Afdeling Natuur een belangrijk scharniermoment beleefde in 1993 (het is de start van een grootschalige aankoopimpuls door Afdeling Natuur in Limburg en vooral Antwerpen).Voor de erkende terreinbeherende verenigingen zijn er verschillende scharnierjaren: 1991, 1992 en 1996. Deze vallen samen met de toekenning van een aankooptoelage van 60 miljoen BF in 1991, een verhoging naar ca. 100 miljoen BF in 1992 en nogmaals een verhoging naar 150 à 200 miljoen BF vanaf 1996. Uit Figuur 19.4a blijkt nog dat vanaf de betoelaging in 1991 van 60 miljoen BF het aankoopritme van de verenigingen dat van afdeling Natuur overstijgt. In het vroegere verleden waren vooral 1978 en 1982 mijlpalen voor het private natuurbehoud. In 1978 sprong de overheid voor het eerst in de geschiedenis finan- 16 Het mogelijk nadeel van een erkenning is voor de eigenaar nochtans gering, vermits de erkenning vervalt wanneer het huurcontract door de eigenaar eenzijdig wordt opgezegd. 17 Om een idee te geven van de grootteorde van de toelage kan gemeld worden dat de grootste erkende terreinbeherende vereniging, de v.z.w. Natuurreservaten, in 1998 uit gemeentelijke fondsen een totale aankooptoelage ontving van 14 miljoen BF. Instituut voor Natuurbehoud Natuurrapport 1999. Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid 151
Page 1 and 2: I N H O U D S T A F E L 19. De verw
Page 3 and 4: 19. De verwerving van natuurgebiede
Page 9: 19. De verwerving van natuurgebiede
Page 25 and 26: Bijlage bij 19. De verwerving van n
Page 33 and 34: Tabel 19.7. Gedocumenteerde lijst v
Page 35 and 36: GEMEENTE NAAM HECTARE HOUT- VESTERI

19. De verwerving van natuurgebieden door het ... - Publicaties

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?