Fr vikinggrav til verdsveven - Kulturnett Sogn og Fjordane ...

Formidling av forhistorie og eldre historie 

frå Sogn og Fjordane 

Av Marit Anita Skrede 

Rapport 3 frå prosjektet “Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling” i Sogn og Fjordane 

Prosjektet er gjennomført som eit ABM-samarbeid mellom 

Sogn og Fjordane fylkeskommune (Kulturavdelinga, Fylkesarkivet, 

Fylkesbiblioteket), musea i Sogn og Fjordane og ABM-utvikling 

1

2 

© Sogn og Fjordane fylkeskommune 

Leikanger, 2008 

Askedalen 2 

6863 Leikanger 

Telefon: 57 65 64 00/57 65 61 00 

Faks: 57 65 61 01 

E-post: postmottak.sffarkiv@sfj.no 

Heimeside: sognogfjordane.kulturnett.no 

ISBN 978-82-92211-06-9 

Om prosjektet 

Prosjektet Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling starta i mars 2005 og vart avslutta 

31.12.2007. ABM-utvikling støtta arbeidet og var med i styringsgruppa. Frå 1.1.2008 vart 

arbeidet ført vidare under namnet ABM Sogn og Fjordane. 

Hovudmåla med arbeidet 

• Etablera Sogn og Fjordane som ein prøveregion for nettbasert kultur- og 

kunnskapsformidling i nært samarbeid med ABM-utvikling og Kulturnett Noreg. 

• Utvikla ein samla strategi for beste praksis for regional og lokal nettbasert kultur- 

og kunnskapsformidling med særleg vekt på samarbeid i ABM-sektoren på den 

eine sida og kommunar, skulesektoren og næringslivet på den andre. 

• Utvikla regionale tenester som har overføringsverdi til andre og som kan nyttast 

av andre regionar. Gjera desse tenestene tilgjengelege via Internett. 

• Utvikla samarbeid med sentrale brukargrupper som skuleverket, reiselivet og anna 

næringsverksemd som transportsektoren og liknande. 

• Gi andre tilgang til erfaringar og løysingar gjennom aktivt informasjonsarbeid og 

rapportar. 

Rapportane 

1. Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling i Sogn og Fjordane. 

Sogn og Fjordane som nasjonal prøveregion 2005–2007. Gunnar Urtegaard (red.). 

2. Kulturnett Sogn og Fjordane – Tenestekatalog. Gunnar Urtegaard (red.). 

3. Frå vikinggrav til verdsveven. Formidling av forhistorie og eldre historie frå Sogn og 

Fjordane. Marit Anita Skrede. 

4. Frå Gygrekjeften til Gygrarøvi. Ei nettreise i natur og kultur. Stadnamnprosjektet i Sogn 

og Fjordane. Per Arvid Ølmheim. 

5. Vegen til eit digitalt ABM-landskap. Grunnleggjande infrastruktur og innhald i eit fylke 

eller ein region. Gunnar Urtegaard. 

Rapportane kan brukast fritt, men kjelde må gjevast opp ved bruk.

Innhald 

Føreord 4 

1 Mål 5 

2 Bakgrunn 5 

3 Kjelder til forhistorie og eldre historie 6 

Relevant arkeologisk materiale om Sogn og Fjordane før 1700 6 

Synlege kulturminne, gjenstandsfunn, strukturar og utgravingsdokumentasjon 6 

Frå felt til arkiv 7 

Relevant historisk materiale om Sogn og Fjordane før 1700 8 

Litteratur 8 

Andre relevante kjelder 9 

4 Status på nettformidling i Sogn og Fjordane i dag 10 

5 Plan for formidlingsprosjekt 12 

Korleis gjera kjeldene tilgjengelege? 12 

Arkeologisk materiale 12 

Historisk materiale 13 

Litteratur 13 

Anna 13 

6 Tilrettelegging av informasjon 13 

Artiklar 13 

Tiltak på fylkesnivå 14 

Tiltak på kommunenivå: 14 

Dokumentasjon av enkelte objekt 15 

Anna formidling 16 

7 Modellkommune 17 

Artiklar som er skrivne for Sogndal 17 

Artiklar som bør skrivast for Sogndal 17 

Spor etter menneske i fleire tusen år 19 

Storgarden Kvåle 21 

Sogndal generelt 23 

Rutlin 25 

Sidetenester for Rutlin: 25 

Kvåle 27 

Sidetenester for Kvåle: 27 

Overført til andre kommunar 28 

8 Samarbeid, organisering og framdrift 29 

9 Kostnad 30 

10 Forventa resultat 30 

11 Oppsummering 30 

12 Vedlegg 31 

3

4 

I arbeidet med nettbasert formidling såg me tidleg at eit viktig område 

mangla. ABM-institusjonane i Sogn og Fjordane dekka best tida etter 1700. 

Formidlinga av eldre historie og forhistorie måtte styrkast. Me ynskte å løfta 

fram dette feltet og få det integrert med resten av arbeidet med nettbasert 

kultur- og kunnskapsformidling i fylket. 

Me er glad for at Marit Anita Skrede, som er arkeolog og arbeider ved 

Fylkesarkivet, ville ta på seg dette arbeidet. Ho har utført eit godt og viktig 

arbeid med stor interesse og entusiasme. 

Arbeidet er gjennomført i nært samarbeid med ei fagleg referansegruppe. 

Me vil retta ei stor takk til dei som var med i den. Det har vore til stor nytte. 

Me vil og takka Steinar Lægreid som sa ja til at Årdal kommune kunne gå 

inn og vera første kommune som la opp arbeidet etter dei retningslinene som 

rapporten dreg opp. 

Me tok tidleg kontakt med fylkeskommunane i Hordaland og 

Møre og Romsdal. Dei viste interesse for samarbeid om denne saka. I februar 

2008 fekk Møre og Romsdal midlar frå ABM-utvikling til å starta arbeidet 

i Haram kommune. Arbeidet skal skje etter dei retningsliner som denne 

rapporten dreg opp for arbeid i einskildkommunar. 

Me er glade for at me fekk på plass ei så fagleg god og systematisk tilnærming. 

Her ligg eit godt grunnlag for vidare arbeid. 

Gunnar Urtegaard 

Prosjektleiar 

Føreord

1. Mål 

Målet med prosjektet er å formidle kunnskap 

om dei tidlegaste tider i Sogn og Fjordane. Me 

skal gjera materiale som omhandlar det lange 

tidsspekteret fram til 1700 betre tilgjengeleg for 

publikum. Alle fag som kan setja lys på historia 

i Sogn og Fjordane er aktuelle å gjera seg nytte 

av. Dei viktigaste faga er arkeologi, historie, 

bygningshistorie, lingvistikk (stadnamn) og 

kulturbiologi. Samstundes må me skapa forståing 

av verdien av kulturminna og gjera publikum 

stolte av lokalhistoria. Me skal dessutan formidla 

forvaltninga av kulturminne i samband med 

plansaker, kulturminneregistreringar, og kva plikter 

og rettar me har dersom me finn eit automatisk 

freda kulturminne. 

Den viktigaste formidlingsinstansen er Internett, 

men anna formidling som til dømes utstillingar, 

føredrag, omvisingar, kulturhistoriske vandringar, 

formidling retta mot skulane, for reiselivet og 

gjennom media er også aktuelt. 

2. Bakgrunn 

Mykje av lokalhistoria frå eldre tid er vanskeleg 

tilgjengeleg, då heller lite vert publisert. Det kjem 

likevel stadig til ny kunnskap om tilhøva i Sogn og 

Fjordane i eldre tid. Dette er informasjon som kjem 

fram mellom anna ved arkeologiske registreringar 

og utgravingar. Lite av dette når ut til publikum, så 

her er ein stor jobb å gjera når det gjeld formidling. 

Ein vesentleg del av prosjektet skal difor dreia 

seg om å gjera denne kunnskapen best mogleg 

tilgjengeleg. 

Når ein set i gong eit så stort prosjekt bør ein ta 

med seg heile førhistoria, mest fordi ekstraarbeidet 

ikkje svarar til den ekstra vinsten ved å formidla 

”alt” som finst av førhistorisk materiale. Såleis bør 

alle arkeologiske periodar – steinalder, bronsealder 

og jarnalder, samt mellomalderen (fram til 1537) 

– inngå i prosjektet. Fylkesarkivet sine samlingar 

dekkjer i hovudsak tidsrommet frå byrjinga av 

1700-talet og framover. Dette prosjektet skal difor 

ta føre seg det lange tidsrommet fram til rundt 

1700. 

Historie er basert på skriftlege kjelder, medan 

forhistorie er basert på arkeologisk materiale. Det 

vil seia faste kulturminne og gjenstandar som blir 

tolka. Frå mellomalderen finst både skriftlege 

og arkeologiske kjelder. Me må gå gjennom dei 

eldste historiske kjeldene som finst om området 

vårt. Primærkjeldene er dårleg tilgjengelege, 

men bør vera utgangspunkt for formidlinga. 

Det kan skrivast artiklar om kjende historiske 

hendingar i fylket, men like viktig er det å bruka 

dei kjeldene som finst til å formidla kvardagslivet i 

mellomalderen. 

Materialet frå tida etter Svartedauden er veldig rikt 

og spanande. Det spesielle for denne tidsperioden 

er altså at me kan setja det arkeologiske materialet 

opp mot det historiske, og på denne måten få god 

kunnskap om tida. Det arkeologiske materialet 

har viser m.a. at nedgangen i perioden ikkje var 

så kraftig som ein har trudd tidlegare. Ein må ta 

utgangspunkt i lokalitetane ved presentasjonen. 

Mange av desse har vore i meir eller mindre 

kontinuerleg bruk frå yngre steinalder og fram 

til nyare tid. Det arkeologiske materialet blir 

såleis viktig for å setja lys på dagleglivet i 

mellomalderen. 

Det er oppnemnt ei styringsgruppe for prosjektet: 

Gunnar Urtegaard, Fylkesarkivet 

Berit Gjerland, Kulturavdelinga 

Svein Indrelid, Bergen Museum 

Ingvild Øye, Universitetet i Bergen 

Finn B. Førsund, historikar, Hyllestad 

Jan Anders Timberlid, Høgskulen i Sogn og 

Fjordane 

Aage Engesæter, direktør Sogn Folkemuseum 

Johs B. Thue, historikar, Balestrand 

I tillegg til styringsgruppa er notatet sendt ut til 

ulike institusjonar som kan tenkjast å inngå eit 

samarbeid med Fylkesarkivet om prosjektet. Desse 

har fått høve til å uttala seg, og tilbakemeldingane 

er teke høgde for så langt som mogleg no i 

sluttføringa av forprosjektet. 

Prosjektskissa er delt i ulike delar som stort sett er 

tenkt å skulle ha ein nokon lunde lik oppbygning. I 

kapittel 3 vert det gått gjennom kva kjelder eg ser 

føre meg kan brukast i prosjektet. Dette kapittelet 

5

er delt inn i fire delar. Den fyrste delen tek føre seg 

arkeologiske kjelder, den andre delen historiske 

kjelder, den tredje delen litteratur og den fjerde 

delen døme på andre kjelder. I kapittel 4 går eg 

gjennom kva nettsider som allereie finst når det 

gjeld formidling av forhistorie og eldre historie frå 

Sogn og Fjordane, og meir konkret kor relevante 

desse er for den kommunen som er vald ut som 

modellkommune for forprosjektet, Sogndal. Med 

kapittel 5 tek eg igjen utgangspunkt i den same 

oppbygningen som i kap. 3 – arkeologi, historie, 

litteratur og anna – og går gjennom i kva grad dei 

ulike kjeldene er tilgjengelege, og korleis ein kan 

gjera dei tilgjengelege. I kapittel 6 vert det gått 

gjennom korleis eg tenkjer meg at kjeldene kan 

leggast til rette. Ein viktig del av prosjektet vert 

å skriva artiklar. I tillegg kan ein del materiale 

leggast på nettet i si originale form, medan andre 

typar kjelder må omarbeidast på ulike måtar. 

3. Kjelder til forhistorie 

og eldre historie 

I arbeidet med å formidla eldre historie 

på Internett, må me ta utgangspunkt 

i primærkjeldene. Det gjeld både det 

arkeologiske og det historiske materialet. 

Sidan må me sjå kva sekundærkjelder me 

kan bruka. 

Relevant arkeologisk materiale om 

Sogn og Fjordane før 1700 

Ein stor del av den arkeologiske 

kunnskapen me har om dei eldste tidene her 

i landet, har me fått gjennom arkeologiske 

registreringar og utgravingar. Primærkjelder 

som synlege kulturminne, spor i bakken og 

gjenstandsfunna kan gje mykje informasjon 

om tilhøva bak i tid. Det er viktig at dei 

vert godt dokumenterte for ettertida, slik at 

seinare generasjonar kan ha høve til å nytta 

resultata. Ein stor del av primærkjeldene 

er handsama på ulike måtar, som så blir 

sekundærkjelder. 

Registreringssjakt på gbnr. 23/14 Kvåle i 

Sogndal. Her er mange strukturar i form av 

mellom anna stolpehol og kokegroper. 

Foto: Marit Anita Skrede 

6 

Synlege kulturminne, gjenstandsfunn, 

strukturar og utgravingsdokumentasjon 

Det finst mange synlege automatisk freda 

kulturminne (eldre enn 1536/37) som graver, 

bautasteinar og steinkrossar i Sogn og Fjordane. 

Desse gjev til dømes ein del informasjon om kva 

gardar som truleg var i bruk i jarnalderen, samt 

seier noko om statusen til ein gard. 

Maskinell flateavdekking er ein av dei mest 

vanlege arkeologiske metodane. Matjorda vert 

fjerna, og ved overgangen til steril undergrunn 

vert eventuelle spor i grunnen, strukturar, synlege. 

Dette kan til dømes vera stolpehol, kokegroper 

og ulike steinstrukturar. Kolkonsentrasjonar, 

steinkonsentrasjonar eller fyllskifte med annan 

farge enn undergrunnen er vanlege indikasjonar 

på at det er gjort funn. Dokumentasjon i form av 

teikningar, foto og innmåling av strukturar er ein 

viktig del av feltarbeidet. Ulike analysar av kol- og 

jordprøvar er også ein del av dokumentasjonen, og 

gjev viktig informasjon. Ein god dokumentasjon

er til hjelp i arbeidet med å analysera funna. Like 

viktig er det at seinare arkeologar på ein best 

mogleg måte skal kunne setja seg inn i arbeidet 

som er utført. 

Dei fleste arkeologiske gjenstandsfunna frå Sogn 

og Fjordane ligg på Bergen Museum. Dei er delt i 

ei førhistorisk samling og ei mellomaldersamling. 

Det vert trykt opp tilvekstar som inneheld 

informasjon om alle gjenstandsfunn. Dette arbeidet 

er ikkje oppdatert på dei funna som vart gjort 

tidlegast, og heller ikkje sidan rundt 1996. I fylgje 

Bergen Museum er planen at dette arbeidet skal 

takast opp att i nær framtid. Det er 7581 treff på 

hovudkatalogen når det gjeld gjenstandsfunn frå 

Sogn og Fjordane. Dette er museumsnummer som 

anten kan vera gjeve til enkeltgjenstandar eller 

samla for ei heil utgraving. Dette er såleis ikkje det 

totale talet på gjenstandar. I tillegg kjem alle funn 

gjort etter 1996. Talet på gjenstandsfunn er difor 

langt høgare enn treffa på katalogen kan tyda på. 

Det finst norske gjenstandsfunn i utanlandske 

samlingar. Ein del av desse vart samla inn på 1800talet. 

Desse funna verkar vanskeleg å få oversikt 

over, og det kan vera vanskeleg å nytta dei i 

arbeidet. 

Frå felt til arkiv 

Rapportane frå kulturavdelinga i Sogn og 

Fjordane fylkeskommune og Bergen Museum 

er skrivne på grunnlag av registrerings- og 

Figur 1. Skjermbilete av den arkeologiske hovudkatalogen til Bergen Museum. Denne sida er utgangspunkt for å søka 

fram gjenstandsfunn i Bergen sitt museumsdistrikt. 

7

utgravingsdokumentasjon. Dei skal gje 

informasjon om det som er gjort av arkeologiske 

registreringar og utgravingar i fylket. All 

dokumentasjon frå arkeologiske registreringar 

og utgravingar, i tillegg til opplysningar om alle 

registrerte fornminne og funn, er arkivert i eit 

topografisk arkiv. Teikningar og foto finst i eigne 

arkiv. Topografisk arkiv er ikkje offentleg, men 

fagpersonar vil kunne få tilgang til det. 

Ei anna viktig kjelde er Førhistoriske minne frå 

Vestlandet av Per Fett. Han og andre registratorar 

reiste rundt på Vestlandet på 1950- og 60-talet 

og samla informasjon om automatisk freda 

kulturminne. Ein del av desse kulturminna har 

forsvunne i løpet av åra. Innsamlingane til Fett er 

publisert i hefte for kvart sokn på Vestlandet. 

På 1970-talet fram til midten av 1980-talet vart 

det føreteke registreringar for økonomisk kartverk. 

Desse registreringane omfatta registreringane til 

Per Fett i tillegg til nyregistreringar. Dette var eit 

landsdekkande tiltak, og resultata er blitt kalla 

Fornminneregisteret. 

Relevant historisk materiale 

om Sogn og Fjordane før 1700 

Gulatingslova var ei lov som galdt for Gulatinget, 

det vil seia store delar av Vestlandet. Dei eldste 

delane av lova stammar truleg frå før år 900. 

Gulatingslova er den eldste av landskapslovene. 

Før lovene vart skrivne i bok, sa lovmennene lova 

fram på lagtinget. Det eksisterande lovmålet vart 

skrive ned på slutten av 1100-talet og tidleg på 

1200-talet. Gulatingslova var gjeldande til kong 

Magnus Lagabøter si landslov. Landslova (1274) 

vidareførte rettspraksisen frå Gulatingslova. 

Heimskringla er sagaen om dei norske kongane. 

Dei er skrivne ned på 1220-talet av Snorre 

Sturlasson. 

Diplomatarium Norvegicum (DN) er ein 

kjeldeserie som ordrett og på originalspråket gjev 

att innhaldet i dokument som er eldre enn 1570. 

Det inneheld 2000 brev frå norsk mellomalder. 

Regesta Norvegica (RN) er ei samling regestar 

(samandrag) av mellomalderdokument som har 

8 

eller kan ha tyding for norsk historie i vid forstand. 

Dette er samandrag av dei eldste dokumenta i DN. 

Frå 1591 fekk me sorenskrivarar i Noreg. Lenge 

var tingbøkene den einaste embetsprotokollen for 

sorenskrivarane, og der finn me både tinglysing, 

rettargong og andre forretningar. Det finst få 

tingbøker frå tida før 1640. 

Skattematrikkelen av 1647 gjev god oversikt over 

økonomien i fylket. Den viser kva gardane betalte 

i landskuld på det eksakte tidspunktet. Me kan 

ikkje koma utanom denne i studiet av økonomisk 

historie, sjølv om det er ein del manglar i den. 

Matrikkelen seier også mykje om dei relative 

forholda i mellomalderen. 

Jordebøker er eldre eigedomsregister. Dei eldste 

jordebøkene rommar oversikter over kyrkjeleg 

eigedom og rettar som gav inntekter. Det finst fleire 

jordebøker frå mellomalderen og fram til 1700. 

Ei kyrkjebok er ein protokoll der presten fører inn 

embetshandlingane sine. Kyrkjebøker kan også 

innehalda annan informasjon, då dei enkelte stadar 

har fungert som folkeregister i periodar. Det finst 

nokre få kyrkjebøker frå Sogn og Fjordane frå 

perioden før 1700, men det er fyrst på 1700-talet 

det blir eit større omfang av kyrkjebøker. Eg tek 

likevel med denne kjelda, då det er ei viktig kjelde. 

Litteratur 

Mykje av dei arkeologiske og historiske 

primærkjeldene er handsama i ulike avhandlingar, 

artiklar og bøker som kan brukast i arbeidet med 

å formidla kunnskap om dei tidlegaste tidene her i 

fylket. 

Me vil mellom anna bruka magistergradsoppgåvene, 

hovudoppgåvene, masteroppgåvene 

og doktoravhandlingane som omhandlar 

kulturminne og historiske hendingar i Sogn og 

Fjordane. I mange tilfelle er det i slike arbeid me 

finn det mest gjennomarbeidde materialet. Alle 

studentoppgåvene som er levert ved arkeologisk 

institutt om slike emne ved UiB er lista opp på 

nettsidene til arkeologisk institutt (sjå vedlegg 

5-7). Det er noko verre å orientera seg i 

avhandlingar levert ved historisk institutt. Eg har

ikkje funne mange studentoppgåver i historie som 

er relevante for formidlingsprosjektet. 

Mange kommunar i Sogn og Fjordane har gode 

bygdebøker som kan vera til stor nytte i arbeidet 

med å skriva om den eldste historia (sjå vedlegg 

4). I fleire tilfelle vil desse vera det naturlege 

utgangspunktet for å søka informasjon. 

Ved Bergen Museum er det gjeve ut ulike 

skrift som langt på veg baserar seg på 

utgravingsdokumentasjon og forsking frå Bergen 

Museum sitt distrikt. Arkeologiske avhandinger 

vart gjeve ut frå 1977 til 1987. Serien hadde som 

mål å gje ut avhandlingar forfatta av forskarar 

knytt til arkeologiske miljø i Bergen. Det er 

gjeve ut 8 bind av Arkeologiske avhandlinger og 

rapporter. Fleire av desse er hovudfagsoppgåver. 

Det er kome 22 bind av Arkeologiske rapporter. 

Dette er i hovudsak rapportar frå større 

utgravingsprosjekt. 9 bind av Arkeologiske skrifter 

er komne ut. Det siste kom ut i 1998. Det kom ut 

4 arkeologiske monografier. UBAS- Universitetet 

i Bergen Arkeologiske Skrifter er ein ny serie ved 

arkeologisk institutt. Det er ein tredelt serie: UBAS 

Hovudfag/Master, UBAS Nordisk og UBAS 

International. Det er til no kome to bøker i UBAS 

hovudfag/Master, tre i UBAS Nordisk og ei i 

UBAS International. 

Bergen Museum har gjeve ut to populærvitskaplege 

arkeologiske skrift. Arkeo kom ut i 

åra 1971-1980 og 1988-2002. Då Arkeo gjekk 

inn, starta studentar og tidlegare studentar 

ved arkeologisk institutt opp Riss i 2003. Det 

inneheld ariklar med utgangspunkt i forskning, 

prosjekt og aktivitetar frå Bergen Museum og 

Arkeologisk institutt. Tilhøve i Sogn og Fjordane 

kan vera nemnde i andre fagtidsskrift eller 

populærvitskaplege skrift (sjå vedlegg 8). 

Bergen Museum si årbok er gjeven ut på store 

delar av 1900-talet. Der er mange artiklar som 

er basert på arkeologisk materiale frå Sogn og 

Fjordane. 

Bergens sjøfartsmuseum gjev ut Sjøfartshistorisk 

årbok. Den inneheld mykje av det medarbeidarane 

på sjøfartsmuseet har publisert om 

forskningsresultat. 

Det kjem ut mange lokalhistoriske skrift og 

årbøker frå Sogn og Fjordane (vedlegg 9). I desse 

finn ein artiklar om både eldre og nyare historie frå 

fylket. I tillegg finst mange bøker som tek føre seg 

tilhøve i Sogn og Fjordane (vedlegg 10). 

Andre relevante kjelder 

Gamalt kartmateriale kan seia mykje om 

eigedomshistorie etc. Det er særleg utskiftingskart 

som er nyttige. I 1857 kom ei utskiftingslov 

som kravde at utskiftingane skulle kartleggast. 

Utskiftingskarta er viktige kjelder for dei som 

jobbar med lokalhistorie, då dei kan brukast til 

å jobba seg bakover i historia. Dei er laga før 

maskinene gjorde inntoget sitt på gardane, og viser 

såleis fossile spor i terrenget. 

Stadnamnmateriale kan gje ein indikasjon på 

kor gamal t.d. ein gard er. I: O. Rygh: Norske 

Gaardnavne finn ein dei fleste gardsnamna og ein 

fagleg kommentar til kvar av dei. Fylkesarkivet har 

dessutan ein stor stadnamndatabase frå fylket. 

Eldre bygningar er viktige for å sjå korleis ein 

har levd i tidlegare tider. I fylket vårt er fleire 

mellomalderkyrkjer, både stein- og trekyrkjer, 

i tillegg til mange ulike typar gardshus som er 

bygde før 1700. I åra 1975 til 1995 vart det samla 

inn opplysningar om alle bygningar frå før år 

1900. Dette er samla i eit landsdekkande register, 

SEFRAK. Med til arbeidet høyrde kartfesting, 

oppmåling og fotografering av objekta. Alle bygg 

som er eldre enn 1649 er freda etter Lov om 

kulturminne. 

Geologisk materiale kan i enkelte tilfelle vera 

nyttig for å forstå t.d. korleis landskapet har endra 

seg gjennom tidene. Det kan t.d. vera nyttig i 

studiet av jordbrukshistorie og strandforskyving. 

Geologiske undersøkingar viser også at det i 

tidlegare tider har vore tsunami som har kome 

innover norskekysten. Dette førte til at buplassar 

og liknande vart oversvømt. 

Kulturbiologiske undersøkingar kan dessutan 

gje nyttig informasjon om jordbruket i tidlegare 

tider. Det er truleg skrive kandidatoppgåver ved 

Høgskulen i Sogn og Fjordane med tema innan 

landskapsøkologi som er relevante for prosjektet. 

9

Etnologisk materiale. Ved dei tre folkemusea 

i fylket er det ein del gjenstandar som er eldre 

enn 1700. På Sogn Folkemuseum er 204 slike 

gjenstandar, ved Sunnfjord Folkemuseum 39 og 

Nordfjord Folkemuseum er 42. I den grad det finst 

munnlege kjelder som til dømes segner som kan 

vera av interesse, vil prosjektet også finna plass 

til dette. Det kan mellom anna vera kjelder som 

omtalar personar, gardar e.l. 

10 

Figur 2. Døme på utskiftingskart. Kartet viser gardane 

Henjum, Røysum og Holen, samt delar av prestegarden 

og Halland, Leikanger. Kartet er frå 1864/1865. 

4. Status på nettformidling i 

Sogn og Fjordane i dag 

Det finst ein del nettstadar om eldre historie frå 

Sogn og Fjordane, men det er heller fragmentarisk 

både når det gjeld emne og tidsperiode dei tek føre 

seg (sjå vedlegg 1 for nettadresser). I det fylgjande 

vil eg vurdera dei ulike nettsidene opp mot 

Sogndal som modellkommune. 

Når det gjeld nettbaserte formidlingsprosjekt 

utanfor Sogn og Fjordane, sjå vedlegg 2. 

Tabell 1 (neste side). Oversikt over nettstadar som tek 

føre seg eldre historie i Sogn og Fjordane.

Eksisterande tenester 

-nettbaserte 

Gamle naboar 

Bergen Museum 

Reiseveska 

Bergen Museum 

Arkeologen 

Bergen Museum 

Det vestnorske hellerprosjektet 

Bergen Museum 

Dokumentasjonsprosjektet 

Bergen Museum 

Materiale i jernalderen 

Bergen Museum 

Kulturnett 

Sogn og Fjordane 

Relevans i høve modellokommunen 

Liten relevans i høve modellkommunen, men kan 

brukast på meir generelt grunnlag. Fornminnebasen, 

gjenstandskatalogen og Førhistoriske Minne ligg her. 

Her er dessutan enkle forklåringar på kva som er 

arbeidsoppgåvene til ein arkeolog. Retta mot skulen. 

Vil bli relevant for modellkommunen når her blir skrive 

om kulturminne i Sogndal. Til no er berre Aurland og 

Bremanger representerte frå fylket vårt. 

Liten relevans for modellkommunen, men god for å 

formidla planprosessen. Dateringsmetodar og andre 

fag arkeologen gjer seg nytte av. 

Liten relevans for modellkommunen då der ikkje er 

registrert holer eller hellerar med funn. Sida vil likevel 

ha relevans for prosjektet, då det er registrert 62 holer/ 

hellarar med funn frå Sogn og Fjordane. 

Inngangsportal. Her finn du den arkeologiske 

hovudkatalogen for Bergen Museum. Denne er av svært 

stor relevans for prosjektet, men er ikkje oppdatert per 

i dag. 

Norske Gaardnavne finn ein også her. Denne sida har 

også stor relevans for prosjektet. 

Relevant for prosjektet. Gjenstandar frå heile 

Vestlandet vert trekt fram i desse digitale 

førelesningane. 

Slik sida er i dag er den ikkje veldig relevant, då det 

stort sett er nyare kultur som er presentert. Dette kan 

byggast ut til å ta føre seg perioden fram til 1700 også. 

Den Kulturelle Skulesekken Relevant samarbeidspartnar for å laga 

undervisningsopplegg om eldre historie. 

Kulturavdelinga 

Sogn og Fjordane fylkeskommune 

Askeladden 

Riksantikvaren 

Lite relevant for modellkommunen. Relevant på 

generelt plan når det gjeld plansaker. 

Stor relevans for modellkommunen. Her skal alle 

kulturminne leggast inn. Foreløpig berre dei som 

jobbar med fylkeskommunal og kommunal forvaltning 

som har tilgang. Det blir jobba med å utarbeida ein 

publikumsvariant. 

Bergkunstprosjektet Liten relevans for modellkommunen, men er relevant 

for dei kommunane der det finst bergkunst som er med 

i prosjektet. 

Digitalarkivet Relevant for Sogndal. T.d. manntal, skattemanntal, 

koppskatt, kyrkjebøker, skifteprotokollar og tingbøker. 

Nordfjordhistorie Ikkje relevant for modellkommunen, men for 

kommunane i Nordfjord. 

Aafjordstein Relevant for Hyllestad kommune. 

Arkikon Kan brukast til å laga 3 D, animasjon eller liknande. 

11

Andre eksisterande tenester 

Skiltplan, Kulturavdelinga 


5. Plan for formidlingsprosjekt 

Ein viktig del av planlegginga av 

formidlingsprosjektet er å skissera korleis ein skal 

gjera dei ulike kjeldene tilgjengelege. Fleire ulike 

typar kjelder skal bli nytta i presentasjonen. Desse 

må leggast til rette på ulike måtar, ut frå kva art 

materialet har. 

Korleis gjera kjeldene tilgjengelege? 

Ein føresetnad for formidlingsprosjektet er at 

nettsidene skal vera lette å bruka. Me må nøye 

vurdera kva dataprogram som skal brukast, 

då alle ikkje har tilgang til avansert teknologi. 

Utgangspunktet for planlegginga av nettsidene 

er ein god tilstandsrapport på kva som finst av 

eksisterande sider. Me må prioritera ut frå kva som 

allereie er tilgjengeleg, å gjera alt frå grunnen er 

altfor tidkrevjande. I enkelte tilfelle må me difor 

bruka sider som finst og linka det opp mot sida 

vår. Det fyrste som skal gjerast er å skriva ein del 

artiklar frå kvar kommune. Dette skal etter kvart 

supplerast med anna relevant materiale. 

Arkeologisk materiale 

Fagfolk kan få tilgang til det topografiske arkivet 

ved Bergen Museum dersom fylkeskommunen 

knyter seg opp til Bergen Museum sitt nett. På 

grunn av personopplysningar er det knytt teieplikt 

til dette arkivet, og det er såleis ikkje høve til 

å legga heile arkivet på nettet. Me må gå i det 

12 

Veldig relevant for prosjektet. Kulturminne vert skilta 

både i regi av fylkeskommunen og kommunen. 

Kvernsteinprosjektet Relevant for Hyllestad kommune 

Bronsestøyping, 

Ørjan Engedal 

Relevant for prosjektet. 

Smiing av jarngjenstandar Relevant for prosjektet. 

Steinteknologi, 

Morten Kutschera 

Relevant for prosjektet. 

Tabell 2. Oversikt over andre tenester som kan 

nyttast i formidlingsprosjektet. 

topografiske arkivet for å finna informasjon om ein 

lokalitet eller eit emne og på ulike måtar legga det 

til rette for formidling. 

Me må laga lenke til hovudkatalogen til Bergen 

Museum. Tilvekstane til Bergen Museum må bli 

oppdaterte og leggast på nettet. Nettstaden må også 

ha link til andre aktuelle nettstadar. Fagrapportane 

frå Kulturavdelinga og Bergen Museum må leggast 

på PDF-fil og lenkjast til nettstaden. 

I hefta Førhistoriske minne på Vestlandet er det 

funnkart som viser kvar kulturminna er lokaliserte. 

Sjølv om me kan søka i desse hefta på Internett, er 

ikkje karta digitaliserte. Dette bør gjerast slik at det 

er mogleg å sjå kvar funnkartnummeret er plassert. 

Fornminneregisteret er tilgjengeleg på Internett. 

Registreringane som vart gjort på fyrste halvdel 

av 1980-talet finst dessutan i trykte rapportar. 

Til saman finst 12 slike rapportar frå Sogn og 

Fjordane. Lokalitetane er kartfesta. 

Me må fotografera ein stor del av 

gjenstandsmaterialet. Det må leggast ut bilete 

av gjenstandar det blir skrive om. Vidare skal 

eit representativt utval av gjenstandsfunn frå 

ei utgraving det blir skrive om, presenterast. 

Dette skal til saman utgjera eit representativt

utval av gjenstandsfunn frå fylket. I tillegg til 

gjenstandsmaterialet, må alle omtala kulturminne 

fotograferast. Det finst dessutan mykje gamle 

bilete frå utgravingar. Desse burde vore 

digitaliserte. 

Rekonstruksjon av enkelte fornminne vil vera ein 

del av formidlingsprosjektet på Internett. Dette er 

kostbart, og det må vurderast kor mykje ressursar 

me kan bruka på dette. For å kunne rekonstruera 

kulturminne, må me ha spesialkompetanse både 

innan arkeologi og data. Det beste er å leiga inn 

konsulentar som kan utføra dette arbeidet. 

Historisk materiale 

Digitalarkivet har digitalisert Gulatingslova og 

Landslova. Når det gjeld Heimskringla bør ein 

digitalisera dei delane som omhandlar tilhøve i 

fylket vårt. Det er dessutan mogleg å skriva artiklar 

om slike hendingar, og eventuelt illustrera dei. 

Gjennom dokumentasjonsprosjektet er ei rekke 

tingbøker frå 1600- og 1700-talet transkribert. 

Også diplommaterialet (DN og RN) er digitalisert 

av dokumentasjonsprosjektet. Det må vera lenke 

til dette. Ein del er vanskeleg tilgjengeleg. Dei 

skriftlege kjeldene må difor formidlast også 

på andre måtar, mellom anna ved å bruka det i 

artiklar. 

Litteratur 

Ein stor del av den tidlegare omtala litteraturen må 

gjerast tilgjengeleg ved at det blir skrive artiklar 

om den. I tillegg bør me ha litteraturlister både til 

artiklane og til ulike emne og lokalitetar som blir 

omtala. All litteratur skal også samlast på ein måte 

som gjer det mogleg å søka i den. Det er mogleg 

at noko av litteraturen også bør digitaliserast, sjølv 

om det ikkje er føremålstenleg å gjera det i stor 

stil. 

Anna 

Utskiftingskart får ein tak i på Statsarkivet. Det 

finst ei bok med oversikt over dei gamle karta som 

finst frå fylket: ”Gamle norske kart. Samkatalog 

over utrykte kart fra de siste 300 år. Sogn og 

Fjordane fylke”. I desse dagar (juni 2007) startar 

eit prosjekt som har som mål å digitalisera alle 

utskiftingskart i landet. Planen er å starta med dei 

yngste karta, men kan henda kan ein påverka til at 

dei gamle utskiftingskarta frå Sogn og Fjordane 

kjem langt fram i rekka? 

Norske Gaardnavne er enkel å søka i, og me 

skal ha link til denne. Me må digitalisera alle 

stadnamna som Fylkesarkivet har samla inn. 

Bygningshistoria kan formidlast på ulike måtar. 

Me kan bruka animasjonar eller 3D for å visa 

korleis ulike bygningar har sett ut til ulike tider. 

Frå ståande bygningar som til dømes kyrkjer vil 

små filmar vera føremålstenlege. I tillegg må ein 

skriva artiklar om ulike sider ved bygningshistoria. 

6. Tilrettelegging av informasjon 

Det må vera lett å orientera seg i stoffet om 

forhistorie og eldre historie. Presentasjonane 

blir kopla opp mot matrikkelgarden, og vil bli 

laga både i form av artiklar og meir visuelle 

presentasjonsformer som til dømes dokumentasjon 

av enkelte objekt. Det vil vera ulike 

presentasjonsnivå: fylkesnivå og kommunenivå. 

Artiklar 

Det skal skrivast artiklar på mange plan i samband 

med formidlingsprosjektet. Det bør vera ein 

redaksjon med brei fagleg samansetjing som fastset 

artikkelutvalet. Denne redaksjonen knyter til seg 

ekstra fagleg og lokal ekspertise etter behov. Me 

må skriva generelle artiklar om fylket, om dei 

ulike kommunane og me må skriva om spesifikke 

lokalitetar. I fleire tilfelle bør det nok også vera 

artiklar som til dømes tek føre seg ein spesifikk 

bygnings- eller gjenstandstype. I tillegg til at alle 

lokalitetane i fylket blir presentert kvar for seg, bør 

ein del av materialet sjåast i større samanheng. Det 

kan til dømes skrivast artiklar om livet på kysten, i 

fjordstrok, forholdet mellom fjord og fjell, bruken 

av utmarka, jordbruket, fiske, kva produksjon me 

har prov om i fylket etc. 

Ein del av desse artiklane kan halda seg til ein 

spesiell periode, medan andre bør ta føre seg eit 

langtidsperspektiv. Det bør vera artiklar som tek 

føre seg korleis livet i fylket endra seg gjennom 

årtusena. Når det gjeld mellomalderen er det 

mogleg å setja det arkeologiske materialet opp 

mot det skriftlege. Gjev dei ulike svar? Me bør ha 

13

artiklar om det karakteristiske ved den einskilde 

kommunen. Kva ressursar har menneska nytta til 

ulike tider, kva klima er det o.s.b? 

Artiklar om eigedomsforholda i kommunane er 

viktig for å skjøna meir av den tidlege historien. 

Det varierar kor stor del av jordeigedomen som 

var sjølveigande og kor mykje som var krongods 

og stiftsgods. Me kan bruka Skattematrikkelen 

som utgangspunkt til å studera kven som eigde 

kva på det gjevne tidspunktet. Dette er interessante 

innfallsvinklar til det arkeologiske materialet. Det 

er samanheng mellom kven som eigde gardane og 

t.d. tal og storleik på graver, kor rike gardane var, 

korleis jorda vart nytta etc. Her er mellom anna 

utskiftingskart ei viktig kjelde. 

Me må skriva artiklar der publikum får eit innblikk 

i korleis arkeologen jobbar i felt og kva analysar 

som vert utført i ettertid. Me skal formidla at 

arkeologen også nyttar andre fagdisiplinar i 

arbeidet sitt, som t.d. pollenbotanikk, C-14, 

dendrokronologi og fosfatanalyse. Ulike omgrep 

må definerast. Dette bør truleg skje etter kvart som 

det er bruk for det. Me kan t.d. gjera vanskelege 

ord aktive – ved å klikka på det kan ein få det 

forklara. 

Det er viktig å formidla planprosessen. Det kan 

gjerast ved å gje informasjon om automatisk 

freda kulturminne og kunnskap om kva lover og 

reglar som gjeld. I denne samanhengen kan me 

også ha lenke til økokrim sine nettsider. Når det 

gjeld informasjon om kulturminnekriminalitet, 

er Miljøverndepartementet, Riksantikvaren og 

Lovdata gode. På desse sidene kan me laste ned 

alle rundskriv, lover og liknande som gjeld dette 

emnet. 

Tiltak på fylkesnivå 

Det må lagast lenker til informasjon som kan 

presenterast samla for heile fylket. Ein bør ha 

eit funnkart for Sogn og Fjordane der ein viser 

kor stort funnmateriale det er for kvar enkelt 

kommune, og kva tidsperiode dei høyrer til i. 

Ein må få med alle typar funnmateriale – både 

automatisk freda og nyare tids kulturminne. Det 

er viktig å få med både kulturminne som finst i 

landskapet i dag og fjerna kulturminne, i tillegg 

14 

til både tapte og bevarte gjenstandsfunn, her er 

også ikkje innleverte gjenstandsfunn viktige. Ved 

å legga alt ein har kjennskap til inn i eit kart på 

denne måten, får ein eit godt reiskap til å tolka 

den historiske tydinga til eit område. Kartet 

kan koplast mot databasar som det er mogleg 

å gjera søk i. Dette vil mellom anna gjelda den 

arkeologiske hovudkatalogen for Bergen Museum, 

Askeladden og SEFRAK. Føresetnaden er at desse 

blir oppdaterte. 

Det bør koplast ein tidsakse til nettsida. Denne 

kan vera aktiv, slik at ein kan få meir utfyllande 

informasjon om kvar periode. Det finst ei tidstavle 

og ein tidstabell på Gamle Naboar. Desse kan 

vidareutviklast. 

Å visa korleis havnivået har endra seg kan 

visualiserast med dagens landskap og busetjing 

i same biletet. I samband med dette bør me ha 

ein artikkel om korleis dette har endra seg, og 

korleis det har variert mellom kyst og fjord. 

Geologiske kjelder vil vera viktige for å forstå 

kvifor dette har skjedd og korleis det har skjedd. 

Me kan dessutan visa korleis isbreen trekte seg 

tilbake i eldre steinalder, og korleis menneska 

snøgt tok i bruk naturen. Me kan m.a. visa korleis 

vegetasjonsendring i landskapet kan visualiserast 

på same måte. Skoggrensa har endra seg, og 

lyngheiene på kysten gror att. 

Ei nyhende-lenke skal vera del av nettsida. Her 

kan til dømes nyleg avslutta registreringar eller 

utgravingar presenterast, eller her kan vera tips 

om lokalhistoriske bøker eller tidsskrift som 

nyleg er publiserte. Det kan også vera namn og 

oppgåvetittel på personar som har avlagt t.d. 

mastergrad eller doktorgrad som er relevant. 

Ei slik lenke føreset at sida vert kontinuerleg 

oppdatert. 

Tiltak på kommunenivå 

Også for kvar kommune vert det presentert 

relevant materiale. Det skal mellom anna vera kart 

og bilete over kvar einskild kommune. I samband 

med dette må det vera funnkart over kommunen 

der ein merkar av ulike lokalitetar. Dette kan 

vera tunområde, åkrar, stølar, fangstanlegg, 

enkeltgraver/gravfelt, jarnvinneanlegg,

produksjonsområde, steinalderbuplassar, 

mellomalderkyrkjer, handverk, steinbrot, og anna. 

Dei ulike lokalitetstypane skal identifiserast på 

kartet. Me må bruka ein del tid på å definera 

gode lokalitetstypar. Det viser seg ofte å vera 

problem at dei lokalitetstypane som er definert, 

ikkje er dekkjande for det materialet som 

føreligg. Lokalitetstypane må ligga som ulike 

lag på kartet, slik at me t.d. kan sjå kor mange 

steinaldersbuplassar som finst i ein kommune, 

og korleis dei er spreidde. Dette kartet må også 

koplast opp mot matrikkelgardane. 

I nokre tilfelle vil det bli lagt ut eit plankart med 

aktive strukturar. For kvar av desse strukturane 

vil du finna informasjon som t.d. teikningar med 

målestokk, skildring av storleik og utsjånad, 

datering og gjenstandsfunn. Det skal dessutan 

vera gode bilete! Det må skrivast artiklar om 

strukturtypane, samt om gjenstandsfunna. Vidare 

må det vera artiklar der ein set anlegget i større 

sosial samanheng, samanliknar det med andre 

funn frå kommunen og fylket. Me må visualisera 

korleis husa kan ha sett ut, kanskje ”bygga opp 

att” heile lokalitetar i enkelte tilfelle, medan me i 

andre tilfelle viser type hus. Det er viktig at det er 

fagfolk som styrer denne prosessen, slik at me får 

visualiseringa så autentisk som mogleg. Diskusjon 

om tolking bør kunne presenterast. I samband med 

registrerte eller utgravne lokalitetar bør me ta med 

kven som var med på registreringa/utgravinga, og 

om det er nokon som har jobba med det i ettertid. 

Ved kvar lokalitet og struktur som vert presentert, 

må me presentera litteratur for fordjuping. Det 

må mellom anna vera rapportar om registreringar/ 

utgravingar, og andre artiklar og bøker om emnet. 

Det er også naturleg å ha lenke til litteratur om 

kommunen. 

Ein del av dei aktuelle kjeldene er vanskeleg 

tilgjengelege, og vil difor bli omarbeidd. 

Dette dreiar seg kanskje særleg om historiske 

kjelder som til dømes diplommaterialet og 

Skattematrikkelen av 1647. 

Dokumentasjon av enkelte objekt 

I fleire tilfelle vil visualisering av tid og rom vera 

ein fin presentasjonsmåte av materialet. Her er 

enkelte lokalitetar meir eigna enn andre. I dei tilfelle 

me har nøyaktige kartfestingar av gjenstandsfunn, 

kan dette visualiserast. Ved til dømes å legga dei 

ulike typane gjenstandar i ulike lag – gjenstandar 

knytt til dømes til handverk, husdyrhald eller 

matlaging – kan du studera utbreiinga. Dette 

gjev i si tid godt utgangspunkt for å analysera 

lokaliteten, noko det mellom anna kan lagast 

undervisningsopplegg om. 

Ved å laga små filmar frå enkelte av dei mest 

spesielle kulturminna i fylket, får lesaren eit visuelt 

innblikk i korleis kulturminna ligg i landskapet. 

Kulturminne som er godt eigna er mellom anna 

tuftene i Friksdalen (Leikanger), kvernsteinsbrot 

(Hyllestad), enkelte store gravhaugar/gravfelt og 

mellomalderkyrkjene. Det er mogleg at det allereie 

finst noko som kan brukast. Filmklypp er dessutan 

eigna for formidling av teknologiske prosessar 

som til dømes steinteknologi, bronsestøyping, 

jarn, tekstil, keramikk osb. Visualiseringa av slike 

prosessar kan lenkast saman med det autentiske 

landskapet og det originale materialet. 

Til steinalderbuplassane bør det vera informasjon 

om korleis steinreiskapen vart laga. Per i dag jobbar 

Morten Kutscera med å laga steinaldersreiskap, 

samstundes som han står bak Arkikon saman 

med Ragnar Børsheim. Også bronsestøyping 

vil vera føremålstenleg å filma. Ørjan Engedal 

støyper autentiske bronsealdersgjenstandar, og kan 

truleg hjelpa med dette. Han lagar elles sett med 

bronsegjenstandar som kan kjøpast inn av skulane. 

Også bygningshistoria kan formidlast visuelt. Me 

kan laga film om ståande bygningar, samstundes 

som me kan laga rekonstruksjonar som tek 

utgangspunkt i stolpehol, eldstadar og anna som er 

avdekka ved arkeologiske utgravingar. Graver og 

gravfelt er eigna til å laga animasjonar eller 3D av. 

Det er pedagogisk å kunne sjå korleis ein gravhaug 

er bygd opp. Dei fleste registreringar og utgravingar 

i fylket bør bli filma og presentert på nettsida. 

15

Anna formidling 

Det er mykje som kan gjerast for å treffa 

publikum i kulturminna sitt rette miljø. Me kan 

formidla kulturminne om bord på kollektive 

transportmiddel. Til dømes film, powerpoint eller 

web på skjermane om bord på båtane kan gje 

landskapet utanfor tidsdjupn (t.d. gravrøysene som 

ligg langs skipsleia). 

Me kan legga til rette for førhistoriske turar; 

både for turistar og den lokale folkesetnaden. 

Ein føresetnad er at ein har gode kart og anna 

infomateriell. Me bør også bli flinkare å skilta 

kulturminne. Dette arbeidet har ein byrja på hjå 

Kulturavdelinga. 12-15 kulturminne er allereie 

skilta i regi av fylkeskommunen. Kommunane driv 

også med noko skilting. Me må passa på at dette 

arbeidet vert kvalitetssikra. Forslag til førhistoriske 

turar er øyhopping i steinalderlandskapet på 

kysten; t.d. Gulen, Solund, Askvoll og ”dødsreiser” 

med stopp på gravrøysene langs fjorden. Desse 

16 

røysene har dessutan ofte vore territoriemarkørar. 

Det kan såleis lagast opplegg der me set fokus på 

gamle eigedomsgrenser. 

Me kan ta meir i bruk fjella i formidlinga. Det 

var kontakt over Langfjella. Det ser me mellom 

anna i gjenstandsmaterialet og på ein del 

kulturminnekategoriar. 

DVD av kulturminne, t.d. av kvernsteinsbrota 

i Hyllestad kan brukast både til undervisning, 

føredag, utstillingar m.m. Det kan lagast 

undervisningsopplegg som tek utgangspunkt 

i nettsidene. Emne som høver godt er mellom 

anna forholdet mellom historiske og arkeologiske 

kjelder i mellomalderen. 

Me kan dessutan laga modellar/rekonstruksjonar 

av kulturminne til utstillingar. 

Figur 3. Frå nettsida til Arkikon. Forslag til 

rekonstruksjon av bygningane.

7. Modellkommune 

Sogndal kommune er vald ut som modellkommune 

for dette forprosjektet. Det tyder at me har teke 

utgangspunkt i Sogndal i arbeidet med å illustrera 

og definera prosjektet. Det tyder ikkje at Sogndal 

vert prioritert når prosjektet skal setjast i gang. 

Sogndal har ei god bygdebok som det er naturleg 

å bruka aktivt i arbeidet med å finna aktuelle emne 

å presentera – både til å skriva artiklar om og få 

idear til kva tenester som bør presenterast. Det er 

sett opp ulike kriterium for korleis ein skal velja ut 

tema å skriva artiklar om, og sidan er det sett opp 

ei liste over aktuelle tema for Sogndal (sjå under). 

Der det er funn og opplysningar skal alle 

tidsepokar frå eldre steinalder til etterreformatorisk 

tid vera representerte i kvar kommune, og me må 

variera mellom tema, til dømes: 

-gardshistorie/ busetjing 

-jakt, fiske og sanking 

-produksjon 

-religion 

-historiske hendingar 

-kyrkje og kongemakt 

-nytting av utmarka og fjellet 

-forsvar 

-jordbruk 

Me må dessutan sikra oss at ulike fag blir 

representerte: 

-arkeologi 

-historie 

-religionshistorie 

-geologi 

-arkitektur 

-kulturbiologi 

-stadnamn 

-lingvistikk 

Det skal dessutan varierast mellom å skriva artiklar 

om lokalitetar, funn, hendingar og dynamiske 

prosessar. I samband med oppstartinga av 

Kulturhistorisk Leksikon sette kvar kommune opp 

rundt 50 tema som dei ynskte det skulle skrivast 

artiklar om. På lista til Sogndal var det 12 tema 

som dreia seg om tida fram til om lag 1700 – berre 

to av desse artiklane er skrivne (sjå under). Eg 

har supplert denne lista, slik at lista for Sogndal 

kommune no er på rundt 25 emne. Også denne 

lista vil bli utvida. Etter kvart som eg lista opp dei 

ulike emna, har eg for ein del av dei kommentert 

kva tidsepoke dei tek føre seg, kva fag som vil bli 

representerte og kva tema artikkelen vil gjelda. 

Artiklar som er skrivne for Sogndal 

-Kaupanger stavkyrkje: mellomalder, 

etterreformatorisk tid, religion, kyrkje og 

kongemakt, arkeologi, historie, religionshistorie, 

arkitektur, lokalitet. 

-Eggjasteinen: jarnalder, religion, arkeologi, 

lingvistikk, funn. 

Artiklar som bør skrivast for Sogndal 

- Ein artikkel for kvar matrikkelgard som set 

garden i eit historisk perspektiv. Alder, status, 

eigedomsforhold. Kjelder som skal brukast: 

arkeologisk materiale (i hovudsak gravmaterialet), 

Skattematrikkelen av 1647 (landskuld, 

eigedomsforhold), utskiftingskart, stølsmaterialet. 

- Tufteområde i Bjørndalen: yngre jarnalder, 

nytting av utmarka / gardshistorie, arkeologi, 

lokalitet. 

- Slaget ved Fimreite: tidleg mellomalder, 

historisk hending, kyrkje og kongemakt, historie, 

hending. 

- Busetjing og aktivitetsområdet på Rutlin: 

bronsealder, jarnalder, mellomalder, busetjing, 

kulturbiologi, arkeologi, lokalitet. 

- Runestein på Stedje 

- Busetjing og aktivitetsområdet på Bondevik/ 

Gurvin: bronsealder, jarnalder, mellomalder, 

busetjing, kulturbiologi, arkeologi, lokalitet. 

- Bygdeborg i Årøy: jarnalder / mellomalder, 

forsvar, arkeologi, lokalitet. 

- Halvardshaugen: jarnalder, religion, arkeologi, 

lokalitet. 

- Dyrkingsområde på Kvåle: yngre steinalder à, 

jordbruk, arkeologi, kulturbiologi, lokalitet. 

- Jordbrukshistoria i Sogndal (særleg Stedje, 

Kvåle, Rutlin): yngre steinalder (neolitikum) 

à, jordbruk, arkeologi, kulturbiologi, lokalitet, 

stadnamn. 

- Eigedomshistoria i Sogndal: jarnalder à 

gardshistorie, arkeologi, historie, stadnamn, 

dynamiske prosessar. 

17

- Bruken av fjellet fram til 1700-talet. 

- Korleis vart dei døde gravlagde i ulike 

periodar i forhistoria – døme frå Sogndal. 

- Svartedauden og tida etter i Sogndal 

- Kulturlandskap på Stedje. 

- Gravfunn på Stedje 

- Kvåle (gard, kyrkjestad) 

- Gravfunn på Kvåle 

- Fimreite (grend, kyrkje) 

- Lusakaupang 

- Amlasteinen (runestein) 

- Gravfunn på Rutlin 

Arbeidet med å setja opp kriterium for kva det 

bør skrivast artiklar om gjekk greitt. Eg meiner 

at det er viktig å forsikra seg om at dei ulike 

tidsepokane vert representerte, at ulike fag blir 

med, og at me er innom flest mogleg tema. Det 

viste seg noko verre å finna kva tema det bør 

skrivast om. Du må kjenna ein kommune veldig 

godt for å ha full oversikt over kva kulturminne og 

funn som finst frå kommunen, og kva historiske 

hendingar ein kan knyta til den. Det bør truleg 

vera minst ein kontaktperson i kvar kommune 

som kan hjelpa med dette. I tillegg må det gjerast 

ein del arkivstudiar. Det kan i stor grad gjerast 

ved kulturavdelinga ved Sogn og Fjordane 

fylkeskommune eller 

Bergen Museum, men 

me bør også ha tilgang 

til topografisk arkiv 

digitalt. Det kan også 

vera vanskeleg å finna 

litteratur om det me 

ynskjer å skriva om. 

Det kan kanskje vera 

føremålstenleg etter kvart 

å bygga opp eit litteraturarkiv 

etter kommune, 

med utgangspunkt i 

artiklar om aktuelle tema 

som ein kjem over. 

Eg valde meg ut to tema 

frå lista som eg freista 

å skriva artiklar om. 

Desse er lagde på Kulturhistorisk 

Leksikon. Den 

eine var om aktivitetsog 

busetjingsområdet 

18 

på Rutlin. Der er spor etter jordbruksaktivitet frå 

yngre steinalder og busetjing frå bronsealderen og 

fram til mellomalderen, avdekka ved maskinell 

flateavdekking. Det er den vanlegaste arkeologiske 

metoden i oppdyrka område, med stort potensiale 

for å avdekka spor etter t.d. førhistorisk busetjing. 

Resultata frå denne undersøkinga var særs 

spanande, både med tanke på det lange tidsspennet 

og det omfattande materialet som kom for dagen. 

Dette var såleis eit godt materiale å prøva ut 

korleis ein skal gjennomføra prosjektet. Materialet 

frå Rutlin er som sagt veldig omfattande, noko 

som gjorde det vanskeleg å skriva ein artikkel som 

skulle omfatta heile lokaliteten. Det kan skrivast 

ein artikkel som kort presenterar lokaliteten, men 

det bør også skrivast artiklar som går meir i djupna 

på stoffet. 

Flyfoto over Sogndalsfjøra. Biletet vart teke av 

Telemark flyfoto rundt 1957. 

(Eigar: Johan Ottesen).

Spor etter menneske i fleire tusen år 

På flata der Sogn psykiatrisenter ligg på Rutlin i Sogndal, har det vore busetjing 

tilbake til bronsealderen (1800 - 500 f. Kr.) og jordbruk heilt tilbake til yngre 

steinalder (4000 - 1800 f. Kr.). I 1998 vart dette spanande materialet grave fram i 

dagen. 

Planprosessen 

Då planen om eit psykiatrisenter på Rutlin låg føre tidleg på 1990-talet, vart planen i 

samsvar med Kulturminnelova sendt til kulturavdelinga i fylkeskommunen. Det vart 

vedteke at området måtte registrerast arkeologisk. Denne undersøkinga viste omfattande 

spor etter busetjing i førhistorisk tid. Dette var bakgrunnen for at arkeologar frå Bergen 

Museum sommaren 1998 utførte eit stort feltarbeid på Rutlin. 

Tidleg åkerbruk 

På den nordlege delen av Rutlin-terrassen var det tjukke dyrkingslag. Allereie for 

meir enn 4000 år sidan byrja menneska å dyrka jorda her. Pollenanalysar viser at 

dei felte skogen for å bruka området til beitemark og korndyrking. I den fyrste tida 

var husdyrhaldet viktigast, men pollenanalysane viser at kornslaget bygg vart dyrka. 

Åkrane låg spreidde på flata og i skråningane. For om lag 2200 år sidan, i midten av 

bronsealderen, byrja menneska med meir intensiv utnytting av jorda. Åkrane vart 

meir permanente, dei vart gjødsla og rydda for stein. Pollenprøver tyder på at ein har 

gått over til eit vekselbruk der periodar med åkerdrift har veksla med brakklegging og 

beitemark. Slik har tilhøva truleg også vore i førromersk jarnalder (500 f.Kr. - 0). 

Puslespel med mange brikker 

Det vart registrert meir enn 1100 strukturar ved utgravinga. Dette er spor i 

undergrunnen i form av stolpehol, eldstader og kokegroper. Ut frå dette les arkeologane 

historia til Rutlin. Enkelte stadar låg det opp til tre strukturar per kvadratmeter. Dette 

gjer det veldig vanskeleg å tolka resultata. Det er for mange moglegheiter. 

19

Den eldste fasen med busetjing 

På Rutlin er det sikre spor etter sju bygningar. Den eldste daterer seg til den mellomste 

bronsealderen, om lag 1100 f. Kr. Denne bygningen har truleg vore rundt 10 m lang. 

Den har hatt vegg-grøft og eit par takberande indre stolpar sett på syll (stein eller stokk 

som heva stolpane frå marka). Dette er ein noko uvanleg hustype. Bygningen har truleg 

vore brukt som uthus. Om lag 300 år seinare, 800 f. Kr., har det vore eit langhus på om 

lag 6 x 25 m. I tillegg er fleire stolpar daterte til sein bronsealder. Det tyder på at det har 

lege fleire bygningar her samstundes. 

Jarnaldergarden 

I dei siste århundra før Kristus stod eit treskipa langhus på om lag 6,5 x 18/19 m 

på Rutlin. Den neste bygningen som er identifisert, var i bruk i den midtre delen av 

jarnalderen (om lag 300-500 e. Kr.). Denne var mellom 14 og 16 m lang, og har husa 

både menneske og dyr. Frå sein romersk jarnalder/folkevandringstid (om lag 350 e.Kr) 

er det dokumentert eit stort langhus. Det var orientert aust-vest på flata og var om lag 

50 m langt og 6,5 m breitt. Denne bygningen hadde djupe steinskodde stolpehol med 

diameter på over 40 cm. Stolpane i store bygningar vart ofte skodde med steinar for 

at dei skulle stå betre. Funn av leirklining viser at veggene har hatt leirklint flettverk. 

Bjørkenever tyder at taket har vore torvlagt. I denne bygningen vart det gjort funn av 

potteskår, vevlodd, bryne og jernknivar. 

Bruk i mellomalderen 

På den sørlege delen av Rutlin-terrassen låg ein bygning frå høgmellomalderen (1200 

e. Kr.), 32 x 6,5 m stor. Ut frå funn av keramikk, veit ein at den var i bruk på midten av 

1100-talet. Denne bygningen er stolpesett. Her er to rekkjer med takberande stolpar som 

er trekte ut i ytterveggen. Tre stolpar inne i bygningen har berre hatt støttande funksjon. 

Det er få kjende stolpesette bygningar frå mellomalderen, og arkeologar har difor meint 

at laft var den vanlege bygningsmetoden. 

Det andre emnet eg har skrive om er storgarden 

Kvåle. Denne artikkelen valde eg å vinkla på 

ein noko anna måte. Utgangspunktet for denne 

artikkelen, var den historiske garden Kvåle. Eg 

studerte m.a. Skattematrikkelen frå 1647, og rekna 

ut både den faktiske og relative storleiken til Kvåle 

i 1647. Dette brukte eg som utgangspunkt i studiet 

av statusen til Kvåle bakover i tid. Eitt av føremåla 

med å skriva denne artikkelen, var å finna ein mal 

som ein kan bruka til å skriva om alle gardane i 

20 

fylket. Det er noko arbeid med å studera kjeldene 

på denne måten, men etter å ha rekna ut kva 

landskuld gardane i Sogndal og Norum skipreide 

betalte i 1647, har ein eit godt utgangspunkt for 

å skriva om alle gardane i Sogndal kommune 

(unnateke Fjærland).

Storgarden Kvåle 

Garden Kvåle i Sogndal har vore ein stor og rik gard i mellomalderen (1030- 

1536/37) og seinare. Korleis kan me vita dette i dag? Ved å nytta historiske og 

arkeologiske kjelder kan me seia noko om tilhøva heilt tilbake til jarnalderen (500 

f. Kr. - 1030 e. Kr.). 

Statusen til ein gard 

Når ein vil studera kva status ein gard har hatt, er det fleire kjelder ein kan gjera seg 

nytte av. Skattematrikkelen frå 1647 er den mest fullstendige av dei eldste kjeldene, 

og såleis den beste til å seia noko om den faktiske og relative storleiken til ein gard på 

1600-talet. I prinsippet skulle landskulda alle gardane betalte bli rekna med i denne. 

Landskuld er den årlege leiga leiglendingen betalte til jordeigaren. Denne kjelda viser 

såleis kor store dei ulike gardane er. 

Store gardar vert dessutan tradisjonelt rekna som gamle. Ein kan dessutan lesa mykje ut 

frå kva samfunnslag som rådde over dei. Dersom det er bonden sjølv som eig garden, 

har dette truleg vore slik langt tilbake i tid. Dersom det er kyrkje, konge, borgar eller 

adel som eig garden, er det nyare eigedomsforhold. Mengda og utbreiinga av graver frå 

yngre jarnalder, samt kor rike dei er, kan gje ein peikepinn på kva status garden hadde i 

jarnalderen. 

Suverent størst i 1647 

I 1647 låg Kvåle i Sogndal skipreide. Skipreida var ei administrativ inndeling av 

kysten. Dette skipreide omfatta 27 gardar. Desse gardane betalte til saman 143,1 laupar 

smør (ls) i landskuld, eit gjennomsnitt på 5,3 ls. Kvåle betalte 22,8 ls, og var dermed 

meir enn fire gonger så stor som gjennomsnittet. Desse tala løyner likevel den faktiske 

storleiken til gardane, då det er fire gardar som skil seg ut som mykje større enn dei 

andre. 

Dersom ein tek ut desse, vert gjennomsnittet 3,5 ls. Kvåle er dermed 6,5 gonger så 

stor som gjennomsnittsgarden i Sogndal skipreide. Norum skipreide utgjorde resten av 

dagens Sogndal kommune (unnateke Fjærland). Gardane her er gjennomgåande mindre 

enn dei i Sogndal skipreide. Dersom ein tek desse med i reknestykket, var Kvåle 9,9 

gonger så stor som gjennomsnittsgarden i Sogndal. 

Sosial og økonomisk status 

I 1647 eigde enka Mette Pedersen heile Kvåle-garden. Dette var tidlegare adelsgods, 

og kan sporast tilbake til Hans Sigurdsson. Han var den største godseigaren i landet på 

1400-talet. På byrjinga av 1300-talet var Kvåle ein av dei gardane i landet som betalte 

mest i skatt, 120 månadsmatbol. Det tyder at jorda gav mat til ein mann i 120 månadar. 

Truleg låg eit stort leiglendinggods til Kvåle. 

Ein leiglending var ein jordbrukar som leigde eigedom av ein jordeigar. Dette var såleis 

eigedom som storbonden på Kvåle fekk inntekter av. Omtrent på same tida, frå seinast 

1218 til 1295, var garden dessutan lendmannssete. Lendmennene administrerte eit 

område for kongen, og det viser at garden allereie då har hatt høg sosial og økonomisk 

status. 

21

22 

Gravminne på Kvåle 

Det er 11 kjende gravminne frå jarnalderen på Kvåle. Sju av desse er gravhaugar, 

to er gravrøyser, medan dei to siste kan vera flatmarksgraver. Gravhaugane er 

gjennomgåande store, over 10 m i diameter. Berre tre av gravene er daterte. To er frå 

yngre jarnalder (550-1030 e.Kr.), medan ei er frå eldre jarnalder (truleg mellom 0 og 

550 e.Kr). Desse dateringane er gjort på grunnlag av funna i gravene. 

Det er mange flotte funn i dei tre gravene. Grava frå eldre jarnalder er ei kvinnegrav 

som mellom anna inneheldt fleire sølvspenner og bronsespenner og andre gjenstandar 

av sølv og bronse. Det er ei manns- og ei kvinnegrav frå yngre jarnalder. Mannsgrava 

inneheldt eit sverd, medan kvinnegrava mellom anna inneheldt fleire flotte spenne og 

ulike kvinnereiskap. Dei flotte funna vitnar om at dei gravlagde hadde høg sosial og 

økonomisk status. 

Kyrkja på Kvåle 

Det var kyrkje på Kvåle i mellomalderen. Ein veit at den stod der i 1308, truleg er den 

bygd ein gong mellom 1100 og 1300. Kyrkja var bygd av stein. Truleg var kyrkja privat 

eigd av storbonden på Kvåle. Det vart bestemt at kyrkja skulle leggast ned i 1544. Dette 

vedtaket vart teke opp att i 1574, noko som kanskje tyder at kyrkja ikkje var lagt ned 

før dette tidspunktet. 

Storgard i meir enn 1000 år 

Både arkeologiske og historiske kjelder viser at Kvåle har vore ein stor og viktig gard 

gjennom historia. Dei rike gravene fortel at garden allereie i førhistorisk tid hadde 

overskot til å gravlegga dei døde med flotte gravgåver. At det var kyrkje på garden er 

også eit sterkt vitne om at den høge statusen vart halde ved like i høgmellomalderen. 

Det same kan ein lesa ut av det skriftlege materialet som fins frå tidleg på 1300- talet og 

utover.

Eg har sett opp ei liste over kva anna enn artiklar 

som bør presenterast for Sogndal kommune, 

og gardane Rutlin og Kvåle spesielt. Dette er 

materiale som t.d. foto, teikningar og andre 

illustrasjonar som bør vera del av ei teneste som 

har som mål å formidla historia frå fylket. Det 

kan vera både primærmateriale og kjelder som er 

omarbeida for at publikum lettare skal forstå dei. 

Det finst mykje historisk materiale frå Sogndal. 

Om lag 40 diplom som omhandlar tilhøve i 

Sogndal skal vera tekne vare på. 

Sogndal generelt 

Ein del litteratur vil bli lagt ut i sin heilskap. Det 

vil i hovudsak dreia seg om registreringsrapportane 

og utgravingsrapportane frå Sogndal, i tillegg til 

aktuelle studentarbeid som t.d. magistergrader, 

hovudoppgåver og mastergrader. Oppgåver 

som handlar om tema i fleire kommunar vil bli 

tilgjengelege frå kvar kommune. 

Døme på rapportar og hovudoppgåver som er 

relevante for Sogndal kommune: 

Rapportar: 

PRegistreringsrapport frå tufteområde i 

Bjørndalen (Kulturavdelinga, Ståle Furnes). 

PRegistreringsrapport frå Rutlin (Kulturavdelinga) 

PUtgravingsrapport frå Rutlin (Bergen Museum, 

Søren Dinhoff) 

PRegistreringsrapport frå Bondevik/Gurvin 

(Kulturavdelinga, Marit Anita Skrede) 

PUtgravingsrapport frå Bondevik/Gurvin (Bergen 

Museum, Heidi Handeland). 

PRegistreringsrapport dyrking Kvåle. 

(Kulturavdelinga) 

PUtgravingsrapport dyrking Kvåle (Bergen 

Museum) 

PRegistreringsrapport Stedje (Kulturavdelinga) 

PUtgravingsrapport Stedje (Bergen Museum, Asle 

Bruen Olsen). 

PUtgravingsrapport grophus på Stedje (Bergen 

Museum, Mona Mortensen). 

Det finst fleire rapportar frå Sogndal, men eg har 

ikkje skaffa meg full oversikt over desse. 

Hovudoppgåver: 

Frode Iversen: ”Var middelalderens 

lendmannsgårder kjerner i eldre godssamlinger? 

En analyse av romlig organisering av graver 

og eiendomsstruktur i Hordaland og Sogn og 

Fjordane.” (Kvåle er eitt av godsa). 

Christoffer Knagenhjelm: ”Kaupanger. En 

analyse av kaupangens lokalisering og funksjon.” 

Mona Beate Buckholm: ”Nedlagte kirker og 

kirkesteder fra middelalderen i Hordaland og Sogn 

og Fjordane. Hvilke kirkesteder ble nedlagt, når og 

hvorfor?”. 

Jan Auestad: ” Sogn i romertid og 

folkevandringstid: et samfunn i endring.” 

Det er truleg fleire hovudoppgåver som tek føre 

seg forhold i Sogndal. For å finna ut av det må ein 

gå gjennom hovudoppgåvene som er lista opp i 

vedlegg 2. For å finna eventuelle magistergrader og 

doktorgrader som handlar om forhold i Sogndal, 

må ein gå gjennom avhandlingane lista opp i 

vedlegg 1 og 3. 

Vanskelege ord eller omgrep i artiklane vil bli 

forklåra, anten ved korte ordforklåringar eller i 

artikkelform. 

Lenke. Det vil bli lenke til viktige databasar som 

t.d. gjenstandsdatabasen og kulturminnedatabasen 

til Bergen Museum, samt til stadnamndatabasen 

til Fylkesarkivet og O. Rygh: Norske Gaardnavne. 

I tillegg vert det lenke til flyfotobasen til 

Fylkesarkivet. Det vil også vera ei nyhendelenke i 

samband med Sogndal kommune. Det er ei lenke 

som skal oppdaterast i forhold til nye arbeid som 

tek føre seg Sogndal før 1700; t.d. utgravingar, 

studentoppgåver, bøker eller anna. 

Kart. Alle omtala lokalitetar skal kartfestas. Dei 

ulike lokalitetstypane skal kunne identifiserast 

på kartet. Me må ha med både arkeologiske, 

historiske, bygningshistoriske lokalitetar mm. På 

sikt vil me sikta på å legga ut nøyaktig kartfesting 

av utgravingsfelt og evt. strukturar og funn. Målet 

er dessutan at alle utskiftingskart frå Sogndal skal 

digitaliserast. 

Foto. Det skal vera foto av gjenstandar som det blir 

skrive om spesielt. Døme på det er Eggjasteinen 

og runestein på Stedje (desse artiklane er allereie 

skrivne). Me skal dessutan gjera eit utval av funn 

av gjenstandar frå lokalitetar det blir skrive om, 

t.d. spesielt flotte gravfunn. Det skal vera foto av 

23

24 

Figur 4. Landskyld (oppgjeve i laupar smør) som gardane i Sogndal og Norum 

skipreide betalte i 1647.

alle kulturminne, lokalitetar og bygningar det blir 

skrive om. Det vert også mykje foto som knyt seg 

til utgravingsdokumentasjon, t.d. utgravingsfelt, 

strukturar og gjenstandar. Det vert som nemnt 

lenke til flyfoto over Sogndal (Fylkesarkivet). 

I tillegg bør eldre flyfoto gjerast tilgjengelege. 

Visualisering. Ulike måtar å visualisera på vil vera 

viktig i presentasjonen av ulike emne frå Sogndal. 

Me skal visualisera korleis havnivået har endra seg 

gjennom tidene i Sogndal. Det finst eit program me 

kan gjera dette i. Denne visualiseringa skal setjast 

saman med det autentiske landskapet. Det skal 

knytast ein tidsakse til nettsida, men det er mogleg 

at det allereie finst noko me kan bruka. Det vil bli 

presentert ein del illustrasjonar. Nokre kan vera 

skjematiske, medan andre skal førestilla faktiske 

tilhøve. Skjematiske illustrasjonar kan t.d. vera 

korleis ein gravhaug ofte er bygd opp, eller ein 

viss gjenstandstype. Illustrasjonar som førestiller 

faktiske tilhøve kan til dømes vera eit av dei flotte 

gravfunna i Sogndal. Illustrasjonar kan også vera 

teikningar av strukturar eller funn frå utgravingar. 

Det skal lagast animasjonar av eit par av dei 

mest spesielle kulturminna frå Sogndal (t.d. 

langhus på Rutlin). Det vil dessutan bli laga 

nokre filmar som viser korleis ulike teknologiske 

prosessar har føregått. Det vil bli laga ein film 

om bronsestøyping – kopla mot graver, evt. andre 

lok. med funn av bronse. Det vil dessutan bli laga 

ein film om steinteknologi. Desse filmane som 

illustrerer teknologiske prosessar vil vera sams for 

heile fylket, men kan koplast spesielt mot materiale 

i kvar kommune. I tillegg vil det bli laga ein film 

om Kaupanger stavkyrkje. Det er ikkje andre 

kjende bygningar som er eldre enn 1700 i Sogndal. 

Omarbeiding/tilrettelegging. Ein del av dei 

historiske kjeldene vil bli lagt til rette slik at 

folk kan få innsikt i kva kjeldene seier noko 

om. Det vil mellom anna med utgangspunkt i 

Skattematrikkelen av 1647 bli laga ei oversikt 

over kor mykje skatt gardane i Sogndal og Norum 

skipreide betalte på dette tidspunktet. Det vil visa 

den faktiske og relative storleik til gardane i dette 

skipreidet, og kan brukast som utgangspunkt for å 

jobba seg bakover i tid. Den same kjelda er også 

eigna til å laga oversikt over eigedomsforholda 

i 1647. Det vil bli laga ei oversikt som viser om 

gardane var krongods, geistleg-, adeleg- eller 

bondegods. 

Samtidskjelder som fortel om tilhøve frå Sogndal 

vil sjølvsagt vera viktig å formidla. Døme på det 

er Sverres saga som fortel om hendingane ved 

Fimreite i 1184 og Kvåleskiftet frå 1314 i DN VI, 

nr. 84. Desse kjeldene vil i tillegg til å bli skrivne 

artiklar om, også bli omarbeidde på andre høvelege 

måtar, t.d. illustrasjonar. 

Tidlegare studiar har vist at gardar som har støla 

saman i nyare tid kan ha sams opphav. Det vil bli 

laga oversikt over dette. I enkelte delar av Sogn har 

fleire matrikkelgardar hatt felles utskifting. Dette 

kan også peike tilbake på tidlegare forhold. Mykje 

tyder på at kva kyrkje/prest gardane betalte skatt 

til også viser tilbake på eldre eigedomsforhold 

(Bergens Kalvskinn). For Sogndal vil dette dreia 

seg om mellomalderkyrkjene Fimreite, Ølmheim, 

Stedje, Kvåle, Eggum, Åberge og Kaupanger. 

Rutlin 

Det vil mellom anna bli skrive artiklar om 

arkeologisk materiale, botanisk materiale (det 

var ein del av utgravinga på psykiatri-tomta), 

spannforma keramikk, ulike bygningstypar, 

namnet, futegarden og eldre historisk 

kjeldemateriale når det gjeld Rutlin. 

Sidetenester for Rutlin: 

I tillegg til materialet som vert presentert i 

samband med artiklane, vil ein for Rutlin finna 

meir materiale frå utgravingane på psykiatritomta. 

Dette er eit rikt materiale, truleg det viktigaste 

arkeologiske materialet frå Rutlin: 

- Planskisse med nøyaktig geometri 

- Aktive strukturar som du kan klikka deg 

inn på. 

- Bilete, teikning; storleik og utsjånad. 

- Liste over funn frå strukturane. 

- Foto av enkelte utvalde funn. 

- Rekonstruksjon av eit langhus. Dette 

er ein av dei største og mest funnrike 

utgravingane i regionen. Det høver såleis 

bra å rekonstruera ein bygning frå denne 

lokaliteten. 

- Kven var med på registrering/utgraving, 

og kven har jobba med materialet? 

25

26 

Oversikt over utgravingsområdet på 

Rutlin. Foto: Søren Diinhoff 

Frå utgravinga av psykiatri-tomta. 

Bitar av bakstehelle i kleber og 

spinnehjul. 

Utgraving av dyrkingslag i 

form av stor rydningsrøys 

og gamle åkerlag.

I tillegg til utgravingane på psykiatritomta 

vil det frå Rutlin bli presentert foto av 

enkelte andre utvalde funn/kulturminne. 

Dette vil dreia seg om: 

1) Sverd frå yngre jarnalder. B 11484. 

2) Spannforma leirkrukke. C 7061. 

3) Gravfunn m/spyd, sverd, spiralring av 

sølv og gull, div. bronsegjenstandar. B 

8452. 

Det historiske materialet frå Rutlin vil bli 

presentert i samsvar med gjennomgangen 

under Sogndal generelt. 

Kvåle 

Om Kvåle vil det bli skrive artiklar om 

det arkeologisk materialet, t.d. diverse 

registreringar og utgravingar i tillegg 

til gravhaugar (t.d. Halvardshaugen). I 

tillegg finst eit rikt botanisk materiale frå 

Kvåle. Det var ein stor del av utgravinga 

for ungdomsskulen og var ein del av 

utgravinga i 2007. Det vil bli skrive 

artiklar om kyrkja på Kvåle, i tillegg 

til at eigedomsforholda vil bli skrive 

om. Her er Skattematrikkelen av 1647, 

utskiftingskart, studiar av evt. stølar, 

studiar av utbreiing av gravene (i hovudsak frå 

yngre jarnalder) relevante kjelder. 

Sidetenester for Kvåle: 

I tillegg til materialet som vert presentert i 

samband med artiklane, vil det frå Kvåle bli 

presentert foto av enkelte utvalde funn. Enkelte 

gravfunn vil vera relevante: 

1) Tveegga sverd (f.v.t) funne i grav i 

Sunnevabakken under Kyrkjeåkeren på bnr 67. 

B 10436 = DHS 2656. UB Årbok 1952. 

2) Foto av todelt hellekiste med lik i austre 

rom med hovudet mot aust. B 6516 - Eldre 

jarnalder, ubrend kvinnegrav med relieffspenner 

frå fk. Nr 2/1. 

3) Foto av Halvardshaugen. 

4) Foto av Studlahaugen (nyreg.) lok. 35495 i 

Askeladden. 

Bilete av kokegrop. Kokegropa er registrert på gbnr. 

23/14, Kvåle. Foto: Christoffer Knagenhjelm. 

Det vil bli presentasjon av ein del 

utgravingsdokumentasjon. Det vil mellom 

anna dreia seg om foto av funn, strukturar, 

dyrkingsprofilar og oversikter. I tillegg er 

teikningar og innmålingar ein naturleg del av dette. 

Utskiftingskart over Kvåle vil bli scanna og lagt ut. 

Det vil bli forklåra kva type dokument dette er, og 

kva nytte ein kan ha av slike kart. 

Også diplom-materialet og BK som dreiar seg om 

Kvåle vil bli gjort tilgjengeleg. Kvåleskiftet kan 

nemnast som døme. Ingvild Øye har oversett dette 

i bygdeboka for Sogndal. Ein får her innblikk i kva 

hus som var på garden, og kva byggeskikk som var 

vanleg. Dette kan formidlast gjennom artiklar, men 

også t.d .ved illustrasjonar. 

27

Overført til andre kommunar 

Det arbeidet som skal gjerast med Sogndal 

generelt og Rutlin og Kvåle spesielt, vil vera 

utgangspunktet for det vidare arbeidet. Artiklar 

vil bli skrivne om alle tema som blir valde ut frå 

kvar av dei 26 kommunane i fylket. I tillegg skal 

det for kvar kommune bli tilgjengeleg ei rekkje 

sidetenester på same måte som skissert for Sogndal 

kommune. Ein del tema vil bli gjennomgåande for 

alle kommunar. Sogndal skil seg likevel noko frå 

dei fleste andre kommunane i fylket ved at det finst 

mange mellomalderdokument. 

For alle kommunar skal det utarbeidast kart som 

viser kva kulturminne som finst i kommunen, og 

kva historiske hendingar som kan knytast til den. 

I tillegg vil det etter kvart vera ei visualisering av 

korleis havnivået har endra seg. Det skal dessutan 

vera lenke med nyhende for kvar kommune. 

Når det gjeld arkeologi, vil det bli skrive ein eller 

fleire artiklar om dei fleste utgravingane som er 

utført dei siste tiåra. Dei siste åra har det vorte meir 

vanleg å måla både felt og strukturar nøyaktig inn, 

og dette vil i slike tilfelle bli ein del av tenesta. 

Mange av gravhaugane og – røysene vil også bli 

presenterte på denne måten, anten kvar for seg eller 

i grupper med fleire graver. Det vil bli lagt vekt 

både på kulturminna og eventuelle gjenstandsfunn 

28 

i samband med dei. Alle arkeologiske rapportar og 

avhandlingar som tek føre seg forhold i kommunen 

vil bli tilgjengelege. 

Det historiske materialet vil bli presentert om lag 

på same måte for dei ulike kommunane. Det vil 

bli mogleg å sjå noko av det i si primære form. 

Då mykje er vanskeleg tilgjengeleg, vil det også 

bli prioritert å omarbeida ein stor del av det. Noko 

vil bli skrive artiklar om, medan andre ting vil 

t.d. bli lagt ut i tabellar eller illustrert på andre 

måtar. Døme på historisk materiale som vil bli 

omarbeidd er materiale frå Skattematrikkelen frå 

1647. Denne kjelda er viktig, då den både seier 

noko om faktisk og relativ storleik til ein gard, 

men også kva eigedomstilhøve der var i 1647. 

Skattematrikkelen blir ofte brukt i analysar om 

tilhøve i mellomalderen, sjølv om dette er eit 

nokså krevjande studium. Også Diplomatarium 

Norvegicum, Bergens Kalvskinn og andre 

tilsvarande kjelder vil bli lagde til rette om lag på 

same måten. 

I tillegg til arkeologiske og historiske kjelder er det 

enkelte andre kjelder som vil bli presenterte i den 

grad dei finst frå kommunar og gardar. Eit døme er 

utskiftingskart. Desse er viktige for å setja lys på 

eigedomshistoria, og vil bli scanna og lagde ut. 

Ein stor del av materialet vil med andre ord få om 

lag den same utforminga 

for alle kommunane. I 

tillegg vil det bli ein del 

tilpassingar ut frå kva som 

er spesielt for den eksakte 

kommunen. For kvar 

kommune skal det minst 

vera ein rekonstruksjon 

(animasjon eller 3D) av 

eit kulturminne. Det vil 

sjølvsagt variera kva 

type kulturminne det vil 

vera snakka om. Det skal 

dessutan vera minst ein 

film frå kvar kommune. 

Mogleg grav, registrert på 

gbnr. 23/14, Kvåle. Foto: 

Christoffer Knagenhjelm.

8. Samarbeid, organisering 

og framdrift 

Fleire institusjonar er del av prosjektet ved at 

dei er representerte i styringsgruppa (sjå side 2). 

Desse institusjonane vil i tillegg ha enkelte andre 

oppgåver. Ved Høgskulen i Sogn og Fjordane driv 

dei med studentarbeid om stadnamnmateriale og 

lokalhistoriske kjelder som kan vera aktuelt å gjera 

seg nytte av. Bergen Museum vil hjelpa til med å 

fotografera det gjenstandsmaterialet me treng. Dei 

driv dessutan nettstadane Reiseveska og Gamle 

Naboar. Her er stoff me kan gjera oss nytte av, 

og det er mogleg at me kan samordna drifta. Ved 

De Heibergske Samlinger - Sogn Folkemuseum 

finst fleire bygningar og gjenstandar som er eldre 

enn 1700. Dette kan mellom anna vera aktuelt 

artikkelstoff. På kulturavdelinga er det fagfolk 

som kan hjelpa til med informasjon. Den som skal 

skriva artiklar bør sitja på kulturavdelinga for ei 

stund. Kulturavdelinga har dessutan ansvar for 

skiltinga. Ved Arkeologisk institutt vert det stadig 

skaffa ny kunnskap om Sogn og Fjordane. Dei som 

jobbar med dette kan t.d skriva artiklar på grunnlag 

av dette materialet. 

Fleire andre aktørar har vist stor interesse for 

formidlingsprosjektet. Hordaland fylkeskommune 

ved fylkeskonservator Per Morten Ekerhovd og 

arkeolog Elisabeth Jan Warren har spesielt uttrykt 

at dei er interesserte i å ta del i prosjektet. Det 

same har Kari Kristoffersen ved Bergen Museum. 

I Møre og Romsdal har Jan Aakvik i Kulturnett 

Møre og Romsdal vist interesse, og dei ynskjer 

å vera med. Det er soleis grunnlag for eit breiare 

samarbeid på Vestlandet om dette. 

Ved å ta med aktørar som jobbar med kulturminne 

i lokalmiljøet kan me heva kvaliteten til noko av 

det beste som finst av denne type formidling. Då 

må me heva kompetansen på ulike teknologiske 

dokumentasjons- og presentasjonsmetodar som blir 

utført av kulturavdelinga og Bergen Museum, slik 

at grunnlaget for gode presentasjonsmåtar blir lagt 

allereie i felt. Ved å digitalisera materialet betre/ 

meir i felt enn i dag, vil det letta arbeidet både 

for dei som skal skriva rapport frå registreringa/ 

utgravinga og for dei som skal formidla det på 

Internett. Me kan også ta med andre aktuelle 

aktørar. I dag er det mange små aktørar som jobbar 

med sitt utan at det er samordna. Lokalhistoriske 

lag, skulen og kommunen kan til dømes ta del i 

å fotografera kulturminne, medverka til skilting 

av kulturminne og ta del i skjøtsel. Nettsider til 

aktuelle aktørar bør lenkast opp til sida om eldre 

historie. Me må skissera konkrete tiltak som må 

setjast i verk for at formidlingsprosjektet skal 

fungera best mogleg. 

I det vidare arbeidet er det viktig å ha brei 

tverrfagleg kompetanse. Slik kompetanse vil 

mellom anna vera arkeologi, IT-kompetanse, 

historie, pedagogikk med meir. 

Framdrift 

I samband med slutthandsaminga av denne 

rapporten, vart det teke kontakt med Årdal 

kommune ved kultursjef Steinar Lægreid. 

Kommunen har planar for vikinggarden Ytre 

Moa, og tankane i rapporten høver særs godt inn 

der. Årdal sa ja til å føra arbeidet vidare etter dei 

linene som denne rapporten dreg opp. Det vart 

engasjert arkeologar til å laga plan for Årdal basert 

på rapporten og modellkommunen i denne, og dei 

byrja å skriva artiklar. Det vart og sett i gang arbeid 

med å laga animasjonar og rekonstruksjonar frå 

Ytre Moa. Samstundes er arbeidet med utforming 

av nettester for Årdal kome i gang. Desse vert 

knytte til Kulturnett Sogn og Fjordane og vil nytta 

teknologien som ligg der. Samstundes vil det 

verta laga eigen inngang for Årdal som samlar 

det stoffet som gjeld denne kommunen særskilt. 

Arbeidet med første fase i Årdal vil verta fullført i 

2008. Det vil vera eit godt grunnlag for liknande 

arbeid i andre kommunar i Sogn og Fjordane og i 

andre fylke. 

Vestlandsrådet ynskjer og at arbeidet med 

nettbasert kulturformidling og ABM-samarbeid 

skal vera eit felles satsingsområde. Denne 

rapporten vil no verta sendt til dei andre 

vestlandsfylka. Dei må då vurdera når og korleis 

dei vil inkludera dette feltet i arbeidet sitt. 

Vidare arbeid må skje som ein integrert del av anna 

arbeid med nettbasert kulturformidling og ABMsamarbeid, 

og ein må kopla tenestene opp mot dei 

regionale kulturnetta i desse fylka. 

Arbeidet kan førast vidare på kommuneplan slik 

29

som i Årdal eller ein kan arbeida med fleire fylke 

og fleire kommunar. Her er det ulike modellar. Det 

er og naturleg med eit samarbeid mellom fylka 

og kommunane når det gjeld økonomi og andre 

ressursar. 

I løpet av 2008 bør ein ha avklara korleis ein 

fører dette vidare innanfor eit utvida samarbeid på 

Vestlandet. Samstundes bør det føreliggja planar 

for konkrete tiltak i kommunar der det ligg godt til 

rette for å gå i gang. 

9. Kostnad 

Det er veldig varierande kor store ressursar som 

må setjast inn for å realisera dei ulike tiltaka 

som er skissert. For t.d. å publisera rapportane 

frå kulturavdelinga og Bergen Museum, treng 

me ikkje nemneverdig med ressursar. For å 

gjennomføra alle tiltaka som er sett fram her, treng 

me fleire årsverk. Me bør gå saman om oppgåvene 

med kulturavdelinga og Bergen Museum. Ei større 

samla satsing på dette bør gå over 2-4 år og det 

må tilsetjast prosjektleiar. Eit slikt prosjekt må 

og disponera fast fagleg kompetanse tilsvarande 

2-4 årsverk. Vidare er det realistisk å rekna med 1 

månadsverk for å laga ein plan for ein kommune 

og gjerne 2-4 månadsverk for å utarbeida oversyn 

over kjelder, skriva artiklar, laga animasjonar 

og rekonstruksjonar, utarbeida opplegg til bruk i 

skulen med meir. Kostnad for å utarbeida plan og 

ferdig teneste for ein kommune vil gjerne koma 

på kring 3-5 månadsverk. Prisen for eit årsverk 

kan me grovt setja til 500.000 kroner og for eit 

månadsverk til 40.000 kroner. Det vil og vera trong 

for midlar til drift og reiser og til teknologiske 

tenester. 

Det vil vera svært mykje å henta på å organisera 

dette som eit større samla prosjekt der ein 

involverer fleire fylke og fleire kommunar i kvart 

fylke. Ein vil hausta stordriftsføremoner, og ein vil 

byggja breiare kompetanse som vil styrka arbeidet. 

Ein må og utvikla eit prosjekt som kan vera 

grunnlag for statleg medfinansiering. 

10. Forventa resultat 

Med dette formidlingsprosjektet skal me nå alle 

brukargrupper som er interessert i forhistoria og 

eldre historie i Sogn og Fjordane. Alle som er 

30 

interesserte i den eldre historia frå fylket vårt skal 

på ein enkel måte finna fram til den informasjonen 

han/ho ynskjer. Det tyder at her må vera interessant 

stoff same kva utgangspunkt lesaren har – om han 

er elev i grunnskulen eller fagperson. 

Det er eit mål å presentera alle kulturminne fram til 

om lag 1700 i kvar kommune, og gje informasjon 

om alle strukturar og alle gjenstandsfunn. Det skal 

vera godt fotomateriale, samstundes som gode 

teikningar er ein viktig del av dokumentasjonen. 

I tillegg må me ha som mål å presentera det 

historiske materialet som er tilgjengeleg for fylket 

vårt fram til 1700. Dette må vera tilgjengeleg både 

i primær og omarbeidd form. Det skal koma fleire 

delresultat før den endelege tenesta er ferdig. 

Nettsidene der det kulturhistoriske materialet vert 

formidla, bør oppdaterast etter kvart som det vert 

utført arkeologiske registreringar og utgravingar. 

Nyhendelenka må også oppdaterast. Me må 

diskutera kven som skal ha dette ansvaret, men det 

bør kanskje skje i samband med at Askeladden vert 

oppdatert? Kulturavdelinga har delegert mynde 

til dette arbeidet. Ein føresetnad for at det skal bli 

fylgt opp er at permanent øyremerka midlar må 

setjast av til dette arbeidet. 

Me må legga stor vekt på språkleg framstilling. Det 

ser ikkje ut til å vera vektlagt ved enkelte av dei 

eksisterande nettsidene. Det forringar dei veldig. 

På sikt må me ha informasjon på ulike språk, men 

me bør byrja med å bygga opp den norske delen av 

nettsida. 

11. Oppsummering 

Gjennom arkeologiske registreringar og utgravingar 

veit me mykje om korleis menneska har levd i Sogn 

og Fjordane gjennom årtusena. For om lag 1000 år 

sidan byrja det å koma skriftleg materiale, og dette 

auka på frå 1600- og 1700-talet. Hovudmålet med 

dette formidlingsprosjektet er at kunnskapen om 

tidlegare tider i fylket må gjerast meir tilgjengeleg 

for publikum. Det er viktig med lokal forankring, 

slik at publikum til dømes enkelt kan finna 

informasjon om kommunen sin. Tanken er at me i 

hovudsak skal nytta Internett, men også ta i bruk 

andre måtar å formidla på. Håpet er vidare at meir 

kunnskap om historia vår, vil gjera publikum meir 

medvitne om verdien av kulturarven. Dei må også 

informerast om kva lover og reglar som gjeld.

Vedlegg 1 

Adresser til nettstadar som formidlar 

eldre historie frå Sogn og Fjordane 

Bergen Museum 

Bergen Museum har laga fleire nettstadar retta 

mot grunnskulen som er knytt opp til museet sine 

nettsider: 

http://www.gamlenaboar.uib.no/default.htm 

Gamle Naboar er ein nettstad for grunnskulen som 

tek utgangspunkt i vestnorsk arkeologi, men sidene 

er veldig generelle. Dei tek lite for seg spesifikke 

kulturminne frå Sogn og Fjordane 

http://www.reiseveska.uib.no/ 

Reiseveska er ei rundreise på Vestlandet på 

leiting etter kulturminne. Målet er at det frå 

kvar kommune i fylket skal presenterast minst 

eitt kulturminne. Til no er det berre Aurland og 

Bremanger som er representerte. Sida er altså lite 

utvikla, men tankane bak er gode. 

http://bergenmuseum.uib.no/nettutstillinger/ 

arkeologi/arkeologen/ 

Arkeologen. Denne nettsida fortel om arbeidet til 

arkeologen; korleis vert ei utgraving gjennomført 

frå planstadium til rapporten er klar. Ein får 

innblikk i kva lover og reglar som gjeld. Det er 

dårleg nynorsk på denne sida. Sida er elles bra. 

Andre sider i regi av Bergen Museum: 

http://huin.uib.no/hellerprosjektet/index.spy 

Det vestnorske hellerprosjektet har som mål å 

finna ut meir om bruk av hellerar i førhistorisk 

tid. Det er ei tverrfagleg undersøking av erverv og 

sosial identitet i vestnorske holer og hellarar frå 

steinalder til jarnalder (7000 f.Kr. – 600e.Kr). 

http://www.dokpro.uio.no/arkeologi/bergen/ 

hovedkat.html 

På Bergen Museum sine nettsider er link til den 

arkeologiske hovudkatalogen. Denne er kopla mot 

den arkeologiske tilveksten. Her kan me per dags 

dato få informasjon om alle gjenstandsfunn som er 

komne inn til museet fram til ca 1990. 

Vedlegg 

Dokumentasjonsprosjektet 

www.dokpro.uio.no 

Dokumentasjonsprosjektet var eit samarbeid 

mellom dei humanistiske miljøa ved Universitetet 

i Bergen, Universitetet i Oslo, Universitetet i 

Trondheim og Universitetet i Tromsø. Føremålet 

med prosjektet var å ta i bruk moderne datateknikk 

i ei rekkje av samlingane over språk og kultur ved 

universiteta. 

http://www.dokpro.uio.no/rygh_ng/rygh_felt.html 

O.Rygh: Norske Gaardnavne er lagt på Internett i 

sin heilskap. Det er lett å søka i denne databasen. 

Arkeologisk institutt 

http://bergenmuseum.uib.no/nettutstillinger/ 

arkeologi/digmat/index.htm 

Materiale i jarnalderen. Dette er digitale 

førelesningar om dei ulike periodane i jarnalderen 

i Noreg, av og med professor Bergljot Solberg. 

Desse er svært gode. 


http://sognogfjordane.kulturnett.no/ 

default.aspx?target_url=main.aspx 

Kulturnett Sogn og Fjordane er ei nettside med 

stort potensiale. Det kan vera naturleg å linka vår 

side opp mot denne. 

Riksantikvaren 

www.askeladden.no 

Askeladden er ein nasjonal fornminnebase 

som er tilgjengeleg over Internett for 

kulturminneforvaltninga, statlege 

sektormyndigheiter og kommunane. Her kan 

me gjera søk både på gard, type lokalitet og 

automatisk freda kulturminne. Riksantikvaren eig 

og driv Askeladden. Det kan vera naturleg å linka 

vår nettside opp mot Askeladden. 

http://www.riksantikvaren.no/Norsk/Fagemner/ 

Arkeologi/Bergkunst/Bergkunstprosjektet/ 

Riksantikvaren har koordinert Bergkunstprosjektet. 

Det er eit nasjonalt prosjekt for å sikra 300 av 

dei mest utsette bergkunstlokalitetane i Noreg. 

31

Ved Bergen Museum har prosjektet vore eit 

tverrfagleg prosjekt med likeverdige partnarar 

innan botanikk, geologi og arkeologi. Prosjektet 

har vore leia av professor Gro Mandt og forskar 

Trond Lødøen. Prosjektet starta i 1996 og vart 

avslutta 31. desember 2005. Også kulturavdelinga 

har vore inne i prosjektet. Deira rolle har vore 

å fylgja arbeidet og utarbeida skjøtselplanar for 

lokalitetane i fylket. Dei lokalitetane i Sogn og 

Fjordane som vart omfatta av bergkunstprosjektet 

er Vingen, Ausevik, Leirvåg, Staveneset, Domba, 

Austrheim, Krabbestig, Henne, Brandsøy og 

Navarsete. Både museet og kulturavdelinga har 

vore representert på dei årlege bergkunstseminara i 

regi av Riksantikvaren. 

Statens Kartverk 

Statens Kartverk er den nasjonale kartinstitusjonen. 

Dei ivaretek trongen for landsdekkande geografisk 

informasjon, kartseriar og eigedomsinformasjon. 

http://www.statkart.no/IPS/ 

http://ngis2.statkart.no/norgesglasset/default.html 

Norgesglasset inneheld alle stadnamn på karta til 

Staten Kartverk. Du kan søka på 690 000 namn og 

få dei plassert på kartet. 

Andre nettstadar 

http://digitalarkivet.no/ 

Digitalarkivet er Arkivverket sitt tilbod av 

digitaliserte, søkbare kjelder. Statsarkivaren 

i Bergen har drifts- og redaksjonsansvar for 

Digitalarkivet. 

www.nordfjordhistorie.no 

Ei reise i Nordfjord si eldre historie. På denne sida 

kan du finna informasjon om dei ulike tidsepokane. 

I tillegg er det valt ut funn i kommunane 

Bremanger, Gloppen, Stryn, Hornindal, Eid, 

Vågsøy og Selje. 

http://www.kvernstein.no/ 

På denne sida finn du historia om kvernsteinsbrota 

i Hyllestad, informasjon om ulike forskingsprosjekt 

knytt til brota, Hyllestadseminaret og anna. 

http://www.aafjordstein.no/framside.html 

Denne sida har steinhoggarhistoria i Hyllestad som 

inspirasjon for arbeidet sitt. 

32 

Det vert arbeidd med ein nettstad som liknar 

vår av to arkeologar; Christoffer Knagenhjelm 

og Torbjørn Melle. Planen deira er å laga ei 

internettbasert oversikt over kulturminne der dei 

skal kopla ein database som inneheld foto og tekst 

saman med eit søkbart kart. Planen deira var å 

skriva ferdig ei prosjektskisse i løpet av hausten 

2006.

Vedlegg 2 

Andre formidlingsprosjekt på Internett 

Noreg 

http://huin.uib.no/hellerprosjektet/index.spy 

http://www.steinalder.no/ 

Nettutstilling om steinalderen for born og unge. 

Det er fine presentasjonar, men dei er laga på eit 

generelt grunnlag. 

http://www.gausel.no/ 

http://www.arkikon.no/index2.htm 

Databasert illustrasjon- og designfirma som blir 

drive av Morten Kutscera og Ragnar Børsheim. 

Dei driv med arkeologiske rekonstruksjonar, 

illustrasjonar, web design i tillegg til at dei lagar 

steinreiskap. 

http://www.arkeoland.uib.no/ 

Digitalt ressursbibliotek for arkeologi 

Denne sida er dårleg oppdatert og fungerar dårleg 

til det bruket den er tenkt. 

http://ariadne.uio.no/odberg/ 

Åpen arkeologi 

Side frå kulturhistorisk museum, Universitetet i 

Oslo. Presentasjon av Odberg, gravfelt frå eldre 

jarnalder. Det er ein veldig fin presentasjon, men 

omfattar foreløpig berre dette eine gravfeltet. 

http://www.jernaldergarden.no/ 

Rekonstruert gardsanlegg frå folkevandringstid. 

http://www.wernerweb.no/ 

Webside for born, Riksantikvaren. 

Ein del av dei store utgravingane dei siste åra har 

fine presentasjonar på internett: 

http://ariadne.uio.no/kmf/funn/Grafjell/ 

http://ariadne.uio.no/svinesund/ 

http://ariadne.uio.no/kmf/funn/E6/ 

http://ariadne.uio.no/kmf/funn/E18/ 

http://www.forskning.no/kaupang/ 

Digitale arkeologar. Ein kan ” ta del” i utgravinga 

på Kaupang. Fin måte å formidla på. 

Utlandet 

http://moundville.ua.edu/home.html 

Presentasjon av Moundville, forsvunnen 

sivilisasjon i Nord-Amerika. 

http://www.mmedia.nsu.ru/museum/Data/ 

obj2541/ENGLISH_INTERFACE_LIST_ 

EXPOSITION.htm 

Archaelogical web-museum 

CINARCHEA-DVD-Edition: 

http://www.uni-kiel.de/cinarchea/neu/dvd-e.htm 

-arkeologisk filmfestival. 

-filmar om vikingar, vikingskipet frå 

Hedeby (rekonstruksjon)/dendrokronologi 

i Hedeby m.m. på DVD. 

http://www.kilmartin.org/ 

Kilmartin House Museum – archaeology and 

landscape interpretation centre, Scotland 

Kart over Kilmartin-dalen – klikke på monument 

for info. 

www.historiska.se 

Filmar og testar der ein må lasta ned program. 

http://www.lejreguiden.dk/ 

Dei fleste av desse sidene tek berre føre seg ein 

enkelt lokalitet, eller eit utval av gjenstandsfunn. 

Eg kan ikkje finna noko som tilsvarar dette 

prosjektet. 

33

Vedlegg 3 

Døme på annan artikkel frå Kulturhistorisk Leksikon som handlar om eldre historie 

34 

Stølstufter i Friksdalen 

Om lag 3 km inne i Friksdalen, ca. 800 m o.h ligg Svolset, eit eldgamalt 

stølsområde med ikkje mindre enn 15 tufter. Dei er datert til perioden 400- 

800 e.Kr, men det er uvisst kor mange av tuftene som var i bruk samstundes. 

Arkeologane held på med utgravingar og registreringar i dette spennande 

området. 

Fram i dagen 

Folk i Leikanger har lenge trudd at det ein gong har vore busetnad i Friksdalen, men det 

var fyrst etter at Bjarne Eggum og sonen Terje fann ei glasperle at arkelogane for alvor 

fatta interesse for staden. Då utgravingane tok til sumaren 1981, var mange spente på 

kva fagfolka ville finna. Sumaren 1999 var det og fagfolk med graveutstyr på Svolset. 

Undersøkingane i denne omgangen skal sluttførast i år 2000. 

Funn frå utgravingane 

Under utgravingane er det funne litt keramikk, nokre glasperler, spinnehjul og deler av 

kleberkar. Spinnehjula viser at det har vorte spunne på stølen. Då det er funne få ting 

som er forbunde med mannleg aktivitet, kan det vera ein indikasjon på at det er kvinner 

som har halde til her. Dersom dette er tilfelle, må ein rekna med at det har vore ein 

sesongbustad - ein stad folk heldt til om sumaren og fyrst på hausten. 

Berre ein støl? 

Det er usikkert kva slag aktivitet det har vore i Friksdalen. Kanskje er det ikkje ein støl 

i tradisjonell tyding. Menneska kan ha budd her i lengre periodar og deler av jorda kan 

ha vore dyrka. Enkelte meiner at dette ikkje er mogleg så høgt til fjells, men dette er 

spørsmål ein håpar å få svar på den næraste tida. 

Handel? 

Kanskje har bøndene nede i bygda brukt til dømes torv frå Friksdalen for å byta til 

seg andre varer? Området rundt tuftene er myrlendt, så dette er ei ikkje usannsynleg. 

Det store antalet kokegroper i dalen kan også ha samband med ei eller anna form for 

vareutveksling. Den vanlege tolkninga av slike groper er at dei vart brukt til matlaging, 

men det store talet og det at dei ofte ligg nær kvarandre gjer denne tolkninga usikker. 

Ein veit at trekol har vorte brukt til å vinna ut jarnmalm, og dette kan også ha vore 

tilfellet i Friksdalen. 

Religiøs aktivitet? 

Det er også funne ein del såkalla gropesteinar på Svolset. Dette er steinar der den eine 

sida er dekt med mange skålgroper; groper på om lag 5 cm som er hogd ned i steinar. 

Dette er funn som ofte blir sett i samanheng med ei eller anna form for religiøs aktivitet. 

Uansett korleis ein tolkar desse steinane, er det vanskeleg å sjå at dei kan ha hatt noko 

praktisk funksjon.

Vedlegg 4 

Bygdebøker frå Sogn og Fjordane 

ASKVOLL 

Askvoll Bygdebok. Askvoll: Askvoll Sogenemnd, 

1963-1987. 

Loftheim, Abraham. Bd. I - Kristendomens 

innføring år 996. Kyrkjehusi, gravplassane, 

prestekallet, prestane og anna personell m.m. 

1306-1963. 

Bd. IIA - Folket: Ættarbok frå det 16. 

århundrad til 1969 

Bd. IIB - Folket: Ættarbok frå det 16. 

århundrad til 1969 

Knudsen, Svein Åge. Bd. III - Folket: 

Slektssoge for Førdefjord-området 

AURLAND 

Gardssoga for Aurland. Aurland sogenemnd, 

1988- 

Ohnstad, Anders. Bd. I - Vassbygdi og 

fjellgardane. 1988 

Ohnstad, Anders. Bd. II - Ein del av Vangen 

sokn. Frå Skjerdal til og med Tero. 1994 

Ohnstad, Anders. Bd. III - Ein del av Vangen 

sokn: Frå Loven til og med Frondalen. 1996 

Verket Aurland har fylgjande band: 

Ohnstad, Anders. 1:Aurland Bygdebok: fram 

til om lag 1920. Bergen: Aurland Sogelag, 1962. 

Ohnstad, Anders og Anna Gjerløw. 2: Ættebok 

for Aurland fram til om lag 1900. Bergen: 

Aurland Sogelag, 1964. 

Ohnstad, Anders. 3: Aurland Bygdebok: fra 

1835-1985. Aurland Sogelag, 1990. 

Det er dessutan gjeve ut to tillegg til band 3. 

Aurland Bygdebok har fylgjande band: 

Ohnstad, Åsmund. Undredal og Nærøy: gard 

og ætt. Aurland: Aurland kommune, 2006 

Indrelid, Svein. Soga om Flåm. Aurland: 

Aurland sogelag, 2003. Bd. I - Bygdi 

BALESTRAND 

Balestrand. Balestrand kommune, 1985-1991. 

Jon Laberg, Olav Hoprekstad: Bd. I - Ættesoge: 

Tjugum sokn til ca 1900, Fjærland 

sokn til ca. 1900, Kvamsøy sokn til 1985 

Tillegg av Olav Lunden og Gunnar Urtegaard 

Urtegaard, Gunnar. Bd. II - Gards og ættesoga: 

gard nr. 1-34: gardsoger 1800- 1985, 

ættesoger 1850-1985 

BREMANGER 

Bremanger Bygdebok. Bergen: Bremanger 

Sogenemnd, 1969. 

Joleik, Albert Abramson. Bd. I - Soga fram til 

1801 

Svihus, Årstein: Gards- og ættesoge. Bremanger 

kommune 2006. 

B. 1: Gardane 1 - 24 

B. 2: Gardane 25 - 54 

B. 3: Gardane 56 - 95 

B. 4: Gardane 96 - 117 

Aaland, Jacob: Nordfjord frå gamle dagar til 

no: 2. Dei einskilde bygder. 4. Davik. 

Sandane 1939. 

Bremanger bygdebok, 2006. 

EID 

Bygdebok for Eid. Myskja, Karl,1987 

Os, Edvard: Nordfjord frå gamle dager til no: 

2. Dei einskilde bygder. Eid og Hornindal. 

Oslo, 1953. 

FJALER 

Bakke, D. O. Fjaler i Gamle Dager. Førde: 

Fjaler Sogelag, 1948. 

Fagerheim, Ragnvald. Fjaler Gjennom 1000 År. 

Førde: Fjaler Sogelag, 1977. 

Fjaler: Gards- og ættesoge. Fjaler: Fjaler 

Sogelag, 1976-2003. 

Fagerheim, Ragnvald og Magne. Bd. I - 

Holmedal sokn. 1976 

Bd. II - Dale sokn. 1976 

Bd. III - Dale og Guddal sokn. 1976 

Ness, Atle. Fjaler: gards- og ættesoge. Bd. A & 

B. 2003 

FLORA 

Joleik, Albert: Soga um Flora. Soga fram til 

1801. Florø, 1980. 

Midtbø, Arent: Gammalt og nytt frå 

Norddalsfjord : slekt- og bygdesoge. 

Norddalsfjord, 1983. 

35

Høydalane før og no : eit bygdelagsprosjekt. 

Høydalane bygdelag, 1999. 

Stendal, Olav: Ei fjellgrend i Sunnfjord : 

Steindalen : slekter og samfunn. Naustdal, 

2005. 

FØRDE 

Førsund, Finn B. Førde bygdebok. Førde 

kommune, 1990-1992. 

Bd 1. Gardssoga og soga om folket 

Bd 2. Gardssoga og soga om folket 

GAULAR 

Gaularsoga 

Hjelmeland, Olaf. 1: Gardssoga for Gaular. 

Gaular: Gaular Sogelag, 1955. 

Hjelmeland, Olav: 2: Gaularsoga. Gaular 

sogelag, 1961. 

Roska, Alf. 3: Gaularsoga. 3. Gaular sogelag. 

1968. 

Bygdebok for Gaular 

Timberlid, Jan Anders: Gaular sogenemnd, 1990- 

2000. 

Bd. 1. Frå dei eldste tider og fram til om lag 

1660. 1990 

Bd. 2. Perioden 1660-1685: - vekst innafor 

faste rammer. 1992 

Bd. 3. Gaular 1865-1990: samarbeid og 

motsetningar. 1995 

Bd. 4. Gardar og folk: Viksdalen sokn. 1998 

Bd. 5. Gardar og folk: Sande sokn. 1999 

Bd. 6. Gardar og folk: Bygstad sokn.2000 

GLOPPEN 

Sandal, Per (red.). Soga om Gloppen og Breim. 

Sandane: Gloppens Sparebanken, 1978-2001. 

Bd. I - Frå dei eldste tider til om lag år 1800 

Bd: II - Frå om lag 1800 til vår tid 

Bd. III - Gardar og ætter. I. Gimmestad sokn; 

II. Hyen sokn 

Bd. IV - Gardar og ætter. III. Vereide sokn 

Bd. V - Gardar og ætter. Breim sokn 

Aaland, Jacob: Nordfjord frå gamle dagar 

til no: 2. Dei einskilde bygder. 2. Gloppen og 

Breim. Nordfjordeid, 1915. 

GULEN 

Engesæter, Ludvig. Brekke herred. Bergen: A.s J. 

36 

Griegs boktrykkeri, 1944. 

Bd. I - Ei bygdebok 

Bd. II-III - Gard, tun og ætt 

Kleiva, Ivar. Gulen i gammal og ny tid: Gards- 

og ættesoga. Gulen: Gulen kommune, 1996. B. 

1-3. Rev. Utg. (1.utg. 1973) 

HORNINDAL 

Svaar-Seljesæter, Knut. Hornindal-Nordfjord: 

Ættelister for kvar gard i bygda. 

Hornindal kommune, 1989. 

Aaland, Jacob: Nordfjord frå gamle dagar 

til no : 2. Dei einskilde bygder. 1. Eid – 

Hornindalen. Nordfjordeid, 1909. 

Os, Edvard: Eid og Hornindal. Oslo, 1953. 

HYLLESTAD 

Kellmer, Inger og Finn Borgen Førsund. Hyllestad 

Bygdebok. Hyllestad kommune, 1990-1993. 

1. Soga om folket. 199 

2. Soga om folket. 1993 

HØYANGER 

Førsund, Adolf. Ættebok for Kyrkjebø. Bergen: 

Bygdesogenemnda for Kyrkjebø., 1949. 

Bd 1 Førsund, Adolf og Sigurd. Bygdebok for 

Kyrkjebø. Bygdaboknemnda for Kyrkjebø, 

1963. 

Bd. II – Gardssoga. Leirnes, Leif. Bygdebok 

for Kyrkjebø og Lavik. Bygdaboknemnda for 

Kyrkjebø, 1978. 

Bd. III – Bygdesoga. Torvund, Anders O. 

Ættebok for Lavik. Bergen: Bygdesogenemnda 

for Kyrkjebø, 1983. 

JØLSTER 

Joleik, Albert A.: Soga um Jølst fram til 1801 og 

litevetta um Breim. Jølster sogenemnd, 1967. 

Klakegg, Anders O. Bygdebok for Jølster: 

Ættesoge 1801-1974. Jølster: Jølster kommune, 

kulturstyret, 1985. 

LÆRDAL 

Laberg, Jon: Lærdal og Borgund : bygd og 

ætter. Bergen, 1938.

Espe, Alfred, Ola Gram og Kåre Hovland. Lærdal 

Bygdebok. Lærdal: Lærdal kommune, 1987-2005. 

Bd. I - Heim og ætt, Borgund sokn. 1987 

Bd. II - Heim og ætt Tønjum sokn: Galdane 

– Bø. 1990 

Bd. III - Heim og ætt Tønjum og Hauge sokn: 

Grøto-Hunderi. 1994 

Bd. IV - Heim og ætt: Hauge sokn: Lærdalsøyri, 

Mjelde, Øye, Stødno. 2001 

Bd. V – Heim og ætt : Hauge sokn: Erdal, 

Strendene, Vindedal, Frønningen. 2005 

LAVIK 

Førsund, Adolf. Ættebok for Kyrkjebø. Bergen: 

Bygdesogenemnda for Kyrkjebø, 1949. 

Bd. I. Ættebok for Kyrkjebø. 1949 

Bd II. Bygdebok for Kyrkjebø. Gardssoga. 

1963. 

Bd III. Leirnes, Leif. Bygdebok for Kyrkjebø 

og Lavik. Bygdesoga.1978. 

Torvund, Anders O. Ættebok for Lavik. Bergen: 

Bygdesogenemnda for Kyrkjebø, 1983. 

LEIKANGER 

Leikanger Bygdebok har fylgjande band: 

Bd. I. Bøthun, Per H. Leikanger 

Bygdebok. Gardssoga. Leikanger: Leikanger 

Bygdeboknemnd, 1965. 

Bd II. Lyngvaer, Roald. Leikanger Bygdebok. 

Ættesoga Voss: Leikanger Bygdeboknemnd, 

1979. 

LUSTER 

Øyane, Lars E. Gards og ættesoge for Luster 

Kommune. Luster: Luster kommune, 1984-. 

Bd. I - Fortun sokn. 1984 

Bd. II - Dale I sokn. 1986 

Bd. III - Dale II og Nes sokn. 1987 

Bd. IV - Gaupne Sokn. 1991 

Bd. V - Jostedal sokn. 1994 

Bd. VI – Eikum Ytre – Høgi. 2006 

(Planen er å ha ferdig i 13 band i 2009) 

Bathen, Mons: Bygsleheimar i Hafslo. Sogndal, 

1975. 

Laberg, Jon: Luster :. bygd og ætter. Bergen, 

1926. 

NAUSTDAL 

Kleiveland, Geir. Naustdal bygdebok: gards og 

ættesoge. Naustdal: Naustdal Sogelag, 1995-1999. 

Bd. I – Gnr. 20-99 

Bd. II – Gnr. 100-153 

Bd. III - Allmennsoge 

SELJE 

Aaland, Jacob: Nordfjord frå gamle dager til no 

: 2. . Dei einskilde bygder 5. Selje, Sør- og Nord- 

Vågsøy, 1943. 

Os, Edvard: Selje og Vågsøy : bygdene og 

bygdesamfunnet. Oslo, 1957. 

SOGNDAL 

Sandal, Per. Sogndal Bygdebok. Allmenn 

bygdesoge; tida før 1800. Sogndal: Sogndal 

Sogelag, 1986. 

Timberlid, Jan Anders og Selseng, Berit. Sogndal 

bygdebok. Band I-III: Gardar og folk. 2007. 

SOLUND 

Steinsøy, Alf. Solund: gards og ættesoge til 1980. 

Hardbakke: Solund sogenemnd, 1982. 

STRYN 

Aaland, Jacob: Nordfjord frå gamle dagar til no 

: 2. Dei einskilde bygder. 1. Innvik –Stryn.. B. 

1-2. Ny utgåve. 1973. (1.utgåve 1932). 

VIK 

Balvoll, Gudmund. Gards- og ættesoge for Vik 

i Sogn. Hefte 1-5.Vik i Sogn: Vik Lokalhistoriske 

Arkiv, 2002-2006. 

Hft. I - Seljadalen, Ovrisdalen og Bøadalen. 

2002 

Hft. II – Flatbygdi. 2003 

Hft.III – Vikøyri, Vetleøyri, bustadområde og 

gardar frå Grov til Limmesand. 2004 

Hft. IV – Arnafjord sokn. 2005 

Hft. V – Vangsnes sokn med Juvik og Gotevik. 

2006 

Hoprekstad, Olav. Bygdabok for Vik i Sogn. 3b. 

i 4. Bergen: Nemndi for Bygdeboki, 1951-1958. 

Sunde, Rasmus. Ein Stad Skal Ein Vera: 

Utvandringa frå Vik i Sogn. Naustdal: 

Sogn og Fjordane Forlag, 1989. 

37

VÅGSØY 

Aaland, Jacob: Nordfjord frå gamle dagar til no 

: 2. Dei einskilde bygder. 5. Selje, Sør- og Nord- 

Vågsøy. 2. bolk. S.l 1943. 

Os, Edvard S.: Selje og Vågsøy : bygdene og 

bygdesamfunnet. Oslo, 1957. 

ÅRDAL 

Bygdebok for Årdal. Bergen: Årdal Sogelag, 

1971-1985. 

Bd. I - Natur og næringsliv. 1971 

Bd. II – Kulturbandet. 1978 

Bd. III – Slektsbandet. 1985 

Laberg, Jon Andreas. Årdal i Sogn: Bygd og 

ætter. Bergen, 1932. 

NORDFJORD 

Aaland, Jacob. Nordfjord frå gamle dagar til 

no. Sandane: 1973. 

Bolk II - Dei einskilde bygder 

Kvart 3 - Innvik - Stryn 

Os, Edvard. Nordfjord frå gamle dagar til no. 

Oslo, 1957. 


Kvart 5, Bd. I - Selje og Vågsøy: Bygdene og 

bygdesamfunnet 

Aaland, Jacob. Nordfjord frå gamle dagar til 

no. Sandane: R. Søreides Prenteverk, 1943. 


Kvart 5, Bd. II - Selje, Sør- og Nord-Vågsøy. 

SUNNFJORD 

Joleik, Albert A.: Sunnfjordsoga fram til 1801. B. 

1-2. Flora, 1959. 

38

Vedlegg 5 

Magistergrader i arkeologi som tek føre 

seg forhold i Sogn og Fjordane 

1956 

• Straume, Eldrid: Nordfjord i eldre jernalder. 

Sogn og Fjordane. 

1967 

• Johansen, Arne B.: Høyfjellsarkeologi i 

Lærdalsvassdraget: Sogn og Fjordane: Buskerud. 

1969 

• Myhre, Bente Magnus: Studier i Nordfjords 

yngre jernalder. 

• Kellmer, Inger: Jernalderens perlemateriale i 

Vest-Norge. Studier i perlenes kronologi, 

utbredelse og anvendelse. 

1972 

• Holm-Olsen, Inger Marie: Tekstilfunn fra 

vestlandet fra vikingtid. Bruksstoffene av ull 

– deres produksjonsmiljø og produksjonssted. 

• Jansen, Kristian: Grønehelleren. En kystboplass: 

Sogn og Fjordane 

• Nygaard, Signe: Studier i tidlig vestnorsk 

steinalder. 

1973 

• Helgen, Geir: Hordaland, Sogn og Fjordane i 

merovingertid 

1976 

• Dommasnes, Liv Helga: Yngre jernalder i Sogn 

– forsøk på sosial rekonstruksjon. 

1978 

• Stenvik, Lars: Stadgårder: et forsøk på 

arkeologisk datering av navneklasse. 

1981 

• Olsen, Asle Bruen: Bruk av diabas i vestnorsk 

steinalder. 

1984 

• Bjerck, Hein Bjartmann: Kronologisk og 

geografisk fordeling av mesolitiske element i Vest- 

og Midt-Norge. 

• Hauken, Åsa Dahlin: Vestlandskittlar: en studie 

av en provinsialromersk importgrupp i Norge. 

• Gjerland, Berit: Bergartsøkser i Vest-Norge: 

distribusjon sett i forhold til praktisk funksjon, 

økonomisk tilpasnong og tradisjon i steinalderen. 

1986 

• Ringstad, Bjørn: Vestlandets største gravminner. 

Et forsøk på lokalisering av forhistoriske 

maktsentra. 

• Søborg, Hans Christian: Skiferkniver sør for 

Polarsirkelen i Norge: en analyse av attributter, 

typer og geografisk fordeling med bakgrunn i det 

fennoskandiske skiferkompleks. 

1987 

• Bjerck, Lisa G. Bostwick: Remodeling the 

Neolithic in southern Norway another attack on a 

traditional problem; In-context pollen diagrams 

from 3 archaelogical sites in western Norway: 

towards a unified modell of land use in the late 

Mesolithic and Neolithic I periods. 

39

Vedlegg 6 

Hovudoppgåver i arkeologi som tek føre 

seg forhold i Sogn og Fjordane: 

1986 

• Berg, Evy: De neolittiske flintøksene i Vest- 

Norge: typologisk/kronologisk inndeling: 

bakgrunnen for flintøksenes oppkomst og forholdet 

til de lokale tradisjonene. 

• Prescott, Christopher: Chronological typological 

and contextual aspects of the Late Lithic Period. 

1989 

• Pilø, Lars: Den førromerske jernalder i 

Vestnorge. Et kulturhistorisk tolkningsforsøk. 

1990 

• Auestad, Jan: Sogn i romertid og 

folkevandringstid: et samfunn i endring. 

• Matland, Susan: Bone implements: a reevaluation 

of stone age finds from caves and 

rockshelters of Western Norway. 

• Mydland: Leidulf: Vare eller gave? 

Utvekslingsformer mellom kontinentet og Sørvest- 

og Vestnorge i romertid. 

1991 

• Geber, Øystein: Brede seil over Nordsjø går. 

Import til Vestlandet i vikingtid. 

• Kristoffersen, Kari Klæboe: Transition rites in 

Western Norway during the early iron age: a study 

of mortuary treatment and behaviour. 

• Mortensen, Mona: De kom i tusentall? 

Migrasjoner i forhistorien. En studie fra Vest- 

Norge i yngre romertid og folkevandringstid. 

1992 

• Moberg, Eva: Vikingtidssverdene, hjemlig 

produserte eller importerte, med utgangspunkt i et 

lokalt sverdmateriale fra Sogn og Fjordane. 

• Vedeler, Marianne: Draktmaterialet fra 

Guddalfunksjon og visuell kommunikasjon. 

40 

1993 

• Hoftun, Oddgeir: Kammene fra eldre jernalder i 

Vestnorge og trosforestillinger tilknyttet kammer 

• Johnson, Trine: Sein-neolittisk tid i Sogn og 

Fjordane: gjenstandstyper og funndistribusjon. 

1994 

• Walderhaug, Eva: ”Ansiktet er av stein”: Ausevik 

i Flora: en analyse av bergkunst og kontekst. 

1995 

• Børsheim, Ragnar: Jernalderens drikkeutstyr: fra 

romertid til vikingtid i Vest-Norge. 

• Engevik, Asbjørn: Fuglenåler fra 

folkevandringstid. En komparativ analyse av det 

fennoskandiske materialet. 

• Larsen, Kari Ch.: Ytre Moa: et gårdsanlegg fra 

vikingtid i Årdal, Sogn: En studie av byggeskikk og 

gårdsstruktur. 

• Lødøen, Trond: Landskapet som rituell sfære i 

steinalderen. En kontekstuell studie av bergartsøkser 

fra Sogn. 

1996 

• Aksdal, Jostein: Neolitikum i Vestnoreg. Sosiale 

prosessar i eit regionalt perspektiv. 

1997 

• Buckholm, Mona Beate: Nedlagt kirker 

og kirkesteder fra middelalderen i Hordaland og 

Sogn og Fjordane. Hvilke kirkesteder ble nedlagt, 

når og hvorfor? 

• Iversen, Frode: Var middelalderens 

lendmannsgårder kjerner i eldre godssamlingar? 

En analyse av romlig organisering av graver og 

eiendomsstruktur i Hordaland og Sogn og 


1998 

• Bødal, Sigmund: Vik i Sogn 750-1030. 

Lokalsamfunn med overregionale kontakter.

• Jenssen, Atle: Likearmede spenner: overgangen 

mellom eldre og yngre jernalder i Noreg. En 

kronologisk analyse. 

• Valvik, Kjell Arne: Lee- en tradisjonell 

vestlandsgård? En arkeologisk punktundersøkelse 

av gården Lee, Vik, Sogn og Fjordane. 

• Åstveit, Janicke: Ormelid – marginal eller 

sentral? En arkelogisk punktundersøkelse av 

Ormelid i Luster, Sogn og Fjordane. 

2000 

• Meling, Trond: Graver med hest og hesteutstyr: 

Eit uttrykk for makt og alliansar på Vestlandet i 

merovingartida? 

• Nøttveit, Ole-Magne: Middelalderske våpenfunn 

fra Vestlandet. 

• Samdal, Magne: Amuletter: gjenstander med 

amulettkarakter i vestnorske graver i tidsrommet 

350-1000 e.Kr. 

• Wrigglesworth, Melanie: Ristninger og graver 

som sted. En visuell landskapsanalyse. 

• Aakvik, Jan: Med blikket vendt mot sør! Et 

materialstudie av eldre bronsealder på Vestlandet. 

2001 

• Baug, Irene: Kvernsteinsbrota i Hyllestad. 

Arkeologiske punktundersøkingar i 

steinbrotsområdet i Hyllestad i Sogn og Fjordane. 

• Waraas, Tor Arne: Vestlandet i tidleg Preboreal 

tid. Fosna, Ahrensburg eller vestnorsk 

tidlegmesolitikum? 

• Hanisch, Morten: Gravritualene – en forteljing 

om ære? – et nytt perspektiv på vestnorsk 

gravmateriale fra romertid og folkevandringstid. 

2002 

• Rabben, Anders: Med vevsverd og stekepanne. 

Tekstilredskaper og kjøkkenredskaper i vestnorske 

mannsgraver fra yngre jernalder. 

• Skrede, Marit Anita: Utmark og gard. Nærstudie 

av tufteområde i Friksdalen i Leikanger, Sogn og 


• Fredriksen, Per Ditlef: Karet/kroppen/identiteten. 

Spannforma leirkar i graver. 

• Gabrielsen, Kristine Holme: Vestlandets 

steinkors. Monumentalisme i brytninga mellom 

hedendom og kristendom. 

2003 

• Berge, Vigdis: Det synlege og usynlege. Gender 

og kjønn i romertid. Ei analyse av vestnorsk 

gravmateriale. 

• Bjørnstad, Ragnar: Teknologi og samfunn. 

Jernvinna på Vestlandet i jernalder. 

• Skjelstad, Guro: Regionalitet i vestnorsk 

mesolitikum. Råstoffbruk og sosiale grenser på 

Vestlandskysten i mellom- og senmesolitikum. 

• Stang, Gunhild Berge: KROKEN – GARD og 

GREND. Arkeologiske punktundersøkingar i 

Kroken, Luster, Sogn og Fjordane. 

2004 

• Knagenhjelm, Christoffer: Kaupanger. En 

analyse av kaupangens lokalisering og funksjon. 

• Gundersen, Sigrid Mannsåker: Landskap og 

samfunn i seinmesolitikum. Distribusjon og 

diskusjon av lokaliteter og gjenstander i Sogn og 

Fjordane og på Sunnmøre. 

• Olsen, Thomas Bruen: Egger av tid og rom. 

Transformasjonen av steinalderens fangstsamfunn 

i Vest-Norge. 

2005 

• Lia, Vibeke: Bruk og uttrykk gjennom tid i et 

jordbrukslandskap. Ornes i Luster. En arkeologisk 

landskapsanalyse med punktundersøkelser i 

innmark. 

2006 

• Nordgård, Siw Hege: Sentralplasser 

pro og kontra. En sammenlignende 

analyse av Tune i Østfold og Eid i Fjordane. 

• Jåtten, Therese: Insulære gjenstander fra yngre 

jernalder funnet på Vestlandet – betydning og 

funksjon i ny kontekst. 

41

• Sivertsen, Ann Katrine: Jordbruks- og 

busetnadsutvikling i Jostedalen. Med utgangspunkt 

i punktundersøkingar i innmarka på gardane 

Nedrelid og Kruna. 

• Joki, Heidi: Idealet om krigeren. Våpengraver i 

Noreg i perioden 156/60 – 310/20 e.Kr. som kilde 

til ideologi og militær organisasjon. 

• Hellesøe, Hege Presttun: Båtgravene i Nordfjord. 

• Berge, Jan: Våpen og stridsteknikk i overgangen 

mellom eldre og yngre jernalder. 

• Haugen, Anne Mette: Veier og kommunikasjon i 

Jostedalen (masteroppgave) 

• Brattekværne, Cathrine: Kirkesteder i Indre 

Sogn. En arkeologisk analyse av religionsskiftet 

med utgangspunkt i kirkesteder i Indre Sogn. 

• Magnussen, Anja: Funn under kirkegulv. 

En arkeologisk analyse av gjenstandsfunn fra 

Borgund, Kinsarvik og Kaupanger kirker. 

42

Vedlegg 7 

Doktorgrader i arkeologi som tek føre 

seg forhold i Sogn og Fjordane: 

1975 

• Johansen, Arne B.: Høyfjellsfunn ved 

Lærdalsvassdraget. 2. Steinalderens 

livbergingsmåte og tradisjonsforløp i et sør-norsk 

villreinsområde. 

1985 

• Solberg, Bergljot: Norwegian spear-heads from 

the Merovingian and Viking periods. 

1988 

• Johansen, Øystein: Norske depotfunn fra 

bronsealderen. 

1992 

• Mandt, Gro: Vestnorske ristningar i tid og rom: 

kronologiske, korologiske og kontekstuelle studier. 

1993 

• Prescott, Christopher: From Stone Age to Iron 

Age: a study from Sogn, western Norway. 

1998 

• Dommasnes, Liv Helga: Tradisjon og handling 

i førkristen vestnorsk gravskikk II. Fra Vereide til 

vikingtid. 

Vedlegg 8 

Populærvitskaplege skrifter 

- Spor 

- Nicolay 

- Levende historie 

- OTTAR 

Fagtidsskift 

- Aktuel Arkæologi (Dk) 

- Frå haug ok heidni (Stavanger) 

- Primitive tider 

- NAR (Norwegian Archaelogical 

Review) 

- KAN 

- Viking 

- Heimen 

43

Vedlegg 9 

Døme på lokalhistoriske skrifter og 

årbøker frå Sogn og Fjordane 

Flora-minne 

Systrendingen 

Gamalt frå Leikanger herad 

Historisk årsskrift. Hornindal 

Jakob Sande 

Kjenn ditt land 

Norske bygder. Sogn 

Segn og soga 

Sogeblad frå Førde kommune 

Kjelda 

Årdal Før og No 

Pridlao 

Lustranytt, 

Jul i Årdal 

Jol i Sogn 

Jul i Nordfjord 

Jul i Sunnfjord 

Årbok for Sogn 

Årbok for Sunnfjord 

Årbok for Nordfjord 

Årbok. Vik historielag 

Luster: lokalhistorisk årbok 

44 

Vedlegg 10 

Døme på aktuelle bøker som handlar om 

tilhøve i fylket vårt fram til ca 1700 

Bergsvik, Knut Andreas og Asbjørn Engevik (red): 

Fra funn til samfunn. Jernalderstudier tilegnet 

Bergljot Solberg på 70-årsdagen. UBAS, Nordisk 

1. (Arkeologisk institutt, UIB, 2005) 

Djupedal, Torkjell: ”Selja – Selja reise og kultur”. 

(Selja, 2006) 

Djupedal, Torkjell: ”Selja – kulturhistorisk 

handbok.” (Selja, 1996) 

Helle, Knut: ”Gulatinget og Gulatingslova”. 

(Skald, 2001) 

Lidén, Hans Emil (red): Møtet mellom hedendom 

og kristendom i Norge. (Universitetsforlaget, 1995) 

Nedrebø, Yngve; Berit Gjerland, Jørn Øyrehagen 

og Stig Årdal: ”Audun Hugleiksson. Frå kongens 

råd til galgen.” (Selja, 2002) 

Sigurđsson, Jòn Viđar; Berit Gjerland og Gaute 

Losnegård: ”Ingolfr – Norsk-islandsk hopehav 

870-1536.” (Selja, 2005) 

Ugulen, Jo Rune: Eigedomsretten til 

klosterruinane på Selja. Rapport utarbeidd for 

Opplysningsvesenets fond, 2007 

Øye, Ingvild (red): Samfunn i endring. Fra 

vikingtid til reformasjon. I: Onsdagskvelder i 

Bryggens museum. (Bryggens museum, 1998) 

Kulturminnekriminalitet: 

Holme, Jørn (red): Kulturminnevern. Lov, 

forvaltning, håndhevelse (2 bind). Gjeve ut 

i samarbeid med Miljøverndepartementet og 

Riksantikvaren. (Økokrim, 2005)

Fr vikinggrav til verdsveven - Kulturnett Sogn og Fjordane ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?