Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Følgjande kronikk stod i Nationen for ei lita tid tilbake. Denne syntes vi<br />
var så god at vi har bedt om å få lov å gjengje den her i <strong>Sau</strong> <strong>og</strong> <strong>Geit</strong>,<br />
sidan mange av våre lesarar sikkert ikkje abonnerer på Nationen.<br />
Kronikk<br />
Beitedyr, mathandel <strong>og</strong> klima<br />
Denne kronikken tek utgangspunkt i<br />
synsmåtar frå Framtiden i Våre Hender<br />
(FIVH). Miljøorganisasjonen har dei siste<br />
åra fokusert mykje på landbruk. I korte<br />
trekk er deira syn:<br />
a) Kjøtforbruket i Norge <strong>og</strong> verda er<br />
svært miljøskadeleg <strong>og</strong> må ned.<br />
b) Av husdyr er beitedyra, særleg sauen,<br />
det store problemet. Lyst kjøt, altså<br />
svin <strong>og</strong> kylling, gir mindre klimaskadar.<br />
c) I svært mange høve er langtran -<br />
sportert, <strong>og</strong>så flytransportert, mat eit<br />
mindre miljøproblem enn norsk -<br />
produsert mat.<br />
Den første synsmåten er eg samd i <strong>og</strong><br />
bruker ikkje fleire ord på. Påstand b <strong>og</strong> c<br />
er eg usamd i, <strong>og</strong> resten av dette innlegget<br />
er argument mot desse påstandane.<br />
Hovudargumentet mot drøvtyggjande<br />
dyr er at dei skil ut metan. Einmaga dyr<br />
gir ikkje frå seg metan utanom i gjødsla.<br />
Som drivhusgass er metan 50-60 gonger<br />
sterkare enn CO2. Men til skilnad frå<br />
CO2 blir metan broten ned i atmos -<br />
færen, på 10-12 år. Når det gjeld<br />
utsleppsskade, er det difor vanleg å<br />
rekne metan som ein vel 20 gonger så<br />
sterk drivhusgass som CO2.<br />
FIVH reknar dei samla klimautsleppa<br />
frå metanutskiljinga, frå kraftfôrbruken,<br />
kunstgjødsel <strong>og</strong> transport. Dei konklu -<br />
derer med at sau <strong>og</strong> andre beitedyr,<br />
iallfall i vårt land, er meir miljøskadelege<br />
enn svin <strong>og</strong> kylling.<br />
Men dei gløymer jorda. Gras <strong>og</strong><br />
andre eittårige planter bitt karbon om<br />
våren <strong>og</strong> gir det frå seg att når dei visnar<br />
<strong>og</strong> døyr om hausten. Slik sett er stabil<br />
plantevekst klimanøytral. Men om utmark<br />
blir teken i bruk til beiting, blir jorda<br />
gjødsla <strong>og</strong> planteveksten tiltek. Resultatet<br />
blir at karbon blir lagra i jorda som<br />
planterøter <strong>og</strong> små <strong>og</strong> større jordorganismar.<br />
Det å auke beitinga bidreg slik til<br />
ein kaldare klode. Det å avslutte beitinga<br />
i eit område bidreg til at karbon blir<br />
frigjort over stutt tid <strong>og</strong> difor til ein<br />
varmare klode.<br />
Fleire undersøkingar tyder på at<br />
beiting fører til så mykje karbonlagring at<br />
det vanlegvis overstig skaden ved metan -<br />
utslepp frå dyra.<br />
Kva så med kylling <strong>og</strong> svin? Korn er<br />
einaste føda til desse dyra. Då FIVH laga<br />
sine reknestykke for nokre år sidan, var<br />
korn overskotsvare i den rike delen av<br />
verda. I EU <strong>og</strong> USA vart bønder betalde<br />
for å brakkleggje kornåkrar. I dag har<br />
etterspørselen skote i vêret. Det er tre<br />
grunnar. For det første aukar forbruket<br />
av lyst kjøt, særleg i Kina, slik at dei treng<br />
meir korn for å produsere dette kjøtet.<br />
For det andre har bruken av biobrensel<br />
skote fart, særleg i USA. Der går halv -<br />
delen av all mais no på biltanken, <strong>og</strong><br />
bonde etter bonde legg om til mais –<br />
subsidiert frå styresmaktene. For det<br />
tredje blir me fleire menneske på kloden.<br />
Det er altså kornmangel. Temaet i<br />
denne artikkelen er ikkje kva følgjer det<br />
får for verdas sveltande, men for kjøt -<br />
produksjonen. For det om kylling- <strong>og</strong><br />
svineprodusentane har betalingsevne til å<br />
kjøpe fôr til sine dyr, må dette fôret<br />
produserast anten på nye areal eller med<br />
meir intensiv produksjon på eksisterande<br />
areal. Blir nye område rydda <strong>og</strong> dyrka til<br />
kornmarker, vil jordarbeiding <strong>og</strong> pløying<br />
frigjere mykje av den CO2-en som er<br />
lagra i jorda, slik at utsleppa aukar. Meir<br />
intensiv produksjon på eksisterande areal<br />
skjer med meir, energikrevjande kunstgjødsel,<br />
meir sprøytemiddel <strong>og</strong> med å<br />
erstatte eksisterande planter med<br />
genmodifisert plantemateriale.<br />
Og spørsmålet går til FIVH: Er dette<br />
miljøvennleg?<br />
FIVH tek altså utgangspunkt i dagens<br />
driftsmåtar. Kraftfôrbruken er høg <strong>og</strong>så i<br />
sauehaldet, blant anna fordi bønder i tiår<br />
har vorte rådde til å pøse på med kraftfôr<br />
til dyra sine. Men me må <strong>og</strong>så sjå på<br />
kva for potensiale produksjonane har. I<br />
sauehald <strong>og</strong> annan kjøtproduksjon på<br />
beite finst eit stort potensiale for om -<br />
legging til meir klimavennleg drift. <strong>Sau</strong>en<br />
omdannar gras, som menneske ikkje kan<br />
ete, til kjøt som menneske kan ete <strong>og</strong> til<br />
ull. I vår del av verda er det grunn til å<br />
tru at klimaendringane vil gi meir grasvekst,<br />
fordi karbondioksid gjødslar jorda<br />
<strong>og</strong> fordi vekstsesongen blir lengre. Eit tilsvarande<br />
forbetringspotensiale finst ikkje<br />
i svine- <strong>og</strong> kyllingproduksjon.<br />
Kva så med kortreist eller langreist<br />
mat? FIVH er mot nasjonal matsuverenitet.<br />
Dei ser i staden for seg ei framtid<br />
med regulert matflyt over landegrenser,<br />
der maten blir produsert der klima -<br />
skadane er minst <strong>og</strong> frakta på så effektivt<br />
vis som råd til konsumentane.<br />
Også eg som skriv dette, meiner<br />
element i norsk matproduksjon ikkje er<br />
berekraftige <strong>og</strong> må opphøyre. Men<br />
normalsituasjonen er at produksjon<br />
innanlands er meir miljøvennleg enn<br />
import. Det ser me om me analyserer<br />
verdsmarknaden for mat. I mai kosta<br />
kveiten 200 $ tonnet, no er prisen over<br />
400. Mais har auka med 50 %. Prisen på<br />
så å seie alle andre matvarer har stige<br />
med minst 30 % desse månadene.<br />
Mekanismen er enkel: Når etter -<br />
spørselen aukar, aukar prisane, <strong>og</strong> agro -<br />
industri <strong>og</strong> handelsbønder dyrkar meir<br />
jord, tek meir utmark <strong>og</strong> regnsk<strong>og</strong> <strong>og</strong><br />
myrmark til landbruksland <strong>og</strong> driv jorda<br />
<strong>og</strong> dyra hardare. Den aller mest effektive<br />
metoden er ofte å gå på akkord med<br />
miljøet.<br />
Difor er det uhaldbart når FIVH<br />
samanliknar to eksisterande produksjonsområde,<br />
som sauehald i Norge <strong>og</strong> på<br />
New Zealand. Kan hende kan akkurat<br />
me kjøpesterke norske handle økol<strong>og</strong>isk<br />
sau frå New Zealand, men for verdas<br />
handelslandbruk betyr det at nye <strong>og</strong> ofte<br />
sårbare område <strong>og</strong> produksjonsmåtar<br />
blir tekne i bruk. Det er desse produksjonane<br />
som må jamførast med mat -<br />
produksjon i Norge, <strong>og</strong> då blir rekne -<br />
stykka heilt andre.<br />
Men verda har då hatt matoverskot i<br />
tiår, legg ikkje eg no berre nokre månaders<br />
utvikling, eit blaff, til grunn for min<br />
argumentasjon? Alle som har følgt verdas<br />
matforsyning, har visst lenge at over -<br />
gangen frå tilsynelatande overskot til<br />
matmangel snart ville kome. Og det er<br />
meir sannsynleg at matmangel <strong>og</strong> høge<br />
prisar blir verande enn at det blir eit<br />
blaff. The Economist 8. desember spår i<br />
ein grundig gjennomgang av verdas landbruksmarknad<br />
at det høge prisnivået blir<br />
ståande i minst eit tiår.<br />
Både når det gjeld beitebruk <strong>og</strong> mattransport<br />
må altså FIVH revurdere si<br />
tenking. Dei må innsjå at det er utilstrekkeleg<br />
å fokusere på enkeltfaktorar, me<br />
må i staden utvikle heilskaplege miljø -<br />
analysar.<br />
Olav Randen<br />
<strong>Sau</strong> <strong>og</strong> <strong>Geit</strong> nr. 1/<strong>2008</strong> • 15
Change language