Bygdejol 1972

f972

Øorfi^, 'f4r'lorl: 

CD,,, 

l,,l rtl, irl 

Det hende i Marolambo, dei 

mange villsvins land på Madagaskar. 

På ein turne vart eg vitne 

til at alle i heidningebyen 

Nosidika forlet heimane sine og 

drog til skogs. Bor-n og foreldre, 

ungdom og oldingar var på flyttefot, 

berande med seg sine fatige 

eignaluter. Då eg spurde 

om grunnen, fekk eg vita at dei 

dagen før hadde halde ein stor 

offerfest. For å gjennomføra 

den etter føreskriftene hadde all 

risen som dei skulle leva av, 

gått med. All kaffien hadde dei 

selt for å få pengar til å kjøpa 

c'fferoksane for. Ja, nokre hadrie 

jamvel sett seg i gjeld for år 

framover. Ingen ting etande var 

att. Så var det berre å ty til 

jungelen i von om å finna eitkvart 

der og frysa seg gjennom 

rlatt etter natt i fem månader. 

At det ville medføra døden for 

mange av borna, visste dei mykje 

betre enn eg. Men frykten for 

fedreåndene dreiv. Dei måtte. 

Eg kunne ingen ting gjera, 

men gløyma dette synet var 

uråd. Så då det vart jul, drog 

eg saman med ein flokk ungdom 

frå Marolambo by til Nosidika 

for å høgtida jul der. Då 

hadde folket vendt attende. Juletre 

var eit appelsintre som vaks 

på tunet til ein kar. Pynten var 

bilete som skuleborn hadde 

klipt ut av norshe aviser. Då 

alt var klart og folket samla, 

tok me kvarandre i hendene og 

gjekk kring appelsintreet og 

song den eine julesongen etter 

den andre. 

Heidningane stod som ein mur 

bak oss. Slikt hadde dei aldri 

opplevd. Då tropenatta fall på, 

hengde eg opp eit laken og viste

lysbilete. Så kom Bibelen fram. 

Nokre månader før hadde eg 

stått og sett dei dra mann av 

huse av ein drepande frykt. 

Femti born hadde stroke med 

medan dei levde i jungelen. No 

fekk eg lesa for dei orda som 

engelen sa til hyrdingane: ..Ver 

ikkje redde! Eg kjern med bod 

til dykk om ei stor glede som 

skal timast alt folket. I dag er 

Torgeir T. BØrve: 

o Då eg gjehh og las for prestet) 

Ved kongeleg forordning av 

13. januar 1736 vart kvar borgar 

av kongeriket Danmark-Norge 

pliktig å gå opp til konfirmasjon, 

det vil seia når presten 

"fandt at vedkommende havde 

den fornødne Kundskab udi 

Christendom. . .>. Men kvar skulle 

ungdomen henta denne kunnskapen 

frå? Nokon skule for det 

breie lag av folket fanst her ikkje. 

Den fyrste forordning om 

ein slik skule kom i 1739, 

- og 

då helst som ein fylgje av kon- 

{irmasjonspåbodet. Det heitte 

soleis at fyremålet med skulen 

var

se seg saman med folkelivet, 

slik at den har vorte ein del av 

dette. 

Det er vel ikkje tvil om at 

for svært mange stod denne 

olesartidao eller "den sumaren 

eg gjekk og las for presten" i 

eit sereige ljos. Det var ei tid 

som feste seg i minnet. Det 

kunne vera fleire grunnar for 

dette, m. a, at lesareturane var 

den fyrste reisa på eiga hand 

ut or heimegrenda, der dei r;nge 

råka andre folk og opplevde nye 

ting. Fram til hundreårsskiftet, 

og litt lenger, samlast konfirmantane 

til fyrebuing i Vikøy, 

og dette det var då noko av ei 

reis, det! Det var vel ikkje fritt 

for at det på desse lesareturane 

gjekk fyre seg mykje gapeskap. 

Mor mi, som var innanfrå Steinstø, 

fortalde at oppfinnsomheita 

på båtlaget deira var stor i so 

måte. Ein dag fann gutane på 

å erta jentene med å gjera heimreisa 

retteleg lang. Fjorden låg 

stavstill, men likevel heiste dei 

segl og 1åg og rek med straumen 

aldri so lenge. Deretter la 

dei til lands inn under Bergsberget, 

og tok i veg på oppdagingsreis 

opp i Simohol, der dei 

gay seg til både vel og lenge. 

Men dette vart verst for dei 

sjølve. Jentene som for lengst 

var leie av , tok like 

godt årane fatt. Dei "bolde" 

riddarar sat fint att i skorfeste, 

der dei vart verande til det leid 

langt på kveld, då det endeleg 

kom ein fyksing framom sorn 

vart tilkalla av naudropa deira. 

Frå fyrste stund av var lesaretida 

lagd til sumarhalvåret, men 

dei tok til tidleg - 

i mars månad. 

Det kunne då vera både 

kaldt og ufyse, og lite rådleg å 

sitja i den kalde kyrkja. Dei 

samlast då i paktarstova, den 

sokalla Borgstova i prestegarcien. 

Far min fortalde etter sine 

foreldre at ein lesaredag hadde 

paktaren hengt opp for røyking 

ein heil slump vårsild. Saltlaken 

av silda draup trutt og 

jamnt ned i kruna på lesareborn.a. 

Det kunne liggja nær å seia 

at dei vart døypte på ny i saltlake! 

For å hoppa ein grand fram 

i tida kan eg stogga litt ved 

(prestegonga, mi eiga. I språkbruket 

var konfirmantfyrebuing 

enno ikkje oppfunne. Me "gjekk 

for presten>. Det var ein råkald 

snøslapsdag i april 1922 rne samlast 

for fyrste gong i anneksstova 

på Øyræ, for å skriva 

oss, som det heitte. Ved eit lite 

bord sat presten Ottesen og sikkert 

småfraus, for stova var lite 

gjennomvarma. Dei dokumenta 

me var pålagde å ha med oss 

rtar: dåpsattest for dei som var 

døypte utanfor prestegjeldet, 

men det var nok ikkje mange, 

og so var det . Det 

var nok ein eigen dåm over denne 

dagen. Det var liksom ein 

4

gjekk og kjende på at ein tidbolk 

var slutt, og noko nytt stod 

for døra. Ein tok liksom det 

fyrste stiget over dØrstokken inn 

i den vaksne alderen, og dette 

stiget var symbolisert ved å gå 

i lang buksa. Jau, der var ein 

eigen nnimbuso over skrivardagen, 

og slik var det visstnok 

for dei fleste. Eg minnest soleis 

ein vårdag med nysnø, me kom 

heim frå skulen. Då stod det 

skrive i snøen langs heile vegen: 

oHan Jens skal skriva seg i 

dag.o Han heitte ikkje Jens 

denne guten, men han var ein 

av dei som hadde tungt for å 

fylgja med i skulen - 

ein sokalla 

"gnadd", eg no var endeleg 

den store dagen komen, han 

var fri! Dette kunngjorde kamelatane 

med skrift i snØen. Born 

har alltid vore oppfinnsame i å 

terga sine medskapningar, og 

då serleg dei som er mindre 

gjevne. 

Men tilbake til prestegonga. 

Det var kvar måndag kl. 10 me 

samlast i bedehuset. Hugsar eg 

ikkje feil, var me 52 i talet og 

var sessa etter alderen. Me møtte 

alltid fram i god tid, og såg 

når Ottesen kom køyrande pr. 

stolkjerra og svinga inn på Brigtatunet, 

der han Brigt-Ola tok 

over taumane og sette prestemerra 

på stall til ei kjærkomen 

kvild etter den lange luntetrav 

frå Vikøy. Det var ein mann 

som sa til Ottesen ein gong at 

han måtte lata øyken få slappa 

av stundom og ikkje springa i 

eitt trekk. Men dette ville ikkje 

presten vera med på. Han hadde 

snakka med ein veterinær 

om dette, og han hadde forklart 

at det var det beste for hestane 

å springa jamnt og trutt. 

Dette levde i alle høve Ottesen 

og merra hans etter, men me 

tykte han var helst keivleg å 

kØyra, der han sat i framsete 

med slakke taumar. Visstnok 

hadde han svipa i handa, men 

det var nok ikkje serleg smell 

i henne. Men om det var slik 

at me bondegutane ikkje hadde 

serleg vyrdnad for presten sin 

omgang med hest og køyring, 

so slo likevel dette aldri ut i 

nokon ap. Når det galdt r,yrdnad 

og age for sjølve presten, 

so var denne tilstades i full 

mun, og eg trur å kunna seia 

at det var ein lydhør og roleg 

ungdomsflokk han hadde framfor 

seg prestedagane i det gamle 

Øystese bedehus. Hans måte 

å vera på, og hans undervisning 

i det heile var med å fremja 

vår vokster frå born til ungdom. 

Eg hugsar serleg kva vinn han 

la på at ein alltid måtte ha for 

augo å lesa bibelen som den 

absolutte openberring av Guds 

ord til menneskja. Han åtvara 

sterkt imot det han kalla ,.å 

bruke pennekniven for å radere 

vekk de sannheter som forstanden 

ikke kan fatte,,.

Men det var likevel ein ting 

eg var misnøgd med presten i, 

og det var i målsaka. Eg hadde 

lese Norsk Barneblad i mange 

år, og var heilhjarta eller nærast 

fanatisk målmann. Den nynorske 

umsetjinga av bibelen 

var nett utkomen i dei dagar, 

og eg hadde fått ein slik til 

prestegonga. Det var slett ikkje 

alltid eg tykte presten hadde 

den rette r,yrdnaden for denne. 

Eg er vel ikkje sanninga heilt 

tru, dersom eg seier at prestetimane 

gjekk som ein røyk. Å 

nei, dei vart nok ofte lange, og 

mykje av det me høyrde gjekk 

hus forbi, men likevel står lesaretida 

i lios av det verdfulle 

som eg hugsar attende på med 

gleda. 

Siste lesaredagen var me samla 

i kyrkja. Det var om hausten, 

i oktober månad, og blada fall 

frå trea ute på kyrkjegarden. 

Ottesen tok eit slikt blad med 

seg inn og bruka som utgangspunkt 

for samtalen denne dagen. 

Det låg han sterkt på sinne å 

strika under for oss umine kjære 

konfirmanter>, at me ved dåpen 

var greiner som var pota 

inn i det treet som gav liv og 

vokster for tid og æva, og at 

næringa for dette livet og denne 

voksteren var å finna i bibelen 

os salmeskatten vår.

Sjurd Røyrvik: 

fag for meg. Men så greitt og 

grundig tok han det, at eg ikkje 

berre lærde litt, - 

eg fekk faget 

kjært og måtte følgja i hans 

fotefar då eg sjølv vart lærar. 

Det lyste ofte til langt på natt 

{rå kontorvindaugo hjå Ottesen, 

vart det fortalt. Det var stilane 

våre han då stelte med. Meir 

samvitsfull retting og rettleiing 

skal ein leita langt etter. Raudt 

hadde nok runne frå pennen og 

merkt dei mange mistak. Men 

han ofra tid og tanke til lange 

lekser av gode råd etter stilen, 

det var å undrast over. Ottesen 

var ein fin, stø stilist, kunstnar. 

Men så vart og vensamt han i 

stiltimen fekk sagt det som kritikk 

skulle vera. Ingen måtte 

missa modet. - 

Lesetimane var 

feststunder. Eg meiner Ottesen 

var ein meisterleg opplesar. Det 

var Lyder Sagen si oppskrift 

iran la oss på minne: "Lydelig, 

tydelig, prydelig,, - 

og så at 

innhaldet alltid må avgjera tone 

og tempo. - 

Attom all opplæi.)) 

::Ar eg mtnnest . . .' 

I mitt lange liv mØtte eg mange 

menneske, unge og eldre, 

små og store. - Og makelaust 

nok, no minnest eg berre gildt 

folk, som gjorde livet mitt rikare 

og livsvegen lettare. Og ein 

av dei var nettopp han du, kjære 

Bygdejol, bad meg å nemna 

noko om, sokneprest Realf 

Ottesen. I - min fyrste ungdom 

vart me kjende, og kjennskapen 

vart til livsvarig venskap. 

Vinteren 1904-05 var eg 

Framnes-elev, og Ottesen vart 

min ugløymande norsklærar. 

Lett på foten, offisersrak i ryggen, 

milde augo attom sterke 

- 

briller, og med ein varm smil 

gjennom tett heilskjegg, slik 

tykkjest eg sjå han stiga - inn i 

skulestova. Han hadde saktens 

fleire fag enn norsk, men ung 

som eg var (16 år), sit eg att 

einast med minnet om ein perfekt 

pedagog. Og likare lærar 

i norsk har eg aldri hatt. 

Orden, system i alt var særmerkt. 

Grammatikk var ukient

ing merka me gudsmannen 

med kunstnarhåtten. Ja - 

timane 

var gilde og gjevande. 

Så skildest vegane våre i totre 

år. Eg gjekk lærarskulen. 

Ottesen flytte til Jæren 1908, 

sokneprest i Lye, Time og Gjestal 

sokner. Året etter l9A9 

- 

sØkte eg, 20-årig, .,nybakt" - 

- 

lærar, post i Time og fekk 

han, sjølvsagt av di - min kjære 

Ottesen var skulestyreformann. 

I fleire år fekk me så vera saman. 

Skulemannen og venen 

vart til stor hjelp for ung, 

urøynd lærar. Og prestegarden 

på Lye ein lun tilfluktstad. prestefrua, 

Kari, kjend - 

og kjær 

frå Framn€s, lyste opp med 

varm smil og - eit hjarteleg velkomen. 

Ho gjorde den gjestmilde 

heimen til trygg kvilestad 

for mang ein trøytt og mødd, 

også for sin kjære mann. pre, 

sten hadde rike, men stride år 

i kyrkjelyden. Med måtte han 

vera i styr og stell på dei 

mange omkverve. Lang og tung 

var vegen rnellom kyrkjene, 

ofte åleine i karjolen i allslags - 

ver til gudsteneste og dei mange 

mØti. Særleg slitsam var vinteren 

1911-12 då nervefeber-farangen 

for gjennom bygdi og 

tok hundretals liv. Seint og tidleg, 

natt og dag var presten på 

vitjing hjå sjuke og døyande 

i dei mange heimane og provisoriske 

hospital. Til det - 

- 

seinste 

går gjetordet på Jæren om 

den altoppofrande sokneprest 

Ottesen. 

I skulestova - var Ottesen ein 

kjærkomen gjest. Så skjønsam 

og liketil i alt sitt lug. Han 

leita alltid etter eitkvart han 

kunne tala vel offi, både hjå 

elev og lærar. Og tabbar tagde 

han helst bort. 

Til stor sorg for kyrkjelyden 

og meg personleg, for han frå 

oss 1913. Han vart sokneprest 

i Sandnes. Dit ynskte også eg 

ffieg, 

- 

sidan Ottesen og mange 

andre vener var der. - 

Frå 

Kvarven festning, der eg var 

soidat våren 1914, sende eg brev 

til skulestyreformannen, som også 

her var soknepresten, med 

ymse spØrsmål om ledige lærarpostar. 

Veker og månader gjekk, 

men inkje svar. Underleg. Så 

ulikt han. Kva kan vera i vegen? 

- 

Endeleg kom det brev, 

venleg og varmt som vanleg. 

No hadde nervefeberen teke 

han. Dødssjuk til det vonlause 

hadde han lege i vekevis. Men 

underet hende. Han stod det 

over, og etter lang liggjetid var 

han atter komen til krefter så 

han kulne skriva. - 

Men postane 

i Sandnes var tilsette, så 

eg søkte Norheimsund. Lagnaden 

ville eg skulle verta kvemming. 

- 

Og Ottesen kom etter. 

Hausten 1917 kunne prost Christie 

helsa sin gamle kapellan 

telegrafisk: "Gratulerer deg og 

oss.> Heile Kvam var med i 

8

helsingi. Og året etter mØttest 

me i Vikøy prestegard, han 

prest, eg klokkar. Seint - vil eg 

gløyma den varme tonen og 

tårene i inderleg, audmjuk - 

bøn for - 

kyrkjelyd, prest og klokkar 

før me saman gjekk til kyrkje 

pinsedagen 1918. Gudstenesta 

låg høgt frå fyrst til sist. 

Med ein liten stemmegaffel tok 

han diskret rette messetonen, så 

kyrkjesvar og salmesong kom i 

rett hØgd 

- 

sl31 orgel. Tankeklår 

og fin i form og framføring 

var preiki, tonen inderleg, 

hugtakande. - 

Kunstnaren i 

Herrens teneste. 

Mykje er gløymt, men små 

glimt sit att etter rikt hopehav 

enno i mange år. (Ottesen gjekk 

inn til kvila hausten 1945.) 

Trass stor ulikskap han 

lærd kunstnar, eg fattig, ulærd 

lekmann hadde me mykje 

sams i "tanker og toner), som 

han sa. Og han kom meg så 

tidt til hjelp. Ein liten dialog. 

nKom, skal du få se det vel- 

- 

dige verket av Albert Schweitser 

om Bach!" "A. S.? Kven er det?" 

nggl, min kjære Sjurd, du vil 

- vel ikke si at mannen med de 

mange doktorgrader er et ukjent 

navn for deg!" Tablå. I bokhylla 

mi står fleire - 

bøker av og 

om Albert Schweitser. 

Ottesen var ein dugande dirigent. 

Han tok det alvorleg med 

all innøving. Me skulle læra 

Griegs uLandkjenning" til ein 

kyrkjekonsert. Ein bolk i tonestykket 

var særleg vanskeleg: 

kongen henførtes." Oppatt 

"- 

og oppatt Øvde me. Men aldri 

fint nok. Overgjeven seig dirigenten 

ned på ein stol: ,,- ja, 

kongen henførtes, men ikke på 

denne måten.o Og så på'n att. 

Ofte gledde han oss med herleg, 

åndfull pianomusikk. Aldri 

vil eg gløyma det han spela etter 

eit foredrag han heldt på 

Framnes om Finnlands heltemodige 

strid for fridom vinteren 

i939. Det var Sibelius: "Finlandia" 

oB Merikanto: "Gråt ikke 

mor.> Åndsmakti i musikken 

skapte lang stilla og løyste ut 

mang ei tåre. 

Berre eit glimt til. 

Prestefolket sin nyheim, Bergly, 

var gild å vitja. I stova og 

på kontor var alltid varmt, 

i endefram og åndeleg tyding. - 

Ein dag sat presten ved kontorbordet 

med ei lang namnelista, 

hugsar eg. Han las nok 

undring i andletet mitt. "Det er 

min bønneliste. Der står ditt 

navn ogsår, sa han stilt. 

Eg takkar Gud for kjært 

minne. 

År er lidne sidan hugheil hyrding 

fekk heimlov. Men minni 

lever og skaper lengt etter 

det useielese. 

-

R^erikøbruo 

Gilde sambygdingar! 

Det er vel ikkje so mange av 

dykk unge som kjenner meg, 

fordi det er lang tid sidan eg 

flytte frå Kvam. - 

Eg får presentera 

meg fyrst, kanskje. Eg 

er Bergit, Oddmunds-Bergit vart 

eg kalla, og er eldste dotter til 

Jakob N. Vik i Øystese. 

No har eg vore her i Minnesota 

yver 20 år. Ketil, mannen 

min, er jærbu, og det var han 

som fann på at me skulde fara 

til Amerikd, oE eg laut fylgja 

med, sjølvsagt. Me har 3 born: 

Ketil jr. er i Stockholm, han 

arbeider for eit amerikansk firrrra, 

Marit er gift og bur i 

Houston, Texas. Asbjørn, yngstebarnet 

og kona er for tidi i 

Skottland. Dei er sosialarbeidarar 

og arbeider på ein skule der. 

So no sit Ketil og eg åleine 

- att her. 

Me bur i utkanten av Minneapolis. 

Me kjøpte dette huset 

straks etter me kom hit. Me har 

sett kor nabolaget har tjukna 

til med heimar, nye skular har 

måtta til o.s.v. Det var nernleg 

berre 3000 innbyggjarar her 

i Fridley då me kom hit, no i 

siste folketeljinga var det auka 

til 30.000, men her er ingi husnaud 

likevel. - 

Me har havt det ganske godt 

her. Det var no tungvint for 

meg i fyrstningi - 

eg kunde 

ikkje engelsk. Hugsar at far 

vilde at eg skulde læra litt engelsk 

på Framnes, det er so godt 

å kunna skyna andre språk, 

meinte han. Kva skulde eg med 

engelsk, tenkte eg, eg vilde vera 

i Norge heile mitt liv. - 

Han 

var framsynt, men eg var sta, 

No kom eg altso til eit framandt 

land, og kunde ikkje snakka 

med nokon. Her var ingen 

norske her ute som me bur. Eg 

hugsar so godt ein fyremiddag 

2 konor kom gåande yver bakken. 

- 

Dei stemnde rett på vår 

dør. Kor i all verdi skal dette 

gå, tenkte eg. - 

Jau, eg bad dei 

då inn. (Dei kom for å ynskja 

t0

oss velkomne i nabolaget!) So 

hadde me oss ein kaffikopp då, 

sat og såg på kvarandre og smilte 

og nikka. Den eine tykte 

nok ho var - 

svært god ho 

kunde 2 norske ord. Ho - 

spurde: 

oDo you like lutefisk?" 

og - 

"Do 

you like lefsa?o Ja 

det var byrjinga. 

- 

Mannen min hadde - 

vore her i 

landet før, so han kunde godt 

engelsk; men han var ute og 

reiste mykje av veka. Han selde 

landbruksmaskiner. Eldste 

sonen byrja i 3. klasse - 

her. 

Stakkars han, han fekk ikkje 

mykje hjelp av mor si med 

skulearbeidet. 

Nede på krambui gjekk det 

med teikn og fakter. Han Charlie 

lurde meg sikkert godt mange 

gonger, for han var litt av 

ein fant. Men det vart - 

betre, 

det laut gå, for eg tenkte som 

So: "den Som ut er komen 

får ute vera). Folki ikring oss 

var gilde, svært skynsame. Dei 

lo ikkje åt meg som prøvde å 

gjera meg forståeleg med fakter 

og ordboki i hand. Me har 

fått mange gode vener her. 

Me byrja å gå til kyrkje. Her 

var sundagsskule for borni. Berre 

eg fekk tak i kva teksten var 

for dagen so greidde eg meg 

på eit vis. - 

Den fyrste presten 

kunde norsk, og han fletta alitid 

inn nokre norske ord. Eg hugsar 

so godt ein gong han sa at 

der var ord oå norsk som var 

so mykje betre, dei fekk sagt 

so mykje meir, eit av dei ordi 

trar velsignelsen, sa han. Med 

salmesongen gjekk det bra. Der 

var notar i salmeboki. Og so 

syng me i vår kyrkja mange, 

mange salmar som ogso er i 

Landstad salmebok. Eg tenkte 

so ofte at dersom mor hadde 

vore her, so kunde ho berre 

songe på norsk, berre nokre av 

dei næraste hadde ansa det, for 

kyrkja var alltid fullsett. 

Ja, det kom seg med språket, 

og alt vart lettvintare då. Eg 

var kokka på ein av skulane i 

12 år, og måtte omgåst berre 

amerikanarar på arbeidsplassen, 

og det var helst gildt. - 

Tidi flyg. - 

No er me pensjonistar 

alt. No sist sumar hadde 

me ein veldig gild tur heim 

til Norge. Me var heime i heile 

7 veker, og fekk vitja alle systkini 

på båe kantar. Me hadde 

sonen i Sverige sin bil, og køyrde 

yver berg og djupe dalar. 

Var like nord til Namsos og 

vitja Ketil sin bror. Eg har 

alltid tykt det var so leidt at 

eg hadde sett so lite av det fagre 

landet, men no fekk eg rettel"g 

sjå meg om i Norge, og 

gildt var det. De som er unge 

i dag har so mykje meir høve 

til å ferdast enn me hadde i vår 

ungdom. Det var ikkje pengar 

eller tid til slikt. - 

Alt gjekk 

so mykje seinare og, det gjorde 

os sitt. 

II

Eg må segja at de har det 

fint og godt i Norge no. Eg var 

forskrekka kor mange forandringar 

der hadde vorte på 11 år! 

No vil eg vona at de held fram 

med å stella godt med alt og 

alle. - 

Lukke til! 

Me har det bra her og - 

det 

er sikkert. Her i Minnesota har 

me skog og vatn i massevis. Dei 

kallar Minnesota staten med 

10.000 innsjøar. Minnesota og 

Wisconsin er rekna for å vera 

turiststatane um sumaren. Um 

vinteren reiser folk som har tid 

og pengar til syden - 

der er 

det ikkje vinter med snø og kulde, 

slik som her. 

Her er mykje norske folk her 

i Minnesota. Her i Minneapolis 

er her norsk kyrkja, me dreg 

dit ned stundom. Um sumaren 

har dei norske stevne i Minnehaha 

Park ein sundag. Då er 

der hundrevis av slitne, norske 

menn og kvinnor som mØtest. 

Norsk mat er svaert populær. 

Dei et meir lutefisk og potetkaker 

her en dei gjer i heile 

Norges land. Norske småkakor 

slikt som fattigmann, krumkakor 

og berlinerkransar er svært 

på moten og mykje umsnak- 

- 

ka 

- 

det er stas når dei får dei. 

Dette vart no berre litt kvardagsdrøs. 

- 

Lat oss halda politikken 

burte. Eg må verkeleg 

segja at eg kjenner meg aldri 

langt heimanfrå. Brevi går i 

millom på 2-3 dagar berre. 

I jonsokhelgi var me alle 13 

systkini innbedne til slektstevne 

i barneheimen i Vik. Mange 

andre enn oss, kom langveges 

ifrå med ektemake og born. Me 

hadde 2-3 ugløymande dagar 

i saman. Vertsfolki er all æra 

og takk verd. 

No ventar me på vitjing frå 

Norge. - 

Kom de som kan, 

hjarteleg velkomne skal de vera. 

Her er husrom og hjarterorn. 

So med dette ynskjer me 

dykk 

- 

alle ei signa jol og eit godt 

nyttår! 

Må Gud velsigna dykk alle! 

Hjartans helsing frå 

Bergit og Ketil Osland. 

l2

Erling Kyrkjeeide: 

IVAR AASEN I 

Ut på kveldsida den 19. juni 

lB44 la ein båt til lands i støa 

ved Røyrvik-nausta i Strandebarm. 

Ein heller liten, tunn og 

tuslut kar steig på land. Han 

var nok ingen rein ungdom lenger, 

men såg gjerne litt eldre ut 

enn dei 31 åra han hadde lagt 

attom seg, skulle tilseia. 

Seint og omtenksamt rusla 

han frå fjøra opp og utetter 

mot Røyrvik-gardane, som låg i 

hallet og tok mot siste glansen 

av ein døyande dag. Han tok 

inn hjå bonde og underoffiser, 

seinare ordførar og lensmann 

Torbjørn Andersson Rørvig, der 

han fekk gjestfritt opphald så 

lenge han hadde høve til 

stogga. 

Han fann seg vel heime i denne 

huslyden, som han lærde å 

kjenna som

lekto la han sommaren 1,84I 

fram for m.a. biskoo Jacob Neuman 

i Bergen. 

Hendinga førte til at Ivar 

Aasen eit års tid seinare vart 

oppmoda av Det kongelige norske 

Videnskabers Selskab i 

Trondheim om å halda fram 

med og utvida sine oUndersøgelser 

i Almuesproget". Med eit 

arbeidsstipendium på 150 spd. 

årleg la han ut på ei av dei 

stØrste granskarferdene som vel 

nokon gong er gjorde innan 

gamle Noregs landegrenser. 

I fem år-frå l842til1947 - 

Flakka så Aasen frå stad til stad 

over store luter av landet så 

langt nord som til Rana i Helgeland. 

Kvar han ferdast, brukte 

han augo og Øyro vel, og han 

visste å ta vare på alt han meinte 

kunne koma til nytte i arbeidet 

hans seinare. 

Frå 1830 då han var berre 

- 

1,7 år til straks - 

før han døyd- 

Ce i 1896, skreiv han det han 

sjølv kalla "Optegnelser for 

Aaret til Erindring" korte 

notat om smått og stort, likt og 

ulikt, eit slag dagbok. Gfennom 

desse notata kan vi følsia han 

nokså nøye frå tid til tid gjennom 

66 år, heime på SunnmØre, 

på ferdene kring i landet og 

etter at han i 1847 fekk fast bustad 

i hovudstaden. 

Ein del av desse notata nytta 

Aasen til grunnlag for meir utførlege 

reiseskildringar, som t.d. 

t4 

oErindring af mine Reisero, og 

brev og meldingar m.a. til Vitskapsselskapet 

i Trondheim. 

Det var i september L842 Aasen 

la ut på den lange samlar- og 

granskingsferda si. Frå Sunnmøre 

bar det gjennom Nordfjord, 

Sunnfjord og Sogn. I 

Nordhordland heldt han seg i 

fleire månader før han reiste 

vidare til Voss og Hardanger. 

I Ullensvang stogga han nærpå 

to månader, før han drog vidare 

til neste opphaldsstad, Røyrvik 

i Strandebarm. 

Her kan Aasen sjølv koma til 

orde med notata frå dagboka si: 

uJuni 11. bestemt at reise til 

Strandebarm, men opsat Reisen 

for Veirets Skyld. 

19. reiste ieg endelig fra Ullenssvang 

til Strandebarm (4 M). 

Erindringer: Utne, Mjølven, 

Kiæmperøiser, Hellebrudene ved 

Jondal. Logis paa Gaarden Rørvig. 

20. talt med Lensmand Tvedt 

os *23. læst endeel Aviser. 

Til Brvlluo hos min Verts 

AlaDoe. 

24. til Kirken i Strandebarm, 

hvor Landmark gjorde Bmdevielse. 

I Bryllupet var jeg til 

Morsenen den 26. Erindrineer: 

Skud og Tromme, Konsens 

Skaal, Opraab af Ombudsfolket, 

Akkorden om Brudesængen, Tildrikkingen 

m. M. Torbiørn Lille- 

Linge. 

26. reiste fra Rørvig til Gjermundshavn 

(2 M) os derfra til 

Helvigen (1% M.) Meget smukt 

Veir." 

Som vi ser er dette helst berre 

enkle stikkord, ei "bein-

grind>, som ikkje seier oss 

svært mykje. Ivar Aasen skjøna 

nok snart at denne forma 

for "Optegnelser" ikkje var tilfredsstillande 

i lengda. Han 

merka uat Hukommelsen ved de 

mange Forandringer af Opholdssted 

og Omgivelser bliver overlæsset 

og tildeels forvirret,, slik 

at han sette seg føre å (optegne 

cn Deel af disse Erindringer", 

d. v. s. skriva meir utførlege 

skildringar av reisene og opplevineane 

sine. 

24. september 1844 noterer 

han i "dagboka": "Begyndt at 

skrive: oErindringer af mine 

Reiserr. I kapittelet "Reisen til 

Søndhordlehn" fortel han så om 

turen til og opphaldet i Strandebarm. 

Frå Ullensvang ber det sjØvegen 

til Strandebarm, ei strekkje 

som han rundt reknar fire 

rrril. Han skildrar Hardangerfjorden 

som lagar store bogar 

mellom nesa som stikk fram 

"saaledes at der er omtrent en 

Miil fra det ene af disse Næs 

til det andetn. Om inntrykket 

sitt av naturen i Hardanger 

skriv han ein annan stad (brev 

til N{aurits R. Aarflot 4.7.1844): 

"Hardanger er langt fra ikke så 

vakkert som Voss, man ser for 

det meste kun bratte stenige 

Strande med adspredte Gaarde, 

mange Steenskreder og store 

Fossefald.n Venleiken i det ville 

fjordlandskapet har han ikkje 

auga for. Men folket kan han 

ikkje rosa sterkt nok: (- 

baade Sædeligheden og - 

Oplysningen 

staar på et høit Trin i 

dette Distrikt", og han ser på 

folket i bygdene her nsom den 

ædleste Forgrening af Folket i 

Bergens Stiftr. 

På vegen ut fjorden legg han 

særleg merke til "en brat løbende 

Elv på nordre Side, kaldet 

Mjølven, meget anseelig i 

lang Frastand.o Det er nok 

Bjølvo (i Ålvik) han her har 

hatt for auga og det kan nok 

r;era at det fossefallet 

- let seg 

merka på så ymse måtar ein 

junidag, lenge før vatnet vart 

tvinga inn i røyrgata til teneste 

for storindustrien. 

vart buande hos Torbjørn Rørvig. 

Alt dagen etter han kom 

dit, leita han opp lensmann Olav 

Knutson Tvedt som budde i 

nærleiken. Han var ein kunnskapsrik 

og velrøynd mann som 

sikkert hadde mangt å fortelja, 

som Aasen hadde interesse av. 

På grannegarden dreiv Ludvig 

Rørvig nett i desse dagane 

på å stella til bryllaup for son 

sin, Torbjørn, og Kristi Torkelsdotter 

Tørvig. Rimeleg nok vart 

då og Aasen beden som gjest i 

laget. Her opplevde han eit ekte 

strandebarmsk storbryllaup slik 

det arta seg både då og i lang 

tid seinare. Ymse ved bryllaupsskikkane 

her hadde nok Aasen 

høyrt snakk om, men aldri oppievt 

før. 

Jonsok-aftan samlast gjestene 

i bryllaupsgarden. Men lat no 

Aasen sjølv få korna til orde: 

"Der 

affyres Skud og slaaes paa 

Tromme ved de enkelte Gjæsters 

Ankomst; naar Selskabet 

sættes tilbords, opregner Kjøge. 

mesteren med en vis morsom 

Høitidelighed de forskjellige 

Ombudsfolk, som ere valgte til 

at forestaae Gildet, en Skik som 

ogsaa bruges i Nordhordlehn, 

dog med den Forskjel, at Kjøgemesteren 

selv bliver først valgt 

ved denne Leilighed." 

Dagen etter, jonsokdagen, bar 

det så til Strandebarm kyrkje 

med laget, og Aasen slo sjølvsagt 

fØlgje. Det var vel litt av 

ei oppleving for han å sjå alle 

båtane som stemnde ut langs 

landet og over Strandebarmsbukta 

til Bergsfjøra. I kyrkja, 

lita og grå, forretta soknepresten, 

bygdepolitikaren og skulemannen 

Niels Landmark. Så 

gjekk ferda heim att til bryllaupsgarden. 

Hjemkomsten fra Kir- 

"Ved 

ken drikker man Kongens Skaal, 

idet fire eller sex Personer forene 

sig om at drikke paa en Gang, 

hvorpå den ene synger et passende 

Vers, og derpaa Alle drikke, 

medens Tamburen slaar en 

tordnende Allarm. Blandt Andet 

som foretages for at skaffe 

Selskabet Moro, er at to eller 

tre Ungkarle tage Brudesengen 

i Beslag paa den Tid da Brude. 

parret vil gaae til Hvile, hvorpaa 

de da maa udløses med Brændeviin 

eller andre drikkendes Varer 

førend de overlade den til 

dens rette Besiddere.o 

Y+ RII fT Fl FIlER 

11 ) R E I F 0 t l*:fur,i,rfud i'i:il 

t6

Bryllaupet varte sine samfulle 

tre dagar, og Aasen nfandt meget 

Behag i den særdeles Frihed 

og Utvungenhed som herskede 

i Laget, da ingen besværlige 

Ceremonier forekom, men man 

var ligesaa ugeneret som om 

man havde spist og drukket 

aleneo. 

Dette bryllaupet gav Ivar Aasen 

høve til å læra å kjenna mange 

menneske i grenda. Reint allment 

gjev han dei dette vitnemålet. 

"Her synes at være særdeles 

brave og skikkelige Folk., 

Ein annan stad seier han: oOplyste 

og kundskabsrige Mænd 

treffes imidlertid meget ofte i 

ciisse Egne, især synes der at 

være mange, som have gjort 

sig bekjendte med Fædrelandets 

Historie.> 

Det er vel til døme på dette 

han så fortel om ei runeinnskrift 

han fekk sjå på ein stein 

i muren under stova til Ludvig 

Rørvig. Om denne hendinga har 

"Strandebarm og Varaldsøy i 

gamal og ny tid" jg11s å fortelja: 

"Ivar Aasen kom te Strandebarm 

på målgransking i 1843. 

På ein løemur fant han då ei 

runeinnskrift å vatt so intressert 

at han bjynte å tegna 'na 

åv. Då lo folk åt han, å sa at 

da va 'kje umakjen vert. Da va 

ein gut så hadde hogge in nabne 

åt ei gjenta han va so forgapt 

i fø nokre år sia." Hendinga syner 

oss at runeskrift var ikkie 

Gamlestova i Røyrvik, der Ivar Aasen 

jonsok 1844 var bryllaupsgjest. På 

ein stor stein i muren til høgre for 

døra er oruneinnskriftao. 

heilt ukjend mellom folk for eit 

par hundre år sidan. 

Runeteikna er å finna den dag 

i dag på ein stor stein i muren 

under gamlestova til Trygve 

Røyrvik. Dei er nokså ufullkomne, 

og namnet er "MARTA 

HANSDOTER STORELINGA". 

Men over runene er rita inn 

med vanlege stein-bokstavar: 

"IVER STENSEN RØRVIG AN- 

NO 1793. Kva tid runene er hogne 

inn, er ikkje godt å seia, men 

i 1793 hadde nok Marta og Ivar 

levt som ektefolk i ll år, og var 

eigarar av dette bruket. 

Sjølv har Ivar Aasen dette å 

fortelja om hendinga: .Jeg (. . .) 

var færdig til at tegne den (dvs. 

runeinnskrifta) op paa et Papir, 

da jeg i det samme blev underrettet 

om at det kun var Navnet 

paa en Pige, som en Mandsperson 

der pa Gaarden for nogle 

Aar siden havde vist det Galanterie 

at sætte hendes Navn 

med Runer." 

t7

Ein mann i bryllaupslaget 

nemner han særskilt, Torbjørn 

Linge,

Mellom andre gjev han att ei 

av desse segnene i nokre merknader 

til andre utgåva av oNorske 

Folke-Sagn, av folkeminnesamlaren, 

sokneprest Andreas 

Faye (1845). Denne segna har 

Ivar Aasen høyrt i Strandebarm. 

Han fortel: 

"Om Risen i Jonshornet har 

jeg hørt en anden Fortelling. 

Han var forlovet med en Gjøgr, 

som boede i Strandebaffn, men 

denne opdagede, at han havde 

ogsaa en anden Kjæreste som 

han af og til besøgte. I sin Harme 

herover fik hun det Indfald 

at tage et stort Stykke Land og 

lægge det midt i Veien for ham 

for at standse ham naar han 

vilde reise bort. Hun tog da et 

stort Toug og slog det omkring 

et Land, som laae i Kvindherred, 

for at trække det ind i Fjorden; 

rnen uheldigviis gik Touget i 

Stykker, saa at Gjøgren faldt 

bagover med en saadan Tyngde 

at der vises en stor Huulning i 

Klippen på det Sted hvor hun 

faldt. Landstykket blev liggende 

midt i Fjorden, det er den 

Øe, som kaldes Varaldsøen. Stedet 

hvor Gjøgren faldt, er imellem 

Gaardene Rørvig og Linge i 

Strandebarm.o 

Denne segna er framleies velkjend 

mellom folk i Strandebarm, 

og den store

Halldor O. Ooedal: 

Ein gamal sogeforteljar 

Eg er ein skattegravar. Gullet 

er folkeminne, og ngullfjellet" 

mitt er Hardanger. Denne landslirten 

hev hatt slike folk før. 

Hausten 1882 uppmoda Th. S. 

Haukenæs i lokalavisone folk i 

Hardanger til å skriva upp alle 

eventyr og segner osb. og senda 

inn til honom. Han fekk fanget 

fullt, og alle bøkene hans 

om folkeminne frh Hardanger 

byggjer på desse uppskriftene. 

Målet vart norsk-dansk. 

Eg kunne ikkje gå denne vegen 

- 

stilen hadde vorte for 

dåmlaus. Språk og innhald høyrer 

i hop i folkeminne (som 

tonni og hausen". Det er sogemannen 

som bør forma forteljingi, 

so langt det låt seg gjera. 

Difor måtte sogemannen tala til 

meg. Eg laut høyra rytmen i 

målet hans, ordi og ordlagi og 

setningane hans. Difor denne 

personlege, munnlege kontakt. 

Men denne arbeidsmåten krev 

tid, mykje tid - 

og tolmod. I 

over ein mannsalder hev eg 

høyrt ngamalto av mange mun- 

nar hundretals personar i alle 

hardingbygder - mellom Varaldsøy 

og Røldal. 

- Folkeminne, folklore, "folket 

si læreo, folketradisjon, folkekultur 

kjært barn hev mange 

namn. - 

Men dette "kjære barneto 

hev ikkje jamt hatt so gode 

dagar her i landet. Dei siste 

hundreåri hev folkekulturen hatt 

ein overmektug tevlar i den 

framande bykulturen. På 1900- 

talet skreiv ein av Noregs fremste 

litteraturkjennarar (Carl 

Nærup) i ei melding av Arne 

Garborgs bok "Bondestudentarn 

m. a.: "Vidste 

vi det ikke før, 

så ved vi det efter at have læst 

denne Roman, at der findes to 

Folk her i Landet. Den ene er 

den Fjerdedel, som bor i Byene 

og er Embedsmænd, Grosserere 

etc. En indflyttet Race med store 

plattyske Navne og dette egne 

fine Væsen, en Herrekaste, 

som sidder inde 

- 

med Kulturen 

og den økonomiske magt. De 

øvrige tre Fjerdedele er Bønderre 

, Slavekasten, Landets ægte 

20

naturbårne Folk, som taler sit 

uforfalskede gamle MåI, -." 

Dette skeive tilstandet hev retta 

seg noko upp sidan dette vart 

skrive. Men endå stend det mykje 

att før den heimlege folkekulturen 

hev nått upp til den 

same heider som den meir framandvorne 

bykulturen. Jørgen 

Bukdahls ord om "Det skjulte 

Norgeo eller oDet skjulte Hjerte, 

høver endå om denne kulturen. 

So sette då eg meg fyre 

etter fatig evne å vera med å 

dra han ut or berget og fram 

i ljos og dag her i Hardanger. 

Eg hev vanka mykje i Kvam, 

og hev hatt mange gode vener 

der. Der er ein traust, gamal 

kultur der ute, med ein rikdom 

av verdfulle tradisjonar. Eg er 

glad for di eg fekk vera med og 

berga noko av dette. 

No vil eg fortelja litevetta 

om - ein av desse venene mine, 

Ivar Fykse. Han var mellom dei 

aller fyrste i bygdi som eg fann 

fram til. Det vart mange mØte 

mellom oss, og ein sundag i 

august i 1930-åri giste eg honom 

att. Han budde då i Porsmyr, 

han og kona (Gyrid). Bustaden 

deira var ei god gamal røykstove. 

Ho Gyrid sat nett då i 

kleven og vaska upp etter middagen. 

Eg gjekk inn og helsa 

på henne. Ho vart fegi, og sa 

at eg måtte gå inn i stova, han 

ivar var inne. "Han fer no til 

og eldest", sa ho. 

So går eg inn. Han Ivar sit 

og blar i nokre gamle papir, og 

eg vert ståande i døri. Til høgre, 

frammed vindaugo, står det 

eit langt bord, han hev vore 

skreddar. Ein symaskin står 

attmed der. Med langveggen 

til vinstre ei brei seng av det 

gamle slaget. Der søv han Ivar 

og ho Gyrid. På veggen over 

sengi heng ei papp-plate, og der 

står det med gylte bokstavar: 

oDu har været min hjelp, under 

dine vingers skygge jubler jeg." 

Han Ivar er ikkje nokon storvaksen 

mann, men godt ihopkomen. 

Mellom herdane kuvar 

ryggen litevetta ut - 

han hev 

godt rom for lunge og hjarta. 

Hovudet er heller lite, men velskapt, 

og det grå håret ligg endå 

tett ikring skalle og vangar. 

Andletet er noko svalt. men hudi 

er over lag fin etter alderen. 

Det er likt til at han er bygd 

upp av eit traust vyrke. 

Og godt var han for seg. Pre. 

sten sa at han hadde evnor til 

kva yrke det so skulle vera, om 

han hadde gjenge skulevegen. 

Det skein igjenom hjå han Ivar 

sjølv at han hadde fyresetnader 

til eitkvart høgare enn å sitja 

på eit bord med ei nål, endå 

skreddaryrket på si vis var heiderleg 

nok. "Eg hadde hug til 

å gå på ein skule då eg var konfirmert", 

sa han, oog eg bad folket 

mitt om frakt til Bergen. 

Men dei svara at skular var ik- 

2l

Gyrid og Ivar Fykse. 

kje for småfolk. Skulane var 

for dei store, dei. Ja, so var 

synet på bygdene i 1860-åri." So 

drog han inn til Granvin åt Lars 

Røynstrond og sette seg i skreddarlære. 

Ivar fortalde ei liti soge frå 

desse Iæreåri sine i Granvin: 

Sumaren 1870 råka han ein 

bymann i vegen der inne. Bymannen 

helsa, og sa han hadde 

frett at det skulle bu ein kar 

på Røynstrond som skulle vera 

so glup til å fortelja eventyr. 

, sa karen og 

rette seg upp. oHerr Haukenæs 

har fortalt meg at De sitter inne 

med en hel del.o "Ja. vil 

mannen tekkjast, so er sakte sogone 

sparlauseo, sa Lars. So 

bar det til med eventyr, og han 

Lars krota dei til på bymål so 

godt han kunne. nDu skal ikke 

stase talen din til. Du skal fortelle 

til meg som når du forteller 

til almuen,, sa Asbjørnsen, og 

so sa han sjølv fram eit par 

stubbar på bygdemål. Jau, då 

fann Lars att den rette heimlege 

tonen, og no gjekk det fint. Om 

kvelden var Lars og Ivar gjester 

hjå Asbjørnsen på hotellet. 

Lars hadde fela si med seg, og 

no skifte det med sogor og spel. 

Han Ivar tenkte snøgt og håtta 

godt. Før eg hadde kome til 

endes med eit spursmåI, kunne 

han ta det på sparket, og var 

inne i ei soge med ein gong. 

Han fortalde omstendeleg, breitt 

og roleg, lognt og koseleg. Andletet 

fekk dæme. Det var lett 

å skjøna at han lika å fortelja. 

Eg laut koma i hug ei onnor 

soge frå ungdomsåri, ei fjellferd. 

22

Det var gamal vis i bygdi at 

den tiande helgi i tri-einingi 

skulle gutane til støls og gista 

budeione. Dei kalla endå denne 

sundagen for gistnarhelg. Dei 

drog gjerne i veg ein laurdagskveld 

og tok på heimveg om 

måndagsmorgonen. Dei laut då 

helst vera so tidleg uppe at dei 

kom heim att til arbeidstid. 

Ivar var musikalsk, og hadde 

med seg eit dragspel. So råka 

dei ein bjørn. Felagane sette på 

lbpe heim åt seli. Men han Ivar, 

han gjekk skrattande og spelande 

beint imot bjørnen, han. 

Ja, det var mangt og mykje 

- å koma i hug med eg stod 

der i døri. Men no hev han Ivar 

funne det papiret han leita etter, 

og so reiser han seg og gjeng 

bort åt det gamle skreddarbordet 

og legg det ifrå seg 

det - og i 

same snur han seg halweges 

imot meg, og so stig eg fram 

og helsar. Han glytter snøgt på 

meg, men kjenner meg ikkje att. 

Han gissar både på den eine og 

den andre, nei, at alderen skulle 

ha fare so ille med han! Mæ- 

Iet hans hev vorte noko turrare, 

og talen meir utydeleg. Lydane 

s og sk kjem mest bort. Ho 

Gyrid er no komi inn, ho er 

yngre, ho. Ho legg hendene på 

ein stolrygg og ler, og spør om 

han ikkje kannast med ein lærar 

frå Sørfjorden? Då spør han 

brått om det er Halldor Opedal, 

og no vil han helsa skikkeleg 

på meg. Dermed skubbar han 

bort ein stol som stend i vegen 

for han, og rister handi mi. 

Den grå katten er ikkje vane 

med slikt ståk og spring bort 

i ei krå. nNei, at eg skulle få 

sjå deg att>, seier han glad. 

Attmed veggen fær eg auga 

på eit par bilete av Porsmyr, 

og no må eg fortelja at Ivar 

kunne måla, og han idna ymist 

med måling stunder og stunder. 

Han fortel at bileti skal sendast 

til eit par syster i Drammen. 

Med same lyt eg nemna at han 

måla eit bilete åt meg bg. Det 

var kyrkja i Ullensvang og noko 

av Sørfjorden, med Folgefonni 

og Børvehovden i bakgrunnen. 

Nokre år før hadde eg fenge 

dette brevet frå han Ivar: ..Eg 

kjem ofte han Halldor i hug, 

kor mange gilde stunder me 

hadde i saman i sumar, - 

og 

no at du ville koma meg i hug 

og senda bilete og bok åt meg. 

Når eg ser på bile,tet ditt, er det 

nett som eg skulle hatt han 

Halldor her på stolen sitjande. 

(Han og Gyrid bad om dette biletet.) 

Og den gilde boki du 

sende meg, var svært interessant. 

Ja, den mannen hev prøvt 

litt av kvart. Men han var om 

lag som oskefisen i eventyret: 

han kom vel itrå det. (Ei bok 

om sjømannen Torleiv Opedal.) 

Eg vil no seia deg hjarteleg 

takk for alt saman. Og dersom 

me lever, kan me endå få helsa 

på kvarandre.o 

23

ARNE SKEIE: 

TLOGRAUIVEAI 

under Pjtttafiell 

t' 

:i ).iri 

$ 

t, 

i 

K'or har det seg at opp tit fjelts du drog, 

opp frd den lune lid og skog, 

kvi feste du rot her pd snaue steinen 

ovanlor hardløre biørka og einen? 

Var du f redlaus vorlen i lika-lag, 

dreiv dei deg bort med svolk og slag? 

Eller var du eit viljelausfilitc 'fjont 

som dala på slump ogfa4it ditt rom, 

ia rei.d du på ryggen .åt,v\!den 

opp i mot egga og linden? 

Var det ei trast som bar med seg bær 

og gløymde eitt etter på steinen her? 

Eller slepte ho berre 't'rå seg ein lort 

og dermed var plantingsarbeidet gjort? 

Var det Fagraseteggi i kveldsolsbrand 

som lØyste din lengt mot eit lramtidsland 

lyft opp over dalbunden lagnad, 

cit rike av 'fred og -t'agnad? 

Sei, har dtL kjent limmelsk dragnad? 

Ein llograun det er du no sant og visst, 

men rØtte deg trygt nok og traust til sist. 

Du starta di livsferd på von og våge 

anten du meir har krope ell' floge, 

ei lerd stikk i strid nted all sunn'fornuft, - 

ho t'ørde til livsrom og veksetuft. 

Var du einast Fatas Pamfilius 

der tallause livsvottcr seig i grus? 

Og steincn din er nol< eit gygrekast 

så langt at av støyten ved stoggen han - brast 

og står med ei sprikjande sprukka. 

For deg vart han Sarepta-lcrukka. 

Den sprunga er siølvaste løyndomen din, 

lor giennom den rota di vegen linn 

ned i den magre, men fiellfriske grunnen, 

ned til din lrelsande Urdar-brunnen! 

Han står sorn ein stabbe i bakken, 

og dtt er hans ljørdusk i gakken! 

Dett er lik ei risestor urtefutta 

sont har atle vintrar oq vå1'er spolla, 

eit kraItig synfuol på livstVt og mol 

der elles ein ser berre gras og grjot. 

Ja, slik kan ein stå på ei grunnfesta rot, - 

nten tnaken din finst 'kie på gangande fot! - 

Du er ein kong Sverre på Vossafiell, 

ein Dreyer pd stubben når riflene smell, 

du er ein ny, og ein norsk, Wilhelm Tell! 

Men attgløyme stdr du på einsleg vakt. 

Vart nokon gong her eit hyllingsord sagt? 

Dine sjansar til gietord er mindre enn små: 

Her held du ei preik'for dei utvalde få. 

Vart difor dtt sett pd så avdølt ein stad 

at den v e glaus e vandrar skal finna seg glad? 

Her stod du i mang ein isande gufs, 

cin bortkomen, einsleg og frysande ttLls 

medan stormvargar ylte og snerrcL 

og lovde deg vondt og l)erre. 

Men etter kom soldagar, stilla og logn. 

Då rddde det borg'fred og lydande togn 

i fiellheintens mektige kyrlcje. 

Då lagra du glede og styrke. 

Då var dtt ein konge på truna, 

med blom eller bær i di kruna. - 

Sd her kan ein snakka om snunad. 

Var det ei meining bak dette ditt liv, 

ein tanke sonl enno i rømda. sviv? 

Skulle du gleda den siglande Ørn, 

cller relcna du med at ein labbande biørn 

slculle konta og opp til deg glira? 

Eller ante du vel at ein vandrar sonl eg 

slctLlle koma og lesta sitt auga på deg 

og stogga og gapande stira? - 

Å lesa din tanlce det er iklcje lett, 

rmen tenlcte du såleis, då tenkte du rett! 

For Ørna har granska deg nTang ein gong 

og såg kvar ein't'ugl som sat her og song. 

I tmgdomen din 'for ein b jørn"" ) her og tassa, 

gro.Jt han seg med sauekiøt gassa! 

- I{anskie du scig kor han lcrasa ein rygg 

med' du sjølv oppd steimen stod tolleg trygg? 

Men mang ei smdbjørk vart vriden til vidje 

der bamsen pla stogga ei stund eller liggje. 

Og eg måtte jamen på farten sakka - 

og leggja hovudet att og på skakka: 

Med undring og age i saman blanda, 

n'Lest so?ll i andakt ei stund laut eg standa: 

Kor kunne du verta så fin og stor, 

s ti høgt til f iells i s å lite iord? 

Spursmtila lcom i rekkje og rad 

og samla seg sistpå i dette kvad. 

't) Bjørnen som heldt 

føresumaren 1925. 

til i Klyve- og Skårofjellet

Frank Frode: 

Minne frå anleggstidi i Åtvit tgt.2-14 

Det var kome noko framant 

over bygdi. Folk med ymse 

måleapparat tok ut på turar 

til fjells. Ein bygdemann Johs. 

Bjørke fylgde dei. - 

Det gjekk 

rykte om at det skulle byggjast 

fabrikk og at Ålvik ville 

verta ein industristad. Me som 

hadde levt her på dei gode, 

romslege og fredelege gardsbruki, 

kunne lite tenkja oss desse 

omgjord til tettbyggjing. Men 

so sa dei som skulle ha vet 

på det. 

Dei tok alt til å ta inn arbeidsfolk 

både frå bygdene nære 

ved og framande som kom langvegs 

frå. Det var veg-, bryggje- og 

bygningsarbeid som stod fyrst 

på lista. Ved Kaoskjer vart det 

bygt kjær av tØmmer. Desse 

vart senka der bryggja skulle 

vera og eg hugsar eg var med 

på arbeidet med å fylla kjæri 

med stein. Me hadde skinnegang 

frå steinbrotet og fram til 

kjæri. På ein diger hjulbjørn 

trilla me so steinen fram. Arbeidet 

var på akkord og då me 

tok store steinar fylte dei snart 

i kjæri, men me såg at dette 

ikkje gjekk, me ville verta 

for tidleg ferdige, so timebetalingi 

ville verta for høg jamvel 

om me sette vanleg arbeidstid 

og dertil rimeleg overtid for 

dagen. Då fann me på å køyra 

småstein i fyllingi og det tok 

lengre tid. Akkorden fekk me 

utbetalt' 

rr 

Oppe i lidi der røyrgata ein 

gong skulle koma, var me ein 

gjeng som sprengde ut og bygde 

grunnmurar til barakkene 

som skulle koma. Borstål og 

larvende elles, som me trong 

om, vart kvesst på staden, meddi 

me hadde feltsmier som var 

borne opp frå sjøen. Diverre 

skulle det henda ei ulukke i ei 

av smiene. Ein arbeidar hadde 

vore slurven og lagt frå seg nokre 

dynamitgubbar i ei blikkbyt 

te som stod utanfor smia i stadenfor 

å leggja han på den påbodne 

staden. Om natti snødde 

26

lt"' 

Togbanestasjonen nede var fylt av sementtønner som skulle til topps. 

John Lilletveit avmerkt x. 

det tungt so bytta var full av 

snø om morgonen. Ein av dei 

som arbeidde i smia tok om 

morgonen bytta i god tru og 

pakka meire snø i ho og sette 

ho i den oppfyrde essen. Det 

gjekk ei stund, men så small det 

og arbeidaren _vart 

drepen. 

Det var strekt provisorisk 

togbane frå Kaoskjer til stasjonen 

på toppen av fjellet. Ein 

oljedriven motor stod for dragkrafti. 

Ein sundag skulle me 

ha ei glideplate til topps og me 

var tekne ut nokre vakter som 

skulle sjå til kvar på sin stasjon 

at glideplata fekk koma 

igjennom bukkane. Opet var 

mindre enn plata, so ein laut 

vera der og snu plata so mykje 

at ho gjekk diagonalt gjenom 

bukkopningi. Eg hadde nest 

siste stasjon, nærast toppen. 

Med eg venta gjekk eg inn til 

nokre arbeidskarar i brakka 

som stod der. Tidi gjekk og 

ingi togbane kom igang. Praten 

gjekk livleg og karane var 

i godlaget. Då, litt over 

middag, ropa ein: Der f6r ho. 

Utan me hadde høyrt noko var 

motoren komen i gang og ved 

eit under hadde skiva lagt seg 

so mykje på skrå at ho smatt 

igjenom. Eg var ute i ein fart 

og signaliserte til toppen og alt 

gjekk vel. Det hadde vore ein 

makeleg dag, men då det var 

sundag med prosenttillegg var 

eg vorten femti kroner rikare. 

27

Bukkane var reist for den ordinære 

togbana og med stor 

mannehjelp vart berekabelen dre. 

gen til fjells. No låg den slakk 

i kabel-skoene, og dagen var 

komen for strekking. Ein mann 

frå leverandøren i Oslo og eg 

stod for dette arbeidet. Me var 

oppe i lidi og såg om me fann 

feil før strekkingi tok til. Då 

fann me at det stod att ei dragklypa 

på kabelen. Denne var 

alt strekt so mykje at den var 

høgt oppe, men me laut ha ho 

burt elles ville vaggen verta 

kasta av. Nokre meter nedanfor 

klypa stod ei høg bjørk. Me 

fann ut at kom me til topps i 

bjørki og derfrå fekk slengt eit 

tog over kabelen og strekte toget 

godt, kunne ein av oss klatre 

opp og entra kabelen nokre meter 

og få skrudd dragklypa laus. 

Oslomannen entra opp, men 

- til all ulukke høvde ikkje fastnykelen. 

Eg laut springa alt eg 

vann ned til stasjonen og få 

med meg ein skrunykel. Oppkomen 

stod eg framfor det - 

verste 

arbeidet: å få kasta nykelen 

opp til han som sat på kabelen. 

Eg prøvde to gonger men 

traff ikkje. Osloguten vart sinna 

og sa: Sikt på hovudet mitt 

so kanskje det går. Eg so gjorde 

og no fekk han gripa nykelen, 

men flengde seg opp i neven. 

Han skrudde dragklypa av 

og entra ned. Me kunne setja 

igang med strekkingi - att. 

Draglina var strekt inn med 

patenttaljar, og no var det berre 

att e festa endane saman 

med ein tjugemeter langsspleis. 

Det var påskedag me måtte gjera 

dette. Nekta me, fekk me 

berre gå og ikkje koma att. 

Me stod på stillas, men laut 

likevel strekkja oss mykje for 

å få lagt spleisen. Det var 

hardt arbeid men med ungdoms 

krefter gjekk det. Alt var no 

ferdig til prøvekøyring og det 

gjekk bra. I eine enden av glideplata 

var feste for lina som 

gjekk til reguleringsloddet. På 

ein eller annan måte var dette 

kome nokre millimeter skeivt i 

siloen, so det ikkje var heilt fritt. 

Ei tid etter stod me nokre karar 

under togbanestasjonen då 

hende det noko alvorleg. Ein 

ung ingeniør som stod saman 

med oss pirka med eit minebor 

millom loddet og siloveggen, og 

før me visste ordet av, vart det 

eit rabalder i togbana, som om 

ho skulle ha slite seg laus. Kabelen 

hang slakkare enn vanleg, 

og det varde ikkje lenge før me 

vart varsla frå toppen om at 

alle kabelstokkane var brotne 

på sjølve stasjonen og kabelen 

låg på golvet. 

Det vart stor ståhei. Ingeni- 

Ørane og me reiste opp, men 

leiarane gav snart opp og rneinte 

me måtte slakke kabelen heilt 

ned for å få han opp i nye kabelstokkar. 

Syningen, Mikalsen 

28

neinte noko anna og me gjekk 

igang med arbeidet. Fyrst skifte 

me ut stokkane og sette nye 

inn, sidan var det med donkraft 

og strekkfiskar litt etter 

litt å lirka kabelen opp i kabelskoene. 

Me streva med dette 

heile natti og kl. 6 orn morgonen 

kunne me ringja til kontoret 

og melda frå om at alt 

var i orden. Men ei hard natt 

hadde det vore. 

Veret var bra idag i alle høve 

nede ved siøen. Det bles noko 

men ikkje so at det nauda. Annleis 

var det i fjellet. Me som 

var vane å gå der, såg at det var 

uver med mjøllarok so det var 

uråd for folk å ferdast. 

Då me om morgonen møtte på 

arbeidsplassen kom ein ung ingeniør 

bort til John Lilletveit 

og meg og sa at me laut ta ymse 

proviant og reidskapar til vøla 

av telefonen på fjellet då dei 

ikkje fekk samband med dei. 

Me som var kjende i fjellet 

sa at det helst var uråd å koma 

fram til barakka so lenge veret 

heldt seg slik i fjellet. Men det 

ville ingeniøren ikkje høyra på.. 

Anten fekk me gå eller me miste 

arbeidet vårt. 

Litt umota tok me børene på 

oss og rusla i veg. Då det var 

mykje å bera fekk me ein ung 

Oslo-gut med oss. Vegen var 

bratt og tung. Alt gjekk vel til 

me kom til skoggrensa, då slo 

mjøllaroket himmeihØgt og det 

var uråd å stå oppreist. Me 

kraup fram meter for meter. 

Han som kraup fyrst måtte kjenna 

seg føre med staven, gjekk 

me feil so kunne det bera utfor 

eit 200 m høgt stup. So hende 

det at Oslo-guten var liggjande 

etter og då me såg til han var 

han blå i andletet og hadde vanskeleg 

for å pusta. Me måtte 

snu og ta han med ned til ein 

heller me visste om litt lenger 

nede. Han fekk meir klede av 

oss og me lova å koma og henta 

han att so snart me var framme. 

So bar det oppover att med 

oss to. På platået fram til barakka 

var det framleis umogeleg 

å halda seg oppreist. Me 

kraup med børane på ryggen, 

men endå føltest det som om 

me vart lyfte frå jordi. Roket 

var so tett at det var uråd å sjå 

mannen som kraup føre endå 

det berre var ein skistavlengd 

millom. Eg kraup framme og i 

ein liten blenk tyktest eg sjå 

ein grå vegg. Kava so forsiktig 

f'ram og kunne slå neven opp på 

barakkeveggen. Fylgde so veggen 

fram til me fann døri og dundra 

på. Det vart liv i brakka då 

me kom og dei hjelpte oss det 

beste dei kunne og me vart bodne 

kaffe. Men fyrst fekk me 

folk avstad etter Oslo-guten og 

då han var vel i huset kosa me 

oss med kaffe, og aldri har vel 

maten smaka so godt som etter 

29

det harde strevet. - - 

Men me 

hadde oppdraget med telefonen 

og, so me takka for oss og drog 

ut i roket att. No hadde me 

veret med oss so det var lettare 

å koma fram. Snøen var alt so 

høg i fjellet at me nådde toppen 

av stolpane frå bakken. Me 

fann nokre feil og ordna dei. 

Då me kom so langt at me kunne 

ta på nedveg frå sjølve platået 

såg me eit fylgje på fleire 

karar koma i mot oss. Det var 

ingeniør Baumann som hadde 

fått rapport frå den unge ingeniøren 

om oss sorn fyrst nekta 

gå. Det hadde vorte eit oppgjer 

på kammerset og Baumann som 

skyna situasjonen, tok ut med 

mannskap for å leita etter oss. 

Han var glad då han såg det 

ikkje feilte oss noko og takka 

for at me hadde vølt telefonen 

i dette veret. Heimvegen gjekk 

lett undan. 

I barakka ved togbanestasjonen 

på toppen av fjellet var me 

to arbeidslag som budde i same 

barakka og delte kosten saman. 

Det eine laget dreiv på med store 

stjerneborar og bora hol til 

feste for berekabelen. Det andre 

laget arbeidde oppe i dei høge 

bukkane og feste og retta inn 

for kabelskoene. Kokka var 

leist i frå oss, so me skifte med 

kokingi kvar sin dag. 

Ein dag stod eg for dette arbeidet. 

Det leid til middag og 

maten var snart kokt, men eg 

fann ut at eg hadde tid til å 

henta ei vassbytta til oppvasken. 

Tok bytta og rusla ut. Litt sudaust 

låg brunnen me henta vatnet 

or. Den låg 3-4 m under 

snøen og der var laga tunnel 

med troppesteg ned. - 

Eg hadde 

henta vatnet og bar bytta 

med begge nevane i brysthøgde 

opp trappen. Kornen halweis 

opp ramla dekket på toppen saman 

og stengde opningi. Eg 

ramla i brunnen, men den var 

ikkje so djup at det nauda noko. 

- 

Ja, der sat eg i fella. 

Grava var nyttelaust med berre 

nevane då snøen var som hard is. 

Det var berre å vona at maten 

kokte over so dei vakna frå 

kortspelet dei som var i barakka. 

Det gjekk ei tid, men so 

høyrde eg folk over brunnen. 

Dei tok til å grava og snart 

var eg 

Ja, dette var nokre små glimt 

frå anleggstidi saman med mange 

staute og reinhårige rallarar. 

Krigen i I9l4 sette sluttstrek for 

meg og mesteparten av arbeidarane. 

30

Jon O. fiosås: 

Eit interessant 

Først litt om personane og 

garden det gjeld. Ole Pedersen 

(Råen 106n) - 

den tid skrive 

Røen. - 

hadde 3 døtre. Den 

eldste, Marita, var trulova med 

Amund Larsen (Steine 1"66 e). 

Dei får skøyte på Råen før dei 

er gifte og før Amund er flytt 

til garden. Dette var heilt uvanleg, 

oftast måtte versonen venta 

lenge før han fekk heimel og 

full råderett over eigedomen. 

Men ein må då hugsa på, at den 

tid var truloving ei fastare ordning 

enn det vart seinare. Trulovinga 

vart kunngjort i kyrkja 

og signa av presten, innført i 

kyrkjeboka og vitna av 2 mann 

at det ikkje var noko i vegen 

for giftarmåI. Etter ei slik omstendeleg 

kunngjering, var truloving 

rekna for omlag like bindande 

som ekteskap. Vart ei 

slik semja broten, måtte den 

skuldige bøta for det. 

Kva som var gmnnen til at 

Ole Pedersen så snøgt vil overdraga 

eigedomen, kjenner ein 

skøyte frå 1786 

ikkje til. At han gjev verbroren 

Ole Larsen (Norheim 145) fullmakt 

til å utferda skøytet, kan 

tyda på at han var sjukleg. Prisen 

på gardan var noko dryg, 

iamført med andre gardsal i 

samtida, så det kan og tenkjast 

at O. P. treng pengar til innpåslitne 

kreditorar. 

Det fylgde vyrdnad med å eiga 

jord, og Amund Larsen tek namnet 

Røen så snart skøytet var 

skrive. 

Garden Råen høyrde til Munkeliv 

Kloster i Bergen, men vart 

innløyst 1670, og frå den tid har 

garden vore i same ætta. Noverande 

eigar og brukar av bnr. 1, 

Olav O. Råen, er den 10. i rekkju. 

Solfrid, kona hans, er frå 

Nesna og er i 10. leden ætta frå+ 

diktarpresten Petter Dass på 

Alstadhaug. 

Skøytet som har lege på garden 

i snart 200 år, er nokolunde 

godt å lesa, er skrive på 

dansk som den tid også var 

norsk skriftmåI. 

* Nr. i ( ) visar til Ættarbok for Kvam. 

3l

Jeg underskrevne: 

Ole Pedersen giør herved bekiendt 

at, da min elskelige Datter 

Marita Oles Datter nu har 

tænkt at inlade sig i ægteskab 

med Amund Larsen, hvilke forlovede 

Kiærester hand til den 

Ende allerede er Declareret at 

være, har ieg, som hende Fader 

fattet det Forsæt, at vilde hielpe 

hende til Leve Brød, samt 

skaffe hende Huus over Hovedet, 

i hvilket hun kand Sætte 

Fod under sit eget Bord; Hvorfor 

ieg har tilsagt, Lovet og tilforpligtet 

Mig, ligesom ieg herved, 

følgelig saadant forlovte, 

Selger Skiøder og overdrager 

til attermeldte min Datter: Marita 

Oles Datter og hendes forlovede 

Kiæreste: Amund Larsen, 

saafremt Hand lever, og som 

tiltænkt, ægter hende : 18 Merker 

Smør med Bøxsel og Herlighed, 

samt 1 Faare Skind i Gaarden 

Røen; No 38 i Wigøers Præstegield, 

for den Summa : 200 

Rdl, skriver: Toe Hundrede Rigsdaler 

dansk Curant. Og, saasom 

disse Penge ere mig betalte, 

ønsker ieg Deem til Lykke med 

hverandre] og at De i- Rolighed 

maae bygge og boe paa denne 

Gaard: Røen, som nu skal være 

deres sande Eiendom, ligesom 

ies same i følee Skiøde, dateret 

I åe Febr. og tinglyst 12te Mai 

1764, haver havt i Pocsesion, 

uigenkaldelig af mig 99 mine 

øvrise arvinger, med alle dens 

til : og underliggende herligheder. 

af hvad navn nævnes 

kand, naar de tillige svarer mig 

og min Hustrue: Ingeborg Lars 

Datter det aarlige vilkor til vaares 

fælles underholdning, som 

nærmere ved Contract af Dags 

Dato skal blive bestemt. 

For handelen er ieg tryg Hiemel 

efter Loven. Og bevidner saavel 

ieg, som min Datters Forlovede, 

at ingen Skriftlig Contract, eller 

andre skriftlige Condictioner, 

end det omventilerede Vilkor 

Brev ommelder mellem os, denne 

handel betræffende, nogensinde 

er oorettet. Som alt vedgaaes 

og Siadfæstes under vaare 

Hænder og Signeter i 2de tilformaaede 

Vidnes Overværelse, 

som same Skiøde underbekraefter. 

Herrandsholmen, 

den 23de Octobris 1786. 

Som befuldmægtiget paa 

Ole Pedersens Vegne 

Ole Larsen Norem. 

Amund Larsen Røen 

mine hovedbokstaver A:L.R: 

Til Vitterlighed: 

Siur Larsen Schutleberg 

Ole Siursen Moe. 

Publiceret ved Høste-Tinget 

for Østensøe Skibrede paa Tingstædet 

Hærandsholmen, 

den 23de Oct. 1786, 

i Justice-Protocollen extraheret, 

folio 57, og i Skiøde-Bogen 

ordlydende indført, folio 184. 

- 

Testr: 

SchielderuP. 

32

Rådmann men ikkje rådhus 

Kvam er folkestyrt. Folket 

har alle demokratiske rettar og 

dei styrande vert utvalde etter 

at vener og uvener har granska 

rrøye både personane og slekta. 

Å styra rett har aldri vore 

noko lett sak og vanskane har 

auka. Heradet er langt og 

uoversikteleg, sakene har auka 

i tal og kostnad og betalingsbalansen 

har lett for å verta 

negativ. 

For å prØva møta desse problema, 

tilsette heradet for nokre 

år sidan ein rådmann. 

Ingen var heilt sikre på kva 

makt og mynde det følgde med 

ein slik stilling. Nokon meinte 

det låg i tittelen: å gi formannskap 

og heradstyre (gode) 

råd. Andre ville ha rådmann 

til å passa på at dei folkevalde 

ikkje fekk giera altfor store 

tabbar. 

No har vi hatt rådmann i 

snart 4 år. Det må difor vera 

grunn til å sjå litt på korleis 

ordninga har virka. 

Rådmannen i Kvam heiter Leif Baugstø 

og er bergensar. Men som bergensarar 

flest har han kort veg attende 

til landsbygda. Foreldra var innflyttarar 

og sjølv reknarhansegsom 

eit blandingsprodukt av sunnhordlending, 

sogning og stril. 

Baugstø er fødd i 1917 og vaks 

opp i ode hårde 30.årao som bergensk 

kjuagut. Etter å ha tatt juridisk 

embetseksamen ved det Kongelige 

Fredriks Universitet i Oslo, var 

han først ei tid ved Bergen Politi 

kammer. Men før han grodde fast 

der, tok han ut frå byen og sette i 

gang sorn privatpraktiserande sakførar 

i Leikanger. I 1958 tok han 

over som kontorsjef i Leikanger herad. 

Om dette var på grunn av at 

kriminaliteten i Sogrr var i minste 

laget eller om interessa for dei komrnunale 

sakene var avgjerande, ja 

siå det veit vi ikkje. Vi tippar det 

siste. Kontorsjefstillingen i Leikanger 

hadde han inntil han vart tilsett 

i liknande stilling i Vågsøy (Måløy) 

i 1965. 

L februar 1969 kom Bauestø som 

rådmann til Kvam. 

Vi møtte opp på rådmannskontoret 

ein dag for å få litt 

greie på saker og ting som ein 

rådmann steller med. 

Smilande tok han mot oss og 

villig svara han på alle spørsmåI. 

Om han treivst i rådmannsstolen? 

Ja, arbeidet er både in- 

33

Leif Baugstø. 

teressant og spanande, men det 

er uhyggeleg kor arbeidsmengda 

har lag å auke. Dette må ikkje 

skjønast slik at eg klagar. Men 

her som elles i samfunnet, vert 

det meir og meir innfløgt å ha 

full oversikt over alle saker'. 

Vi har i heradet ei samling 

av ulike saksområder. Frå kloakkar 

til helsestell og frå bokstavpugg 

til finkultur. Kvar av desse 

sektorar har sine fagfolk og 

folkevalde til å vakta på at "eige 

område, ikkje kjem i bakleksa. 

Ein rådmann som skal halda 

det heile i nokolunde balanse 

bør ha både allsidise kunnska- 

par og elles vera litt av ein diplomat. 

Er du det då? 

- 

Ja, nei, eg veit ikkje. Etter 

- kvart har eg i alle fall fått 

ein del røynsle i å koma ut av 

det med folk. 

Var det stor overgang å 

koma 

- til Kvam? Og er kvemmene 

annleis? 

Å koma til Kvam var ingen 

stor - overgang. Sakene og problema 

var stort sett dei same 

som der eg kom frå. Og med 

omsyn til kvemmene, så liknar 

dei til forveksling andre menneske. 

Sjølve påstår dei at dei 

34

er sjølvgode og vanskelege 

koma inn på. Dette meinar eg^ 

er ein heimelaga myte. Eg har 

ikkje hatt nokon problem med 

kontakten, og sjølvgode nei 

men dei kjenner sitt verd. - 

- 

Arbeidet til ein rådmann? 

- 

Ja, kva skal ein sei. Mykje 

av 

- tida går rned til å få saman 

eit budsjett, og finna dekning 

for naudsynte og mindre naudsynte 

utgifter. Eg må sei at dei 

folkevalde syner stor og allsidig 

fantasi med å finna på nye utgiftspostar. 

Fantasien er kanskje 

noko mindre utvikla når 

det gjeld å finna tilsvarande 

inntekter. 

Det kan ikkje nektast at økonomien 

er det store problemet 

for oss som skal rrera ansvarleg 

for balansen. 

Om dei folkevalde har for 

lite - 

syn og ansvar for heilskapen? 

Både ja og nei. Alle kommunar 

har i dag store økonomiske 

problem. Kanskje er Kvam 

verre stilt enn dei fleste. Eg 

trur at myten om at Kvam er 

ein velstandskommune heng litt 

att både hos dei styrande og 

hos bygdefolket elles. 

Vi har mange og store saker 

som i nær framtid krev si løysing. 

Desse planane kan ikkje 

realiserast i ei snøggvending. 

Det må bli ei streng prioritering. 

Vi har her i heradet satsa 

stort på utbygging av skuleverket. 

Dette har kosta mange pengar 

og vil binda mykje av skatteinntektene 

i lang tid framover. 

Vi har også store utteljingar på 

sosialsektoren framfor oss. Ein 

ting er å reisa institusjonane. 

Det eg er mest redd for i åra 

framover er å skaffa midlar til 

drifta. Her må det visast varsemd 

og "knipeskap> om det 

skal bli noko att til dei andre 

sektorar. 

Har vi gått for langt i satsing 

- på opplæring og sosiale 

godar? 

- I(anskje ikkje for langt, 

men tydeleg lengre enn vi har 

råd til. Det er vel og bra med 

ein godt utbygd skule, høg standard 

i sosialomsorga og nok 

byggjeklare bustadtomter, men 

får vi ikkje tilsvarande nye arbeidsplassar 

vil det gå ille med 

budsjettbalansen. 

Kvar 

- 

vil rådmannen så 

plassera dei nye arbeidsplassane 

soln står fremst på prioriteringslista? 

Kvam rekk frå Ålvik til Mundheim. 

I ein så langstrekt kommune 

vil det virka forstyrrande 

på busetnadsmønsteret med altfor 

stor samling av folk og arbeidsliv 

på ein stad. Mitt ynskje 

er at vi kan spreia arbeidslivet 

mest mogeleg over 

heile heradet og byggja på dei 

sentra vi har frå før. Kanskje 

rrart det lettare å driva økonomisk 

med stØrst mogeleg sam- 

35

ling i dei sentrale deler av bygda. 

men trivselen vil vera størst 

om vi greidde ei balansert utbygging. 

Merkar du noko til lokalpatriotismen 

- innan bygda? 

Ja, men det er ikkje noko 

problem - for meg. Frå tidlegare 

stillingar har eg god røynsle i 

slike tilstandar. Kvam har etter 

mi meining ikkje stØrre plage 

med slike ovringar enn dei fleste 

andre herad. Det er forresten 

lett å plassera ein for meg 

ukjend kvemming geografisk etter 

kva meining han har om dei 

ulike utbyggingstiltak. Men heller 

ikkje dette er noko sermerkt 

for kvemmingane. 

- 

Kva med rådmann utan 

rådhus? 

Det har heile tida vore eit 

fromt - ynskje å få samla alle 

kommunale kontor under eitt 

tak. Men fromt ynskje er ikkje 

det same som krav om at dette 

skal skje straks. Sjølvsagt ville 

det falle lettare med samarbeidet 

mellom dei ulike etatar om 

alt var samla. Og vi treng meir 

kontorplass. Men trass i dette, 

må nok rådhus koma noko bak 

på mi prioriteringsliste. Faktisk 

har eg gitt opp trua på å koma 

inn i nyreist rådhus men 

enno er det eit lite håp om at eg 

ser for mørkt på stoda. 

Kunne vi i første omgang 

klara reisa eit tidhøveleg kontorbygg, 

som første steg på råd- 

huskomplekset, ville mykje vera 

vunne. Men til dette skal det 

politisk vilje og den styrer ikkje 

eg. 

Men rådmannen vil i alle 

liøve 

- 

byggja eige hus? 

Ia, endeleg var eg heldig 

og 

- fekk meg tomt. Og bygging 

skal det bli så snart alle formalia 

er ordna. Det skal bli godt 

å koma i eige hus etter å ha 

budd hos andre i så mange år. 

Vi gler oss både kona og eg. 

Dette tyder at du 

- 

vil slå 

deg til ro her i Kvam? 

- Ja, vil dei ha meg så. Kvam er ein god plass å leva 

-i. 

Så nær byen at ein kan få med 

fordeler som der er å henta. Og 

likevel så langt frå at du er 

spard for ulempene som følgjer 

med. Nei, noko flytting har eg 

ikkje planar om. 

Kva 

- 

driv så rådmannen 

med i den tida han ikkje er 

rådmann? 

Eg må tilstå at eg gjer lite 

utanom 

- 

arbeidstida. Det er ikkje 

lett å kopla rådmannen ut 

etter kl. 16. Problema har lag 

til å følgja med heim. 

I fritida les eg ein heil del. 

PrØver å følgja med i det som 

går for seg utanorn eige arbeidsfelt. 

I mi Leikangertid dreiv eg litt 

som hobbyfruktdyrkar. Kanskje 

dette kan takast opp att når eg 

har etablert meg på tomt nr. 58 

i Tolofeltet. 

36

Atle Biørn Mæhle: 

Ei belsing 

Då vi hadde avslutning ved 

Øystese barneskule våren 1972, 

knytte eg nokre ord til eit par 

dikt eg har skrive. Det vart 

spurt om dei kunne få bruka 

dikta i Bygdejol, og om eg i 

tilknytning kunne skriva nokre 

ord. 

;k 

Menneska er ikkje like. Nokre 

er godt utrusta, har gode evner, 

er vakre, er sterke fysisk. Andre 

har ikkje fått alle desse gåvene. 

Men dei har like stor rett å få 

hjelp og få utvikla seg til lukkelege 

menneske. Sjølv om arbeidet 

med dei svake krev mykje 

arbeid og uendeleg tålmod, 

må vi aldri gje oss, men prØva 

omatt og omatt. Då kan vi oppleva 

å gjeva menneske ei glede 

og ei hjelp som for dei er mykje 

større enn vi trur. 

For ti år sidan var eg lærar 

eit år ved ein skule på Oster- 

Øy. Det var før eg byrja på 

lærarskulen. Der var ein elev 

som var svært svak. Det var 

noko i vegen med minnet hans, 

han hugsa mest ingenting. Eg 

har vore lite heime dei siste åra, 

og har ikkje sett han sidan. Men 

bror min, som er noko lik meg, 

har møtt han fleire gonger. Kvar 

gong har han gått bror min i 

rrrøte med eit strålande smil: 

"God dag, Atle!" "Eg heiter ikkje 

Atle, eg er bror hans., ,,Vil 

du helsa til Atle?" 

For fleire år sidan skreiv eg 

eit dikt som eg har lyst å tileigna 

Øystese barneskule. Lærarane 

ved skulen har aldri 

spart seg i arbeidet for dei svake 

elevane. Og eg trur at desse 

så lenge dei lever, vil bera i seg 

minnet om den læraren eller 

lærarinna som mØtte dei med 

tillit, med glede og med tålmod. 

37

SÅMANN 

Såmann er du 

som støyter ditt korn 

eitt for eitt ned i mørket. 

Såmann er du 

som varleg tar opp 

det korn som fall på stein. 

Såmann er du 

som plantar på nytt 

det kom som ikkje spirer. 

Såmann er du 

som ikke gjev deg 

før kvart eit såkorn gror. 

Eit anna dikt eg las ved dette 

høvet, handlar tilsynelatande om 

noko anna. 

Menneska har ofte vanskeleg 

for å rnøta kvarandre, for e 

opna seg for kvarandre. Eit 

kvart menneske omgjev seg med 

eit skal eller ein mur som det 

ikkje vågar trengja gjennom. 

Vi kjenner kvarandre berre på 

overflata og dømer ofte etter 

det. 

Men hugs at under det du 

ser, lever eit menneske som er 

heilt ulikt noko anna menneske. 

Døm difor ikkje etter det du 

ser, for då har du dømt deg 

sjølv til aldri å få kontakt med 

det mennesket. Møt menneska 

med ope sinn, då vil du kanskje 

oppdaga at du kan ha like 

mykje felles med ein frå ein 

annan generasjon som med ein 

jamaldring - 

dette sagt både 

til gamle og unge. 

VI ER ALLE MURARAR 

Dei byggjer murar alle stader. 

Murar ingen ser. 

Muren berre er. 

Alle er sin eigen svarte murar. 

Du gøymer deg bak muren din. 

Eksisterer der. 

Bannar, tryglar, ber. 

Muren er ditt vern mot alle farar. 

Kvifor ikkje gå ein annan veg. 

Våga deg til det. 

Riva muren ned. 

Så kan sola nå dei svarte flekkar. 

38

Birgt Vik-Mo: 

For mange år sidan var det 

her i Øystese ein fe-utstilling 

for kyr og sauer. Saueavlslaget 

hadde arbeidet med utstillinga 

for sau, og for å betra finansane 

for laget, skipa dei til ei utlodding. 

Laget kjøpte eit saulam 

hjå ffieg, og utloddinga 

gjekk for seg på den måten at 

lammet stod i ein liten garde 

ved sida av utstillingsplassen. 

Dei som tippa rett, eller nærast 

rett vekt på lammet, fekk det. 

N,ÆRINGSOPPCÅVA 

(EIT INNFI.øKT DOKUMENT) 

Ei krone for kvar prøve. 

- Det vart straks svarttrakka 

kring gjerdet, for her var mange 

som vilde ha eit billeg lammeslakt. 

Og so her på saueutstillinga 

- 

med so mykje fagfolk 

på ein stad. 

Det vart ei Bergens-frua som 

vann lammet. Ho var både glad 

og

Nei, eg er so spent. Eg kan ikkje 

venta ein heil dag. Kl. 13.00 

tok eg telefon til Norheimsund. 

Som venta var det kontordama 

eg råka. Eg sa kven eg var. - 

uKan eg få koma inn til deg på 

ulagleg tid?n "Korleis meiner 

du?> "Eg vilde koma inn på likningskontoret 

no straks og gjera 

greia for eit "skinn utan 

skrott>. oMe har kontortid etter 

middag i dag, berre kom.n 

Eg gjekk øvste vegen. 

Kom greitt inn og stod ved 

skranka og venta medan kontordama 

fann fram papira. ..Jau, 

det stemmer det, me har funne 

eit skinn meir enn du har 

funne skrott til. nKorleis veit 

du det?" spurde eg. Eg var so 

sikker i saka at eg kunde vera 

litt vriden. nMe får oppgåva frå 

slakteria om kor mange skinn 

du har selt, og då stemmer ikkj" 

oppgåva di med lammeslakta." 

,

s'\2: 

"\\rr , 

z-- .--\ 

ZVN 

,-%*,//y,t :'åtb6,".,6"r"/?, 

z,/ 

ønsker bygdelolket 

en god jul! 

fekk han brev frå skattekontolet. 

Dette året hadde dei funne 

to lam-skinn som det ikkje var 

skrottar til. Sonen kom ut på 

kjøken og las brevet høgt. 

Det stakk meg med ein 

gong: - Det skulde vel ikkje vera 

Bergsdals-lammi? Jau, det var 

det siølvsagt. Men so var det 

korleis me skulde få dei der ute 

til å tru oss. "Øyremerki ligg 

i ei urtepotta i eldhusglaset,, 

sa ho mor. Jau, me fann dei, 

og eg bad um å få ta turen til 

Norheimsund. Eg kom vel i 

hug sist eg var - 

ute i slikt ærend. 

No og gjekk eg øvste vegen. 

To aluminiumsmerke hadde eg 

i lumma, og so stod eg atter 

utfor skranka. Kontordama las 

upp av sine papir um desse 

hersens skinni. Eg fortalde 

alt tok upp - av trøyelumma 

to aluminiumsmerke - 

og les Per 

Småbrekke, Bergsdalen. Kontordama 

skreiv forklaringa inn 

i same boki som sist, men denne 

gongen med vanleg blekk. - 

Eg tok bussen heim att. Mellom 

oss sagt: Det er bra at ikkje 

skattekontoret vart lagt til 

Tangerås. 

Eit år gjekk, og hausten kom. 

Det kom ein mann inn på tunet. 

Jau, det var det at borni hans 

hadde fått eit alelam i vår, og 

r1o burde det i saltestampen. 

oJau, det skulle nok laga seg 

med slaktingr, fekk han som 

svar. Men so var det dette at 

borni var so glad i lammet og 

so var det korleis dette kunde 

gjerast. - 

Enden på det vart 

at på onsdag var alle borni på 

skulen. Då skulde lammet stå 

i tjor i austre brostet på huset 

deira. Son min tok traktoren og 

henta larnmet og alt gjekk etter 

programmet. Kvelden etter kom 

mannen og henta kjøtet. Han 

betalte for umaken, og med same 

han for ut av tunet sa han: 

oJa, skinnet kan de få attpå." 

"Ja takk", var svaret. "Det er 

greitt det.o Men denne gongen 

gjekk skinnet på bostippen. 

4I

Bygdebrevet 197 2 

Så nærmar det seg atter jul, og 

for å vera tradisjonen tru vil eg også 

cienne gongen skriva litt om korleis 

livet har ovra seg i Kvammabygdene 

1972. Mine personlege tilhøve vil eg 

lata fara denne gongen, og halda meg 

til korleis hitt folket har hatt det. 

For å byrja med veret så var det 

ein snøfattig vinter. Det såg ei tid 

ut til at sportshandlarane kom til 

å gå konk, men slik vart det ikkje 

lieldigvis. I sportsbutikkane var ski 

lagra så store at dei minna mykje 

om troskjykkene i gamle dagar, når 

dei var fylte med hesjestaur. Nokre 

baud ski ut på billegsal, men alt 

nytta like lite. Ingen får serleg hug 

å ta på seg ski på berr mark. Så 

fekk me ein kraftig kuldebolk, og 

då la isen seg tjukk og blank på 

Fitjadalsvatnet. Då kom øystesebygdarane 

på den geniale ide at dei 

skulle bruka isen til flyplass og motorbane. 

Øystesebygdarane har alltid 

vore framtøkne folk, men denne gongen 

gjekk dei for langt. K.H. i oFolkabladeto 

tok intervju med distriktslegen 

om dette påfunnet, og han lika 

det ikkje. All uhumska etter bilistar 

og flygarar vart liggjande att på 

ir;en, og ville i si tid siga ned i drikkevatnet. 

Fitiadals-showet denne s.rndagen 

førte og 1il ein debatt i H.F. 

om kven som eigde vatnet. Det kom 

ikkje til noko avklåring, anna enn 

at kommunen var ikkje eigar og 

hadde lite dei skulle sast. 

Når det gjeld det kommunale liv 

så har me hatt eit underleg år. Det 

nye heradstyret har hatt sitt første 

styringsår, men på folkemunn heiter 

det at dei er nett like udugande 

som sine føregangsmenn. Det kom 

inn i heradstyret fleire kvinner 

denne gongen, men desse har - 

etter det eg har høyrt - 

vore meir 

til bry enn til gagn. Kvinnene har 

ikkje politisk teft, seier dei som har 

vet på det, og ein av dei gode gam- 

Ie politikarane sa her om dagen, at 

kvinnene fekk gjera det som dei 

skulle gjera, og ikkje blanda seg bort 

i politikken. Eg har vore inn i heradstyresalen 

og høyrt på dei folkeralde 

nokre gonger, og det tykkjer 

eg er moro. Men ein gong i vinter 

vart eg skræmd. Då drøfta dei om 

det skulle byggjast ein ny fødeheim 

eller ikkje. Det kom straks fram at 

fleirtalet ynskte ein slik heim, serleg 

frå kvinnesida. Då steig formannen 

i sosialstyret på talarstolen og sa at 

dei burde tenkja seg litt om før dei 

tok ei slik alvorleg avgjer. Men då 

skulle du høyrt. Heile heradstyret 

kom i kok og det høyrdest faktisk 

ut som om dei venta nsmåfolko heile 

bunten. Resultatet vart at det skulle 

planleggjast ein ny fødeheim. OrdfØraren 

la hol'udet i hendene, men 

om han gret eller lo veit eg ikkje. 

Ja, det kunne forteljast mangt og 

mykje frå heradstyret, men det vil 

føra for langt i eit julebrev. Like- 

42

vel må eg nemna at det føreligg nye 

rådhusplanar. Det skal vera Senterpartiet 

si otenkjegruppe, som har 

kome på planen, og denne går ut på 

at det no skal reisast eit rådhus 

oppå den nye fargehandelen som 

Olav Aksnes skal byggja nett utanfor 

eigedomen til Amund Handegård 

i Norheimsund. Olav Aksnes grov 

eit svært hol i jorda her og har hatt 

byggeplanar i mange år. Om Senterpartiet 

får denne planen til å lukkast 

veit eg ikkje no i skrivande 

stund, men eg er fortald at bak neste 

nov skal det liggja ei gruppe 

med heradstyrefolk som meiner at 

odette skal aldri skje,. Elles ser det 

ikkje ut til at Norheimsund får 

noko ny reguleringsplan i dette hundreåret, 

men no er folk slutta å venta 

på planen også. I alle høve høyrer 

ikkje eg planen nemnt av nokon 

meir. 

Sosialsektoren har vore eit sværa 

kapittel i Kvam. Den nye sjukeheimen 

hamna etter mykje strid på 

Tolo i Norheimsund. Det vil sei at 

den skal hamna der, dersom ikkje 

alle vermerke slår feil. Men i vinter 

oppstod det noko underleg. Sosialstyret 

og formannskapet gjekk 

inn for eit tilbygg til Øystese gam- 

Ieheim. Det skulle førebels tena som 

sjukeheim og så omskipast til aldersbustader 

når sjukeheimen på Tolo 

stod ferdig. Då vart det sjau i heradstyret. 

Det var nemleg nokre folk 

i Grova som hadde fått det på seg 

at no var øystesebygdarane ute med 

"revestrekar". Dei ville sikkert lura 

det til slik at den nye sjukeheimen 

i Norheimsund ikkie vart noko av. 

Men så sto plutseleg to karar frå 

Grova opp og sa at det var dei sorn 

hadde kome på denne ideen, og dermed 

slapp øystesebygdarane fri. Ja, 

ein kan no gjera ein skielm urett 

OSSå. 

Skulesektoren har tola seg litt no, 

og grunnen er truleg at rådmannen 

slo i bordet så flisane fauk og 

sa at no var her ikkje meir pengar 

til skulebygg på mange år. Men 

skulefolka er ikkje så lette å skrærna. 

Eg veit ikkie kva slag knep dei 

har bruka, men tru det eller ikkje, 

dei har no planar om eit millionbvgg 

til 17 elevar på Mundheim! 

Lurer på kva rektor Ludvig Holmaas 

tenkjer. Han har ikkje fått nybygg 

til sine 300 elevar. 

Men stØrste sjauen i Kvam vart 

no likevel EF-saka. Denne tok til på 

etterjulsvinteren i det stille. Men 

så auka det på etter kvart, og dei 

siste to vekene før røystedagen stod 

barometeret på Storm! Folk som til 

vanleg var smilande og blide, vart 

brått så alvorlege og sure at det var 

ikkje til å tru. Eg visste godt kva 

eg ville rØysta, men torde ikkje fortelja 

det til nokon. Eg var beint 

fram redd for å verta antasta. 

I uFolkabladet> gjekk debatten for 

fulle mugger, men bladet sjølv var 

svært varsamt med å visa flagg. 

Korkje K. H. eller redaktøren ville 

frampå. Men folk med god luktesans 

sa at det sneka Ja-lukt av dei 

to karane. Elles lika eg oFolkabladet" 

i denne saka, for dei tok inn 

omlag like mykje av begge syn. Men 

utan at eg er ovklok, så må eg sei 

at debatten var elendig. Av 40-50 

innlegg var det berre nokre få som 

var leseverdige. Svein Skeie var formann 

i Ja-komiteen, og han hadde 

ei utakknemmeleg oppgåve. Ja, eg 

tykte mange gonger synd i han. Men 

til all zere for Svein, han bar både 

nederlaget og kampstriden som ein 

mann. Også i Kvam vart det stor 

siger for Neifolka. K. H. var ein 

smed til å klippa ut Ja-stykke og 

interviua Ja-folk, o-s det var vel her 

at folk kjende Jalukten. Men eg 

43

hugsa no at han intervjua Åmund O. 

Utne også, og her vart det Nei-syn 

så det berre song i veggene. 

Eg gjekk ein tur dagen etter røystinga, 

og veit du kva, folk såg ut 

som dei hadde ete noko dei ikkje 

hadde tolt. Alle var så rolege, både 

s;igerherrar og taparar. Denne underlege 

roen har halde seg sidan. 

Eg var så vidt inne på kvinnene. 

Ja, dei har her i Kvam fått det på 

seg at dei vil verta mannfolk. Det 

høyrest underleg ut, men er no slik 

likevel. Dei vil kle seg som mannen, 

sjå ut som mannen og gjera det same 

som mannen. Dei har i mange 

tusen år vore diskriminerte, og no 

skal alt dette takast att. Då eg var 

liten gut var ho mor og ho bestemor 

stolte av å vera kvinner, og eg 

høyrde aldri at dei misunte mannen 

i noko slag. Derimot høyrde eg stundom 

at dei sa: nStakkars mannr, kva 

dei no Ia i det. 

No vil du gjerne spørja: Men hender 

det ikkje noko positivt i Kvam? 

Jau, det har hendt mange positive 

ling, og eg skal prøva å nemna ein 

del av desse. Det føreligg planar orn 

eit større skipsverft på Kaldestad. 

Sorga er berre at to grunneigarar 

må flytta frå heimane sine skal dette 

tiltaket lukkast. lVlen, men, der 

er nok av tomter på Tolofeltet. Der 

vert det no bygging i stor stil, men 

her og er eit skår i gleda. Nokre av 

tomtekjøparane har fått trøbbel med 

kommunen etter at kjøpet er gjort. 

Ordføraren har for vane å opna heradstyremøta 

med ein song. Eg vil 

føreslå at han no brukar denne: "Til 

lags åt alle kan ingen gjera - -.> 

Kvam skal få ungdoms- og idrettsleiar 

og song- og musikkleiar. Stillingane 

er lyst ut, men det er knapt 

med søkjarar. Personleg trur eg at 

folk har fått eit feil bilete av Kvam, 

for har dei ikkje vore i Kvam før, 

vil dei ikkje koma til Kvam heller, 

men har dei først kome til Kvam, 

vil dei ikkje reisa her frå meir. Er 

ikkje dette underleg? Det var heilt 

uråd å få søkjar til stillinga som 

distriktsjordmor også, men no endeleg 

har det lukkast. Det kom ein 

søkjar og ho vart tilrådd å få stillinga. 

Men her er også eit skår i 

gleda. Ho har berre to år att til 

oppnådd pensjonsalder. Er det ikkje 

merkeleg, at kva godt som hender 

her i Kvam, så skal det liksom verta 

utskjemt av eitt eller anna. Tenk 

berre på idrettsplassen i Norheimsund. 

No vert den endeleg ferdig, 

men utan grasmatte. Så set me der 

med ein vanleg idrettsplass, og me 

som hadde tenkt oss eit stadion med 

Bislet-kvalitet. Og tenk på rådhuset, 

dette bygget som har leika i tanken 

som eit lite tempel, og som kanskje 

endar på lemmen av ein fargehandel, 

for å seia det litt kvardagsleg. 

Når det gjeld bondeyrket bør der 

nemnast at på Melstveit er det kome 

storfjøs til 30--40 naut, på Sælesete 

driv dei garden så godt at avisene 

lagar reportasjar om det, og ein 

bussjåfør på Børvenes ligg mellom 

dei første i løypa når det gjeld mjølkemengd. 

Elles vil eg nemna at Barneturnstemna 

i Norheimsund vart vellukka 

trass dårleg ver, at Kvamsøy er vorte 

eit kultursenter som dei yngre i 

bygda har skapt, med god hjelp av 

vaksne, sjølvsagt, og at det er kome 

asfalt på vegen gjennom Steinsdalen 

og på vegen frå Øystese til Porsmyr. 

Vegen til Heradstveit er snart ferdig, 

og trim-turen til Torefjell er vorte 

ein tradisjon. Gartnerianlegget på 

Ljonestangen veks og veks, trass i 

at Harald Ljones sa i heradstyret for 

nokre år sidan at han ville pakka i 

hop heile greia. No har han fått 

internasjonal heider for blornane si 

44

ne. Ja, det vart andre bollar enn i 

hop pakking. 

Det er inngått ekteskap mellom 

Strandebarm Meieri og Hardanger 

Meieri. Eg er fortald at mange i 

Strandebarm tykte det hadde vore 

betre om ektemaken hadde vore frå 

Bergen. Men ingen rår med kjærleiken. 

Om nye tiltak i Kvam av stØrre 

dimensjonar er lite å fortelja. Det 

er valt ny tiltaksnernnd, men det 

ser ut til at det er eit tiltak for 

nemnda å koma i gang med noko. I 

sommar var det stor turisme gjennom 

bygda, men skjenkerettane på 

hotella kan ikkje vera årsak til dette, 

for dei som kjenner til forholda 

påstår at det er bygdefolk som har 

dr-ukke opp skjenken, og turistane 

har sett på. 

No lyt eg visst avslutta brevet mitt 

for denne gongen. Som ein konklusjon 

på alt saman kan det seiast at 

året 1972 vart i botn og grunn eit 

godt år for oss kvemmingane. Skattelikninga 

synte at på jamnen hadde 

folket tent bra med pengar. Ein person 

fekk over 100.000 kroner i restskatt 

fortalde H. F., og slike tal fortel 

mykje. Så vil eg ynskja dykk alle 

ei god jul og eit godt og framgangsrikt 

nyttår. 

Helsing frå 

den heimeverande. 

God Jul! 

Utgievarane: Asbjørn Vik. Sigurd Børve. Kr. Madsen. Lars Skeie. 

Høns l. Vik. Olav T. Vik. Sverre Vik. Nils Ystheim. 

INNHALD 

Den furste jul. Torfinn Hestad 1 

nDå eg gjekk og las for presten.> Torgeir T. Børve ........ 3 

nÅ, eg minnest..." Sjurd Røyrvik 7 

Amerikabrev. Bergit og Ketil Osland ........ 10 

Ivar Aasen i Strandebarm. Erling Kyrkjeeide 13 

Ein gamal sogeforteljar. Halldor O. Opedal 20 

Flograunen under Pyttafjell. Arne Skeie . 24 

Minne frå anleggstidi i Ålvik l9l2-14. Frank Frode 26 

Eit interessant skøyte frå 1786. Jon O. Tosås . 31 

Rådmann men ikkje 

- 

rådhus 33 

Ei helsing. Atle Bjørn Mæhle 37 

Næringsoppgåva. Brigt Vik-Mo 39 

Bygdebrevet 1972 .. 42 

Kr. 5,00 

m/ moms. 

45

ffi g"! i:t,oy, øodt nvu 

u 

til bygdelolk ute og heime! 

.år % 

MUNDHEIM: 

Kilen & Tombre Mek. Verkstad 

OMASTRAND: 

A/ S F i ellstrand Aluminium 

Yachts 

O. Tufta landhandel 

STRANDEBARM: 

Bergljot Bakke Frisersølong 

Astrid Boland frisersalong 

Bru Bensinstasion 

Eikenes Giestgiveri 

S t r andeb arm H usmor skul e 

Strandebarm Sparebank 

Tunold Pensjonat 

FOSSE; 

Kr. Heradsttteit Trevarefabrikk 

Oskar Mikkelsen 

Elektr. forretning 

Reidar Solberg landhandel 

Strandebarm Meieri 

Strandebarm Samyrkelag 

RØYRVIK: 

Th. H i artnes, handelsmann 

Harald. Liones Gartneri 

Jakob Liones Hønseri 

TØRVIKBYGD: 

Endre Augestad, traktor- og 

kompressordrif t 

P. L. Berge landhandel 

Berges Bakeri 

Solhaug Gartneri 

Tørvikbygd Handelslag 

KVAMSKOGEN: 

Sandvenseter H otel, T eigaberg 

Tokagj el F i ellstova, Tokagj el 

U ngdomsheimen, Kvernavollen 

NORHEIMSUND: 

Nils Aksnes & Co. 

Avd. Øystese 

Thorleif Albrigtsen, urmaker 

B anan-Matthiessen A/ S, 

Eirik Skutlaberg 

Bergen Hardanger Bifiag A/S 

Berge Bergesen, installa.tør 

Biørgulv Bjørgum, gullsmed 

Henry Bruflat 

Einar Erdal, tannlege 

Fjordservice 

v/ Jon Hausberg & Co. 

Jon Fonnaland, drosi eeigar 

Fossastova kafe 

Alf Fosse, advokat 

Fotoseryice 

Miner aly annf ab rikken F r am 

Framnes Ungdomsskule 

Gimle Gard & Planteskule 

46

Gimle Handelsgartneri 

HSD-bilane 

Hardanger Fotosentral 

Hardanger Fysikalske Institutt 

Hardanger Industri 

Hardanger Kristelege Bok- & 

Papirhandel 

Hardanger Merkantile Kontor 

Hardanger Renseri 

Hardangersko A/S 

Ingeniør Høgenæs & Co. AlS 

Iversen Pensjonat 

Hardanger Branntrygdelag 

- 

giensidig 

Kyam F iskematforretning 

Kvam Rekneskapskontor A/S 

Geir Larssen Frisør 

Avd. Øystese 

Lid Jarnindustri 

Mo Auto 

Biarne Mo, byggmeister 

Mo Sport A/S 

Trygve Nordtveit, lege 

N orheim Damefriser salong 

Norheim Gørtneri 

Norheimsund Elektriske AlS 

N orheimsund F ar gehandel 

Norheimsund Fiord Hotel 

Norheimsund Handelslag 

N orheimsund H andels skule 

N orheimsund M anuf aktur 

Norheimsund Mek. Verkstad 

N o rheim s und T r elas t høndel 

N orheimsund Turistheim 

N orheimsund Yrkesskule 

Norske Esso A/S 

Torleiy Nygard, byggmeister 

Olav A. Nygird, 

lastebiltransport 

Kirsten Oma korteyarer 

- 

parf ymeriartiklar 

Pedersen's Hanskefabik A/S 

Radio-Elektro 

N. Sandven og Sandven Hotel 

O. G. Sandven Eftf, tapetserforretning 

Harald Seim Siåførskule 

L / L Skutlaberg Kiøthandel 

Biørn Skaar, advokat 

Skaars Bok- og Fapirhandel AIS 

og Norheimsund Kiosl< 

H. Soldal Sportst'orcetning 

Steinsdalen Handelslag 

T. T. Storaas 

Olav Sørheim landhandel 

ToIo Frisersalong 

EgiI Tveit, distriktsveterinær 

Olav Magnus Tveit, tannlege 

Mikj eI V alland Gartneri 

Brødr. Vangdal & Co. 

Møblar og møbelutstyr 

AIf Vikør, kolonial 

- steintøy 

Alfred Vikør, fotograf 

Vikørs Bakeri 

Vikøy Sparebank 

lUilhelmsen Bakeri og Konditori 

ØYSTESE: 

Lars K. Berge, Iastebileigør 

Biørke Bdtbyggeri avd. Øystese 

Sigurd Bjørke 

Tor M. Biørke 

Sigurd B i ørkelund, by ggmeist er 

Bleie Møbelfabrikk 

Borge Staudegartneri 

Erling B orløug, skreddarmeister 

Alt i dame- og herreklær, 

bunader og unit'ormer 

Bruheim Kiøtforretning 

ByCe & Sagbruk A/S 

T orstein Børve, dreiarverkstad 

Birger Børven, lastebileigar 

Hogne Børven, drosieeigar 

Døssland Matsenter 

Lars Eides Rederi 

Peer-Olav Engseth, distriktslege 

J ohs. Evanger, skreddarmeister 

Frithjof Evensen, Iæge 

Srt er r e F lat eb ø, kompr es s or dril t 

Tor Flatebø 

Froestad Båtbyggeri. 

47

Gule's mek. o g løndb ruksv erks t ad 

Gunvor's Damefrisør 

Kdr e H andegdr d, f i ske - f r ak tf ar t 

Hardanger Fjord Motell 

Hardanger Meieri 

Hillands Bakeri 

Husqvarna, Jon Vikane 

Christopher Huun 

Hermetikkfabrikk 

Kleppe Møbelfabrikk AlS 

Krtøm Bilhus A/S 

Kvam Fruktlager 

Kttam Privatbank 

Kvam Samvirkelag 

Olav Langesæter, byggmeister 

Hans O. Laupsa, gartneri 

Kietil Laupsa, mdlarmeister 

Apoteket Linnea 

Fridt i ov Lunestad Gartneri 

Merwyn Konf eksj onsfabrikk 

Hans Mo, smedverkstad 

Mo Kjøt & Kolonial 

Mor og Datter A/S 

H. M. Myklestad 

Norheim Møbelfabrikk & Co. 

Helge Olsen, tannlege 

Rykken +Co. A/S 

Oløv O. Rden, løstebileigar 

Sandvens Bakeri 

Arne Skeie, tannlækjar 

Stangeland Radio 

Torpe Møbelfabrikk 

N. H.Vik & Co. Trelastf orretning 

Viking Reiseutstyrf abrikk 

Anny W eløy, frisørsalong 

Øvrevik & Co. 

Øystese Bok- & Papirhandel 

Øystese Elektriske 

Øystese Fargehandel L/ L 

Øystese Fjord Hotel 

Øystese Kiosk 

Øystese Manufaktur 

Øystese Mek. Verkstad 

Øystese Snarkjøp 

Øystese Sport og Jernvareforretning 

Øystese gymnas 

T. H. Øystese Eftf. 

F inn Karls en, S kotøyf orretning 

STEINSTØ: 

Trond A. Steinstø gartneri 

Alf Telste, lastebileigar 

Øistesø & Co. 

YTRE ÅLVIK: 

L/L Hardangermaskin 

ÅLVIK: 

Lars O. Aga, drosieeigar 

Haldor J. Bjørke, trqnsportf 

orretning 

Kvam Samvirkelag 

tuIidttun kafe og pensionat 

ÅIyik Bensin & Service 

Ålvik Frisersalong 

48 

Øystese & Co. Trykkeri, Øyslese

Bygdejol 1972

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?