Bygdejol 1971

Gerhard Austeljord: 

f' 

LJ0S t. 

Hyrdingar kring eit bål på 

Betlehemsmarka. Me har gjort 

det til eit glansbilete. Men for 

desse var det nok ingen romantikk. 

Tvertimot krass realisme. 

Det var ein kamp for livsopphaldet, 

ein kamp mot kulde og 

mØrkre, mot alt det som lurde 

i mørkret. 

Så kveikte dei eit båI. Det 

var deira forsvar. Det var deira 

ly. Det var deira berging. 

Hyrdingar kring eit bål i nattemørkret. 

Sanneleg ingen romantikk. 

Grå kvardag, kamp 

for livet. 

Slik som desse hyrdingane 

måtte kjempa mot mørkret og 

f 

7r7Ørkret 

vondskapen som løyner seg i 

det, slik har menneska gjennom 

alle tider måtta kjempa. Slik 

vil dei og alltid måtta koma til 

å kjempa. Job har stilt dette 

mennesket sin lodd i form av 

eit spørsmål: Er ikkje eit menneskes 

liv på jorda ei krigsteneste 

? 

Frå syndefallet av har det 

vore slik. Menneska har måtta 

føra krig mot slitet: med sveitten 

i andletet skal du eta ditt 

brød! Det har måtta føra krig 

mot villmark, mot ville dyr, mot 

ville menneske: Kain slo sin 

bror ihel. 

Kort og godt: Livet er krig 

mot mørkret og mot vondska-

pen som bur i mørkret. Krig 

skapar angst og gru. Over menneskelivet 

står difor denne innskrifta: 

under syndas og dødens 

Iov! 

Må livet teiknast med så svarte 

fargar? 

For det fyrste: DeL er vår 

realisme. For det andre: di mørkare 

ein teiknar livet, di klårare 

kjem juleevangeliet fram. 

For juleevangeliet er nemleg den 

rake motsetninga til livet under 

synda og dødens lov. For det 

juleevangeliet fortel, er dette: 

inn i vårt angsfylte mørkre strålar 

det eit ljos. Ljoset frå Guds 

himmel lyser over forskremde 

menneske: Eit barn er oss fødd, 

ein son er oss gitt. Menneska 

skal ikkje lenger måtta kjempa 

åleine mot vondskapen. For 

Gud er med oss. Barnet heiter 

Immanuell 

Livet er like fullt ei krigsteneste. 

Kampen mot vondskapen 

er like fullt vårt liv. Villdyra 

er her, rØvarane,er her, 

hamp. slit, fattigdom og sveltihel, 

synd og død, alt er her like 

fullt. 

Men her er kome til noko 

nytt: det lyser i mørkret! Difor 

heiter det no: ver ikkje redde! 

For det vert sunge ein song om 

fred, ein hugsvalingssong for 

forpinte menneske. Englane 

syng han. Å, store under: eg 

syng han med!

Arne Skeie: 

Jakoh H. Vik 

Då Jakob H. Vik døydde 18. 

februar i år, var det nok mange 

som totte dette var ein saknaddaude. 

Det gjeld ikkje berre 

i Kvam, men vidt ut over landet. 

For J. H. Vik hadde kjenningar 

og vener vide i kring. 

Han reiste mykje, kanskje ikkje 

minst etter at han vart pensjonist 

og fekk meir tid til å ofra 

seg for alle interessene sine. M.a. 

gjorde han ei ferd til Israel. 

Han hadde uvanleg lett for å 

koma i prat med folk, både 

kjende og ukjende, så det var 

nok ikkje lengst i mellom at han 

knytte nye kontaktar. 

Som nemnt hadde han mange 

og varierte hugmål og fann difor 

i lengste laget tilknytingspunkt 

med kven som helst. Han 

var praten og underhaldande, 

så det vart aldri daudt og keit 

der han var til stades. Han kunde 

føra samtaler om ulike emne, 

og gav alltid inntrykk av å vera 

engasjert i det han tala om. Eg 

tenkjer dei er mange som hugsar 

at han korta tida på bussturen 

mellom Øystese og Bergen 

dei åra han reiste fast der. 

Noko av det som karakteriserte 

han mest var den sjeldne 

vitaliteten og arbeidstamen hans. 

Det kom til syne heilt frå det 

raske gongelaget til tamen ved 

skrivebordet, og desse eigenskapane 

hadde han stort sett heilt 

til slutten. Difor vart det gjerne 

så at det var han som førde 

an og avgjorde kva som var på 

tapetet når han var i eit lag. 

I samvær med vener og meiningsfrendar 

var han alltid mun- 

1er og ein hadde inntrykk av at 

han var den som moroa seg 

aller mest. Gjerne kom han då 

inn på eit eller anna frå gamal 

tid, og på det området visste 

han meir enn andre. All si tid 

var han sterkt lokalhistorisk

interessert og har lagt ned mYkje 

arbeid der. Tenk berre på 

kva arbeid det ligg bak den originale 

bumerkesamlinga hans. 

I venelaget var det kvikke hovudet 

hans i ustanseleg aktivitet, 

tankar og innfall trengde 

på og ville koma til orde. Ofte 

hadde ein inntrykk av at stØrste 

vansken for han var å tØyma 

tankeflaumen og å "prioritera, 

dei ymse tankane som melde 

seg samstundes. Det var ikkje 

alltid like lett. Han var nok 

merksam på dette sjølv, og i 

meir høgtidelege høve var det tycleleg 

for dei som kjende han 

at han la band på seg og tala 

seinare enn det elles var naturleg 

for han. 

Dei mange interessene hans 

førde til at han tidleg kom med 

i ei rekkje lag og organisasjonar. 

Det låg ikkje for han å 

vera passiv lem når han gjekk 

inn i eit lag. Han tok arbeidsselen 

på, og det var som regel 

ikkje lenge å bia før han var 

med i fremste lina. Kor mange 

styre- og formannsjobbar han 

hadde gjennom eit langt liv attåt 

garden og banken og offentlege 

ombod som ordførar m.m., skal 

eg ikkje gå inn på. Eg veit visst 

at eg fekk ikkje med alt om eg 

prøvde meg med ei opprekning. 

Han var ei sjeldent effektiv blanding 

av idealist og realist, slik 

at det vart resultat av arbeidet 

hans. Røynsla frå meierist- og 

bankarbeidet førde til at han 

gjerne fekk kasserarjobben om 

han ikkje var formann i eit lag. 

Han var heller ikkje av dei som 

går seg trØytte og seier oPP etter 

eit år eller to. Det kan 

vera på sin plass å nemna nokre 

døme på det. 

Han var formann i Hardanger 

og Voss Skyttarsamlag i 

15 år, losjefullmekt i losje nHugin" 

i 25 år, styrelem og kasse- 

år, sty- 

rar i Kvam Mållag i 

relem i Hardanger Historielag 

t 28 år, styrelem i Kvam Jorddyrkningsfond 

i 40 år og av desse 

30 år som formann. 

Når desse organisasjonane er 

nemnde, har ein straks ei peiling 

på kvar dei sterkaste interessene 

hans låg, men slett ikkje 

alle. Og som før sagt, han var 

like hugheilt med over alt der 

han gjekk inn, så eg trur det 

vil vera vanskeleg å nemna 

"hjartesaka" 

hans framfor andre. 

Han var ein god nordmann, 

men først harding og 

kvemming, og alt som han meinte 

ville bera bygd og land fram, 

gjekk han like sterkt inn for. 

Ein lyt seia at dei ideelle og kulturelle 

interessene hans femnde 

uvanleg vidt. Han stod på fast 

kristeleg grunn, sjølv om han 

ikkje tok nokon leiarstilling 

der, og hadde sin faste plass i 

kyrkja. 

Og han var ein uredd mann, 

så han veik ikkje unna for den 

4

striden som stundom laut til 

for å føra saka fram. Kvammamaolet 

brukte han uforfalska 

kvar han for, og eg trur ikkje 

han tapte i vyrdnad på det, 

tvert i mot. Alle skyna fort at 

clette var ein del av hans eigen 

person, og at ein her hadde å 

gjera med ein mann som ikkje 

"snudde 

frakken etter vinden". 

Slikt gjev tillit og vyrdnad, 

og forklårar delvis at han fekk 

så mange tillitsoppgåver. For 

det andre hadde han stort sett 

fleirtalssynet bak seg, og den 

uvanlege arbeidsevna og effektiviteten 

gjorde utslaget. 

Eit sermerke ved han vil eg 

nemna litt meir om. Han hadde 

alle dagar ein usløkkjande kunnskapstrong. 

Han gjekk eit kurs 

ved Stend jordbruksskule. Det 

var så vidt eg veit, all utdaning 

han hadde skulevegen. Men han 

las på eiga hand og fylgde godt 

med i avisene. Ofte klipte han 

ut artiklar han fann verdfulle 

og tok vare på dei. Bøker kjøpte 

han og mykje av og las sikkert 

meir enn dei fleste. Var 

han på mØte med gode foredrag 

t. d. hadde han alltid notisbok 

med og noterte. 

Han refererte ikkje for aviser 

o. a., men til eige bruk. Eg trur 

nok det ligg mange slike notisbøker 

att etter han. På denne 

måten vart han ein sjølvlærd 

mann med gode ålmennkunnskapar 

og på ymse felt uvanleg 

store. Og kunnskapen ville 

han gjerne dela med andre. Han 

var alltid villig til å hjelpa til 

med program i dei ymse bygdelaga 

når han vart beden om det. 

Gjerne tok han og ordet spontant 

der han var med og kom 

med ein appell eller berre takka 

for eit godt program. 

Kring 1910 kom han med i 

den første studieringen som vart 

skipa i Kvam. Det var i losje 

"Hugin" den kom i sving ved 

hjelp av misjonsskulelærar Ivar 

Aasen som då var på Framnes. 

Han hadde vore ein tur til Sverike, 

og der fekk han kjennskap 

til studieringsarbeidet som 

då var heilt nytt der og. Heimkomen 

gjekk han i gang med å 

planta ideen i norsk jord. 

Studieringen i losje ,,Hugin" 

var nok ein av dei aller første 

her i landet, og den unge Jakob 

Vik fann her ei kjelde til å svala 

noko av kunnskapstorsten 

sin. Etter den dag var studiearbeidet 

alltid ein kjær hobby 

for han. Losje "Hugin, har ikkje 

hatt studiering i arbeid 

heile tida sidan, men Jakob har 

alltid greitt å vekkja liv i han 

att om han tok ein pause. Då 

samla han gjerne ei gruppe heilt 

unge og fekk dei i sving. Sjølv 

var han med som leiar så lenge 

det trongst. 

Dei siste åra, etter at tilgangen 

på nye lemer svikta, har 

losien drive arbeidet sitt som

ei studiegruppe av eldre trufaste 

lemer. Jakob har vore studieleiar, 

han førde møteboka 

slik at ho alltid var ferdig til 

underskrift når møtet var slutt, 

og han førde rekneskapen og 

ordna all korrespondansen for 

laget. Dette var den mest naturlege 

ting i verda, og det var aldri 

eit ord å høyra om at for mykje 

av arbeidet fall på ein mann. 

I det heile var han ei drivande 

kraft i Hardanger distriktslosje 

heilt til det siste, og var alltid 

frampå med eit innlegg på oflentlege 

tilskipingar. Berre nokre 

veker føre han døydde var 

han såleis med på eit møte i 

Herand og fortalde om folketalaren 

Peder Svendsen. Den dagen 

har vart sjuk, føre han 

døydde, skulle han vore med på 

75 årshøgtida åt Øystese Ungdomslag 

og fortalt lagssoga, og 

det var nok ikkje med lett hjarta 

han laut gjeva avbod. Kanskje 

det var fØrste gongen han 

vart nøydd til å gjera noko slikt 

og, for han hadde ei god helse. 

Til slutt vil eg gjerne ta med 

eit par små blenk frå mitt personlege 

hopehav med Jakob Vik. 

Eg var i konfirmasjonsalderen 

og skulle utretta nokre ærend 

i Øystese. I dei dagar måtte ein 

då fyrst bruka båt og sidan beina 

når ein budde på Fykse. Eg 

skulle m. a. tala med Jakob Vik 

og då vart det klårt at eg laut 

til Norheimsund og for å greia 

ærendet mitt. Det var no alltid 

eit tillegg både i veg og tid. 

Då sa han Jakob: "Du skal få 

låna sykkelen min og då gjer 

du snøgt den turen. Ja du kan 

vel sykla?" Til all lukke kunne 

eg det endå eg var i frå Fykse 

der det var heller smått med 

vegar og syklar på den tid. 

Den tillit og hjelpsemd han 

den gongen viste mot ein heller 

ukjend "kjuagut" vart altså eit 

ljost lite minne for livet. Ein 

sykkel i dei dagar var meir enn 

ein bil no. 

Så var det nokre år seinare. 

Eg var på Bømoen, gjekk gjennom 

rekruttskulen. Ein kamerat 

og eg hadde meldt oss til 

samlagsstemna i Hardanger og 

Voss Skyttarsamlag som det 

året skulle haldast på Bulken. 

Me rekna med at det var kurant 

sak å få fri den dagen til 

noko som låg slik i tråd med 

tenesta på moen. Så opplevde 

me at søknaden vår vart avslegen. 

Jakob Vik var då samlagsformann. 

Etter morgonØkta var 

eg i telefonen og prøvde få tak 

i Jakob Vik, utan at det lukkast. 

Men eg tala med ein vossing 

som lovde å informera Jakob 

Vik om situasjonen. 

På middagsstunda gjekk eg 

på telefonbua att for å prØYa 

på nytt. Samstundes med meg 

kom kapteinen for det andre 

kompaniet, 

- 

ftan kjende sjølvsagt 

ikkje ffieg, - 

i full fart 

6

og var tilkalla i telefonen. Han 

såg ut til å vera heller urven 

og arg for di han var uroa i 

middagsluren. 

Eg vart sitjande og lyda på 

samtalen. Det var ikkje sagt 

mange replikkar før eg skyna 

kven som var i den andre enden 

av tråden og kva samtalen 

dreia seg om. Kapteinen prøvde 

å forklara at dei hadde berre 

stakkars 48 dagar til å læra 

gutane opp til brukelege soldatar, 

og hadde ikkie råd til å 

missa ein av dei. Men karen i 

den andre enden var greitt ikkje 

heilt einig, og han var ein 

igle til å hanga på. Det vart 

meir og meir til at kapteinen 

vart ståande og hakka rrred ha 

og ia. Enden vart at han for 

på dør med endå stØrre fart 

enn han hadde kome, og humøret 

såg slett ikkje ljosare ut. 

Men då hadde han fyrst lova å 

ta saka oppatt med kapteinen i 

mitt kompani. 

Eg hadde ikkje bruk for nokon 

samtale, men gjekk i staden 

og fann kameraten og fortalde 

kva eg hadde høyrt på. 

Me godta oss ikkje mindre. Me 

gjorde oss klar til å ta ut. Straks 

føre me skulle stilla på linja 

att, kom det beskjed om at kametaren 

og eg ikkje skulle stilla 

om ettermiddagen, men i staden 

sjå til å koma oss til Bulken 

fårleg fort. Den gongen meiner 

eg me reagerte med "militær 

præsisjon,! 

Slike hendingar i unge år kom 

til å leggja eit godt grunnlag 

under kjennskapen som eg trygt 

kan seia utvikla seg til venskap 

etter som tida gjekk, endå det 

var mest 20 års aldersskilnad. 

Jakob var av dei som aldri vart 

gamal, slett ikkje i sinn og lite 

kroppsleg. Det viste seg at me 

hadde sams interesser så å seia 

over heile spektret og kom til 

å vanka mykje saman i lyd og 

lug. Han var ein av dei som 

sterkast har sett sitt preg på 

bygdelivet i samtida, og dei fleste 

som lærde han å kjenna vil 

minnast han med glede. 

Di verre vart han riven bort 

heller brått før han fekk gjort 

ferdig alt han hadde under arbeid 

og vona rekkja på, serleg 

lokalhistorisk tilfang han hadde 

samla. Kanskje einkvan annan 

kan greia å fullføra det han 

heldt på med av dette slaget. 

Men ingen greier å fylla heile 

tomromet han let etter seg i 

bygdemiljøet. Dette kan ein vel 

seia ved alle dødsfall. Men ein 

kjenner det så mykje meir etter 

ein allsidig og ruvande person 

som Jakob H. Vik, og det er så 

mange som kjenner det. Ein 

kjenner seg fatigare, men lyt 

takka for det som var.

Den gamle bl,vegen 

AV LARS SKEIE. 

med hjelp av Jon Tiosås, Leif Rosseland, Arne S. Skeie, 

Andreas Eikedal, Samuel Høysæter, Mons Kleittane, Knut Røen og fleire. 

Frå gammalt av har nok sjøen 

vore den mest brukte ferdslevegen 

mellom Bergen og Hardangerbygdene. 

Den er vel like 

gammal som byen sjølv, - 

og 

vel så det. Ofte slo vel grannar 

og vener seg saman om ei slik 

reis på båt eller skute, men 

stundom vart det vel kvar manns 

sak å ta seg fram som han best 

kunne. Endå etter at fjordbåtane 

tok over tungtrafikken, 

heldt denne private reisemåten 

fram. så det er enno i manns 

minne at folk rodde og siglde 

til "bydn". 

Men like sikkert er det at det 

var samband med byen landvegs. 

Eitt og anna kan peika på 

at det har gått ein pilgrimsveg 

gjennom Kvam i katolsk tid. 

Namn som Sæleset må koma av 

at det i si tid var eit sælehus 

der. ein stad der dei tok imot 

pilgrimar og andre ferdafolk, 

særleg mynta på slike som var 

ute i kyrkjelege ærend. Ein 

8 

kjend namnegranskar meiner 

dette vart bygt som ei 

godtgjering eller rettarbot for alt 

det vonde som det illgjetne Gjerningaset 

hadde gjort, og då gjorde 

ein det best med å reisa noko 

som hjelpte kyrkja og kristendomen. 

- 

Kannikeberg har trul"g 

hatt same oppgåva, etter 

som segnene går. Ein kannik 

var prestlærd og høyrde til ved 

eit domkapittel eller noko liknande. 

Det måtte vel då vera 

ei domkyrkje som hadde interesse 

av å ha eit hus der, og det 

kunne knapt vera for anna enn 

å ta imot folk som reiste i kyrkja 

sine ærend. Truleg er det 

Bergensdomen som har stått 

bakom. - 

Dette er då slikt som 

ein berre kan tenkja seg til, det 

finst visst ikkje overleveringar 

som gjev sikre haldepunkt å stø 

seg til. 

Men vegen som vart brukt, 

var det nok mange andre og 

som gjorde seg nytte av. SkreP-

pekarar, fehandlarar, driftekarar 

og anna farande folk, både fant 

og fagnamann, har sikkert brukt 

denne vegen i hundrevis av år 

like ned til etter år 1900. Likevel 

er det i dag vanskeleg å 

- 

finna vegen att både i terrenget 

og i folkeminnet. For oss som 

er innlevde i det nye vegnettet 

og reisemåtane i notida, er det 

så å seia umogeleg å tenkja 

seg inn i kor lende og leier måtte 

ta seg ut for folk før slike 

gode kom. Biiete av vegar og 

reiseliv var så heilt onnorleis 

både i tanken og i landskapet 

at me har ikkje føresetnader for 

å forstå kor ein bytur måtte 

kjennast for dei. Prøv berre å 

tenkja etter kor det ville vera 

om alle bilvegar og alle dei moderne 

reisemidlane no vart borte, 

og ein berre hadde føtene og 

ridehesten og robåten til hjelp. 

Frå først av vart vel den gamle 

vegen ihopskøytt av vegtrakk 

som gjekk gard og bygd imellom. 

I utmark og fjell har det 

truleg vore stølsvegar og kurekkje 

som har vorte tilvølte 

og samanhekta så det vart farande 

veg for folk og fe. Mykje 

av dette er no tilgrott og borte. 

Men sume stader er det tydelege 

vegfat att, og her og der 

kan ein merka at det har vore 

eit organisert arbeid fØre som 

knapt einskilde gardar har kunna 

teke på seg. Bruer har vorte 

oppsette og murar og trapper 

bygde, så ein må mest tru at 

stØrre samfunnsinteresser har 

stått bakom. 

På visse stader var det fleire 

vegar å velja mellom. Ein berrbaka 

fotgjengar kunne ta snarvegar 

og koma seg fram mange 

stader der det var uråd å, fara 

med hest og ku. Det vart her 

som elles i verda at manse vegar 

førde til Rom. 

Ved hjelp av gamle vegrestar 

og tradisjonar kan ein i grove 

drag fylgja vegen enno like frå 

Fyksesundet til Bergen. Frå 

Porsmyrlandet gjekk han om 

Skåre og opp Langaskarv framon 

Øvrabøen og til nordre enden 

av Skårsvatnet. så bar det 

ut om Eikekvile, over Storemyrane, 

opp Botnabrekka og ol/er 

Vetlemyrane, ned Skårdalen og 

Stoppelsgjer til Øystese-tunet. 

Dette var og den vanlege kyrkjevegen 

for grendene inst i 

Sundet. Ein sideveg gjekk på 

austsida av Skårsvatnet og gjennom 

Torpe-marka, eller ned 

Laupsadalen der han møtte vegen 

innanfrå Rykkje og Bergstegrenda, 

tok så opp om Torpe 

og ned Brottegoto og Kjerringakleiv 

til Øysteselandet, opp Rokabrekko 

til Øystesegarden, der 

han møtte att vegen som kom 

over Myrane. Dit kom også vegen 

frå Soldals-gardane gjennom 

Telldalen. Så bar det ned i Busdalen 

og over Øystese-elva, det 

har trules vore ei bru der i nær-

leiken til den som no er der, 

opp til Rossvoll og gjennom tuna 

i Nedre- og Øvre-Vik til Mo. 

Skulle dei så nedom Grovæ, var 

kortaste vegen gjennom Vik- 

Mjaoroena, over Mo-elvæ kom 

dei ved Tolavadet, og så over 

Rødna og ned til Norheim. Beinaste 

leida var det så å ta opp 

Fjærabygdæ, men sjølvsagt kunne 

dei og få føre over Straumen 

og gå på Sandven-sida av 

Moavatnet. Mest vanleg var det 

så å gå om Steine og opp Steinsliæ 

til Nyasete, men ein kunne 

og koma dit ved å ta om Rosseland 

og gå vestover derifrå. 

Så var det å ta til med vegen 

over Steinsskogen. Frå Nyasete 

gjekk han opp Klyvdalen og 

over Klyvdalskleiv (jfr. Bygdejol 

1955) til Krossleite, forbi 

Fureberggropæ og gjennom 

Kvednaskogen til Kvednavodlen, 

opp Ryddarliæ og til Røyrliæ og 

vidare gjennom Furedalen framom 

Klingefuro til Vardaskarv, 

som det no berre er restar att 

av. På toppen der stod det ein 

varde, det var den som gav 

skarvet namn, og der vart det 

rekna midtveges over Skogen. Så 

kom ein liten nedgang til Vardaholo 

og derifrå oppover Leite 

og framom Kleven og Kleivæ,ned 

Hestakleivæ (nedafor Sandvenseter 

hotell) til Eikedalsvatnet, 

fram under Teigaber:get og til 

Teigen. Så måtte dei over Byksaonæ, 

der det truleg ikkje har 

vore bru så dei måtte byksa 

på steinane over. Det var og er 

framleis grenseelva mellom 

Kvam og Samnanger. Derifrå 

fylgde vegen Eikedalen nedetter, 

men kryssa elva nede ved 

Heldren og fylgde så sørsida på 

elva og stakk utfor stupet jamsides 

Fossen Bratte. Der er vegen 

godt synleg enno både ovanfor 

fossen og ned berget. 

Hadde dei hest eller anna 

storfe med seg, kunne dei nok 

ikkje ta ned den fårlege fjellsida. 

Då for dei søro\Ier frå 

Fleldren til Raunebotnen og ned 

Idlaliæ og nådde gongevegen att 

nedunder Storli. Så fylgde vegen 

elva og dalen, men når dei 

kom ned til Kuholmen kunne 

fotgjengarane ta av ein snarveg 

til venstre over Bergsenden og 

koma ned til garden Dahl. Den 

vanlege vegen tok nedom Rossebotten 

(Løkjene) og Mørkhølen 

og ned Frøylandsdalen. Der er 

vegen lett å sjå endå tvers over 

elva frå bilvegen, like ned mot 

gardane ved Frøylandsvatnet. 

Brukjera midt i elvegjelet står 

mest uskadde enno, og for ikkje 

mange åra attende låg ein del 

av bruplankane der og. Men då 

var det berre geitene som hadde 

moro av å bruka dei. 

F'rå Tysse var det svært vanleg 

å få båtskyss over til Ådland, 

men gongevegen rundt 

fjordbotnen vart også brukt. 

Derifrå kunne ein nok koma seg 

TO

opp i Hisdalen, men vegen dit 

hadde bratte motbakkar og 

kleivar, så han var ikkje farande 

for fe, berre for folk som var 

gode til beins. Dei kunne vel tena 

litt tid ved å ta den vegen og 

vidare om Gullbotn og Gullfjellet 

ned til Osavatnet og Bjørndalen, 

og så ned til Unneland eller 

Espeland. Etter det var det visst 

det vanlege å gå om Borge og 

over Borgeskaret, ned Isdalen 

og til Haukeland og Bergen. Frå 

Borgeskaret kunne dei og gå 

over Byfjellet og Fløyen og ned 

til byen. 

Men den vanlege vegen fråt 

Ådland gjekk gjennom Masteskaret 

til Skarsvatnet og over 

til Skjelånæ i Trengereidfjorden, 

så framom Nordbø - 

og 

Trengereidgardane og oppover 

mot Brekken, eit klype mellom 

Gullfjellet og Svinningen. Derifrå 

kom ein så ned til Hausdal, 

øvste garden i Samdalen i Fana. 

Så kunne vegen falla så mangeleis 

alt etter kva tid og ærend 

den farande hadde. Han kunne 

fylgja Samdalen til endes ned 

til Kalandseid og gå om Sandven 

og Hatlestad og over Vadlaheiane 

og ned til Nesttun, eller 

han kunne ta om Titlestad os 

fylgja Stendadalen. 

Den mest nytta vegen frå 

Hausdal var likevel ein som låg 

lengre oppe i bygda. Før ein 

nådde Håland, tok han av til 

høgre opp lia til Bontveit og 

derfrå nedover til Frotveit. Seinare 

vart det brukt ein snarveg 

der som gjekk på skrå opp lia 

over Håland og så langs sørsida 

av Frotveitvatnet og opp til 

gards. Frå Frotveit gjekk så vegen 

over Grindåsen til Riple, 

framom Kåpesteinen og Vindberget, 

ned Kubakken til garden 

Myrdal, over Småbruene og 

gjennom Ulsmog, over Helldalselva 

og ned Sandbrekkene til 

Sanddalen, så over Natlandshøgda 

til Natland og framom 

Vognstølen til Haukeland, og 

vidare om Fløen på austsida 

av Store Lungegårdsvatnet og 

til Bergen. 

Desse var truleg dei mest 

brukte vegane når folk var ute 

på ein vanleg bytur. Dei valde 

vel mellom dei etter årstider 

og vertilhøve, og etter kva tid 

dei hadde til rådvelde. 

Ned gjennom tidene har det 

sikkert gått hundrevis av krøterdrifter 

frå Hardanger og vestover, 

både slaktedyr til Bergen 

og livdyr til den velkjende Haukelandsmarknaden. 

Den siste 

fedrifta som er spurd, gjekk 

om Rosseland så seint som i 

1904. Det er spurt om fleire 

vegleider for slike drifter. Frå 

eldre tider må ein tru dei kunne 

bruka den vanlege gongevegen. 

Det er såleis sikkert at 

det var ein overnattingsstad for 

fedrifter på Rødne (Røen) og 

Driftehjedlen i Samnanger, som 

tl

ligg langt nede i bygda. Der er 

ein flate som enno ber namnet 

StØlen, og den var inngjerd i 

gamle dagar, og feet fekk kvila 

ut og gå på beite der medan 

driftekarane og tok seg rett til 

ein pust i bakken. Når denne 

legerpassen vart brukt, må ein 

trrr at den vanlege gongevegen 

vart nytta. Men det ser mest ut 

som driftevegane etter kvart 

vart lagde til skog og fjell. Det 

kan tenkjast at utvidinga av 

dyrka og tilsådd jord kan ha 

lagt visse hindringar for å driva 

gjennom bygdene. Almenningane 

som svært ofte var overnattingsstader 

for slike drifter, 

kom også meir og meir over i 

privat eige og gjekk inn under 

gardsbruket, og det kunne verka 

på same måten. Det er truleg 

at drivarane prøvde å unngå 

trakk over åker og eng og 

valde å fara etter skogsvegar og 

fjellrekkje der det var mogeleg. 

Driftevegen her frå bygda tok 

ut frå Mo i Øystese til Ståene 

markjæ, over Furukamben og 

til Nyasete, der dei nådde i vegen 

frå Steinsliæ. 

Over Skogen fylgde dei så den 

vanlege gongevegen til dei kom 

til Teigen, der det var overnattingsstad, 

men tok til høgre 

straks dei kom over Byksaonæ 

og gjekk opp lia og over Vårefjell, 

ned Vårekleivæ og over 

Hardingabekken, der det var 

kvilestad og friskt vatn for folk 

og fe. Lenger nede kom dei til 

Hardingamyræ, der dei kunne 

stogga natta over om det leid 

langt på dag. Dette er namn 

som gjev tydelege vitnemål om 

samband med Hardangerbygdene. 

Vegen tok så om Høysæter 

og ned Svensdalen mot Langeland. 

Derifrå kunne dei så ta 

ned til Haga og fylgja gongevegen 

om Rødne og Ådland. Og 

det var visstnok den mest brukte 

vegen. Men dei kunne og ta 

til høgre før dei nådde Langeland 

og gå gjennom Ilaget og 

driva etter fjellvegen. Denne 

leida kunne dei og koma inn på 

om dei dreiv ned Frøylandsdalen, 

framom Frøyland og opp 

Tøsslandsdalen (Tysselandsdalen) 

og nådde i vegen frå Høysæter 

der. 

Frå Ilaget gjekk vegen vestover 

fjella framom Fitjavatnet, 

og opp Nordvikslåttene til Buhilderen. 

Der måtte dei opp ei 

stygg kleiv, Vossaskoræ, der dei 

i eit knipetak måtte støtta krØ- 

og over Skålheimsbrua som 

er nemnd alt i 1817, og - 

truleg 

er mykje eldre, opp Sandhaugane 

og gjennom - utmarka til 

Skålheim og Sæleset, ut Hylmedalen 

til Stuasete. Vidare for 

dei så over Geithaug, framom 

Rishaugen til Rishaugsbrua som 

gjekk over Fosselva, så ut Rosselandsmarka 

til Holo, der det 

var bru over Gjerdeselva. Etter 

det for dei gjennom Larsat2

tera og lyfta etter bakenden på 

dei så dei ikkje skulle ramla 

utføre og skamslå seg. Dei kom 

så opp på Reistadfjellet og tok 

framom Raudvatnet og Holmavatnet 

og ned til garden Krånæ 

(Skulstad). Etter det kom dei 

framom Øyjordæ, der Turistheimen 

no ligg og heilt feil vert 

kalla Gullbotnen. Frå Øyjordæ 

dreiv dei nemleg vidare og kom 

til Gullbotnen, som ligg eit stykke 

oppe i Gullfjellet. Så bar det 

opp den bratte Gullkleiva og 

over Gullfjellet og vidare gongevegen 

om Osavatnet og Borgeskaret. 

Det vert og fortalt at dei for 

rrred driftene om Sotabotnen og 

og Dyravadslægret. Dei for og 

ofte dit med gjeldfe for å ha 

dei i beite der om sumrane. Det 

var nok fleire vegar som førde 

dit, men oftast tok dei av frå 

gongevegen på Krossleite og for 

ut Lægena, gjennom Fljotane og 

over Fljoto til Steinskvandalen, 

opp Burknaholo til FadnastøI, 

så over Purkegjel og ut Saotedalen, 

under Stegafossen (ein 

oØvsthusfoss> oppe i ville fjellet) 

og utover mot Røyrfjellet 

og Sotabotnen. Dette var og 

den gamle buforevegen til Hellestveit, 

Torpe og Børve. Seinare 

vart denne vegen omlagd så 

han tok ut frå Vardaholo og 

over Heiæ ned til Skeiskvandalen. 

Derfrå kunne dei fara ned 

mot Teigen og fylgja driftevegen 

vidare vestover. Men dei 

kunne og ta om Rosselandsbotnen 

og Kråketjønn og til Dyrer;adslægret. 

Skulle dei så driva 

mot byen, gjekk dei over elva 

mellom Frostavatnet og Holmavatnet 

(dette var fØr oppdemminga 

kom) og gjennom Vestre 

Trongesmoget opp til Dukavatnet 

og Gjetlå, ein god beitestad 

i Samnangerfjella, og truleg stad 

for overnatting. Vidare for dei 

ned til Herfangen og sør gjennom 

Vestmannabotnen og over 

Bogeskar, framorn Vossaskorane, 

Kuliskoltane og Klakken og 

ned til Breiliæ, fjellbeitet til 

Tveit- og Steinslandgardane. 

Derifrå kom dei så over til Fitjavatnet 

og fylgde den før nemnde 

fjellvegen vidare. 

Driftevegen frå Voss kom og- 

-så inn på denne vegen. Namn 

som Vossaskorane og Vossaskoræ 

skulle tyda på at det var 

vessene som først brukte denne 

farleia, og hardingane har 

kome til seinare. 

Fjellvegen gjennom Samnanger 

ligg fint til og i nokolunde 

iamn høgd, og vart nok ikkje 

brukt berre til drifteveg. Sumarsdag 

var han mykje nytta til 

gongeveg, særleg når dei måtte 

fara fort. Dei kunne og korta 

på lengda med å ta snarvegar. 

Frå Høysæter kunne ein såleis 

springa ned Høysæterliæ til garden 

Fiske i Grønsdalen. Der 

måtte dei få båtskvss nokre 

t3

åretak over elva. Men både ferdafolk 

og gardsfolket der rekna 

med det, så det var visst alltid 

føre å få. Derifrå var det så 

lett å ta seg fram til Nordvikslåttene. 

Snaraste og beinaste leia vidare 

var nok den som gjekk 

over Gullfjellet og Borgeskaret, 

men det var og den hardaste. 

Dei måtte ta tunge motbakkar 

som tok på pusten og dryge 

unnabakkar som røynde knea, 

så det var vel helst ungdomar 

og folk som hadde hastverk som 

våga seg i kast med den. Eller 

slike som ville gjera meisterstykke. 

For slike fanst det nok 

då som no. Med greidleg 

gonge rekna dei at ei byreis tok 

to dagar kvar veg for friske 

folk. Men det fanst nok dei som 

gjorde vegen snøggare, stundom 

fordi det trongst, andre tider 

kanskje berre for å gjera eit 

karsstykke så folk fekk noko 

å snakka om. Dei hadde ikkje 

meir moro enn dei gjorde seg 

sjølve i den tida. 

Ein kar som låg på sumarslått 

oppe ved HamlagrØvatnet, 

vart tobakkslaus, er det fortalt. 

Etter å ha pint seg sjølv ei 

stund, sette han ljåen i bakken 

og tok til palings vestover fjella 

og kom til bydn og fekk ny 

forsyning, kom så opp att og 

tok ljåen igjen og slo vidare. 

Ein som åtte heime på Botnen, 

vart ute for same mangelen. 

Det var om vinteren, og kanskje 

det låg meinsis i sundet, 

så det var vanskeleg å koma 

. Nok er det at han tok 

foten og fjellet fatt og for til 

bydn for å kvitta seg med tobakkssykja, 

og kom velnøgd og 

glad heim att. 

Liknande tobakkshistoriar er 

det fortalt frå Samnanger. 

Slike soger kan vel ha vorte 

litt utbroderte etter som åra 

har gått, men ein kjerne av sanning 

er det nok i dei. 

Meir å lita på er det vel når 

hendingane skriv seg til namngjevne 

personar. Lars Seljenes 

var kjend for å vera særs lett 

til fots, og han gjorde turen 

frå byen og heim på under ein 

dtg. Endå om ein dag kunne 

reknast lang før i tida, så må 

ein seia at dette var uvanleg 

godt gjort. 

Mons Botnen var ein gong i 

byen. Det var etter at eimbåtane 

var byrja å gå inn fjorden, 

og han stod på kaien og såg at 

hardingabåten stakk i veg innetter, 

og tok sjølv i veg til fots. 

Han gjekk ned i Steinsdalen for 

å gjesta kjærasten sin der, og 

då han kom til Skeie, der ho 

budde, høyrde han dampen "hujao 

nede i Sundet. 

Rekorden har nok likevel Anders 

Rosseland, ein reinsgjetar 

frå førre hundreåret. Han skal 

vera den raskaste som nokon 

t4

gong har vakse opp der på garden. 

Han måtte absolutt skaffa 

seg kikkert ein gong, og hadde 

ikkje tidene til å vera lenge borte. 

Han "la på lopao tidleg ein 

morgon, kom til byen og fekk 

seg kikkert og kom heim att til 

Rosseland same døgret. Det 

høyrest utruleg ut, han må 

nok ha sprunge det - meste av 

vegen 

- 

men det skal vera heilt 

påliteleg. Undrast om nokon av 

idrottsstjernene no vil ha greitt 

å fylgja han. 

Ein kraftprestasjon av eit litt 

anna slag på denne vegen, gjorde 

ei kone på Kleiva. Ho var 

uvanleg sterkvaksen, og ein gong 

ho var på Tysse, tok ho på ryggen 

ei bør på 100 kiio og bar 

ho opp Frøylandsdalen og Fossen 

Bratte og heim til gards. 

Eg skulle gjerne helsa på den 

kjerringa som ville ta på seg 

det same i dag. 

Det var i sumarhalvåret at 

denne vegen var mest i bruk, 

men han vart nok nytta vintersdag 

og. Då kunne dei sjølvsagt 

gå på ski og fara i terrenget 

som dei ville. Men høykøyringa 

frå skogaslåttene gjorde at det 

ofte var snØbraut så å seia over 

heile Steinsskogen, så i godversbolkar 

kunne dei koma seg 

fram utan ski og. Far min gjekk 

folkehøgskulen på Garnes truleg 

vinteren 1890-91. Då juleferi 

en kom, tok han ut tidleg ein 

morgon mo åleine oppover mot 

Gullfjellshøgdene og kom ned 

til Øyjordæ. Det var fin skare 

og lett å gå, så han valde å ta 

fjellvegen vidare og. Då han 

kom oppover mot Eikedalen, 

gjekk han så langt framme på 

fjellkanten at han såg ned i dalen, 

og fekk då auga på folk 

som kom ned Fossen Bratte. 

Han var altså ikkje åleine på 

vegen den dagen, endå det var 

mørkaste vinteren. Sjølv kom 

han seg ned Steinslia i måneskinet 

om kvelden. Dagen etter 

var han så gangsperr at han 

knapt vann seg over stovegolvet. 

Ein slik tur var vel knapt etter 

fjellreglane ro, men høyrdest 

ikkje ut til å vera noko uvanieg 

då. 

Ein kan no stort sett berre 

fantasera seg til kva som har 

gått føre seg på denne vegen 

nedgjennom hundreåra. Han har 

nok vore opplyst med smil og 

glade andlit og vætt med sveitte 

og tårer mange gonger. Så å seia 

alt slikt har gått i gløyme. Men 

me kjenner til at ein ungdom 

på 22 år, Anders Århus, som 

gjekk med post til Bergen for 

presten frgens, omkom i eit uver 

på Byfjellet i 1810. Og like opp 

til våre dagar har ordet gått på 

folkemunne om Johannes Eikedal 

som fraus ihel i Vardaholo i 

1849. Han gjekk på ski og 

hadde tung bør, og hadde sett 

seg til å kvila, som skikken var 

når dei var komne halvveses. 

t5

Der fann dei han sitjande, han 

hadde ikkje greitt å reisa seg att. 

Ei dramatisk soge er det og 

fortalt om Bertil Bertilson 

Skeie, Vetle-Bertil, som han til 

dagleg vart kalla. Han var beistehandlar 

og driftekar, og kom 

ein gong heimover frå byen, 

truleg med ein god slump pengar 

i lomma. Han fekk seg natlerom 

på ein avsides gard, men 

han fann stell og stemning litt 

underleg og mystisk så han 

fekk ikkje sova med det same 

han kom under sengkleda. Om 

ei stund tok det til å tusla og 

tiska utanfor døra så han vart 

ålvaken og han høyrde tydeleg 

ei røyst som kviskra: oMen 

han sØv ikkje endå." Han ante 

at det måtte vera fåre på ferde 

og kledde seg i mørkret og kom 

seg stilt ut glaset og fekk salen 

på hesten og reid vekk i tan. 

Då skaut det etter han ut i 

mørkret. Han vart så skræmd 

at han vart aldri meir den same 

som før. 

Men dei fleste hadde sikkert 

ljose minne med frå byturane. 

Å koma til byen og sjå alt som 

ovra seg der på sjø og land, 

måtte vera ei oppleving. Var 

dei fleire i fylgje på vegen, hadde 

dei mykje å snakka om og 

gle seg over. Når dei så sette 

seg på kvilesteinane oppe på ei 

høgd og naut nistematen og såg 

utover nye landevidder med fjordar 

og bygder, eller fjellvidder 

med vatn og heiar, måtte det 

vera opplevingar som dei levde 

på lenge. Mange kom vel ikkje 

på ein slik tur meir enn ein 

gong eller to, sume kom vel 

aldri så langt. Det var skikk i 

bygda at eit ungt par skulle gå 

til bydn og ringa seg, og for dei 

vart visseleg ei slik reis eit minne 

for livet. Den skikken var 

så innarbeidd at det var vanleg 

med ein bytur i slike høve lenge 

etter at det vart moderne reisemåtar 

å nytta seg av. 

Då eimbåtane tok til å gå i 

rutefart inn Osterfjorden, vart 

det ofte til at byfararane tok frå 

Samnanger og over Øyjordæ og 

ned til Trengereid (nordre), og 

derifrå fylgde dei båten til bydn. 

Mor fortalde at ho gjorde første 

byturen sin på den måten. Båten 

ho fylgde heitte "Kristian 

Jebseno, og billetten kom på 40 

cbre. Det var alt ho la ut på 

reisa til bydn. Overnattinga i 

Samnanger kosta visst ingen 

ting. 

Folk var gjestmilde mot reisande, 

og samningane har tr-uleg 

sett det som ei rimeleg grannebygdsteneste 

å hjelpa kvemmene 

med hus og seng i slike 

høve og såg ikkje på dei som 

turistar som dei skulle tena pengar 

på. Mange husvertar sette 

sikkert pris på slik gjesting berre 

for å få ei god kveldsrØe og 

spørja nytt frå hi sida fjellet. 

Før dei hadde telefon oe lokal- 

I6

aviser og massemedia av andre 

slag, kunne folk vera nokså 

uvitande om slikt som skjedde 

utanom sine eigne bygdegrenser. 

Endå lenge etter at riksvegen 

var ferdig, og turistane strøymde 

inn over bygdene, heldt denne 

gjestevenskapen seg oppe. I 

slutten av første verdskrigen 

kom ein ung kvemming syklande 

i lag med kjærasten sin frå 

Trengereid og heimover. Då dei 

kom oppover frå Tysse i kveldinga, 

møtte dei eit så kvast 

uver at dei var både gjennomblaute 

og forkomne då dei kom 

til Eikedalen. Dei fann det meiningslaust 

å fara vidare så seint 

på dag, og bad om hus på ein 

gard der. Dei vart mottekne 

med opne armar og fekk tørka 

seg opp att og vart oppvarta 

med varm, god kveldsmat, så 

dei kjende seg heilt som nye 

menneske. Kvar sitt soverom 

vart reitt opp til dei, og dei 

sov seg fram i godveret dagen 

etter. Før dei kom seg opp om 

morgonen, var husens folk alt 

farne til arbeids, berre bestemora 

var heime for å sjå til 

huset og stella med gjestene. 

Men bordet stod ferdig-reitt med 

høgtidsfrukost. For all denne 

omsuta og velviljen skulle så 

kavaleren gjera opp. Nei då, var 

det likt, bestemora veifta han 

frå seg. Han måtte berre ikkje 

nemna sovore. Han prøvde å 

forklara henne at det var ikkje 

no som før, dyrtid var det og. 

Det vart mest til ein ordstrid 

mellom dei, han hadde ikkje 

godt av å fara frå heimen der 

utan å gjera greitt for seg. Til 

slutt måtte ho motviljug gje etter. 

,,Jaja, det får vera 50 øre 

då." Enden vart at han fekk 

henne til å ta imot to kroner. 

Det gjorde henne synleg vondt, 

og ho var mest unøygd for å få 

så mvkie - 

for så lite. 

l7

K. HERADSTVEIT: 

-"-rf:T. 

Nokre minne om 

LARS KALHAMAR 

Lars Olavson Heradstveit vart 

fødd på Heradstveit i 1.872. Han 

døydde i 1937 65 år gamal. I 

dagleg tale vart han kalla Lars 

Kalhamar og budde det meste 

av sitt liv i Vikøy. Det var og 

dei som kalla han for Lars Bøen. 

Han var litt av ein bygdeoriginal 

og vart vide kjend av ymse 

grunnar, men mest for at han 

var uvanleg ordhag og god i replikken, 

og hermingane etter 

han lever på folkemunn den 

dag i dag. 

Det kunne vore skrive ei heil 

bok om Lars Kalhamar, men vi 

skal her prøva å laga eit lite 

bilete av denne mannen. Lars 

var einaste sonen av eit syskinlag 

på fire. Far hans - 

Olav 

Heradstveit (og kalla Olav Bøen) 

- 

var husmann, snikkar og 

kjeraldemakar, og Lars tok same 

yrket som faren. Han kjøpte 

først ein lut av Nilsa-garden 

på Heradstveit, men flytte snart 

til Vikøy der han kjøpte småbruket 

Kalhamar og vart busett 

der resten av livet. Han vart 

gift med Ragna Olavsdotter 

Skålheim frå Skålheim i Norheimsund. 

Lars og Ragna dyrka og dreiv 

småbruket sitt med stor omsut. 

Kjeraldearbeidet vart gjort i ein 

verkstad som han hadde oppe 

på lemen i våningshuset. Om 

sommaren var han mykje ute på 

bygningsarbeid og dertil dreiv 

han litt med krøterhandel. 

Som menneske var Lars ein 

tenkt mann med stort hjartelag 

og stor humor. Men sjølv 

om svar og replikkar frå hans 

munn var morosame, hadde dei 

ofte ein snev av brodd, men 

brodden var sjeldan så kvass 

at den såra i vesentleg grad. 

Lars og Ragna hadde eit framifrå 

ekteskap. Dei vart barnlause, 

men denne sorga delte dei 

og bar ho med ein viss skjemt. 

Lars sa ein gong at han trudde 

Vår Herre ynskte å få slutt på 

kjeraldemakarane, for fleire av 

dei kjeraldemakarane han kjende 

fekk ikkje born. Ein gong 

måtte han henta jordmor til 

grannekona. Ragna stod på 

tropphella då han for framom 

huset. Ho spurde kvar han skulle 

av stad. nEg skal henta jord- 

IB

mor til grannekona. Ja eg skal 

no henta jordmor til deg Ragna 

og, men du får no vera til sist 

dur, svara Lars. Folk som stod 

Ragna og Lars svært nær sa at 

kjekl og usemje var ukjent der 

i heimen. Dei samarbeidde i stor 

skjønsemd om alle ting og dette 

sette og sitt preg på heimen 

deira. Det var alltid gildt og 

triveleg å stiga innom døra på 

Kalhamar. Ein gong vann Ragna 

eit voggeteppe på ein basar. 

Ho sa til Lars at dette ville ho 

gje til nokon som hadde born, 

men då såg Lars på henne med 

ein lur blink i augo og sa: (Ja 

vågar du det Ragna?" 

Lars var ein stor økonom. Han 

kunne både gje og hjelpa når 

det var turvande, men elles var 

han ein sparemann. Når folk 

bruka så mykje pengar at dei 

til slutt kom i vanskar, sa Lars: 

.Ja, ein kan bråna mykje smør 

på ein varm omn - -.o 

Elles 

var han svært villig til å kausjonera 

for folk og han tapte mange 

pengar på dette. Ein gong 

han lende i Vikøyfjøra etter å 

ha vore på fiske, fekk han hjelp 

av ein bygdemann til å draga 

inn båten. nDu putlar med å 

fiska", sa bygdemannen. "Ja 

eg må det, for det ser ut til å 

verta vanskeleg å leva av berre 

kausjoneringo, svara Lars. Nei, 

Lars bar ikkje agg til nokon om 

han tapte pengar på dei ved kausjonering, 

men tok også dette 

med stor humor. Han tykte ofte 

at mange ting var dyrt. Spekesilda 

steig svært i pris ein haust. 

Då sa Lars: nHo er så dyr spekesilda 

no at ein burde gå med 

henne i setlaboka." Lars lika 

ikkje folk som gjekk - på dørene 

og selde. Ein gong fekk han 

vitjing av ein bokseljar. Bokseljaren 

pakka opp bok etter 

bok og reklamerte i det vide og 

breie om god og dårleg lesnad 

og om verdien av å ha lese den 

og den boka. Lars venta i stor 

tolmod til bokseljaren hadde 

prata seg tom. Då svara Lars: 

nDet leie her er at eg har ikkje 

Bokseljaren 

Iært å lesa eg 

pakka saman og 

-." gjekk med ein 

g*ong. 

Lars var ivrig Venstre-mann 

og mØtte trutt fram til politiske 

møte der venstrefolk hadde ordet. 

Men ein gong vart talaren 

både lang og turr og Lars sat 

og vreid seg på dei harde trebenkene. 

Då han kom i ut i gangen etter 

rrrØtet, sa han med stor 

tyngd og djupt alvor i røysta så 

mange høyrde på: "Eg må visst 

slutta i Venstre eg no, for eg 

har ikkje bakende til det lenger 

Lars - -.> 

var ein svært god granne 

og rekte ei hjelpande hand 

så snart han vart spurt om det. 

Prost J. A. B. Christie var ein 

av grannane til Lars. Prosten 

budde på eigedomen Haukeland 

t9

saman med dei to brordøtrene 

sine, Ha.nsina og Verna Christie. 

Alle tre var høgrefolk og meinte 

at det skulle vera ein viss 

skilnad på høg og låg i samfunnet. 

Prosten bad ofte Lars om 

hjelp til både eitt og hitt. Ein 

gong hadde prosten fått ein 

eller annan sjukdom på hagen 

sin, eller *haveno som han sa. 

Då vart Lars henta for å sjå 

på dette. Lars grunna både lenge 

og vel på dei sjuke plantene, 

og til sist gav han fylgjande 

uttale: "Eg kan ikkje skjøna 

noko anna enn at det må vera 

den vanlegg "havesykjo" 

du har 

fått - -.o 

Ein annan gong 

hadde prosten fått ei drøss med 

kjuklingar. Det var vanskeleg 

å sjå kva som var hanar og 

høner og Lars vart henta. Lars 

såg med ein gong at mest alt saman 

var hanar, men han ville 

seia dette på ein mest mogeleg 

skånsam måte. Då delte han 

først flokken i to grupper og så 

sa han det slik: nDen gruppa 

der er hanar, og den andre 

gruppa der er ikkje høner." 

Naturleg nok lika ikkje alle 

like godt ordspråket til Lars 

og sume ville gjerne prøva år 

svara han att med same mYnt. 

Ein laurdag Lars var i Norheimsund 

og handla var han 

ubarbert og hadde lang skjeggstubb. 

Ein mann såg på han og 

sa: nDu er svært skjeggut i dag, 

Lars., Lars såg på han og sva- 

ra lunt: "Så vidt eg veit skal det 

stå på eigande grunn -.> 

Lars måtte ofte leiga folk til 

ymse hjelp og arbeid som han 

trong. Ein regnhaust hadde Lars 

leigefolk og ein bygdemann 

spurde om dei kunne få gjort 

noko i slikt regnver? "Når det 

regnar som verst er me inne og 

har teori -r, 

svara Lars. Ein 

dag hadde Lars leigd hest og 

mann til å køyra ved heim or 

skogen. Lars var med, og nytten 

og sparsom som han var, 

gjekk han kring og plukka opp 

småkvister. Dette var nemleg 

siste lasset. Då ropa køyrekaren 

til Lars: "Her ligg nokre ospe. 

lauv her, skal eg ta dei med.n 

Denne spøken hadde litt for 

kvass brodd og Lars vart mutt 

resten av dagen. Han stakk aldri 

vondt sjølv og lika heller ikkje 

at andre gjorde det med han. 

Det kunne vore fortalt mykje 

meir om Lars Kalhamar, men 

det får vera med dette. Han 

fekk ei lang sjukelega og døydde 

i heimen på Kalhamar i januar 

1,937. Den siste tida fekk han 

augg sterkt vendt mot dei evige 

verdiar, og dei som fekk høve 

til å vitja han ved sjukesenga 

sa det var godt å høyra kor 

trygg han kjende seg og kor 

fredfullt han fekk kvila i Guds 

allmektige hand. Det er mange 

som har minne etter Lars Kalhamar, 

og eg trur alle saman 

har gode minne. 

20

Kr. B. Kolltveit, 

BATBYGGJING I 

Hans E. Kinck har i ein novelle 

skildra ein vintermorgon 

frå sin barndom i Strandebarm 

for bortimot 100 år sidan. 

Grytidleg om morgonen kan dei 

sjå båtbyggjaren si lykt flytta 

seg frå huset oppe i bakken ned 

til naustet i fjøra, og straks etter 

høyrest taktfast klinking 

vidt utover i morgonstilla. 

Dei fleste Strandbermingar vil 

vel kjenna biletet att. Det einaste 

måtte vel vera at me var so 

vane med den låten at me høyrde 

det ikkje i det heile teke. 

Å jau, me høyrde det. Me 

kunde endå til høyra kven som 

klinka. Alle hadde ikkje same 

laget. Ein klinka fort og let, 

ein annan seint og tungt. Den 

nye læreguten heldt underhammaren 

so hardt opp mot saumhovudet 

at det vart ikkje dubbelslag 

av det. Men meisteren 

han let båe hamrane arbeida 

med si eiga tyngd, fort og lett, 

og so taktfast at om han lynsnart 

snudde hammaren i neven 

og bruka den kvisse pinnen, 

STRANDEBARM 

heldt han likvel takten som ein 

tambur. Han arbeidde etter augnemåI. 

Han sikta inn stamnane 

etter lodd, men elles greidde 

han alt med ein gamal tummestokk 

og dei velrøynde augo. Ja, 

han hadde ei gamal båteal som 

minna litt om ein primstav. På 

den var avmerkt djupna for dei 

ymse storleikar. Der var innskore 

ein N for ni-alning og T 

for ti-alning og so vidare, med 

strek for halve alner innimellom. 

Med dette utstyret laga han båtar 

med so fine straumlinjer i 

botnen, at det vanskeleg kan 

gjerast mykje betre idag av 

ekspertar med elektronisk utstyr. 

Dei gamle båtbyggjarane riste 

på hovudet, då dei yngre kring 

hundreårsskiftet tok til med å 

byggja seg lunare verkstader, 

som dei kanskje endå til sette 

omnar i som skulde det vera ei 

stova. Dei gamle hadde greidt 

seg so ypparleg godt i dei opne 

skytjene sine heime på garden, 

eller i dei enno opnare nausti 

2t

ved sjØen. 

karar. 

Det var herdiee 

Om ein av dei som var gamle 

då eg var ung fortalde folk, 

at når han i ungdomen bygde 

båtar i naustet, gjekk han heimanfrå 

klokka 5 om morgonen 

og kom heimatt klokka 10 om 

kvelden. Han vilde ikkje ha ni 

sta med seg. Det tok for mykje 

tid frå arbeidet når han skulde 

hefta seg med å eta midt på 

dagen. Slikt var nok uvanlegt 

ogso i den tid, men det fortel 

no likevel noko om arbeidstid 

og tempo i dei dagar. 

Det var utrulege dagsverk dei 

kunde klara med sine enkle 

reidskapar. Om Rasmus J. Byrkjenes 

(Øyane) ( 1820-1864) 

fortalde Heine Linga, at han 

kom heimanfrå Byrkjenes ein 

morgon med båtstamnane på 

aksli og tok til å arbeida i naustet 

i Sutarvik på Litlafosse. Om 

kvelden var båten utborda, og 

neste l

ifrå på kvar sida. Alle båtbyggjarar 

hadde ein slik strekved 

før, men han gjekk ut av bruk 

etter hundreårsskiftet. Eg trudde 

difor knapt mine eigne augo, 

då eg fann at den same strekved 

- 

berre i stØrre format - 

hadde vore bruka på vikingeskipi 

som no står på Bygdøy. 

Dei var bygde for over 1000 år 

sidan. Eg merkte meg og ei rekkje 

andre småting i byggjemåten 

som var nytta på vikingskipi 

som minna sterkt om dei gamle 

Strandebarmsbåtane. 

Det er no mange hundre år 

sidan folket på Shetlandsøyane 

kom inn under britisk styre og 

britisk tungemåI. Likevel har 

dei ikkje gløymt at dei er av 

norsk opphav, og heller ikkje 

alle norske ord frå gamalt. I 

7929 møtte eg i Cape Town i 

Sør-Afrika ein ung båtbyggjar 

frå Shetland. Eg var med ein 

fiskeekspedisjon som hadde 

norsk utstyr og deriblant Strandebarmsbåtar. 

Ein dag stod me 

og såg på ein av desse båtane, 

og Shetlendaren spurde meg 

kva me kalla dei ymse deler av 

båten på norsk. Eg rekna opp 

frå ende til annan av båten, og 

han sa etterkvart deira namn. 

Mykje var likt, sumt so likt at 

det berre var den engelske 

svipen over uttalen deira som 

skilde, og sume av deira nemningar 

låg nærmare det gamle 

norske enn våre. Når es sa 

, 

men uttala det "stamran". Det 

var tollegangar på den båten 

me såg på, men han spurde om 

me ikkje bruka "keipo. Då eg 

svara ja, spurde han om me 

bruka vidja i keipen til å halda 

årane på plass og kva me kalla 

den. Då eg svara (homleband", 

gav han eit utrop, at det var 

same ordet. Han sa: ohømmelbænd". 

Dette viser at desse 

namn var bruka alt i den tid 

då Shetland høyrde til Noreg, 

og truleg at dei var gamle alt då. 

Kring hundreårsskiftet tok 

det til med eit brigde av Strandebarmsbåtane. 

Den gamle færingstypen 

med 3 breide bordgangar, 

øksa halsar, korte æsingar 

og den elegante straumlinesveisen, 

vart meir og meir fortrengd. 

Det var omsynet til nye 

Frå kaien på Fosse før rutebåten 

kjem. Nokre av båtane er bygde for 

påhengsmotor. 

23

;fqESW 

Ein av dei 5000 som vart selde i Oslo. 

marknadsfelt som gjorde det. 

Humrafiskarane søranfor vilde 

ha ein drygare båttype med breidare 

bakskut til å lasta teiner 

på. Samstundes vart det ein 

viss påverknad frå Austlandet. 

Den nye typen vart mest bygd 

med 4 eller fleire bordgangar, 

og dei lange æsingane med stemneklampar 

gav båtane ein heilt 

ny utsjånad. Desse båtane kunde 

verta sers vakre når alt var 

fint gjort, men det var trass i 

alt ein so heilt ny type, at samanblandingi 

med den gamle 

typen ikkje alltid verka heldig. 

Den gamle Strandebarms 3 bordingen 

var fullt likeverdig med 

Oselvarane, og burde vorte bygd 

som før ved sida av den nye 

typen. 

Talet på båtbyggjarar i Strandebarm 

auka sterkt frå 1900 og 

utover til 1930. Det hadde mange 

grunnar. Nokre kan nemnast. 

Det kom store årsklassar av 

ungdom ut i arbeidslivet då. 

Utvandringi til Amerika slutta. 

Gamle attåtnæringar vart uløn- 

same, og uti 20 åri tok arbeidsløysa 

til å melda seg sterkare 

etter kvart. Avsetnadsvanskar 

gjorde sildefisket ulønsamt, og 

det slo attende på båtomsetnaden 

her på Vestlandet, for notfiskarane 

var av dei store avtakarar 

av robåtar. 

Då kom det vel med for 

Strandbermingane at dei hadde 

utvikla ein båttype som høvde 

for Oslofjorden. Det hadde alt 

lenge vore sendt robåtar til Oslo, 

men no tok dei til med å senda 

heile fartylaster. I åri 1930-39 

vart det omsett omlag 5000 

Strandebarmsbåtar i og omkring 

Oslo, og denne eksporten 

berga båtindustrien i Strandebarm 

frå samanbrot den gongen. 

Krigen i 1940 gjorde ein 

brå ende på denne handelen, og 

seinare har han heller ikkie kome 

i gang att. 

Etter 1935 har talet på båtbyggjarar 

stadig minka. Serleg 

dei siste 20 år har det gått fort 

rredover. Dei som framleis driv, 

byggjer lite robåtar no. Mest 

alt som vert bygt er for motordrift. 

Me lever no ein gong i 

motoralderen, og folk er vortne 

for late til å ro. Eller har dei 

fått det for travelt, so dei har 

ikkje tid? 

Kanskje det var for slitsamt 

med all den roinga i gamle dagar. 

Kanskje det er bra at maskinkraft 

har avløyst muskelkraft. 

Men når ein om sumaren 

24

ser og høyrer på dei brølande 

passbåtane som gjer sjøen til 

ein livsfårleg leikeplass både 

for seg sjølv og andre, og som 

skitnar både luft og sjø, so fær 

ein inntrykk av ei viss forjagd 

rastløysa. Det ser ut som folk 

er på leiting etter eit eller anna 

som dei aldri får fart nok til 

å nå. 

Då tenkjer eg stundom på eit 

anna bilete. Ein stavstill sundagsføremiddag 

frå mi barndomstid. 

Kyrkjebåtane kom glidande 

langs landet, med lange, 

seige åretak. Karane sat ved 

årane med kvite skiorteermar. 

Konene i bakskuten med kvite 

skaut. For eit bilete av høgtid, 

ro og harmoni. Dei trong ikkje 

skunda seg, dei hadde reist so 

tidleg heimanfrå at dei visste 

dei nådde fram i god tid likevel. 

Der var ikkje utslitne nervevrak 

som trong avkobling i sanselaus 

fart der ombord. Robåterl 

sin tidsalder vara lenge. Det 

er tvilsamt om motorbåtane og 

bilane har so mange tusen år 

framfor seg. Når det no ser ut 

for at hans dagar er talde, so lat 

dette vera eit lite minneord både 

om båten, dei som bygde han og 

dei som bruka han. 

25

.S;::::.$+:: 

s 

s 

s 

s 

s 

s 

s 

+ 

+ 

+ 

.s 

* 

i:n: 

+ 

"s 

+i:::: 

+ 

+ 

si:ii: 

s 

+ 

+ 

+ 

s 

+ 

JåL::i:i JåE::::: 

Y""Y""', 

26 

$i::::.S.:::::$:ii::.#:::::$:r:;.S.:r:$.t::j:+::j::S':::::+'lil.$:ri:$.;::::$.n: 

f7 

rwamlTrasong 

Tone: Kvzr me vil, ungdomsflokk? 

Kvam, du Kvam, fagre bygd, 

der du ligg med bogne strender, 

fjell og li og grøne grender, 

ligg du traust i fred og trygd. 

Du har gjel og djupe dalar, 

elv og foss frå bergetram. 

Sterkt du til oss alle talar 

Kvam, du Kvam. 

Gamle Kvam, fedregard, 

du har spor [rå gamle tider 

etter skip og harde strider, 

då du vikingbustad var. 

Du har arv frå lredleg yrke. 

som har ført deg opp og fram, - 

arv frå feders strev og styrke, 

gamle Kvam. 

Unge Kvam, yrkestad, 

du er v-vrd i våre dagar 

for ditt-strev med eng og hagar, 

so dei skin av blom og blad. 

Du vinn ros i mange grender 

for dei verk di hand driv fram. 

Du er rik på hage hender, 

unge Kvam. 

Gjæve Kvam, åndsens liv 

gjev du både vern og feste, 

strir for framtidsmål, dei beste. 

når du talar, syrrg og skriv. 

Du har kunst og lærdom ale - 

har ein ungdom, staut og stram -. 

Du el statsmenns verk og tale, 

gjæve Kvam. 

Ja, du Kvam, framtids bygd, 

du har gamal arv å bera, 

du har nye verk å gjera, - 

som krev mot og dåd og dygd. 

Sign då Gud di leid og iagnadl 

Gå so trygt den vegen fram! 

Lev so vel i fred og fagnad, 

Kvam, du Kvam. 

Vigleik Rosseland. 

$.:::::"S:ri:$':i:1:.S:ri:,+:i:i:,S.fii+:i:::*.::::i$.;::::.#:::::+::IS:::i:-#::::: 

$.:::i;'$ 

ss 

+ 

s+ 

+ 

.#' 

+ 

r{5. 

:!:ti 

+ 

.# 

+ 

s 

s 

s 

s 

s 

+ 

+ 

+ 

s 

4. 

s 

s 

.$'*::.$

JON O. TJ05Å5' 

Lærartilsetjing i 

Øystese L7B9 

Det var ringe kår for lærarane 

på den tid, lØna var lita og 

det var slitsamt å flytta med 

skulen frå gard til gard. 

For å gjera yrket meir attraktivt 

for ungdomen, kom det ein 

(anordning" såleis at den som 

gjorde teneste som oskoleholder" 

ei viss tid, skulle vera friteken 

for militærtenesta. Tida 

han måtte binda seg til yrket 

var mellom 7 og 10 år. 

Soknepresten har tvillaust rett 

når han hevdar at Engel Bjotveit 

var den mest "beqvemme 

av Sognets ungdom" til læraryrket. 

Han var mellom dei mest 

opplyste og evnerike ungdomar 

i bygda. Kor lenge han var lærar, 

veit eg ikkje, truleg var det 

berre den tid "anordninsen, 

kravde. 

I 1800 kjøpte han eit gardsbruk 

på Soldal og tok då - 

som skikken var den tid 

namn etter garden der han var 

busett. 

Engei O. Soldal var ikkje berre 

ein dugande og framsynt bonde, 

som fekk mange tillitsyrke, 

han var også ein flink forretningsmann. 

Og det var han som 

la grunnen til Soldalsrikdomen, 

som sonen. Ola. med stor interesse 

og forretningstalent auka, 

så han vart den rikaste mann 

i heradet og vidare. 

(Sjå O. Olafsen: Kvam, side 

490 og L. H. Torpe: Ættarbok 

for Kvam, B II, side 449.) 

Povel Schnabel Provst over 

Hardanger Provstie og Sognepræst 

for Gravens Kald Gjør 

vitterligt; at da den hidtil værende 

Skoleholder i Østensøe 

Sogn nu efter 13 Aars Skoleholder 

Tjeneste, fra samme Tjeneste 

har forlanget sin Afskeed, 

og den velagte unge Karl Engel 

Olson Bjotvedt igjen af Sognepræsten 

for Wigøers Kald Velærvaerdig 

Hr. Andreas Schielderup, 

er proponeret til Skoleholder, 

som den beqvemeste af Sog- 

27

nets ungdom, og da han tillige 

fra Velbemeldte hans Sognepræst 

har et got Skudsmaal angaaende 

hans liv og levnet og 

med Examen af mig i Dag er befunden 

at have de til Skoleholder 

Tjeneste mest fornødne Rigasita, 

saa paa af den om Skole 

Væsenet i Norge den 23 Januari 

1739, samt andre derom udgangne 

Allernaadigst anordninger, 

har jeg antaget og herved i den 

Høye og Hellige Treenigheds 

Navn beskikker bemeldte Engel 

Olsen Bjotvet til herefter at Yære 

Skoleholder i Østensøe Sogn; 

i stedet for oven omtalte afgaacnde 

Skoleholder hvis Navn er 

Nils Hagtorson Steenstøe. 

Thi skal titbenævnte Engel 

Olsen Bjotvedt forpligtet til det 

ham nu herved betroede Skoleholder 

Embede sig strax troligen 

at antage og med al mulig 

Lydighed stræbe at efterleve den 

for Skoleholderne i Norge Allernaadigst 

udgangne Instrux og 

alt hvad som til hans Embedes 

Frugtbringelse kan blive befalet. 

Hans foresatte Øvrighed og Sognepræst 

skal han være hørig og 

lydig og sig saaledes i Lærdom 

og Levnet opføre, at han kan 

være til Opbyggelse og et got 

Exempel for enhver i Menigheden, 

saa at alle Ting kan skee 

til Guds Ære, den Christe Kirkes 

Opbyggelse, og ham selv en 

frelst og uskadt Samvittighed, 

hvortil jeg af Hjertet vil ønske 

ham Naade, Lykke og Velsignelse 

af Gud vor Fader. i den 

Herre Jesu Christo formedelst 

den Hellige Aand. 

Til bekræftelse under min 

Haand og Segl. 

Nedre Hagestad Præstegaard 

2den martii 1789. 

P. Schnabel. 

Anvist for Sessions Deputerede 

i Bergen den lste Augusti 

l7B9 og af dennem Samtyket, 

saa at naar indbemelte Engel 

Olson Biotved har som Skoleholder 

forretet Tieneste de aar 

som efter anordninsen ere bestemte 

skal han for åld Militarie 

Tieneste være fritagen og med 

ordentlig Sessions-Pass forsynet. 

- 

Bergen den 3die Augusti 1789. 

(Utydeleg underskrift) 

Original-dokumentet lånt av 

Torstein Aalvik. 

I 

-

Slik hadde dei det i 1899 

Innsendt av Torgeir T. Børve 

EKSTRAKT 

af 

Regnskabet ved Øistesø Meieri lste oktbr. 1B9B 

- 

30te septbr. 1899. 

A. Indtægt: 

Solgt 13976 kg smør d kr. 1,74 kr. 24.384 

,, 7326 kg gammelost å kr. 0,70 . ,, 5.128 

" fløde og nysilt melk for " 

3.706 

" skummet melk og saup " 

4.526 

" prim og myse for .. ,, 714 

( nØgelost og myseost . . ,, 253 

Statsbidrag til skolen fra I/7 98 til 1/10 99 ... .. 2.555 

Kr. 41.267 

B. Udgifter: 

Udbetalt for 415.238 kg melk med 3,3 % fedt 

å 7,33 pr. L 

i lønninger 

for kosthold 

.s ;;6;id;.ieiiiå. .: :::: :::...::::::: 

ilysbrænde.... 

emballage og frakt 

;åA;ffs ;;"t"; . . . : . : : : : : : : : . . : : . . . 

vedligeholdelse 

olje, kalk, salt, sode og skurekoste m.m. 

i afdrag 

ved ombytning af vandledningsrør, turbine og 

skummemaskine circa 

" 

1.714 

t.7r4 

r.224 

1.455 

r.003 

561 

376 

3t4 

685 

3.500 

Kr. 41.267 

Årsberetning. 

Udgifterne ved omforandring tig kan opføres i år, så kommer 

af meieriet samt afdraget ud- det deraf, at vi endnu ikke har 

gjør 1,07 øre pr. liter. 

nøie oversigt over, hvor meget 

Den lste oktober 1898 havde omforandringen af meieriet vil 

meieriet en gjæld af circa kr. komme til at koste. 

4.544. Når ikke statusen nøiag- Når udgifterne til brændsel 

29

iår er stØrre skriver det sig for 

en væsentlig del derfra at prisene 

på kul har været betydelig 

høiere. De stadige forandringer 

i meieriet, som vi har været 

nødsaget til at foretage iår har 

også virket trykkende på meieriets 

drift. Drivkraften ved meieriet 

var jo ved afvigte høst bler,en 

så liden at B. og V. centrifugen 

ikke kunne benyttes længere, 

og da den lille radiator, 

som først blev opstillet her ved 

meieriet ikke kunne greie at 

handle så megen melk på en rationell 

måde, måtte den indkjøpte 

stØrre radiator opstilles 

i januar. Men da denne maskine 

blev opsat, viste det sig at 

drivkraften blev for liden, uagtet 

vi foreløbig kun skulle nytte 

den som skummemaskine og vi 

måtte derfor i mars indsætte 

en peltons vandmotor istedenfor 

den dårlige turbine der tidligere 

har vaeret benyttet. 

At melkeleverancen i august 

og september måned er mindre 

end tidligere kommer deraf, at 

meieriet ved ombytning av vandledningsrørene 

måtte indstille 

driften fra 16de september til 

4de oktober. 

Det må nu kunne siges at 

meieriet nu er udstyret med 

tidsmæssige maskiner af passende 

størrelse, idet meieriet nu 

har tidsmæssige maskiner både 

for radiator- og separatorsystemmet. 

Den tre fods peltons vand- 

motor som er anskaffet, viser 

sig at have en særdeles solid og 

tilstrækkelig drivkraft for meieriets 

behov. 

Meieriet vil derfor nu bedre 

kunne tilfredsstille skolens krav, 

ligesom meieriet nu bedre vil 

kunne opfylde sin opgave. Da 

dertil kommer at det nu er bedre 

udsigter til at meieribedriften 

går bedre tider imøde er det 

stærk opfordring til for meieriets 

interessenter om at levere til 

meieriet meget, god og billig 

melk. Kvægstellet må derfor 

sjænkes særlig opmærksomhed. 

Jeg kiender ikke nogen som 

ikke har meg,et at lære på husdyrbrugets 

område. Melkekjørne 

må fremfor alt skaffes et 

sundt opholdssted, en god pleie 

og en alsidig, rigelig og sund ernæring, 

dernæst må billige og 

gode foderstoffe anvendes. En 

stærk fodring med rodfrukter er 

en af betingelserne for at der 

kan produseres billig melk. 

Jeg vil endnu tilføie, at jeg 

mener at meieriet endnu kan 

omforandres og driften omlægges, 

så der kan opnåes en større 

nettopris for melken end det er 

mulig under de nuværende forhold. 

Det som jeg først mener 

tør blive gjenstand for overveielse 

blandt meieriets interesserede 

er spørgsmålene om fedostystning 

og elektrisk lysanlegg. 

Øistesø 2den november 1899 

Kr. Seielstad 

30

Nr. 

Navn 

Antal 

kjør 

Leveret Udbetalt 

melk med kr. 

1. 

2. 

a 

-). 

4. 

6. 

7. 

B. 

9. 

10. 

i1. 

72. 

1,4. 

16, 

t7. 

18. 

19. 

20. 

2t. 

22. 

23. 

24. 

25. 

26. 

27. 

28, 

29. 

30. 

aa 

Jt. 

32. 

33. 

J+. 

35. 

36. 

37. 

38. 

39. 

40. 

4t. 

42. 

Åa 

+J. 

44. 

45. 

46. 

Torstein Næs . 

Ola S. Solheim 

Håkon S. Østensø 

Lars S. Berven 

Mikkel E. Berven 

Lars Bakken .. 

Ola Berven 

Ola O. Klyve 

Håkon S. Berven 

Torger T. Berven 

Lensmand Lofthus 

Håkon N. Berven 

Johannes Råen 

Olav Vik Skålheim 

Jon Skålheim 

Sigrid Kjosås 

Nr. 

Navn 

Antal 

kjør 

Leveret Udbetalt 

melk med kr. 

47. 

48. 

49. 

50. 

51. 

52. 

53. 

54. 

55. 

56. 

57. 

58. 

59. 

60. 

6r. 

62. 

64. 

65. 

66. 

67. 

69. 

70. 

71. 

72. 

73. 

74. 

75. 

76. 

78. 

80. 

81. 

82, 

88. 

91. 

94. 

97. 

Arne G. ØstensØ 

Madli Østensø 

Thore L. Østensø 

Ola L. Østensø 

Ola L. Teigland 

Lars L. Teigland 

Nils N. Soldal 

Odmund Soldal 

Johannes Soldal 

Isak Flatebø 

Jørgen Soldal 

Nils P. Soldal 

Arne M. Berge 

(

Aagot ?Løqland' 

Stølsyninme 

Ovanfor Ytre Ålvik ligg det 

to stølar: Bjølveseter og BjølsegrØ. 

Tidlegare var det vanleg å 

ha budeier der oppe som stelte 

med kyrne om sumrane. Førstnemnde 

ligg vakkert i ei helling 

opp mot høgfjellet, og frå stølsvollen 

ser ein fiorden nedunder 

og fjella med siølane og breane 

på den andre sida. I fine, stille, 

varme sumardagar er det gildt 

å sitja der og nyta utsynet og 

freden som rår deroppe. 

Bjølsegrø ligg meir audsleg 

til, så der er det berre bjørkekjerr 

og kjesar og fjellblomar. 

Og så det feite fjellgraset som 

kyrne likar så godt. Det vakre 

vatnet ligg der klårt og blankt 

men utan botngroe og fisk. 

- Ein gong i tjueåra var me 

nokre unsdomar som ville ta 

oss ein tui opp til desse stølane. 

Me var kiende med budeiene 

der: Ho Anna-skreddaren os 

Ola-Brita på Bjølveseter, og Kar'i 

og Marta på Bjølsegrø. Og så 

ikkje å gløyma vesle Kari som 

då kunne vel vera 5-6 år os 

skulle få vera med bestemødre-- 

ne sine på stølen den sumaren. 

At me vart vel fagna på båe 

stØlane, treng eg ikkje fortelja, 

for det var visa slik den tid at 

folk som kom til støls skulle 

verta vel mottekne. 

Me stogga ikkie så lenge hjå 

Anna os Brita for det var til 

Bjølsegiø me hadde etla oss 

denne gongen. Me var endå til 

"bodne, opp der. I lang tid 

hadde me gledt oss til turen. 

Forventningane var store, og me 

vart ikkie vonbrotne. Dei som 

har vore-på ein gamal velhalden 

støl med budeier av det gode 

gamle slaget, kan kanskje førestella 

seg korleis me vart medstelte. 

Det er mange av oss eldre 

som har ugløymande minne frå 

turar til stølar såleis. Men det 

som sermerkte opphaldet på 

Bjølsegrø, og det iom tok oss 

mest, var den høgtidsame freden 

og den strålande gode og varmhjarta 

gjestmilda me vart mØtte 

med. Det var smil os varme 

handtrykk, og så var dåi så inderleg 

naturlege og liketil desse 

budeiene der dei gjekk stillfarande 

og stulla og stelte med 

miølk og mat og koppar og kar. 

Kva var det som gjorde det 

så festleg og gildt der oppe? Eg 

trur eg kan seia det slik som det 

33

står i songen at

under ljoseblå og fine. Eg 

tenkte - med meg: Var det ikkje 

"fråsseri" 

at ein så fager blomebundel 

stod på aude fjellet og 

Iyste så vakkert og bjart? Han 

kunne vel ha sledt fleire om han 

hadde iått slade på ein meir 

synberr stad? Men då måtte eg 

koma i hug verset om blomen 

i skosen der det heiter: oYnskier 

?u ikkie i prydhagen stå, 

der tolk kunne skoda på deg?' 

nÅnei, eg trivst best rnellom 

ringe og små, eg føddest til 

skogblome, €9.,, - 

oForglemmegeio heitte biomen, 

og det skal vera visst 

eg har aldri gløymt han sidan. - 

Han heldt ei heil preik for meg. 

Og når minnet om han kjem 

fram-i hugen, ser eg også for 

mes budeiene på Ålvik-stølane. 

Dei vakre blomebundelen vart 

eit bilete på dei der dei gjekk og 

gjorde sin gjerning stilt og 

bramfritt utan tanke - på om det 

var mange eller fa dei fekk 

sleda. 

- No er dei borte for lenge sidan. 

Men eg kjem dei ofte i 

hug, og eg signar deira minne! 

Eg har også seinare i livet 

mØtt menneske som lik uforglemmegeioen 

på høgfjellet - 

utan at dei visste om det siølve 

spreidde solskin og glede i 

- kring seg på plassen dei var 

sette i livet. Eg minnest dei alle 

i takksemd os seier med diktaren: 

Minnet-later som insen 

ting - 

er dog et lønlig kildesprrng. 

35

æææryæ 

Gåvebrevet 

Eg set pd ein benk i hagen 

ved museet Ingebrigt Vik. 

Haustleg og kald er dagen 

men eg er varm og rik. 

SjøIv om eg ikkje kan koma 

innom den stengde dør 

eg eig då den vakre rdma 

endå meir prydt'ull enn t'ør. 

Dei seier at det er dugnad, 

frivillige lag står bak. 

Det md vel vera ein hugnad 

å arbeida lor denne sak. 

Fo tenkjer på gåvebrevet 

ttI bygda og heile vårt land, 

't'o, 

t'ramtida vør det skrive 

nted kunstnarens skielvande 

hand. 

t. t 

LIT -. ITVSVCTK 

det vermer 

kunstnarens 

dette til oss 

som alltid vil leva 

i denne stund, 

tiltru å gjeva 

om var ung. 

Ja hender det slik ein døgen 

du kjenner deg trist og arm, 

så set deg på benken i hagen 

der vert du glad og varm. 

TORVALD STORÅS

Det var ofl ei 

fn,.nat 

Or eit blad, Ferdamannen, for 

100 år sidan. (Ovnagrendi er eit 

eldre namn på Botnagrendi inst 

i Fyksesundet. Ovnen er eit fjell 

omlag midtleies mellom Porsmyr 

og Botnen. Tvers over Sundet 

på austsida ligg Blåningsgjel. I 

naudhØve var det framkomeleg 

til Skåro. 

Me heve eit Lag her ute i 

Bygdi, kor ein samnast og fortæl 

og læs Sægnir og Saagur. Etter 

at ein gong Bjørnsons (Ei faarleg 

Friing" var læst, var det ein 

gamal Man, so fortalde, at han 

hadde og ein gong voret ute i 

Faaren paa den Veg. Og eg lyt 

feista fortelja nokot um Saago 

hans her. 

Som fyr fortalt ligg Ovnagrendi 

inn fyr Enden av eit langt 

trongt Sund, med bratte himmelhøge 

Fjell paa baada Sidor. 

Omtrent halweis inn i Sundet 

paa den andre Kant er ei Revna 

eller Djuv i Fjellet so dei kallar 

"Blaaningsgjel". 

Kva Navnet er 

av kan eg ikkje segja, men kanskje 

ein Grunn ligg deri, at det 

faarleg Friing 

av A. [. 

liksom blaanar fyre Augat, naar 

ein f.raa Skaret uppe skodar 

seg svimmel ned i nden blaanende 

Kløft". Dette Djuv er den 

einaste Afvæksling av dei steilbratte 

Fjellvægger langs Sundet. 

"Eg hadde ein kjæreste 

der inne", sagde den gamle, nog 

Gud maa veta at det var ein 

rigtig snild Kjæreste, ei Rosa i 

Villmarki, slik so den bert kan 

finnast paa slike Stader. 

Naar Livet herute i den myldrande 

Sveimen var paa Væg og 

vilde kjøva meg med sine Syslor 

og Suter av det kvardagslege 

Stræv, var det som ein Lindring 

fyr min trØytte Saal at koma 

derinn til henne kven kan daa 

undrast på at eg 

- gjerna balad 

meg fram, um enn Vægen tildels 

var nokot strævsam. Værst var 

det no Vettertider, daa Mein- 

Isen laag utstød yver Sundet, 

slik at der inkje var komande 

med Baat, og Isen var for veik 

til å bæra. Det var - 

ein vetter, 

so var meir enn vanleg kald, 

37

og Isen lagde stødt fleire Gong€t, 

men vart sundbroten av 

Storm. So vart det daa ei Veka 

ut paa Vetter,en, at det lagde til 

med svær kulde. No kjem Isen 

at verda god, tænkte eg, og bYrjad 

setja Skjeisorne mina i 

stand, fyr at taka meg ein tur 

derinn. Det var ein Laurdag. 

Guten lagde avstad, og fort 

gjekk det fram, til eg kom Paa 

Istrommi. Her fekk eg do finna, 

at Isen ikkje var so god so 

eg hadde vona, der var fleire 

stader so var radt oPet og so 

Isflak innat i millom, som inkje 

bar - 

kort sagt det var ein rigtig 

Mein-Is. No hadde det vel 

voret klokaste at venda Paa 

Vægen, men høyrde du nokontid 

ein uvetug Ungdom som eg 

i nokre og tjug Aarsalderin være 

si Vis? Nei, fram laut det, kor 

som gjekk. Summe Stader drog 

eg Baaten paa Isen, best som 

det var brast det daa under 

meg, oB eg laut springa uPP i 

Baaten fyr at verda bjergen. No 

kunde eg slaa meg fram eit 

Stykke, til eg kom ut av Isen i 

klar Sjo ei Stund, til sama 

scena paanyo tok seg uPPatter. 

Slik gjekk det fram, men seint 

vart det, det var vist. Paa den 

Vis kom eg daa midt inn fYr 

Blaaningsgjel. Eg skodat uppetter 

det tronge Djuv med Skaret 

deruppe i Himmelsyni. Hadde 

eg voret der uppe tænkte eg 

med meg sjølv, so hadde eg 

beina Dalføre inn paa Sætrane 

deira innanfyre, og so denne 

Sætravægen til grendar. Eg 

vidste, at Folk, som ikkje var 

altfor bljuge i Faaren, kunde 

gaa den Væg um Summaren, og 

daa kan der vel og vera framkomande 

no, tænkte eg og lagde 

Baaten til lands. UPPetter 

det bratte Gjel for eg daa tildels 

klovrande paa alle fjore. 

Balesamt var det nok, men eg 

gaadde det inkje ved Tanken 

um aa vinna fram. Bekkjen, so 

hadde runnet langs Djuvet var 

no tilfrosen og hadde paa mange 

Stader kryt upp, so det var 

berre haale juklen aa gaa paa. 

Men der var daa fyr det mesta 

ei og onnor Steinanybba eller 

ein Busk, so eg kunde finna 

Fotafeste i, eller laut eg med dei 

Tarvendor, so var for Handi 

grava Hol paa Isen fyr at faa 

eit lite fæste. Saag eg meg tilbakar, 

hadde eg den blaae Avgrunn 

lika under meg. Og naar 

der av og til ramlade ein Isklump 

eller ein snjoball derned, 

svarad det med ein dump Ljod 

som ein vill Skratt dernede fraa 

liksom dei store Magter i Naturi 

leikade seg der med at knusa 

alt det stakkarsleg veike Smaaværk, 

dei lokka ned til seg. Det 

var inkje fritt fyr, at det kvakk 

i meg ender og daa ved Tanken 

um at eit einaste Feilføt 

kunde bringa meg derned. Men 

det gav meg og Mot og Kraft 

38

til at arbeida fram so eg seint 

um sidar kunde kvila ut paa 

høgaste Humpen deruppe. Medan 

eg sat der, ramlade ei Snjoskreda 

laus og tuskade ende ned 

etter Gjelet, der eg hadde gjenget. 

Eg var daa inkje feig denne 

Gong, tenkte eg og takkade 

Vaar-Herre, so med sin sterke 

Fland hadde hjetpt meg hertil.u 

Det var nok litt meir Mannen 

fortalde, men eg sluttar her avdi 

det var um ei faarleg Friing her 

vat tale, men Turen hans seinare 

var inkje meir enn at baade 

eg og du kan hava freistad liknande 

um inkje paa Friarveg 

so paa eitkvart annat Stelle i 

Livet, so det inkje er nokot at 

fortelja um. 

Prins Ludvig Filip vitja Øystese 

Av Jøkob H. Vik 

Jakob H. Vik var mellom dei 

flittigaste til å skriva for Bygdejol. 

Ei tid såg det ut til å verta 

vanskeleg å fylla 1970-heftet. Han 

skreiv då i ein fart dette vesle 

stykket, men heftet vart fullt 

utan. Difor kjem det no. 

Prins Ludvig Filip av Orleans 

livde i å,ri 1773-1,850. Han var 

med i den franske revolusjonen 

og i levolusjonskrigane, men 

rømde ut or landet i 1793. To 

år etter kom han til Noree. 

Fyrst til Kristiania, der etter til 

Vestlandet. 

Prinsen med reisefylgje budde 

ei tid på Øystese hjå bonde 

og baronilensmann Jan O. Øystese. 

Lensmannen hadde stort tohøgdars 

hus og dreiv litt som 

gjestgjevar. 

Då prinsen reiste, skreiv han 

i gjesteboki og takka for seg. 

Redaktør i Bergens Tidende, 

Finn B. Henrichsen, var i Øvstese 

fyrst i 1890 åri. Han såggjesteboki 

og omsette den franske 

teksten" Fritt omsett til nynorsk 

lyder den slik: "Eg 

takkar for 

gjestevenskap og godt opphald, 

og for dei mange vensame menneske 

eg har mLøIt.>> 

Frå Øystese reiste prinsen med 

fylgje til Trondheim, BodØ, Kabelvåg, 

Hornvik, Sørsand, Hammerfest, 

Måsøy og Alta og so 

vidare til Finland. 

I Nord-Noreg budde prinsen 

lengste tidi hjå handelsmann 

Buch. Denne fylgde han ogso 

til Nordkapp. 

Etter Julirevolusionen i 1830 

var han konse i Frånkrike lram 

til Februarreirolusjonen 1848, då 

han vart avsett. 

Kongen sende ein korvett til 

Nord-Noreg med ein marmorbyste 

av seg som gåve til fami 

lien Buch. Bysten var i husi 

til Buch inntil 1944 de tyskarane 

raserte Finnmark os brende 

det huset bysten stod i] 

I 1,957 sende den franske stat 

ny byste av Kong Ludvig Filip 

til Nord-Noreg. Denne bysten 

vart plassert på Nordkapp-platået 

i ein nisje, nett som ei stor 

grue, i eit betonghus med vegger 

på 3 kantar og tak, men ope 

mot nord.

JULEBREVET L97T 

Det er litt av eit ork å koma i 

gang med dette julebrevet. Tankar 

og fingrar blir stivare for kvart nytt 

årstal. Dagleg mas og sut tek det 

overskotet som må til for å samla 

tankane om åndelege ting. 

I haust har det vore ekstra tungt. 

Veret har vore trøysteslaust. Regn 

og rusk vekene til endes. Merkeleg 

at ein kan bli hjelpne På eit lite 

småbr-uk i slik bløyte. 

Og attåt alt dette vatnet, skal vi 

dagleg måtta lesa og høYra kor mYkje 

andre må betala for at vi skal 

kunna eksistera. Vi vert sett på som 

ein klamp om foten og ei utidig 

hindring for det slaraffenliv vi kan 

få i landet om vi kjem oss med i 

det store og rike EuroPa. 

Ja, ja, trass i seriar med våte lågtrykk 

frå England, har vi blitt hjelpne 

i år og. Gras, frukt og Poteter 

har vorte berga under tak i tur og 

orden. Kyr og sauer står no og turkar 

i bås og bing. Dei har visst 

ikkje fått noko mein av bløyta. 

Attåt alt har vi i år hatt jordbruksferie. 

Etter lange rådleggjingar, har dei 

styrande funne ut at også bøndene 

burde få litt fri. Med brask og 

bram vart det kunngjort at ferien 

skulle vara i 6 dagar og kvar bonde 

som greidde pressa seg til levemåte 

på garden, skulle få feriePen- 

gar. Vilkåret var at han heldt seg 

borte frå garden og ikkje gjorde 

gagns arbeid i ferietida. Kona kunne 

også takast med På ferieturen, 

men utan løn - 

sjølvsagt 

Vi tok ut etter slåtten. Turen 

gjekk austover - 

i von om å treffa 

sola. Stoppane var planlagde i nærleiken 

av slekt og kjenningar der vi 

hadde matskyld. Etter ei veke, kom 

vi heim att, trØyLte og velnøgde av 

ferie. Hesjane vi reiste frå, stod der 

clei skulle og var like brune. No er 

søknaden om feriepengar skriven. 

Det kan koma vel med ein ekstraskilling 

til jul. 

Elles har det vorte langt mellorn 

merkesdagane i år. Arbeid og sut 

for det daglege tek det meste. Det 

vert smått både med tid og krefter 

til å pleia samlivet med hittfolket. 

Naboane har nok med sitt og er 

Iite å sjå. Men ein kveld i haust - 

nett føre valet - 

kom både Per og 

kona. Det vart kaffi og prat til langt 

på natt. Medan eg i mitt stille sinn 

lurde på kva det eigentlege ærendet 

var, dreiv samtalen forbi veret, årsavlinga, 

fruktprisane, fellesmarknaden 

og - 

ja heile den vanlege ska- 

Iaen. Til slutt kom det. Valet! 

Han Per har vore mellom dei stYrande 

i bygda i mange år. No var 

han redd for å bli sitjande heime. 

Vi måtte stå saman, sa han, ikkje 

lata

Ja, jau, let eg og togg på ein smultring 

som kona hadde funne fram 

frå eit gamalt treliterspann. Det var 

greitt vi måtte halda på makta - 

- men det var no han Per som 

var med 

- og styrde då eg hadde vanskar 

med straum til høykanona. Kanskje 

det var andre som kunne vera 

like hjelpsame når ein trong til det. 

På valdagen gjorde eg mi borgarplikt 

etter aller beste overtyding. 

Per vart varamann. 

Valresultatet vart elles uventa for 

fleire enn han Per. Eg hadde aldri 

trudd at røysta mi skulle gjera slikt 

utslag. Ingen av dei eg strauk kom 

inn. Men det kom inn 41 som fØr. 

Vi bøndene styrkte stillingen, trass 

i harde påstandar om nisseluementalitet 

og bakstrevarånd. Høgre minka 

i takt med Brusselforhandlingane 

og Ap-veljarane sat heime. 

Verst gjekk det ut over gamle, gode 

venstre. Det hjelpte korkje med 

H. F. eller husmorlaget. Resultatet 

vart etter mi meining skuffande. 

Men Kr. F. har ikkje grunn til å vera 

korkje vonbrotne eller såra. 

Straks valet var over, rykte rådmannen 

ut i H. F. og erklærte at no 

var heradskassen tom. Og det ville 

han bli i mange år. 

Vi kunne vera glade om vi klarde 

halda liv i alle dei folka som hadde 

sitt levebrød i heradet si teneste. 

Pengar til nye tiltak var det ikkje 

snakk om. No var det berre å leggja 

seg på veret og prØva å halda 

seg flytande. 

Dette var litt av ein kalddusj. 

Korleis skal det no gå med alle 

dei store sakene som er lova i parti 

programma. Programma ja. Alle parti 

hadde kappast om å lova alt. 

Alle ville byegja kyrkje, rådhus, sjukeheim, 

industrihus, nytt vassverk, 

fleire skular. Vidare skal vi få fleire 

vegar med fast dekke. Store industriområde 

som lokkemat for nye 

arbeidsplassar. Fleire bustadfelt med 

vatn og kloakk. Store hyttebyar 

både ved fjell og fjord. Friareal der 

turistar og innfødde kan kosa seg 

med kaffikjel og fiskestong og badeplassar 

langs alle strender. Dertil skal 

vi få toppkvalifiserte og høgtløna 

karar (kvinner) til å ta seg av idrett, 

song og musikk og ungdomsarbeid. 

Eldreomsorga skal aukast og kyrkjene 

skal få bårehus og automatisk 

ringjing. 

Senterpartiet gav ut valavis for at 

alle skulle få greie på dei storstilte 

planane. At mange tok feil og trudde 

det var ei forseinka russeavis 

kan ikkie utgjevarane lastast for. At 

40 kandidatar uttalte det same om 

dei same sakene vitnar om kor 

samde dei er. Den 41. hadde avvikande 

syn. Han ville stoppa alle 

investeringar ( jamfør rådmannen) 

og betala tilbake alle lån. Han kom 

ikkje inn i heradstyret. 

Venstre br-ukte H. F. som valavis 

etter evne. Resultatet vart + 2. det 

same som sist. 

Kr. F. la mest vekt på makmælt 

og personleg påvirkning på interne 

møte. Resultatet vart tilfredsstillande 

- 

men dei må nok ha vore altfor 

makmælte. Evangeliet har ikkje nådd 

lengre enn frå Tørvikbygd til Laupsa. 

Høgre var merkeleg anonyme i valkampen. 

Ikkje såg eg korkje program 

eller annan propaganda. Kanskje 

dei har gitt opp å driva sakleg 

informasjon for negative jordtrælar. 

Det vert nok arbeidarpartiet som 

vil få det lettast med å leva etter 

programmet i det nye heradstyret. 

Dei har ikkje lova meir enn dei kan 

stå ved: Å motarbeida all borgarleg 

polititkk. 

Elles tykte eg valbrosjyra deira 

var lite i samsvar med hovudopp- 

4l

slaget i valkampen: Demokrati i 

kvardagen. Berre å Presentera førarane 

vitnar ikkje om det breie 

folkestyret som vart lansert. Men det 

sarrrsvarar heilt med den Praksis 

som har vore god tone i laget før. 

Den geografiske fordelinga av det 

nye heradstyret vart sers god, stod 

det å lesa i H. F. etter valet. Dette 

er eg heilt samd i. Om det vart slik 

på grunn av lojale veljarar eller om 

det var forsynet som greiP inn er 

ikkje godt å vita. Varamannsrekkene 

kan tyda på litt av kvart. 

No har det nyvalde heradstYret 

vore saman og valt seg ut formannskap, 

ordførar og andre fØrarar. 

Det vart eit syrgjeleg kapitel. Dei 

hine for med heile "kaka", trass i 

den store framgangen vi hadde ved 

valet. Kanskje eg skulle ha kommulert 

han Per likevel? Men no er 

det for seint å trega. Vi får lita På 

at kassen er så velskrapa at dei nYe 

ikkje får høve til noko utidige sprell. 

Ser vi på kva som har hendt i 

bygda siste året, finn vi mYkje å 

gle seg over. Vi har fått ny Straumbru, 

så no kan Norheimsund Passerast 

utan at ein treng å slå av 

på farten. Til Heradstveit kan ein 

no køyra til gards med bil og arbeidet 

med brua på Tveitevegen vil 

koma i gang før året er omme. 

Oljegrusbilane har gjesta bygda og 

lagt frå seg ein klatt både her og 

der. Til slutt tok dei seg av skuleplassen 

i Norheimsund. Dette var 

rett nok utanom programmet, men 

skulestyraren la saka fram, og 

- då så Ekstrautlegget vil bli 

dekka - ved - å leiga plassen ut til 

cirkus også om sommaren. 

Det - 

store naturvernåret er slutt. 

Resultatet for Kvam vart at no skal 

alt bos samlast i Tolomarka. Alt 

som finns av rusk og rast mellom 

Ålvik og Eikedalen vert henta - 

og 

fyllinga veks. - 

Kvar husstand har 

fått pålegg om å kjøpa seg stativ 

til å plassera dei kommunale bossekkene 

i. Slike saker kunne ikkje 

brukast på Kvamskogen. Det ville 

skjemma natura. Der har vi fått 

ei rekkje campinghytter (stabbur) 

langs vegen. Der skal rusket samlast. 

Til denne tid har hyttene stått 

tome - 

for bos. Men dei vert gode 

å ha for huslause når vintersesongen 

set inn. Om hyttene er tØmra eller 

forsynte med vestlandspanel, trur eg 

brukarane bryr seg lite om. 

Elles vert det bygt både her og 

der. Vallandshus og Hibahus skyt 

i veret både innanfor og utanfo' dei 

kommunale byggjefelta. Dei huslause 

har funne at pengane rekk lengre 

ved å satsa på fabrikkhus. Arkitektteikna, 

skreddarsydde villabygg gir 

rett nok høgare status, men det vert 

forlite kroner att til mat og bensin. 

Tidlegare har det lege under dei 

folkevalde si verdigheit å spara pengar 

når det skulle byggjast kornmunalt. 

Men distriktslæk jarbustaden 

sette støkk i laget. 

Planane for tannklinikken i Strandebarm 

vart stogga, arkitekt og byggjenemnd 

avsette. Ferdighus er no 

under reising. Kor mykje som vert 

spart veit ingen enno. Rykta 

opererar med tal frå tre hundre 

tusen og ned til null. Det vert moro 

å sjå det endelege resultatet, i alle 

fall for den eine parten. 

Sjukeheimen er ikkje ferdig enno. 

Men han er plassert i terrenget. 

Kommunale sendemenn har vore i 

departementet og lagt fram sine syn. 

Svaret kom - 

det skal byggjast på 

Tolo. Heradstyret har samrøystes 

(+ Teigland) strødd sand på departementsviljen. 

Dei drøfta også kostnaden. 

Kalkvlane varierte mellom 3 

42

og l0 millionar. Eg tykkjer dei burde 

godta billegaste tilbodet med 

takk. 

Tenk på at 3/12 av tomta er stillt 

til rådvelde - 

gratis. Men Rom er 

ikkje bygd på ein dag. Som ei mellombels 

løysing har vi no fått Kyrkjebakken 

Aldersheim. Kapasiteten 

er rett nok ikkje stor, men staden 

ligg sentralt. 

Etter mange si meining går det 

forseint med å skaffa fleire arbeidsplassar 

i bygda. Men litt skjer også 

i denne sektoren. Hanskefabrikken 

byggjer på ein ende og tek vel 

sikte på plassera fleire folk sjølv 

om det ikkje vart noko ledig ordførar 

denne gongen. Norheimsund 

Trelasthandel er også på offensiven 

og utvidar og i Øystese er det komen 

skyskrapar. Alliansen mellom 

N. H. Vik og Norheimsund Trelasthandel 

har resultert i sementblanderi 

som går i høgda. Hadde det vore 

i odampen" sin tidsalder, kunne det 

med held vore nytta som sjømerke. 

Men trafikken er no komen på landjorda. 

Av den grunn har vi ved 

Hardanger Fjord Motell fått landevegsmerke. 

Om forma på merket skal 

symbolisera staden? - 

spør ikkje 

meg. 

Noko nye storbedrifter har eg ikkje 

høyrt gjete i år. Tiltaksnemnda 

er visst ikkje serleg aktiv og tiltakssjef 

er ikkje rekna med i budsjettet. 

Vi må nok enno ei tid lita 

på dei verksemdene vi har. Bjølvefossen 

byggjer rett nok att. Men det 

gjeld visst berre meir lagerplass 

for ferdigvarer. 

Men i andre enden, på Omastrand, 

skjer det visst saker og ting. Det 

stod å lesa i H. F. at no måtte 

Fjellstrand utvida. Det var korkje 

plass eller folk nok i distriktet til 

å møta den eksplosive ekspansjonen 

som verksemda stor framfor. Skulle 

det bli livsrom nok, måtte dei til 

Jondal. Les ikkje tiltaksnemnda 

H. F.? Er det ikkje plass nok lengre 

inne i Kvam? På Vågsletta? Sandvenmyrane? 

Tolomarka? Vikeevja? 

Nanes? Det er vel og bra å tilretteleggja 

byggjefelt for bustader. Men 

det hadde også vore bra med noko 

å leva av for dei som skal bu der. 

Om det går litt trått med det materielle, 

så tek vi det att på andre 

kantar. 

Kulturlivet blømer. 

Hardangerungdomen samlast til årleg 

stemne i Øystese i vår. 10 uni 

formerte politimenn og eit ordensvern 

på 40 mann under leiing av 

smeden patruljerte gjennom bygda 

og heldt vakt om moralen. Ungdom 

frå alle bygder fylte vegar og stemstad 

- 

om natta. 

Framfor talarstolen til formannen i 

Noregs Ungdomslag var det god 

plass. Sunnhordland, Hardanger og 

Voss Indremisjonssamskipnad og 

Hardanger Songarsamskipnad har også 

hatt årsstemna i Øystese. Desse 

vart awikla utan politivakt. 

Kulturen i Kvam er i støypeskeia. 

Den gamle forma med kultursprei 

ing frå talarstolen fengjer ikkje 

lenger. No er det andre og sterkare 

verkemidlar som må til. På Hardanger 

Fjord Motell har dei teke konsekvensen 

av dette og skipar til kulturkveldar 

med Per Asplin, Nora 

Brocksted, Elisabeth Grannemann og 

fleire slike T.V.-kjendisar. Bygdefolket 

kjem - 

og går heim att fulle 

av kjendiskultur og med tome lommer. 

Fossastova har fått ny eigar. Berta 

Flolth har teke over og legg opp 

til kulturkveldar med spekekjøt og 

flatbrød blanda opp med gamle dalatradisjonar. 

Galtung er omdøypt til 

Sjonbotn Cafe og skal svinga seg 

opp på Bingokulturen og på Sand- 

43

ven Hotell florerar discotekkttlturen. 

Gamaldansen har skulen os lærarane 

teke seg av. 

Protestkulturen har hatt stor suksess 

ved Øystese Gymnas. Tidlegare 

dreiv lærarane og ymta frampå til 

dei styrande at det måtte skaffast 

litt meir nynorske lærebøker. No 

har elevane teke seg av dette og 

brukar hyperaktuelle midlar: Protestaksjonar. 

Dette er språk som både 

massemedia og dei styrande kjenner 

og forstår. Siste året har Øystese 

Gymnas vore oppslagstoff i presse 

og fjersyn langt oftare enn den 

tid rektor Holmaas dreiv på det hardaste 

som preseteristprodusent. 

På idrettsfronten går det litt opp 

og ned, men Sverre SØrnes held farten. 

I år er det blitt både norgesrekord 

og norsk meiterskap. Men i 

Europameisterskapet kom han ikkje 

lenger enn å bli utropt som meister 

før løpet. Men likevel, som 

- vaskekte strandberming vart - 

han 

løna for bragda med tusen blanke 

kroner frå heradskassa. 

Talentane har vi, men korleis tek 

bygda vare på dei? Sjå berre på 

kva tilstandar idretten må arbeida 

under. No er det lagt ned forbod 

mot fotballkampar på sentralidrettsanlegget 

i Sandvenmyra og inne i 

Myrabakken må hopparane tumla 

seg utfor hoppet i tusmørkret. 

NIL sitt årsmøte har no kravt 

klart svar frå heradstyret om kva 

dei vil gjera - 

og dei set der og 

styrer med tom kasse. Ikkje ein 

gong idrettsleiaren har dei klart å 

få på plass, endå om det er gjort 

opp til fleire vedtak i saka. Korleis 

er det dei prioriterar? 

Du har ofte spurt meg om kva 

tru eg har om bygda vår. Eit rimeleg 

spørsmåI, etter å ha høyrt på 

dei meir og mindre negative kommentarane 

eg har hatt til saker og hen- 

dingar. Skal eg svara ærleg så er 

eg optimist. 

Mange hevdar at bygda er på retur. 

Folketalet står i stampe og 

framgangen har stoppa opp. Dette 

er fakta som ikkje kan bortforklarast 

- 

men likevel - 

samanliknar 

vi med andre bygder, finn vi mangt 

og mykje som er til vår fordel. 

Vi ligg godt plassert på norgeskartet. 

Natura kring oss er herleg og 

lufta frisk - 

trass i Ålvikrøyk og 

eksos. Jorda er grøderik, og vi har 

meir av den enn mange andre bygder. 

Klimaet er godt, sjølv om det 

år om anna er i meste laget med 

vatn. Fjell og fjord står til rådvelde 

både for bygdefolk og turistar. Vi 

har vegar som går både austover 

og vestover. Om ikkje alle er like 

gode, så kjem vi i alle høve fram. 

Og så lenge han Sverre får sitja på 

tinget, er det god von om at dei blir 

både breidare og beinare. 

Vi har solide verksemder som til 

denne tid har hatt råd å betala både 

lønningar og skatt. Skuleverket er 

godt utbygt. Dyrt? Kanskje det. Det 

vert i alle fall enno dyrare for dei 

som enno ikkje har bygt. 

Vi har rikeleg med forretningar 

som kan skaffa oss det vi treng og 

har råd til. Bygda er godt budd 

både med mat og hus til dei som 

vil vitja oss og sjå korleis vi har det. 

Vi har på ein god måte sameint 

gamal bygdekultur med moderne 

livsform. Bygdebiletet er blitt omforma 

i langdrag og dei ulike bygdelag 

veks i hop i takt med breidare 

vegar og fleire bilar. Og framfor 

alt: Vi har eit trufast folkeferd som 

kvar for seg strider for seg og sine. 

Menneske som litt etter litt vil kjenna 

seg som eit folk - 

som kvemmer. 

God jul! 

Helsing 

uheimf ødingen" 

44

God iul og godt nytt &r 

til bygdelolk ute og heime! 

MUNDHEIM: 

Kilen & Tombre Mek. Verkstad 

OMASTRAND: 

A/S F jellstrand Aluminium 

Yachts 

O. Tufta landhandel 

STRANDEBARM: 

Bergljot Bakke Frisersalong 

Astrid Boland frisersalong 

Bru Bensinstasjon 

Eikenes Giestgi.,;eri 

S trøndeb arm H usmor skule 

Strandebarm Sparebank 

Tunold Pensionat 

FOSSE: 

Kr. H eradstyeit Treyarefabrikk 

Oskar Mikkelsen 

Elektr. forretning 

Reidar Solberg landhandel 

Strandebarm Meieri 

Strandebarm Samyrkelag 

RØYRVIK: 

Th. H i artnes, handelsmann 

Harald Liones Gartneri 

Jakob Liones Hønseri 

' 

TØRVIKBYGD: 

Endre Augestad, traktor- og 

kompressordrif t 

P. L. Berge landhandel 

Berges Bakeri 

Solhaug Gartneri 

Tørvikbygd Handelslag 

KVAMSKOGEN: 

Sandtt enseter H otel, T eigaber g 

Tokagj eI F i ellstova, Tokagi el 

U ngdomsheimen, Kv ernavollen 

NORHEIMSUND: 

Nils Aksnes & Co. 

Avd. Øystese 

Thorleif Albrigtsen, urmaker 

Banan-Matthiessen A/ S, 

Eirik Skutlaberg 

Bergen Hardanger Billag A/S 

Berge Bergesen, installatør 

Bjørgulv Bjørgum, gullsmed 

Henry Bruflat 

Einar Erdal, tannlege 

Fjordservice 

v/ Jon Hausberg & Co. 

Jon Fonnaland, drosjeeigar 

Fossastova kafe 

Alf Fosse, advokat 

Fotoservice 

Miner alv annf ab rikken F ram 

Framnes Ungdomsskule 

Gimle Gard & Planteskule 

45

Gimle Handelsgartneri 

HSD-bilane 

Hardanger Fotosentral 

Hardanger Fysikalske Institutt 

Hardanger Industri 

Hardanger Kristelege Bok- & 

Papirhandel 

Hardanger Merkantile Kontor 

Hardanger Renseri 

Hardangersko A/S 

Ingeniør Høgenæs & Co. A/S 

Iversen Pensionat 

Kvam Branntrygdelag - giensidig 

Ktt am F iskematf or r etnin g 

Kyam Rekneskapskontor A/S 

Geir Larssen Frisør 

Avd. Øystese 

Lid Jarnindustri 

Mo Auto 

Bjarne Mo, byggmeister 

Mo Sport A/S 

Trygve Nordtveit, lege 

N orheim Damefrisersalong 

Norheim Gartneri 

Norheimsund Elektriske AlS 

N orheimsund F ar gehandel 

Norheimsund Fjord Hotel 

Norheimsund Handelslag 

N orheimsund H andelsskule 

N or heim s und M anuf akt ur 

Norheimsund Mek. Verkstad 

N o rheimsund T r elas thandel 

N orheimsund T uristheim 

N orheimsund Y rkes skule 

Norske Esso AIS 

Torleiy Nygard, byggmeister 

Ander s N y går d, Ias t eb iltr an s p or t 

Kirsten Oma kortevarer 

- 

parf ymeriartiklar 

Pedersen's Hanskeføbrik A/S 

Radio-Elektro 

F inn Røsseland, murmeist er 

N. Sandven og Sandven Hotel 

O. G. Sandven Eftf. taqetser- 

'f 

orretning 

Harald Seim Sidførskule 

L/ L Skutlaberg Kjøthandel 

Bjørn Skaar, advokat 

Skaars Bok- og Papirhandel AIS 

og Norheimsund Kiosk 

H. Soldal Sportsforretning 

Steinsdalen H andelslag 

T. T. Storaas 

OIav Sørheim landhandel 

Tolo Frisersølong 

E gil Tveit, distriktsveterinær 

OIav Magnus Tt,eit, tannlege 

M iki eI Vallattd Gartneri 

Brødr. Vangdal & Co. 

Møblar og mØbelutstyr 

Alf Vikør, kolonial 

- steintøy 

Alfred Vikør, fotograf 

Vikørs Bakeri 

Vikøy Sparebank 

\Uilhelmsen Bakeri og Konditori 

Aarseth's Dreieri 

ØYSTESE: 

Lars K. Berge, løstebileigar 

Bjørke Bdtbyggeri avd. Øystese 

Sigurd Bjørke 

Tor M. Biørke 

Sigurd B i ørkelund, by ggmeister 

Bleie Møbelfabrikk 

Borge Staudegartneri 

Erling B orlaug, skreddarmeister 

Alt i dam+ og herreklær, 

bunader og uniformer 

Bruheim Ki øtforretning 

ByCe & Sagbruk AlS 

T or stein Børpe, dreiarverkstad 

Birger Børven, lastebileigar 

Hogne Børven, drosjeeigar 

Døssland Matsenter 

Lars Eides Rederi 

Peer-Olav Engseth, distriktslege 

J ohs. Evanger, skreddarmeister 

Frithjof Evensen, læge 

Sv erre Flateb ø, kompr es sordril t 

Tor Flatebø 

Froestad Bdtbyggeri. 

46

Gule' s m ek. o g landb ruk sv er k s t ad 

Gunvor's Damefrisør 

Kdr e H ande gdr d, f iske - f r ak tf ar t 

Hardanger Fjord Motell 

Hardanger Meieri 

Hillands Bakeri 

Husqvarna, Jon Vikane 

Christopher Huun 

Hermetikkføbrikk 

Kleppe Møbel't'abrikk A/ S 

Kvøm Bilhus A/S 

Kram Fruktlager 

Kvam Privatbank 

Kvam Samvirkelag 

Olav Langesæ.ter, blggmeister 

Hans O. Laupsa, gartneri 

Kietil Laupsa, mdlarmeister 

Apoteket Linnea 

Fridtj ov Lunestad Gartneri 

M erwyn Kon'f eks i onsl abrikk 

Hans Mo, smedverkstad 

Mo Kiøt & Kolonial 

Mor og Datter AIS 

H. M. Myklestad 

Norheim Møbeffabrikk & Co. 

Kafe Nøring 

Helge Olsen, tannlege 

Rykken +Co. A/S 

Olav O. Råen, lastebileigar 

Sandvens Bakeri 

Arne Skeie, tønnlækjar 

Stangeland Radio 

Torpe Møbelfabrikk 

N. H.Vik & Co. Trelastforretning 

V iking Reis eut s t y rf ab rikk 

Anny W eløy, frisørsalong 

Øvrevik & Co. 

Øystese Bok- & Papirhandel 

Øystese Elektriske 

Øystese Fargehandel L/ L 

Øystese Fiord Hotel 

Øystese Kiosk 

Øystese Manufaktur 

Øystese Mek. Verkstad 

Øystese Snarkiøp 

Øystese Sport og Jernvareforretning 

Øy s t es e s t at sr eal s kule 

9g SYmnas 

T. H. Øystese Eftf. 

F inn Karl s en, Sko t øyf oru e tning 

STEINSTØ: 

Trond A. Steinstø gartneri 

Alf Telste, lastebileigar 

Øistesø & Co. 

YTRE ÅLVIK: 

L/L Hardangermaskin 

ÅLVIK: 

Lars O. Aga, drosieeigar 

Haldor J. Biørke, transportforretning 

Kvam Samvirkelag 

lvlidttun kafe og pensionat 

Ålvik Bensin & Service 

Åhtik Frisersalong 

47

x 

.-%"r,.ÅQ""t Ørø*?-L 

ønsker bygdelolket en god iul! 

God Jul! 

IJtgievarane: Asbiørn Vik. Sigurd Børrte. Kr. 

Hans J. Vik. Otav T. Vik, Sverre Vik. 

Madsen. Lars Skeie. 

NiIs Ystheim. 

I NNHALD 

Ljos i mØrkret. Gerhard Austefjord 

Jakob H. Vik. Arne Skeie . 

Den gamle byvegen. Lars Skeie 

Nokre minne om Lars Kalhamar. K. Heradstveit .... 

Båtbyggjing i Strandebarm. Kr. B. Kolltveit 

Kvammasong. Vigleik Rosseland 

Lærartilsetjing i Øystese 1789. Jon O. Tjosås 

Slik hadde dei det i 1899. Innsendt av Torgeir T. Børve 

Stølsminne. Aagot HøYland .. ' 

Gåvebrevet. Torvald Storås. 

Det var og ei faarleg Friing. Innsendt av Arnljot Lofthus 

Prins Ludvig Filip vitja Øystese' Jakob H. Vik .. 

Julebrevet 

I 

8 

18 

2l 

26 

27 

29 

JJ 

36 

JI 

39 

40 

Kr. 5,00 

m/ moms. 

Øystese & Co. Trykkeri 

48

Bygdejol 1971

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?