Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1ï€

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1 Phraseology and paroemiology of Sebil,1M. ª Victoria Cerviño Ferrín.Escola Oficial de Idiomas. PontevedraResumo: Recadádiva de material fraseolóxico feita entre o 2008 e a actualidade en Sebil, aldeado concello de Cuntis (Pontevedra).Palabras clave: fraseoloxía galega, paremioloxía galega, traballo de campo.Abstract: A miscellany of phraseological material compiled from 2008 until the present time inSebil, a small village in the Municipality of Cuntis (Pontevedra).Keywords: Galician phraseology, Galician paroemiology, fieldwork.1. Introdución1.1. Localización e contido desta recadádivaPresento neste traballo unha primeira achega de expresións recollidas en Sebil, unhaaldea da parroquia de Cequeril, no concello de Cuntis, da que son nativa, e situada naladeira meridional do monte Sebil, coñecido polo refrán Cando Xesteiras ten capa eSebil ten capelo, corre, Maruxiña, corre polo mantelo: refrán que non se usa nestaaldea porque non pode ser referencia de si mesma e porque dende ela non se ve omonte Xesteiras, por estar na ladeira oposta do monte. A esta aldea, coma a todo oconcello de Cuntis e aos concellos estremeiros de Moraña e Campo Lameiro, afectoullemoito o descenso de poboación dos últimos anos: conta hoxe cuns 60 veciños, os maisdeles xente maior e todos galegofalantes. A actividade tradicional foi a agricultura e agandería de subsistencia e esta forma de vida recóllese en moitas das unidades que aquípresento.Empecei esta recolleita no ano 2008 e espero completala con outras expresións quesigo recollendo na actualidade 1 . Todas estas unidades son coñecidas e usadas por min Data de recepción 11/07/2012. Data de aceptación 02/10/2012.287Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861287

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1mesma ou na miña familia e veciñanza, aínda que unha parte delas eran de uso máishabitual nas décadas pasadas. En calquera caso é fraseoloxía e paremioloxía viva neste2012.Moitas destas locucións, fórmulas ou refráns están en uso noutras partes do territoriogalego, ás veces con variantes que se adaptan aos distintos costumes e formas de vida(no refrán Sempre un ruín porco atopa unha boa landra, substitúese landra porcastaña nalgunhas zonas) ou ás particularidades dialectais (estar coma un ladral é,noutras zonas, estar coma unha caniza) e nalgúns casos mesmo presentan unsignificado distinto en zonas máis ou menos próximas, como acontece nas expresiónsna fura de diante ou ser de contra o rabo. Hai outras unidades moi coñecidas que nonpresentan ningunha particularidade de forma, de significado ou de uso con respecto aoresto do territorio, pero paréceme necesario incluílas tamén aquí porque isto axúdanos acoñecermos mellor a súa localización e frecuencia de uso.Outras, en cambio, teñen un uso máis local, como se pode deducir dos topónimos queaparecen (A Estrada, Fontecova, Arca, lugares próximos a Sebil) e unha pequena parteson case exclusivas dunha familia, xa que fan referencia a algún acontecemento oupersonaxe desa familia, pero o seu uso converteunas en habituais, por iso consideronecesario recollelas tamén aquí.Como é normal nunha situación de contacto de linguas, tamén recollo algunhasunidades fraseolóxicas con indicios de seren unha adaptación do castelán que marcocomo posibles castelanismos.A ordenación das unidades fraseolóxicas é alfabética e con cada expresión realicei, enprimeiro lugar, unha indicación básica da súa tipoloxía, seguida dunha explicaciónbreve do seu significado e, por último, unha exemplificación, en cursiva, do uso daexpresión que figura como entrada.Como se verá, a maioría das locucións pertencen ao nivel coloquial e por iso marco sóas que son do nivel vulgar.Con este traballo agardo poder contribuír á conservación, recuperación epopularización da nosa fraseoloxía.1.2. Características lingüísticas desta recadádivaO galego que se fala en Sebil sitúase no bloque occidental. Dentro del podemosdestacar os seguintes trazos:Existencia de gheada: ghato, aghuantar.Seseo implosivo: raís.Formas dos demostrativos neutros con e- (esto, eso, aquelo).Terminación –an para as formas de masculino e feminino: can, mañán.Plural en –es para as palabras rematadas en –l: ladrales.1 Ademais das observacións dos correctores anónimos, quero agradecer a axuda que me prestaron miña nai,Xosefa Ferrín González e miña irmá, Elena Cerviño Ferrín, na explicación de moitas expresións e tamén aaxuda de Xesús Ferro Ruibal.288 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1En canto á morfoloxía verbal destacan as formas en – eu para a segunda e aterceira conxugación: veu (ver e vir), a forma vindes ou o uso do verbo caír.E, como particularidades dialectais de carácter léxico, son característicasdesta zona as formas vergonza, agua ou ladral.Nesta recolla, cando a expresión non coincide co galego estándar, adáptoa á formanormativa e indico ao final a variante local. Fago o mesmo coas interferencias.Manteño as formas dialectais nas expresións cando son necesarias por causa da rima,por exemplo en todo eso por medio peso (188).2. Recadádiva2.1. Abreviaturas e símbolosdial.: dialoxismo.EUF. : eufemismo.fórm. : fórmula.HUM. : humorístico.IRÓN. : irónico.l.adv. : locución adverbial.l.adx. : locución adxectiva.l.s. : locución substantiva.l.v. : locución verbal.LUD. : lúdico.PEX. : pexorativo.ref. : refrán.VULG. : vulgar.wel.: wellerismo.# forma como foi oída a expresión.* posible castelanismo.2.2. Locucións.1. cesto/saco sen fondo. l.s. [Persoa]que come moito. Úsase cos verbos‘ser’ e ‘parecer’. E comiches todo obiscoito. Pareces un cesto sen fondo!2. cu franco/aberto. l.s. [Persoa] quedeixa sempre a porta aberta. Ti es uncu franco, deixaches outra vez aporta da cociña aberta e entrou ogato.3. lingua de trapo. l.s. [Persoa] que oconta todo, incapaz de gardarsegredos. Úsase cos verbos ser outer. A ese non lle contes nada, que éun lingua de trapo. # lengua *.4. María da disposición/ do goberno.loc.s [Persoa] entremetida. Xachegou María do goberno ecambioume as cousas todas de sitio.5. ninguén que vai para ningures. l.s.PEX. [Persoa] sen importancia. E tifaslle caso a ese ninguén que vaipara ningures? E que vai saber el!6. pau de virar as tripas. l.s. [Persoa]moi delgada e, xeralmente, alta.7. peso falso/ moeda falsa. l.s. [Persoa]hipócrita. Levábanse moi ben, pero oXoán resultou ser un peso falso.Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861289

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 18. basto coma os pelos. l.adx. Moiabundante. Teño que arrarear unpouco o millo que quedou bastocoma os pelos.9. coma o bacallau polo rabo. l.adx.IRÓN. Moi delgado. Emprégase cosverbos ‘ser’ e ‘estar’. – Teño quecomer mellor que ultimamenteengordei moito. – Si, ti estás gordocoma o bacallau polo rabo. #bacalao.10. coma o piollo na costura. l.adx.Estancado. Dise de alguén que nonavanza nun traballo ou no progresana vida. Úsase cos verbos ‘estar’,‘andar’. Hai media hora queempezaches a escribir esa redaccióne non dás acabado. Estás coma opiollo na costura. Noutros tempos ospiollos escondíanse nas costuras daroupa, de onde resultaba moi difícilsacalos.11. coma un bazuncho. l.adx. Moigordo. Como sigas comendo asívaste poñer coma un bazuncho #bezuncho.12. coma un varredoiro. l.adx. Moisucio. Úsase cos verbos ‘vir’,‘parecer’, ‘andar’ ou ‘estar’ E ti queestiveches facendo?Mira como traeso pantalón, pareces un varredoiro.13. estar coma/parecer un ladral. l.adx.Extremadamente fraco. Dálle decomer ao can que parece un ladral.14. seco coma un chamizo. l.adx. Moiseco. Fai moita falta que chova algoque está todo seco coma un chamizo.Os chamizos son os restos dearbustos coma o toxo ou a xesta quequedan chamuscados no montedespois dun incendio. Polo seu altopoder de combustión, empregábansepara acender o lume e quentar oforno.15. (ser) (bruto) coma un arado/ máisbruto que un arado. l.adx. Moibruto. Non enredes así co teu irmánque o vas mancar. Es máis bruto queun arado.16. (ser) coma a virxe do puño. l.adx.Avarento. Reparte os caramelos conteu irmán, non sexas coma a virxe dopuño.17. acabarlle coa paciencia a un santo.l.v. Provocarlle irritación [a alguén],causarlle enfado. Estívome axudandoo veciño, pero prefiro que non ofaga: é tan lento que lle acaba coapaciencia a un santo.18. andar / estar Cristo en calzóns. l.v.Ter lugar algún alboroto ou liorta.Dise cando xa se desencadeou oupara ameazar con que podeproducirse. Deixade de enredar e defacer barullo e ídevos deitar, se nonvai andar Cristo en calzóns!19. andar a ir e vir coma o rato ao fol.l.v. Andar dun lado para outro, senparar, especialmente para colleralgunha cousa de comer. Leva acaixa dos bombóns para onda ti enon andes a ir e vir coma o rato aofol.20. andar á quinta pregunta. l.v. Nonter nada, andarlle pedindo semprediñeiro aos demais. Posiblereelaboración hiperbólica de andar ácuarta pregunta, da que se di queprocede de que nos xulgados, candose tomaba declaración, as preguntasidentificadoras eran estas catro: 1.Nome e idade. 2. País. 3. Relixión eestado civil. 4. Ingresos e patrimonio; eque todos tendían a respondernegativamente a cuarta pregunta paraevitar embargos. Aínda ten un bosoldo e mais anda sempre á quintapregunta.290 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 121. andar coa orella baixa. l.v. Andaravergonzado. Antes presumía moito,pero dende que quedou sen traballoanda coa orella baixa.22. andar coma o sapo pola area. l.v.Andar moi amodo. Bule, que a esteritmo non acabamos hoxe! Andascoma o sapo pola area.23. andar / ir pola vella. l.v. Non terprésa. Como non apures imos perdero autobús. Ti andas sempre polavella.24. andar/ ir coma os cagallóns polorío abaixo. l.v. VULG. Chegar aomesmo sitio varias persoas, cadaunha soa e con pouca diferenza detempo entre elas. Se viñésedes todosxuntos non tiña que me levantartantas veces a abrir a porta, perovindes coma os cagallóns polo ríoabaixo.25. arder nun candil. l.v. Ser de moiboa calidade. Úsase sobre todo parareferirse ao viño ou a outra bebidaalcohólica. Este viño está ben bo,está que arde nun candil. De onde otrouxeches?26. atar os cans con longaínzas. l.v.IRÓN. Ter moita abundancia. Disecando alguén se queixa por estarnunha mala situación, especialmenteeconómica, para explicarlle que osdemais están na mesma situación eque hai que levar traballo paraconseguir o que se quere. – Disquevai volver porque agora alí a cousaestá moi mal e non atopa traballo. –Si, el pensa que aquí se atan os canscon longaínzas. # longanizas.27. baixar a orella. l.v. Mostrarsesubmiso, humillarse. El espera queela o chame, pero esta non é das quebaixan a orella.28. botala cantada. l.v. Marchar e tardarmoito en vir. Botar moito tempofacendo algo. Dise tamén candoalguén se levanta moi tarde. Hoxebotáchela cantada, aínda non se víacando saíches e case volves connoite. Está relacionado coa misacantada, que dura máis que a que é sórezada.29. botar a aña / o burro [a alguén]. l.v.Levarlle a dianteira [a outros] nuntraballo, especialmente agrícola erematalo antes ca eles. Hoxe Maríabotouvos a aña, xa está chegando ácabeza da veiga e vós aínda idespola metade. Cando varias persoastraballaban xuntas sachando o milloou as patacas ou segando, a primeiraque, sachando ou segando, chegaba áestrema ou lindeiro, levantaba asacha ou o fouciño e facíaa soarrepetidas veces cunha pedra en sinalde triunfo. Entón dicíase que esa llebotara a aña ós outros todos.30. buscar un de capa negra enSantiago. l.v. Buscar unha persoa ouunha cousa que se perdeu e que émoi difícil de atopar. - Quedou el coscartos de todos e agora non o danatopado. – Si, búscame un de capanegra en Santiago. En Santiago ata oséculo XX os estudantes e os curasusaban capa negra: os estudantesaínda se conserva na indumentaria daTuna; e os curas aínda usaron omanteo case ata o final do milenio,como aínda se ve nesas esculturasque se vendían como lembranza deCompostela e que se chamaban“Chovendo”. Había tanta xente concapa negra en Santiago que era difícilatopar un concreto.31. caer as aves do ceo. l.v. Ir moitacalor. Xa iremos correr á noitiña queagora caen as aves do ceo.32. cagar un boi nunha botella. l.v.Acontecer unha casualidade moiCadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861291

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1grande. – Sabes que perdera o reloxoque me regalaches?, pois alguén oatopou na clase e deixouno naconserxería. – Pois si que tivechessorte, iso foi cagar un boi nunhabotella.33. cambiar os ollos polo rabo. l.v.Facer un mal negocio. Vendeu a casade pedra que tiña na aldea e mercouun piso na vila, non sei se cambiaríaos ollos polo rabo.34. cantar no papo. l.v. Dar por feito.Dise cando alguén está convencidode que algo vai suceder como espera.Cantáballe no papo a herdanza dotío, pero el deixoullo todo á mullerque o coidou.35. chamarlle o demo as vacas [aalguén]. l.v. Actuar con temeridade.Baixade de encima do valo que aíndaides caer! A vós chámavos o demo asvacas. # caír.36. comer a figura [a alguén]. l.v.Insistirlle moito a alguén para quefaga algo. Ándalle comendo a figuraá filla para que faga unha carreira.37. comer lume (e cagar ascuas). l.v.Aguantar unha situación que nonagrada e non se pode cambiar, sufrir.Moito lume tivo que comer mentresviviu a sogra. # viveu.38. cortar canto ve e deixar cantoatopa. l.v. Non cortar ben algunhaferramenta. Teño que comprar uncoitelo novo, que este corta canto vee deixa canto atopa.39. cuspir ao aire (e caer na boca). l.v.Alardear ou facer críticas doutros senter en conta que un pode chegar aestar na mesma situación.Xeralmente acompáñase dasfórmulas “. que aínda che ha de caerna boca” (se a frase é afirmativa) ou“. que che pode caer na boca” (se afrase é negativa) para indicar que aun pode pasarlle o mesmo – Nonentendo como a algunha xente llepoñen tantas multas! – Si, ti cuspe aoaire (que aínda che ha de caer naboca)/ Non cuspas ao aire (que chepode caer na boca). #caír.40. dar o corpo [algo a alguén]. l.v.Presentir. Cando vin que nonchegabas á hora de sempre xa medeu o corpo que lle pasara algo aocoche.41. dar unha no cravo, outra naferradura (e outra na pata daburra). l.v. Facer as cousas mal. Aterceira parte utilízase para resaltar afalta de atención da persoa ao facer otraballo ou cando se comete o mesmoerro varias veces. A ver, atende aoque estás facendo, que dás unha nocravo, outra na ferradura e outra napata da burra.42. dar un salto o corazón [a alguén].l.v. Levar un susto ou unha sorpresa.Cando vin o xabaril diante de mindeume un salto o corazón.43. deitarse no rego. l.v. Non acabar defacer unha labor por ser unha persoalacazana. Leva un mes facendo o valoe non dá acabado porque lle gustamoito deitarse no rego.44. deixar o raposo sen rabo. l.v.Esaxerar moito por exceso ou pordefecto. – Na manifestación habíapolo menos 5000 persoas. – Nonsería tanto, non deixemos o rapososen rabo. O rabo é unha das partesmáis vistosas do raposo e representacase o 40% do seu espiñazo.Ademais do seu gran tamaño, nacultura popular ten un valor moiimportante, xa que simboliza aesencia do raposo, a renartería etodos os seus poderes: disque, candofoxe, vai varrendo o chan co rabopara borra-las súas pisadas.292 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 145. durmir coma unha pedra. l.v.Durmir profundamente. Candochegamos non lle dixen nada porquedurmía coma unha pedra e non oquixen espertar.46. estar aínda a porca nas mans docapador. l.v. Non estar concluído unasunto. – Ese cesto así non chequeda ben. – Cala que aínda a porcaestá nas mans do capador.47. estar mexado/-a dos cans. l.v. Termala sorte. Hoxe non me sae nadaben. Primeiro estrágaseme o coche eagora perdo o autobús. Parece queestou mexada dos cans!48. estar no Credo e ir para a Salve.l.verb Non avanzar nun traballo. Eupensei que xa acabaras de corrixiros exames e ti aínda estás no credo evas para a salve. Cando a misa eraen latín, remataba co rezo da Salvede xeonllos diante do altar. Este finalsuprimiuno a reforma litúrxica doConcilio Vaticano II en 1965. Comoo Credo se recitaba (e recita aíndahoxe) máis ou menos no ecuador dacerimonia, estar no credo e ir prásalve indicaba que se está aínda nametade do traballo. Pervive o usofraseolóxico, cando xa desapareceu amotivación.49. estarlle escapando das uñas aodemo. l.v. Ter [unha persoa] aspectode estar gravemente enferma. ERamón estará enfermo? Onte vinomoi desmellorado, parece que lleestá escapando das uñas ao demo.50. facer a gata. l.v. Eludir unha obriga.Dixo que non puidera acabar otraballo porque lle doía unha man,pero a min paréceme que está facendoa gata. A gata tamén se considera unanimal moi astuto, tanto polas súasartimañas á hora de cazar, coma polasúa habilidade para conseguir comida,esconder as crías ou evadirse ensituacións complicadas.51. facer coma os de Penarada, cantodin hoxe, mañá non é nada. l.v.Non ter palabra. Onte ofreceusepara me axudar a facer a mudanzae hoxe chamoume para me dicir quenon podía vir. Fai coma os dePenarada, canto din hoxe, mañánon é nada. Penarada é unha aldeado concello da Estrada, na parroquiade Ouzande, pola que había quepasar no traxecto a pé dende Sebil áEstrada. # mañán.52. facer tanta falta coma o pan decomer. l.v. Ter moita necesidade dealgo. Este ano teño que ir ásrebaixas a ver se merco unhachaqueta que me fai tanta falta comao pan de comer.53. facer unha valentía coma a porcada Caeira (que pasou o río a patassen mollar o rabo, porque non otiña) l.v. Realizar unha acción deescaso mérito. Dise para quitarlleimportancia ou criticar un feitodoutra persoa. Mercaches o pantalónmáis barato por internet e agora nonche serve, fixeches unha valentíacoma a porca da Caeira.54. haber máis demos que augabendita. l.v. Haber pouco querepartir entre moita xente. Non creoque aprobe porque hai 30 prazas esomos 500 candidatos. Hai máisdemos que auga bendita # agua.55. ir á corte e matalas todas. l.v. Faceralgo que é negativo para quen o fai.Despois do traballo que me deu faceras gravacións, se agora as borro,sería coma ir á corte e matalastodas.56. ir por dentro a procesión. l.v. Úsasepara indicar que unha persoa tenalgunha preocupación, aínda que nonCadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861293

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1o manifeste exteriormente. El vesemoi animado desde que o operaron,pero a procesión ha de ir por dentro.Nas catedrais en certas ocasións haiprocesións que percorren as naves dotemplo sen saíren ó exterior: de aínace a metáfora.57. ir prender o cabuxo/levar o cabuxoa pacer. l.v. Pasarlle [a alguén] oenfado. Que, agora xa queres vircanda nós?, xa fuches prender ocabuxo?58. ir/escapar dunha casa queimada.l.v. Marchar dunha casa sen que a unlle ofrezan nada ou marchar conmoito apuro dun sitio. Veunos facerunha visita, pero non quixo tomarnada, marchou coma dunha casaqueimada.59. lavarse por parroquias. l.v. Lavarsó algunhas partes do corpo. A augaestaba tan fría que me lavei porparroquias para acabar antes.60. levar os cartos roubados. l.v. Ser[unha persoa] pouco traballadora.Ese leva os cartos roubados porquenon fai máis que andar a falar conuns e con outros mentres os demaisfan o traballo.61. levar/ter ovos nos pés. l.v. Andarmoi a modo para que apure. Anda unpouquiño máis lixeiro que imosperder o autobús. Parece que tésovos nos pés.62. limpar o salón. l.v. HUM. Limpar ointerior do nariz cos dedos. Dísellesespecialmente aos nenos. Que, seicahai festa, que estás a limpar o salón?# limpiar.63. marchar/saír co rabo entre aspernas. l.v. Marchar avergonzado,humillado. Veume pedir os cartos,pero cando lle dixen o que me debíativo que marchar co rabo entre aspernas. # salir.64. meterlle unha agulla no cu e facerun anzol. l.v. Ser unha persoa moipresumida e vaidosa. Sempre andaalardeando do ben que o fai todo. Selle meten unha agulla no cu fai unanzol.65. meterlle no cu [algo a alguén]. l.v.VULG. Contarlle a alguén algo queoutra persoa lle dixo confidencialmente.Díxenlle que non contase nada e tanpronto chegamos á casa, xa llo meteuno cu a seu pai.66. meterse en camisa de once varas.l.v. Implicarse en asuntos de difícilsolución. Díxenlle que lle axudaba atraducir o libro, pero non sei se memetería en camisa de once varas, émáis difícil do que pensei.67. mirrar a pestana. l.v. Chorar. Diseespecialmente cando se chora poralgo de pouca importancia ou quesucedeu por culpa de quen chora.Enfadouse e marchou por culpa túa.Mírralle agora un pouquiño apestana, a ver se volve. Candoalguén chora, especialmente se ochoro é forzado, engurra moito aspálpebras, por iso se di que mirra ouengurra a pestana.68. non caber [a alguén] o pan na boca.l.v. Ser unha persoa indiscreta, nonsaber gardar un segredo. A esa nonlle contedes nada que non lle cabe opan na boca e mañá sábeo aparroquia enteira.69. non chegar para a cova dun dente.l.v. Ser unha cantidade insufiente decomida para unha persoa. Fixéchesmeun bocadillo tan pequeno que non mechega nin para a cova dun dente.70. non cumprirse de alento. l.v. Terdificultades para respirar a causa dacalor, o cansazo. Tivo que abandonara carreira porque ía tanta calor quenon se cumpría de alento.294 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 171. non dar pancada. l.v. Non facernada, non traballar. Hoxe é domingo,así que non penso dar pancada entodo o día.72. non estar o alcacén para gaitas. l.v.Non ser o momento oportuno paradicir ou facer algo por causa doestado de ánimo doutra persoa. Íallepedir cartos a meu pai, pero mellorveño máis tarde, que agoraparéceme que non está o alcacénpara gaitas.73. non haber can que o/a cheire. l.v.Non haber ninguén que lle faga casoa unha persoa. Feo non é, pero é tanruín que non hai can que o cheire.74. non parar un can preso. l.v. Irmoito frío. Ía un frío na festa quenon paraba un can preso.75. non pousar unha mosca [enalguén]. l.v. Ser unha persoa moiorgullosa. Ía para a reunión tanpreparado que non paraba unhamosca nel.76. non ser ollo de santo. l.v. Nonnecesitar moita precisión. Non tepares tanto a facer iso que tampouconon é ollo de santo.77. non ter con que botar un sapo fóra.l.v. Non ter nada. Xa nunca tiveramoito, pero agora quedou sentraballo e non ten nin con que botarun sapo fóra.78. non ter pelos na lingua. l.v. Dicir oque se pensa. Ata agora fixo o que lledeu a gana, pero esta halle de poñeras cousas claras que non ten pelosna lingua. # lengua.79. non valer nin para botarlle auganas mans. l.v. Ser inferior. Disecando se compara unha persoa que seconsidera máis importante con outraque se pensa que é inferior. Mira, elaera de tan boa familia e casou conese que non vale nin para botarlleauga nas mans. # agua.80. non ver camiño nin carreiro. l.v.Estar moi escuro e non verse nada.Prende a luz que así non ves camiñonin carreiro e aínda vas tropezar enalgo.81. parecer un Santo Cristo cun par depistolas. l. v. Non acaer unha cousaco seu contorno ou contexto. O verbopode ser substituído por ‘quedar’,‘caer’, ‘campar’, ‘ir’, ‘estar’ ou‘sentar’. O traxe que levou á vodaquedáballe tan mal con aqueleszapatos que parecía un Santo Cristocun par de pistolas.82. pasarlle [a alguén] coma ao queasou a manteiga espetada nunpau/garabullo. l.v. Facer undisparate. Emprégase con verboscoma ‘pasar’ ou ‘ocorrer’ Vas óexame sen estudar porque cres que aresposta mais longa do test é semprea correcta? Vaiche pasar coma o queasou a manteiga espetada nungarabullo. # manteca.83. pasarlle [o enfado a alguén] candomexe. l.v. VULG. Pasarlle [a alguén]o enfado. – Enfadouse porque non lleaxudei e leva dous días sen me falar.– Non te preocupes, xa lle pasarácando mexe.84. pedir para as almas. l.v. Comportarseinxenuamente. Dinche calquera cousae ti crela, eu non sei se es parvo oupides para as almas.85. pingar antes de asar. l.v. Quererobter resultados antes de tempo. Si,ao mellor o alcalde arránxache esecamiño, pero antes aínda ten quegañar as eleccións, non pinguesantes de asar.86. poñer ladrais [a algo]. l.v. HUM.[Dise cando alguén ten moita comidano prato ou noutro recipiente].Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861295

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1Botaches tanta carne na pota queagora non che cabe a verdura, vaslleter que poñer uns ladrais. # ladrales.87. poñer o raposo a tornar dasgaliñas. l.v. Encargarlle a alguénunha tarefa que require máisresponsabilidade da que se lle supóna esa persoa. Díxolle ao neno quetivese conta de que o can non comeseas galletas, puxo o raposo a tornardas galiñas.88. poñer os ósos nun feixe [a alguén].l.v. Pegarlle a unha persoa. Ti nonacabes de facer os deberes quecando veña teu pai hache de poñeros ósos nun feixe.89. poñerlle o rabo ás cereixas. l.v. Dara última palabra. Pódese usarironicamente, para referirse a alguénque considera que ten sempre arazón, ou nun sentido real, para falardunha persoa que ten a autoridadepara tomar a decisión final nalgunhacuestión. Se non se fai como di el xanon lle vale. Ten que ser sempre oque lle pon o rabo ás cereixas. / Euxa fixen a miña declaración, agora aver que di o xuíz, el é o que lle pon orabo ás cereixas.90. proer [a alguén] o lombo por elas.l.v. Comportarse de xeito poucoprudente. Tamén se lles di aos nenoscando non obedecen. Non enredesasí coa cámara que che vai caer evai romper. A ti próeche o lombo porelas!91. quedar no seo da manta. l.v.Quedar alguén sen facer algo que seesperaba que fixese, especialmentecando é porque queda durmido.Dixeches que ías ir ti pasear os cans,pero quedaches no seo da manta etiven que ir eu.92. rir como choran en Francia. l.v.Chorar. Díselle especialmente aosnenos cando non toman en serio asordes dos maiores. Como sigades aíenredando e non vos vaiades deitar,ides rir como choran en Francia.93. saber [alguén] con que gandolabra. l.v. Coñecer a calidade daspersoas coas que se comparte algo,especialmente o traballo. A reunión éás catro e media, pero díxenlles queviñesen ás catro porque xa sei conque gando labro.94. saber o que lle esqueceu ao demo.l.v. Ser moi astuto. A ese non oconvencen tan facilmente, ese sabe oque lle esqueceu ao demo. #esquenceu.95. sacar a un dos seus tremiños. l.v.Facer que alguén perda a paciencia ese incomode. Ide xogar a fóra, quelevades toda a tarde barullando nacociña e estádesme sacando dosmeus tremiños!96. sacar os pelos dunha perna epoñelos na outra. l.v. HUM. Perdero tempo. E como tes todo senrecoller? Que estiveches facendotoda tarde, sacar os pelos dunhaperna e poñelos na outra? Tamén sedi cando alguén acabou de facer untraballo e está esperando que osdemais acaben. – Eu xa acabei,agora que fago? – Agora saca ospelos dunha perna e ponos na outra.97. saír a tripa cagueira. l.v. HUM.Producirse un prolapso rectal. Úsaseirónica e hiperbolicamente candoalguén (especialmente un neno) sequeixa por unha mancadura que ofalante considera de poucaimportancia. – Mira, piqueime cuntoxo neste dedo. – Si, vaiche saír atripa cagueira. # salir.98. saír furada. l.v. Non saír as cousascomo un esperaba. El contaba convender o piso e mercar unha casa,296 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1pero saíulle furada porque o pisonon hai quen llo queira. # salir.99. ser/facer coma Cornabichada, unpouco ri e outro pouco arregaña.l.v. Deixar de chorar e empezar a rir.Díselles especialmente aos nenos. Haiun pouco que estaba chorando ecando lle dei o boneco empezou a rir.Este neno fai coma Cornabichada, unpouco ri e outro pouco arregaña.Cornabichada era o alcume dun homede Fontecova, aldea do concello deCuntis, ao que lle morreran a muller emais a filla e, cando bebía, ás vecescantaba, ata que alguén lle recordaba amorte da familia e entón poñíase achorar e a maldicir a persoa que lletrouxera tales lembranzas. Tamén secoñecía coma o Becho de Fontecova.100. ser/facer coma o Becho deFontecova, un pouco ri e outropouco chora. l.v. Deixar de chorar eempezar a rir. Díselles especialmenteaos nenos. Hai un pouco que estabachorando e cando lle dei o bonecoempezou a rir. Este neno é coma oBecho de Fontecova, un pouco ri eoutro pouco chora.101. ser coma un aradiño de pau. l.v.Ter pouco valor, non saber facernada ben. Ela leva unha chea detraballo porque o home é coma unaradiño de pau e non lle axuda afacer nada.102. ser de contra o rabo. l.v. Ser unhapersoa ruín, mesquiña. Non te fíesmoito dela que é algo de contra orabo. Noutras zonas esta forma ten unsignificado totalmente antitético eemprégase cun valor positivo porquese asocia a unha das partes máissaborosas do corpo da vaca. Polacontra, en Sebil ten un valor negativo,ao asociarse coa proximidade ao cu.103. ser fino coma a la de gato. l.v.IRÓN. Ser moi agudo, moi astuto.Non veu xantar con nós porque sabíaque despois iamos apañar naspatacas, ese éche fino coma a la degato. # lan.104. ser máis falso que unha moeda. l.v.Ser unha persoa falsa. Con ese noncontedes para a cea que é máis falsoque unha moeda, hoxe diche que véne mañá non aparece. # moneda.105. ser máis parvo que os pelos do cu,que ven vir a merda e non apartan.l.v. VULG. Ser moi parvo. Ese émáis parvo que os pelos do cu, ontedeixárono só na festa e hoxe volvesaír con eles.106. ser máis puta que as galiñas. l.v.Ser unha persoa oportunista, buscarsempre o proveito propio. Non te fíesmoito del, que é máis puta que asgaliñas.107. ser mellor ter un fillo do mundo.l.v. Ser unha opción totalmenteinconveniente. Úsase para rexeitarunha oferta que se considerainconveniente ou mesmo nociva.Posiblemente sexa unha derivacióndo seu significado orixinal “ter [unhamuller] un fillo de pai descoñecido”.Ir vivir con ela á cidade? Non, ho,antes aínda é mellor ter un fillo domundo.108. ser un debandoira. l.v. Ser poucoseria e formal unha persoa. Cambiarfrecuentemente de idea. A ese non llefagas caso ningún que é undebandoira, hoxe diche unha cousa emañá fai outra.109. subir [a alguén] o demo pola pernaarriba. l.v. Desconfiar. Viunosfalando xuntos e xa lle subiu o demopola perna arriba porque pensou quefalabamos del. # veunos.Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861297

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1110. tela alí. l.v. Ocorrerlle a alguén unaccidente grave ou unha desgraza.Morrer. – Despois do accidentelevárono ao hospital, pero xa chegoumorto. – Vaia por Deus, tíñaa alí.¿Que é esa cousa de xénero femininoque se ten alí? É a morte ou unhadesgraza, que na mitoloxía galegaestá esperando sempre por nósfatalmente nun sitio e nunha hora áque non poderemos escapar.Cadaquén tena nun sitio propio,intransferible e imprevisible.111. ter as mans de trapo. l.v. Disecando a alguén lle cae algo das mans.A ver, ho! Suxeita ben a bolsa paraque non che volva a caer, parece quetes as mans de trapo.112. ter boa antona. l.v. Actuar confalsidade. Dise cando se sabe queunha persoa nos está enganando. Entodo o ano non me dá unha fala e óchegar a pascua, vén pola casa,éncheme de bicos e chámamemadriña. Ten unha boa antona!Quizais teña que ver coa fórmula¡Touporroutou María Antona!, quese di para quitarlle valor ousinceridade ó que outra persoa acabade dicir.113. ter debaixo dunha moa [a alguén].l.v. Non caer ben unha persoa. Eu xasempre o tiven debaixo dunha moa,pero desde que che fixo iso non llevolvín falar. # muela.114. ter menos mérito que un cancagando. l.v. VULG. Ter poucahabilidade facendo algunha cousa.Túa prima cando canta ten menosmérito que un can cagando.115. ter o ás para matar o tres. l.v. Terunha resposta para todo, ter sempre aúltima palabra. Por moito que ti lledigas el sempre vai ter o ás paramatar o tres.116. ter os dentes moi raros. l.v. Serunha persoa mentireira. Se cho dixoel non fagas moito caso, que ten osdentes moi raros. É crenza comúninfantil que algúns nenos teñen osdentes separados para que por eleslles escapen as mentiras.117. ter os uñeiros. l.v. Non ser capaz desoster algo nas mans. A ver, ho!Suxeita ben a bolsa, parece que tesos uñeiros.118. ter tose e rañar o cu/a barriga. l.v.Intentar remediar algo cunhasolución pouco apropiada e que nonvai resolver o problema. – Púxolle uncaldeiro de auga ó limoeiro debaixopara que non llo queime a xeada. –Iso é coma o que ten tose e raña ocu, eu xa vin por aí varios limoeirosqueimados cun caldeiro de augadebaixo. # eso.119. ter unha chea de terra na Habana(pero toda é ao lado de riba dapresa). l.v. Non ter nada e presumirde o ter. Dise para lle quitar valor áscousas que alguén presume de ter.Normalmente a segunda parte díaoutra persoa. – Vai buscar douscoches que ten en Madrid. – Ai si, elten unha chea de terra na Habana,pero toda ao lado de riba da presa,porque os coches son dun tío del.120. ter unha saia (de corte campá). l.v.Ser egoísta ou aproveitado, facer oque lle convén en cada momento.Tamén ser falso, ocultar algo ouactuar con dobre intención. Tendo anecrolóxica diante da porta, veumepreguntar a hora do enterro eofreceuse a acompañarme no meucoche para que non fose tan soa. Tenunha saia. Como sabe que non poñenautobús... # campana.121. traballar para quecer. l.v. Traballarinutilmente. Cando xa acabara de298 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1cubrir todas as táboas e llas íaentregar, díxome que as fixese noordenador e que llas mandase aocorreo. Así que todo o traballo deantes non valeu para nada, traballarpara quecer. # quencer.122. tirar millo a pitos. l.v. Facer algo enbalde. Estráñame ben quecolaborase coa ONG sen sacar nadaa cambio, pois ese non é dos que tiramillo a pitos.123. valer menos que as orellas dun cancheas de auga. l.v. Ter moi poucovalor. Hoxe as accións desa empresavalen menos que as orellas dun cancheas de auga.124. ver a Deus/as estrelas. l.v. Doermoito. Dóeme tanto esta cadeira quecando me levanto vexo as estrelas.125. verlle as orellas ao lobo. l.v.Atoparse nun apuro. Desde que llederon aqueles mareos deixou debeber porque lle veu as orellas aolobo.126. vir/chegar coa lingua na boca. l.v.Chegar moi cansado e con moitodesexo de comer ou de beber. Ai,menos mal que cheguei, que xa viñacoa lingua na boca # lengua.127. pasar as de Cristo. l.v. Estar nunhasituación difícil. Mentres o pai estivono cárcere, eses rapaces pasaron asde Cristo.128. a berro tendido. l.adv. En voz moialta, berrando moito. Dise candoalguén se queixa chorando ouberrando moi alto ou tamén candounha persoa di en voz moi alta algoque non deberían oír os demais. Nonlle merquei o xeado e púxose a berrotendido a dicir que tiña fame.129. a escape. l.adv. Con moita rapidez.Así que vimos o fume viñemos aescape, pero xa ardera todo.130. a ruche. l.adv. Sen diñeiro ningún.Veño de lle pagar á dentista edeixoume a ruche de todo.131. coa canga baixa. l.adv. En actitudedecaída, desanimada ou acovardadaMarchou para a outra empresaporque pensou que lle ían pagarmellor e tivo que volver coa cangabaixa.132. cun pé aquí e outro alá. l.adv. Apunto de morrer. Agora está moitomellor, pero estivo cun pé aquí eoutro alá, xa pensamos que non ocontaba.133. en tempo (tempiño) de nada. l.adv.Rapidamente, en moi pouco tempo.Estaba tan seco que ardeu todo entempiño de nada.134. ida por volta. l.adv. Con rapidez,con présa, sen entreterse. Fun á feira,pero só merquei o repolo que mefacía falta e non vin que máis había,fun ida por volta.135. na fura de diante. l.adv. En actitudefachendosa, buscando protagonismoe querendo destacar. Úsase converbos como ‘andar’, ‘estar’ e ‘ir’.Saíron nesta foto falando coconselleiro e mira: o Pepe, comasempre, está na fura de diante.Algúns carros tiñan dúas furas nacabezalla, unha máis adiante e outramáis atrás, a fura de dianteempregábase nas costas abaixo,cando o gando e máis o carroandaban máis rápido, para evitar queas rodas lles collesen as patas ásvacas. O significado máis habitualdesta forma é ‘con moita présa’, peroaquí emprégase cun valor distinto.136. nin pola veiga da porta. l.adv. Deningunha maneira. Úsase en frasesnegativas con verbos coma ‘dar’,‘vender’, ‘facer’, ‘cambiar’, ‘prestar’.Pídeme o que queiras, pero esteCadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861299

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1reloxo non cho presto nin pola veigada porta. A veiga da porta é o terreomáis próximo á casa e considérase ode máis valor nas herdanzas porquexeralmente inclúe tamén a casa.137. ata a parede de en fronte. l.adv.PEX. Moito. Úsase especialmentecando se insulta a alguén, cosadxectivos ‘parvo’, ‘ruín’, ‘torpe’,‘retorcido’. Por que lle dixeches averdade? Ti es parvo ata a parede deen fronte! # en frente.138. un nada e todo. l.adv. Cantidademoi pequena. Xeralmente úsase aforma diminutiva para indicar menorcantidade. Bótalle un nada (nadiña)e todo de sal á comida. Úsase cosverbos ‘ser’ e ‘parecer’. Cada díaestá máis delgada, parece un pau devirar as tripas.139. tras do cu á man dereita. l.adv.VULG. Nun sitio sen importancia,sen interese ou moi lonxe. Úsasefrecuentemente cos verbos ‘ser’ e‘estar’. Tivemos que dar mil voltaspara atopar a súa casa. Viven alá,tras do cu á man dereita.140. tarde e arrastro. l.adv. Fóra detempo e de mala gana. Úsase converbos de movemento coma andar,chegar, ir ou vir. Estamos cansos deesperar por ti para comer. Ti andassempre tarde e arrastro.141. pola vella. l. adv. En abundancia, enmoita cantidade. Pasei agora polocampo da festa e había toldos polavella. Non sei se quedará sitio para axente.142. coma se lle botasen un fogo aorabo. l.adv. Fuxindo.143. con moito apuro. l.adv. Con moitaprésa ou con ira. Cando lle dixemosque o exame era ás catro e non áscatro e media, marchou coma se llebotasen un fogo no rabo.144. coma unha chispa/un raio. l.adv.Con rapidez, de présa. Marchou deaquí coma unha chispa ver se aíndacollía o tren.2.3. Fórmulas.145. A ti aínda non che toca falar esteano. fórm. HUM. Díselles aosrapaces cando se meten nasconversas dos maiores, aínda queteñan razón no que din. – Pois a minparéceme que é mellor facelo así. –Ti cala a boca, que aínda non chetoca falar este ano.146. Alá vai o ben que a vella ten. fórm.Dise cando se acaba algo. Toma,douche a última rosquilla que mequeda e alá vai o ben que a vella ten.147. Anótao nunha folla de verdura ebótalla ao porco. fórm. Utilízasepara recomendarlle a alguén que deaalgo por perdido. – Presteille unlibro a Antón, xa mo devolve despoisdas vacacións. –Si,ho! Anótao nunhafolla de verdura e bótalla ao porco.148. Armémonos e vaian. fórm. Disecando unha persoa mostra moitadisposición para que se faga algunhacousa que lle afecta, pero deixándolleo traballo ou a responsabilidade aosdemais. – Eu penso que deberiamosfacer unha reclamación para quecambiasen o tipo de exames. – Si,pero quen a fai?, porque aquí todo omundo fala moito, pero despoisarmémonos e vaian.149. Arriba, cu de media libra! fórm.LÚD. Díselles aos nenos paraaxudalos a erguerse. Arriba, cu demedia libra, que hoxe hai que ir áescola!150. Campás por gaitas (e peidos porresponsos). fórm. VULG. Disecando xa é tarde para facer algo.Queríame matricular, pero rematou300 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1onte o prazo. Agora campás porgaitas. # campanas.151. Cando María pariu a Fernando(na corte do gando, e ti mirando).fórm. Resposta elusiva a quenpregunta cando sucedeu algo e nonse sabe a resposta ou non tenimportancia, ou non se quereresponder. Úsase maiormente antepreguntas insistentes e incómodas. –Mamá, ti e papá cando fixestes amiña irmá? – Cando María pariu aFernando (na corte do gando, e timirando) # pareu.152. Cando ti naciches, xa eu roíacarolos. fórm. Dise cando unhapersoa lle quere ensinar algo a outraque, por experiencia ou por idade, selle supoñen máis coñecementos.Vasme dicir ti a min como se faiunha tortilla? Se cando ti nacichesxa eu roía carolos!153. Chámalle burro ao cabalo. fórm.IRÓN. Dise cando unha persoaresolve unha situación con agudezapara saír beneficiada. – Candorepartimos o traballo ela escolleufacer a portada. – Si porque xa atiña feita do ano pasado, chámalleburro ao cabalo!154. Comeuche a lingua o gato? fórm.Pregúntaselles ás persoas cando nonfalan, especialmente aos nenos. Elogo non me vas dicir como techamas. Seica che comeu a lingua ogato? # lengua.155. De burro morto, cebada ao rabo.fórm. Dise cando xa non se podearranxar algo que se fixo mal. Paranon ir á costureira quixen subir eu opantalón e corteino de máis e agora.de burro morto, cebada ao rabo.156. Desde a fronte ata o embigo (paraque non se meta o meu inimigo).fórm. Exclamación de sorpresa ouasombro cando alguén di ou fai algoesaxerado, sen sentido, ou poucohabitual nel. Acompáñase facendo osinal da cruz. – Pero non era a ti aquen non lle gustaba o doce? Ecomiches todos os pasteis! Desde afronte ata o embigo! # frente,enemigo.157. Dígoche, filla, enténdeme, nora (-Para que non se dea conta a xentede fóra). fórm. Díselle a unha persoapara que unha terceira se dea poraludida. A parte que figura entreparénteses pode dicila a persoa quefala (para recalcarlle á interlocutoraque non é ela a aludida) ou podedicila a interlocutora (para facerllesaber que xa entendeu). – Cando chedixen que falases máis baixo erapara que entendesen eles. – Xa,dígoche filla, enténdeme nora. # nonse entere.158. Enfadouse o meu morrón (por untriste cagallón. Desenfádate,morrón, que che volvo o cagallón).fórm. VULG. Dise cando alguén seenfada por algo sen importancia,especialmente os nenos. Como nonlle dei a razón, xa non me fala.Enfadouse o meu morrón por untriste cagallón.159. Estábache o demo cagando. fórm.VULG. Expresión de sorpresa anteun feito pouco habitual. Cando eucheguei á casa xa el tiña a cea feita.Estábache o demo cagando.160. Fíate en Deus e non corras. fórm.Expresa que non debe unha persoaconfiar en que outras lle vaianresolver algún asunto. Díxome quenon me preocupase que xa meentregaba el a instancia, pero prefiroir eu. Que ti fíate en Deus e noncorras # Dios *.Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861301

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1161. fóra a alma. fórm. Dise cando se faiunha comparación dunha persoa cunanimal. O meu can ten tanto sentidocoma unha persoa, fóra alma.Detéctase un uso local, secundario eirónico cun significado semellante a¡Quen che dera!, ou ¡Érache boacomparando persoas ou cousas quena realidade se parecen pouco. Aempanada que fixen parece a demiña nai, fóra alma.162. Hai roupa a clareo. fórm. Disecando hai persoas diante,especialmente rapaces, e non se podefalar de certas cousas. Non falesagora diso que hai roupa a clareo,xa mo contarás despois.163. Ide/vai cagar dun fento embaixo edespois lambédelle/lámbelle a raíz.fórm. VULG. Exclamación derexeitamento que se lle di a alguénpara que se vaia ou deixe demolestar. Tamén se di cando sedubida de que algo que nos estáncontando sexa certo. Bebes e despoispídesme que leve eu o coche! Vaicagar dun fento en baixo e despoislámbelle a raíz!164. Ide/vai rañar os pés! fórm.Expresión de rexeitamento coa quese lle di a alguén que se vaia ou deixede molestar. Ide rañar os pés por aí,que eu teño que facer a cea e nonpodo poñerme agora a xogar áscartas.165. Mañá hai fanecas. fórm. VULG.Díselles aos nenos cando din que llespica o cu. – Pícame o cu, mamá. – Seche pica o cu, mañá hai fanecas. #mañán.166. Mételle un dedo na boca (a ver sete morde). fórm. IRÓN. Dise paraindicar que unha persoa é máis lista eten máis maldade do que aparenta. –Por ese non te preocupes que non sedá conta de nada. – Si, ti mételle undedo na boca.167. Méxalle no camiño para queescorregue. form. IRÓN. Fórmulapara aconsellar resignación porqueesa acción coa que se ameaza nonpode facer mal. – Non me avisou deque cambiaran a hora do exame,cando o vexa. – Si, agora méxalle nocamiño para que escorregue.168. Miña peneiriña nova! fórm. IRÓN.Dise cando alguén está moi contentoe trata con moito coidado algunhacousa nova para indicar que prontose ha cansar dela. – Está todo o díaarredor do coche, non fai máis quelimpar nel. – Miña peneiriña nova!169. Mira alí fóra se chove por min.fórm. Exclamación de rexeitamentocoa que se lle di a alguén que se vaiaou deixe de molestar. – Non memolestes máis agora con iso, non vesque estou traballando? – É que meaburro. – Pois vai alí a fóra e mirase chove por min.170. Nin arre nin xo. fórm. Dise candounha persoa non se dá decidido.Díxenlle ao mediodía se quería vircon nós e estivo toda a tarde nin arrenin xo e agora, á hora de marchar,acórdalle de vir.171. Nin tanto arre que escape, nintanto xo que se deite. fórm.Emprégase para recomendar nonexcederse na velocidade ou no ritmode facer as cousas. Díxenche que nonbulises tanto e que o fixeses mellor,pero agora non saes do sitio. Nintanto arre que escape, nin tanto xoque se deite.172. Non (che) quería máis o demo pararir. fórm. Expresa desacordo ounegación ante algo que parecedisparatado. – Como ti xa acabaches,podíasme ordenar estes papeis antes302 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1de marchar. – Si, ho!, non che queríamáis o demo para rir.173. Non fomos/fostes/foron xuntos áescola. fórm. Dise para marcardiferenzas con alguén, especialmentecando un adulto llo di a un neno. Nonlle fales así a teu pai que non fostesxuntos á escola.174. O gato non está da borralla. fórm.Dise por unha persoa que está bencoidada. Desde que veu para a casada filla parece outra, ben se ve que ogato non está da borralla.175. O que sexa ha de soar. fórm. Disecando se dubida de que o que dixooutra persoa sexa exactamente comoo dixo –Disque vai cerrar esa tenda.– Eu non oín nada, pero o que sexaha de soar. # sea, sonar*.176. Outra vaca no millo (e outra aoportelo). fórm. Expresa desgusto ourexeitamento. Utilízase cando alguénfai ou di algo co que non estamos deacordo ou que pensamos que non écerto. A segunda parte acostumadicila outra persoa. – Non tepreocupes, que agora van baixar osimpostos. – Si, home, outra vacamáis no millo! – E outra ao portelo.177. Perdón, polo gato lambón (foi aoschourizos e dixo que non). fórm.LÚD. Dise cando alguén se desculpapor algo para lle quitar importanciaao feito polo que se desculpa. Pódeodicir a persoa que se desculpa ououtra. – Vistes por aí o meuparaugas? – Ai, toma, collino eu.Perdón. – Polo gato lambón, foi aoschourizos e dixo que non.178. Poucas as grazas! fórm. Exclamaciónpara resaltar que un feito non éestraño, senón que o lóxico é que sexaasí. – E pagáronche o día por irllesaxudar? – Home, poucas as grazas! #gracias.179. Que entendes/sabes ti de merda senunca a comiches? fórm. VULG.Indica rexeitamento ou desprezo daopinión da outra persoa. – Pois eupenso que a cociña quedaba mellorcon azulexo que pintada de branco. –E que sabes ti de merda se nunca acomiches?180. Que o demo me leve, se [or.]! /Léveme o demo, se + [or.]! fórm.Expresión que se emprega parareforzar a veracidade dunhaafirmación. Din que se separaron,pero onte estaban xuntos na festa.Que o demo me leve se non é certo!181. Que tres pés para un banco! fórm.Dise cando hai tres persoas xuntassen facer nada. Que ben estades aí ostres aos contos. Que tres pés para unbanco!182. Rebóleche/ rebólelle/ rebólevos amerda no cu e pensas / pensa/pensades que é forza. fórm. VULG.HUM. Díselle a unha persoa quemostra unha actitude destemida,especialmente aos nenos. – O teurapaz chamoume a atención poraparcar diante da vosa cancela. –Aisi, a este rebólelle a merda no cu epensa que é forza.183. Rindo que o digas! fórm. Aínda quepenses que é broma. – Pois se estástan cansa, xa irás para a cama sencear, non? – Vou ho, rindo que odigas!184. Se non fora o rabo empreñaba aburra. fórm. Dise como réplica aunha escusa para xustificar que nonse logrou acadar un feito. – Se tiveseun punto máis dábanme a min esapraza. – Si, claro, se non fora o raboempreñaba a burra.185. Sempre fala o máis cagado/ amesma merda. fórm. VULG. Disecando se considera que unha persoaCadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861303

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1non é a máis adecuada para darconsellos sobre un determinadoasunto. Mira, el que xa casou dúasveces, dime a min que aínda son algonova para casar. Sempre fala amesma merda. # misma.186. Teño un lixo neste ollo, sóprame aver se sae por este. fórm. Dío alguéncando cre que outra persoa lle estámentindo. Que non che retiraron ocarné de conducir despois de collerteborracho e pegarlle unha puñada aun dos axentes?! Mira, teño un lixoneste ollo, sóprame a ver se me saepolo outro.187. Teu pau, miña vareada. fórm. Úsasepara expresar o feito de pagar unhaofensa con outra ofensa. Non mechamou para ir con ela ó cine, agoraeu vou ao concerto e tampouco aconvido. Teu pau miña vareada.188. Todo eso por medio peso. fórm.LÚD. Úsase para concluír unhaconversa. Cando acabou de noscontar o que lle pasara, como veu queseguiamos atentos, díxonos: “Todoeso por medio peso”, e marchou.Realmente era o retrouso dunhacanción que fixeron popular asHermanas Márquez, trío de cantantescubanas de moita sona a mediados doséculo XX.189. Todos os males sexan eses. fórm.Expresión relativizadora que se usapara lle quitar importancia a un feito.– Co temporal de vento marchou a luze estragáronse as cousas da neveira.– Bo, pois que todos os males sexaneses. # sean.190. Un home é un home (aínda que amuller lle pegue/e un gato é unbicho). fórm. IRÓN. Dise candoalguén se gaba de actuar con valentíapara resolver unha situación de poucaimportancia, especialmente aosnenos, ou cando toma unha decisiónque lle corresponde a outra persoaaparentando ter autoridade parafacelo. – Aínda que non se acenderonas luces públicas fun eu só ata acasa. – E logo, un home é un home eun gato é un bicho.191. Viches o lobo (e tivécheslle medo).fórm. Dío alguén cando lle pareceque outra persoa está esaxerando. –As sardiñas están a 18 euros, perodéixochas en 17. – Ti viches o lobo,ou? # tuvécheslle.192. Xa comín era gaiteiro. fórm. LÚD.Dise como resposta a quen rexeita unconvite para comer dicindo “xacomín”. – Quedas a comer con nós?– Non, que xa comín. – (Xa comín)era gaiteiro.193. Xan da Estrada quedou comoestaba. fórm. Dise cando a unhapersoa lle acontece algo que fai que asúa situación non mude. Cos 100euros que me tocaron na primitivafun pagar a luz e ala!, Xan daEstrada, quedou como estaba.194. Xa podes ir para o palleiro / irdurmir ao palleiro. fórm. Díselle aunha persoa despois de comer moito.Ala, agora xa vas ben ceado, xapodes ir durmir ao palleiro.2.4. Refráns.195. A dar ninguén se fixo rico. ref.Emprégase para xustificar a falta dexenerosidade dunha persoa nalgunhasituación. – E por que non lledeixaches a volta, total non eran máisque dez céntimos? – Ai, amigo, a darninguén se fixo rico. # ninguién.196. A fame de onda o cu é moi mala deaguantar. ref. VULG. Pondera ovalor da libido. Din que desde queenviuvou ese veciño non lle axuda sónos traballos máis duros, e é normal304 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1porque a fame de onda o cu échemala de aguantar.197. A ningún porco lle cheira mal asúa merda. ref. VULG. Dise candoalguén non ve os seus fallos oudefectos. – Díxome que fose cortaras silvas, que lle ían para a súa eirae, mira, as del chegan ao camiño. –Xa, pero a ningún porco lle cheiramal a súa merda.198. A vergonza era verde e comeuna oburro/comérona as cabras. ref.Anima a superar a timidez e a obrarcon desenvoltura. – E ti non tes outracousa que vestir, non che dávergonza ir con iso? –A vergonza eraverde e comérona as cabras.199. ¿Arde a casa? Quentarse aoscangos. ref. Emprégase para expresarresignación, aproveitar os beneficiosdunha desgraza. Como perderon oavión quedaron un día máis eaproveitaron para coñecer a cidade.Arde a casa, quentarse aos cangos.200. As soberbias non caen nos toxos.ref. Dise cando alguén alardea ou faicríticas doutros que se poden volvercontra un. –Disque está deprimidoporque o deixou a muller. – Vah!,parvadas. Xa me podía deixar a mina miña. –Ti non botes soberbias quenon caen n os toxos.201. Besta vella, paso novo (é moi malode aprender). ref. Dío unha persoapara expresar que ela (ou outra) xa émoi vella para aprender algo novo. –Mándalle un SMS que acabas antes,dígoche eu como se fai. – Deixa, xa achamo, que agora besta vella, pasonovo.202. Cando o Cávado pon capa e oAcival capote, chove decote. OMonte Cávado é un monte situado ósueste de Sebil, de 800 m. de altitudee pertence aos concellos da Estrada,O Campo Lameiro e Cuntis: desemonte (que outros chaman Cádavo een Cimadevila denomina Cádivo)baixan algunhas das bestas para arapa das bestas de Sabucedo. OAcival, en Moraña, está ó suroeste deSebil e ten unha altitude de 600 m.203. De calquera maneira, o que nonten fariña escusa peneira. ref. Disecando unha persoa ten algún ben quenon aproveita. Contratou unha tarifade teléfono con internet porque llefacían unha oferta, pero non tenordenador e de calquera maneira oque non ten fariña, escusa peneira.204. Detrás de tempos, tempos veñen.ref. Dise para expresar que as cousaspoden mudar e calquera pode pasarde estar nunha boa situación aempeorar. Si, agora disque fixomoitos cartos e non fai máis quemercar casas, pero deixa que detrásde tempos, tempos veñen.205. Do ben ganado ten o demo unhaparte e do mal ganado teno todo emais seu amo. ref. Dise paraexpresar que é mellor facer as cousashonradamente. Entrou nesa prazasen a oposición e agora botárona edéronlla a outro. Éche ben certo quedo ben ganado ten o demo unhaparte e do mal ganado teno todo emais seu amo.206. Moito gando e pouco esterco. ref.Presumir de facer ou ter moito e nonfacer ou ter nada. – Sempre andapresumindo do moito que traballabaalá, pero dende que veu para aquínon fai nada. – Si, moito gando epouco esterco, alá disque facía igual.207. Na terra dos lobos, ouvear comatodos ref. Úsase para dicir que cadaun debe adaptar os seus costumes aosda xente coa que se atopa. Euprefería gardar os papeis nunhasCadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861305

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1caixas, pero se el di que están mellornas bolsas, metémolos nas bolsas.Na terra dos lobos, ouvear comatodos.208. Nin polo sol deixes a capa nin polofrío a alpargata. ref. Non se podeun fiar do tempo que vai, á hora devestirse. Pola mañá cando saín dacasa puxen as botas porque chovía eagora non se para coa calor. Ninpolo sol deixes a capa nin polo frío aalpargata.209. No camiño de Santa Xusta unhaxente á outra busca. ref. SantaXusta de Moraña foi (e en parteaínda é) lugar de peregrinaciónespecialmente para persoas afectadasde doenzas psíquicas. A ascensiónata a igrexa tivo ata tempos recentesun tramo de moi mal camiño e isofacía que nos enterros houbese queremuda-los portadores. Pero outrosinformantes din que o refrán se refireou a que a xente se reunía para facerxunta o camiño de volta, ou a certosritos que nesa romaxe facía amocidade solteira para atopar parella.210. Non sabe o raposo de (todas)cantas dormen fóra. ref. Úsasecando alguén se libra dunha situaciónque podía ser perigosa. Deixei ocoche aberto coa carteira dentro enon ma levaron. Non sabe o raposode (todas) cantas dormen fóra.211. O demo fainas e déixalles o rabofóra. ref. Dise cando alguén fai algomalo que despois se descobre.Dixeron que estiveran estudando noseu cuarto, pero as mochilasquedaran no meu coche. O demofainas e déixalles o rabo fóra #déixalle.212. O que fai un cesto fai un cento (selle dan vergas e tempo). ref. Úsasepara expresar que unha persoa quecomete unha mala ou unha boaacción unha vez pode facelo outras.Multárono por saltar un semáforo envermello, e xa non era a primeira vezque o facía porque o que fai un cestofai un cento.213. O que ten o cu de palla, ten medo aque lle arda. ref. Dise cando unhapersoa ten algún motivo para sentirsealudida. Antes corría moito no coche,pero desde que o multaron andamáis amodo porque o que ten o cu depalla, ten medo a que lle arda.214. O tempo fai culleres ref. Disecando alguén ten moito tempo libre eo dedica a ocuparse das cousas dosdemais. – Desde que se xubilou pasatoda a tarde na ventá mirando quenpasa polo camiño. – Xa, é que otempo fai culleres.215. O vello engordar e o mozo mirrar,é sinal de pouco durar. ref. Disecando se ve unha persoa nova moidelgada ou unha persoa vella moigorda.216. Os parvos custa traballo crialos (,pero despois divirten os outros).ref. Díselle a alguén, especialmenteaos rapaces cando están facendoalgunha parvada, algo que non vénao caso. Pasa toda a hora da clasedicindo parvadas para que os outrosrían. Por iso, os parvos custatraballo crialos!217. Para quen é o burro vale ben aalbarda. ref. Dise cando se lleofrece a alguén algo de poucacalidade ou valor, pero que seconsidera abondo para a persoabeneficiaria. Xeralmente emprégaseen sentido irónico, referíndose a unhapersoa de moita confianza ou a unmesmo, pero tamén pode implicarcerto menosprezo. – Dálle outra306 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861

Mª Victoria Cerviño Ferrín. Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1cadeira, oh!, non ves que esa estácoxa? – Para quen é o burro!218. Para un óso hai cen cans. ref. Disecando hai pouco que repartir entremoita xente. Preséntome porpresentarme, pero xa sei que non vouaprobar porque para un óso hai cencans.219. Pasou o día, pasou a romaría ref.Úsase para expresar que xa é tardepara facer algunha cousa. Antes nonquixeches a torta e agora acabouse,pasou o día, pasou a romaría. #romería.220. Quen che mandou cantar, meufrade, quen che mandou cantarque che pague. ref. Dise candoalguén fai algo que un non llemandou facer e espera que lloagradeza. – Tróuxenche as sardiñaspara o San Xoán e nin me deches asgrazas. – Eu non chas encarguei, asíque, quen che mandou cantar, meufrade, quen che mandou cantar queche pague.221. Quen con rapaces se deita, mexadose levanta. ref. Dise por unha persoainconstante ou informal. Fomostodos no seu coche á festa e despoisveuse e deixounos quedar alá. Aculpa xa foi nosa, porque quen conrapaces se deita, mexado se levanta.222. Quen moito se apura pouco duraref. Dise para expresar que é mellorfacer as cousas con calma e ben. – Eunon dou acabado máis este traballo.– Non te preocupes e faino concalma, que quen moito se apurapouco dura.223. Quen nunca tivo un porco (e tenun porquiño, anda sempre quiniño,quiniño). ref. Dise cando alguénestá moi contento e trata con moitocoidado algunha cousa nova. – Estátodo o día arredor do coche, non faimáis que limpar nel. – Quen nuncativo un porco e ten un porquiño. #tuvo.224. Sempre un porco ruín encontraunha boa landra. ref. Dise candounha persoa atopa algo que, segundoo emisor, é mellor do que llecorresponde (parella, traballo). Eulevo meses buscando e non douatopado un traballo e a el, que nonse preocupa por nada, xa lleofreceron dous. É certo que sempre oporco máis ruín atopa a mellorlandra.225. Tres veces nada, cousa ningunha.ref. Pouca cousa, que non serve parao que se precisa. Primeiro levárono aunha clínica privada e logo foi aoutra no estranxeiro, pero segueestando en cadeira de rodas. Tresveces nada, cousa ningunha.2.5. Dialoxismo226. A onde vas tolo? A onde van todos.dial. Emprégase para xustificar queun acto se fai porque tamén o fan osdemais. Non lle facía falta ningunhamercar o piso, que tiña a casa dospais, pero a onde vas tolo? A ondevan todos.2.6. Wellerismo.227. A cada un o seu (, dicía o queroubaba). wel. HUM. Dise cando selle devolve algo a unha persoa oucando se reparte algo para facer notarque o reparto é xusto. A segundaparte acostuma dicila a persoa querecibe o obxecto, dando a entenderque o acepta. –Toma, os dous eurosque me prestaches. – É igual, oh!,déixaos quedar. – Cólleos, se nonoutro día non chos pido, a cada un oseu. – Dicía o que roubaba. # decía.Cadernos de Fraseoloxía Galega 14, 2012, 287-308. ISSN 1698-7861307