ШЫМКЕНТ КЕЛБЕТІ-18-19
Сәрсенбі 7 наурыз 2018 жыл
Сәрсенбі 7 наурыз 2018 жыл
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
6<br />
№<strong>18</strong>-<strong>19</strong> (1557-1558)<br />
7 наурыз 20<strong>18</strong> жыл<br />
Тәрбие<br />
www.shymkala.kz<br />
Ха лқымызда<br />
«Отан отбасынан<br />
басталады»<br />
деген ұғым қай<br />
дәуірде болсын<br />
өзгерген емес, өзгермек те<br />
емес. Елбасы «Отбасы Қазақстан<br />
қоғамының діңгегі,<br />
экономикалық, мәдениеттегі,<br />
әлеуметтік<br />
саясаттағы барлық жаңа<br />
жетістіктердің негізі» деп<br />
бұл мәселенің біздің қоғам<br />
үшін өте маңызды екенін<br />
айқындап берді.<br />
Медеубек Тәңірбергенов,<br />
педагогика ғылымының<br />
докторы, профессор<br />
Қайран<br />
біздің<br />
аналар –<br />
кендерімізге өсиет еткен.<br />
Одан бергi дәуiрдегi белгiлi<br />
кинорежиссер Дариға Тыналина<br />
Өзбекстан студия директорының<br />
«Дариға ханум» болуын<br />
қалаған кезінде әпкеміз<br />
жанын жаралайтын, намысына<br />
тиетін сөзге қатты абдарып:<br />
«Жеке өмірімнің шаттығы<br />
үшін, қара басымынң қамына<br />
бола, қазақтығымды талақ<br />
етіп өзбек болуыма келіспеймін,<br />
бұл сөз менің намысымды<br />
қорлау деп санаймын»,<br />
деп қоштаспай кетіп қалған.<br />
Осы әрекетімен-ақ қазақ қызының<br />
материалдық байлық,<br />
жарқ-жұрқ еткен дүние, көкке<br />
көтерілген атақ-даңқтан гөрі,<br />
өз ұлтына деген ішкі дүние тазалығын,<br />
кісілік келбетін, іштегі<br />
рухани әлемінің биіктігін<br />
танытқан.<br />
Қазақ қыз-келіншектер поэзиясының<br />
шыңы ақын Фариза<br />
Оңғарсынова халқының салтдәстүрін,<br />
әдет-ғұрпын қадірлеп<br />
өткен дегдар тұлға. Бір<br />
кездері Берлиннің «Фолк унд<br />
вельт» баспасы әпкеміздің кітабын<br />
неміс тіліне аударып<br />
шығаруды жоспарлайды. Қонақ<br />
болып келген талантты<br />
аудармашы Ильза Черттнер<br />
деген қыз Фариза апамыздың<br />
шаңырағында бірнеше әріптестермен<br />
дастарқанда бас қосады.<br />
Қонақжайлық көрсетіп<br />
алыстан келген сыйлы қонаққа<br />
қойдың басы ұсынылады.<br />
Мұны көрген мейман дәстүрді<br />
түсінбей күліп жібереді.<br />
Үй иесі бұрқан-талқан болып,<br />
білмейтінді біліп алудың орнына,<br />
таңырқау мен күлудің<br />
әдепсіздік екенін айтып, дастарқан<br />
басынан кетіп қалады.<br />
Қанша кешірім сұрағанымен<br />
илікпеді. Сондағы ақын әпкеміздің<br />
айтқан уәжі: «Елімнің<br />
салт-дәстүрінен сонша тосырқап<br />
отырған адам, өлеңімді аубарды<br />
ойламай,<br />
арды ойлаған<br />
мыз Бегман Ысқақтың «Қызым<br />
саған айтам..» атты кітабының<br />
алғы сөзінде: «Қыз –<br />
ұлтты ұрпақпен ұластыратын<br />
ұлы күш. Демек, қыз тәрбиесі<br />
– болашақ тәрбиесі. Дүниенің<br />
қызығы мен құндылығын ұрпақ<br />
тәрбиесінен тапқан бабамыздың:<br />
«Қыздың үш қасиеті<br />
бар. Ол – өміріңнің қызығы,<br />
төріңнің Қызыры, бетіңнің<br />
қызылы. Қызың жақсы болса<br />
– қызығың молаяды, төріңнен<br />
Қызыр кетпейді, жүзіңді жерге<br />
қаратпайды. Ал қызың жаман<br />
болса, өмірің тозаққа айналады,<br />
төріңнен Қызыр кетеді,<br />
ұяттан бетің өртенеді»<br />
деген нақыл сөздермен басталып,<br />
«бір қолымен үкілі бесікті,<br />
екінші қолымен әлемді тербететін»<br />
болашақ ана-қыз баланың<br />
отбасынан алар тәлімі,<br />
дос, жар таңдауы, отбасын құрудағы<br />
алғышарттар жайында,<br />
ұлт болып ұйысу, ел болып ертеңге<br />
нық қадам басу жөнінде<br />
өз ойларымен бөліседі.<br />
ХI ғасырда жазылып, тәлiмтәрбиелiк<br />
маңызы жағынан аса<br />
құнды шығармалар қатарынан<br />
саналған өсиетнамасы жайында<br />
Кейқауыстың «Менiң дүниедегi<br />
жиып-терген ең қымбат<br />
асыл заттарым – саған арнап<br />
жазған осы үгiт-насихат кiтабым»<br />
деген екен. Сондай-ақ, қазақ<br />
жазушысы Немат Келiмбетовтiң<br />
«Ұлыма хат» эссесi жазушының<br />
ұлына ғана емес, тұтас<br />
қазақ жастарына арнап жазған<br />
хаты деуге болады. Туынды<br />
«дүниеге не үшiн келдiң,<br />
ұлтыңның келешегi үшiн не<br />
iстедiң?» деген мәселенi бала<br />
тәрбиесiнде арқау етiп қоюымен<br />
құнды саналды. Сондықтан<br />
да Бегман ағамыздың да<br />
немересi Айданаға сөз арнай<br />
отырып, ақыл-кеңесiн тұтас<br />
қазақ бойжеткендерiне бағыштаған<br />
құнды дүниесінде<br />
қазақ арулары әрдайым абырой<br />
биiгiнен көрiнiп, жаман<br />
әдет, өрескел мiнез, жөнсiз iс<br />
пен жат пиғылдан абай болса<br />
екен дейдi.<br />
Қазына боп қартаюды ойлаған<br />
ұстаздың өмiрлiк ұстанымына<br />
тәнтi бола отырып,<br />
қазақтың әрбiр қариясы ұрпақ<br />
тәрбиесiне осылай алаңдайтын<br />
болса, ұл-қыздарымыз<br />
«ұят» деген қасиетті сөзді<br />
өміріне арқау етіп, жағымсыз<br />
қылықтарға бармауға шақырады.<br />
Сонымен қатар, автор<br />
өсиетнамасын халқымыздың<br />
ғибраты мол «Күн батқан соң<br />
қызды су әкелуге жұмсама»,<br />
«Қызға құрық ұстатсаң да, малыңның<br />
түнгi күзетiне қойма»,<br />
т.б. деген тыйым сөздерімен<br />
тұздықтап, «Қыз – қазақтың<br />
бетiндегi ұяты, көңiлiндегi<br />
мияты». Бойжеткен намысы<br />
– ұлт намысы. Ел келешегi<br />
тектi қызға тәуелдi. Тектi қыздан<br />
тектi ұрпақ өрбидi» деген<br />
мақал-мәтелдермен келісті тұжырымдаған.<br />
Кітаптағы туындының<br />
әрбiр бөлiгiнiң көтерген жүгi<br />
салмақты ой толғаныстармен<br />
баяндалған. Әсіресе қазақ аруларына<br />
«Жатқа неге қор болдың,<br />
қарашығым?» атты тақырыпта<br />
автор соңғы жылдары<br />
жат елдiкке тұрмысқа шыққан<br />
қазақ аруларының қате қадамына<br />
наразылық білдіреді.<br />
Ұлттық салт-дәстүрiмiзде қазақ<br />
қызын жат елдiкке тұрмысқа<br />
беру қорлық саналғанын,<br />
«Жеңiлiске ұшыраған елдiң<br />
қызын күңдiкке әкетiп, ұлтты<br />
қорлау үрдiсi екенін, қызды<br />
бұзу – ұлтты бұзу, қызды<br />
қорлау – ұлтты қорлау» деп біледі.<br />
Қазақ аруларының «жат<br />
жұрттыққа» жаралғанымен,<br />
«жат елдікке» келін болып<br />
түсуіне мүлде қарсы екенін<br />
білдіреді.<br />
Ұлтымыздың небір кесiр-кесепаттарға<br />
қарсы тұрып, халқымызды<br />
қорғап қалатын жалғыз<br />
нәрсе – ұлттың салт-дәстүрi<br />
екенiн сөз етеді. Қазақ халқы:<br />
«Дастарқан басы – адамдардың<br />
бiр-бiрiне пейiлi, мейiршапағаты<br />
түсетiн киелi орын.<br />
Мұндай салт-дәстүрдi бiлмеген<br />
жанды қазақ қоғамында «тәрбиесiз,<br />
көргенi жоқ, көргенсiз»<br />
деп санаған. Халқымызды қалыптастырған<br />
– дәстүр өрнектерi,<br />
кәде-ғұрыптары, тұрмыс<br />
тiршiлiгiндегi ырым-тыйымдары,<br />
әдет-ишаралары, ортақ мұралары»<br />
дей келе қоғамдағы<br />
тәртiпті заң мен ғана емес дәс-<br />
Әлімсақтан бастау алатын,<br />
өзінің тарихи тәжірибесінен,<br />
салт-дәстүрінен қол үзген қоғамда<br />
жаңғыру немесе жаңару<br />
мүмкін емес. Халқымыздың алтын<br />
тамыры терең кеткен, тарихынан<br />
бірге жасасып келе<br />
жатқан рухани байлығымыздың<br />
бірі отбасы құндылықтары.<br />
Тіпті қазақтың рухани құндылықтарының<br />
негізі де осы отбасылық<br />
дәстүрімізде жатыр десек<br />
қателеспеген болар едік.<br />
Өкінішке орай, қазіргі қазақ<br />
қоғамында отбасы құндылықтары<br />
құлдырауға ұшырап бара<br />
жатқаны ащы да болса шындық.<br />
Бұған дәлел ретінде неке<br />
құрған жас отбасылардың арасындағы<br />
ажырасудың кейінгі<br />
жылдары аса қауіпті деңгейге<br />
жеткенін айтсақ та жеткілікті.<br />
Ресми дерекке сүйенсек. «АХАЖ<br />
Тіркеу пункті» ақпараттық жүйесінің<br />
мәліметінше, 2013 жылы<br />
167 411 неке қиылып, 51 305 жұптың<br />
заңды некесі бұзылған екен.<br />
Аталған көрсеткіштер жыл сайын<br />
нашарлап, 2017 жылы 141<br />
785 жаңа шаңырақ пайда болып,<br />
54 948 неке сәтсіз аяқталыпты.<br />
Бар болғаны төрт жыл<br />
ішінде некелесу саны 26 мыңға<br />
кемісе, ажырасудың пайыздық<br />
көрсеткіші 31%-дан 39%-<br />
қа артқан.<br />
Ажырасулардың кесірінен<br />
республика бойынша толық<br />
емес отбасыларда тәрбиеленіп<br />
жатқан балалар саны жылына<br />
40 000-нан асып отыр. Бұл<br />
жай ғана жалаң цифрлар емес,<br />
қазіргі қоғамдық дерттің көрсеткіші.<br />
Қаншама жас сәбидің<br />
көз жасы, көңіл наласы бар.<br />
Әкесіз тәрбиеленген ұл мен<br />
қздың жарымжан тағдырына<br />
жалпы қоғам болып жауапты<br />
екенімізді ұмыта бастаған<br />
сыңайлымыз. Әке мен шеше<br />
тым балажан болып алды.<br />
«Ішіме сыйған бала сыртыма<br />
да сыйады» деген сөз бүгінгі<br />
ата-ананың басты уәжіне айналған.<br />
Қазақтың келешегіне<br />
балта шабатын қасиетсіз бұл<br />
сөзді қай көргенсіз шығарды<br />
екен? Кім?...<br />
Ұлттық құндылықтан ажырай<br />
бастаған жас буын ұлт,<br />
ел мен жер келешегінен гөрі,<br />
өз басының қамын ойлауға<br />
бейімделеді, оның патриоттық<br />
сезіміне, қасиетіне сызат<br />
түседі. Бұл аса қауіпті әрі<br />
аса қорқынышты құбылыс. Ал<br />
оның алдын алу, оны болдырмау<br />
күрделі қоғамдық, отбасылық,<br />
әрі білім беру саласының<br />
басты проблемасы болып<br />
табылады.<br />
Осындай өзекті мәселелерге<br />
арналған ардагер ұстаз ағатүрмен<br />
реттеуді ұсынады. Дәстүрдi<br />
заңнан да жоғары тұратын<br />
ұғым деп тану керек» деп<br />
дұрыс тұжырымдайды.<br />
Қазақ қызы кiмге қарап<br />
бой түзегенi жөн? Бұл орайда<br />
автор намысы тұғырлы, рухы<br />
биiк арулардың өз мүддесiнен<br />
ел мүддесiн, өз бақытынан<br />
халқының бақытын жоғары<br />
санаған сақ дәуiрiндегi<br />
Тұмар (Томирис) патшайымның<br />
ерлігін үлгі етеді. Парсы<br />
елінің патшасы Кир елші жіберіп:<br />
«Маған тұрмысқа шық.<br />
Екеуміз екі елдің басын қосып,<br />
бірігіп билейік» деген зымыстан<br />
ұсынысына Тұмар ханым:<br />
Мен елімнің патшасымын.<br />
Менің илегенім – елімнің<br />
илегені. Сенің түпкі мақсатың<br />
мен емес, менің елімді тізе<br />
бүктіру. Билеу. Бүкіл байлығын<br />
иелену. Ұлын – құл, қызын<br />
– күң ету. Сондықтан мен<br />
қасиетті жерімді жаудың табанына<br />
бастырмаймын! Атабаба<br />
әруағы мен зүриятымды<br />
ешкімге қорлатпаймын. Кімде<br />
кім менің еліме қан сұрап келсе,<br />
өз қанына өзін тұншықтұрамын.<br />
Кир соны есінен шығармасын!»<br />
деп зіл сала жауап берген.<br />
Патшайым сөзінде тұрды.<br />
Қасиетті даласын қаскөй жауға<br />
таптатпады, зұлым Кирді өз<br />
қанына тұншықтырды.<br />
«Қайран, біздің аналар, барды<br />
ойламай, арды ойлаған»<br />
Тойқара, Сүзге сынды аруларының<br />
ерлігі мен пәктігі біріншіден,<br />
өз халқын ажал тырнағынан<br />
құтқарды. Екіншіден,<br />
тілі бөлек, діні бөлек, салтдәстүрі<br />
бөлек жат жұрттыққа,<br />
ата жауына иілмей, көшпенділер<br />
рухының биіктігін, тау бұлағындай<br />
таза махабатының<br />
мөлдірлігін сақтап өтті бұл<br />
жалғаннан. Міне, Бегман ағамыз<br />
тәлім алар, мақтан етер<br />
тұлғалардың өмірін бойжет-
Change language