Acil Transfüzyonlar ve Transfüzyonda Aciller - Cerrahpaşa Tıp ...
Acil Transfüzyonlar ve Transfüzyonda Aciller - Cerrahpaşa Tıp ...
Acil Transfüzyonlar ve Transfüzyonda Aciller - Cerrahpaşa Tıp ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimi Etkinlikleri<br />
‹ç Hastal›klar›nda <strong>Acil</strong>ler<br />
Sempozyum Dizisi No: 29 • Mart 2002; s. 311-323<br />
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler<br />
Doç. Dr. Zafer Bafllar<br />
Transfüzyon, ya bizzat uygulanması ya da komplikasyonlarının giderilmeye<br />
çalışılması şeklinde tıbbın hemen her dalında karşılaşılan bir tedavi yöntemidir.<br />
Kan ya da kan bileşenlerinin transfüzyonu ile pek çok hayat kurtarıldığı<br />
gibi kimi zaman da yapılan transfüzyonlar dolayısıyla bazı hayatlar kaybedilebilmektedir.<br />
Hekimler transfüzyon kararı alırlarken bu tedavinin endikasyonlarını,<br />
kontrendikasyonlarını <strong>ve</strong> yan etkilerini çok iyi bilmekle yükümlüdürler.<br />
Bu çok önemli tedavinin doğru hastada uygun biçimde kullanılabilmesi<br />
için konu hakkındaki temel bilgilerin yerleşmesi <strong>ve</strong> bunun için de konunun<br />
sürekli tıp eğitimi kavramı içinde fakültedeki eğitim programından başlayarak<br />
hak ettiği kadar yer bulması gerekmektedir.<br />
Bu bölümde önce kan <strong>ve</strong> kan ürünleri ile ilgili bilgiler, sonra transfüzyon<br />
uygulamasının tekniği kısaca hatırlatılacak; daha sonra da transfüzyon endikasyonları<br />
gözden geçirilecek <strong>ve</strong> transfüzyonun yan etkileri üzerinde durulacaktır.<br />
Her ne kadar bölümün başlığında iki kez ’acil’geçmekte ise de her<br />
transfüzyonun acil bir uygulama olduğu göz önüne alınarak acil durumlardaki<br />
transfüzyonlar ayrıca vurgulanmayacaktır.<br />
KAN VE KAN ÜRÜNLER‹<br />
Transfüzyon için <strong>ve</strong>riciden alınmış olan kan, ya tam kan <strong>ve</strong>ya tam kandan<br />
elde edilen ürünler olarak kullanılır. Bir dizi santrifüj etme basamağı <strong>ve</strong> dondurma<br />
süreci sonrasında 1 ünite kandan gerekirse her biri ayrı kişiler için farklı<br />
amaçlarla kullanılabilecek çeşitli kan ürünleri elde edilmektedir (Tablo 1).<br />
Ayrıca, aferez cihazları sayesinde bazı kan ürünleri torbadan değil de <strong>ve</strong>ricinin<br />
kanının işlenerek ayrıştırılması yoluyla da elde edilebilmektedir.<br />
Uygun olduğunda tam kan yerine kan ürünleri ile tedavinin pek çok üstünlükleri<br />
mevcuttur:<br />
1. Hastaya ihtiyacının olmadığı bileşenler sunulmamaktadır.<br />
2. Transfüzyon reaksiyonu riski azalmaktadır.<br />
311
• Zafer Bafllar<br />
3. Hastalık etkeni bulaşması riski azalmaktadır.<br />
4. Bileşenlere ayırma sayesinde daha az ünite kan ile daha çok hastanın<br />
ihtiyacı giderilebilmektedir.<br />
5. Tam kanın içindeki trombositler <strong>ve</strong> pıhtılaşma faktörleri hızla etkinliklerini<br />
yitirdiklerinden hemostazı sağlama açısından tam kan çoğunlukla iyi<br />
bir kaynak olamamaktadır.<br />
Bu temel ürünler <strong>ve</strong> onların modifiye edilmiş biçimleri aşağıda gruplanmış<br />
olarak topluca belirtilmiştir:<br />
a. Tam kan<br />
b. Eritrosit süspansiyonlar›: Basit eritrosit konsantresi, yıkanmış eritrosit<br />
konsantresi, lökositi azaltılmış eritrosit konsantresi, dondurulmuş-çözünmüş<br />
eritrosit konsantresi<br />
c. Trombosit süspansiyonlar›: Basit trombosit konsantresi, havuzlanmış<br />
trombosit konsantreleri, aferez trombositleri<br />
d. Granülosit süspansiyonu<br />
e. Plazma <strong>ve</strong> bileflenleri: taze donmuş plazma, sıvı plazma, kriyopresipitat,<br />
faktör konsantreleri, albümin, plazma protein fraksiyonu, immün globülinler,<br />
fibrin yapıştırıcılar<br />
Yukarıda sıralanmış olanlardan günlük uygulamada en çok kullanılanlar<br />
hakkında bazı bilgiler Tablo 2’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Tam kan 1-6 °C’de 21- 35 gün (koruyucu-antikoagülan solüsyona göre değişir),<br />
basit eritrosit konsantresi 1-6 °C’de 21- 42 gün (koruyucu-antikoagülan<br />
solüsyona göre değişir), dondurulmuş eritrosit konsantresi
Kan ürünü Özellikleri<br />
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler •<br />
Tablo 2. Tam kan <strong>ve</strong> daha s›k kullan›lan kan ürünlerinin baz› özellikleri<br />
Tam kan 1 ünite=480-550 ml (ort. 450 ml kan + 60 ml solüsyon)<br />
Htc %35-45<br />
Eritrosit süspansiyonlar› 1 ünite = 250-300 ml,<br />
Htc %65-80<br />
Trombosit süspansiyonlar› Basit konsantre: 1 ünite = 40-70 ml,<br />
≥5 x 1010 /ml trombosit<br />
Aferez trombositleri: 1 ünite = 200-300 ml,<br />
≥3 x 1011 /ml trombosit<br />
Taze donmufl plazma 1 ünite = 180-300 ml,<br />
1 Ü/ml faktör <strong>ve</strong> 200-400 mg fibrinojen<br />
Tam kan <strong>ve</strong> eritrosit konsantreleri saklama ısısından çıktıktan sonra en erken<br />
zamanda kullanılmalıdır, en geç 24 saate kadar beklenebilir. Taze donmuş<br />
plazma eritildikten sonraki 6 saat içinde kullanılmalıdır.<br />
TRANSFÜZYONDA ‹LKELER<br />
Gü<strong>ve</strong>nli <strong>ve</strong> etkili bir transfüzyon uygulaması ile ilgili bazı önemli noktalar<br />
aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte en etkili önlemin gereksiz<br />
transfüzyonlardan kaç›nmak oldu¤u unutulmamal›d›r.<br />
• Aynı ABO-Rh grubundan transfüzyon yapılmalıdır. Ancak, transfüzyon<br />
ihtiyacı kesin <strong>ve</strong> uygun gruptan kan temin edilemiyorsa ya da grup tayini,<br />
çapraz karşılaştırma için bile beklenemeyecekse O grubu kan kullanılabilir.<br />
O grubu kanın, menopoza girmemiş kadın hastalar için Rh negatif olması<br />
tercih edilirken diğer kadın <strong>ve</strong> erkek hastalar için Rh faktörü önemli olmayabilir.<br />
Olağan koşullardaki tam kan, eritrosit <strong>ve</strong> diğer kan ürünlerinin uygunluk<br />
değerlendirmesi için bir rehber Tablo 3’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
• Transfüzyon öncesi mutlaka çapraz karşılaştırma yapılmalıdır. Alıcının<br />
plazmasında <strong>ve</strong>rilecek eritrositlere karşı antikor varsa (ABO uyuşmazlığı)<br />
aglütinasyon görülecektir. Aglütinasyon gerçek bir uyuşmazlık dışında nedenlerle<br />
de oluşabilir (yalancı aglütinasyon): hiperglobülinemi durumlarında<br />
görülen psödoaglütinasyon birkaç damla fizyolojik serum eklendiğinde kaybolacaktır.<br />
Soğuk aglütininlerden ileri gelen otoaglütinasyon test 37 °C’de tekrarlandığında<br />
görülmeyecektir. Her türlü serumla aglütinasyon gözleniyorsa<br />
(panaglütinasyon) ürünün bakterilerle kontamine olduğu akla gelmelidir.<br />
• Transfüzyon öncesi yapılması gerekli olan kontroller -hastanın kimliği,<br />
hastanın <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>ricinin kan grupları, kan ürününün testlerinin yapılıp yapılmadığı,<br />
son kullanma tarihi, çapraz karşılaştırma yapılıp yapılmadığı <strong>ve</strong> sonucu,<br />
313
• Zafer Bafllar<br />
kan ürününün görünüşü, vb. bir kez daha gözden geçirilerek uygun kan ürününün<br />
doğru hastaya <strong>ve</strong>rileceğinden emin olunmalıdır.<br />
• Kullanılacak olan damar yolu amaca uygun özellikte olmalıdır: akışın<br />
rahat olduğu bir periferik <strong>ve</strong>n en uygunu olmakla birlikte kateter yerleştirilmiş<br />
bir santral <strong>ve</strong>n de kullanılabilir; damar yolunda daha önce giden bir başka<br />
tedavi olmuşsa yol fizyolojik serum ile yıkanmalı/açık tutulmalıdır.<br />
• Transfüzyon yapılacak torbada eritrosit var ise 18 G <strong>ve</strong>ya daha geniş<br />
iğne kullanılmalıdır; daha küçük iğnelerle eritrositler mekanik olarak zedelenebilirler.<br />
• Tüm transfüzyonlarda her zaman duruma uygun bir filtre kullanılarak<br />
torba içindeki olası agregatların dolaşıma geçmeleri önlenmelidir.<br />
• Torbanın içine <strong>ve</strong>ya setine yalnızca fizyolojik serum <strong>ve</strong>ya %5’lik albümin<br />
gü<strong>ve</strong>nle katılabilir; %5 dekstroz gibi solüsyonlar hipotonik olduklarından<br />
eritrositlerde hemolize yol açarlar <strong>ve</strong> kalsiyum içeren solüsyonlar da pıhtılaşmaya<br />
neden olurlar.<br />
• Torbanın içine bu koşulda kullanımlarının gü<strong>ve</strong>nli <strong>ve</strong> etkili olduğu bilinmediği<br />
sürece ilaç katılmamalıdır; farklı pH değerleri hemolize neden olabilir<br />
ya da ilaç etkinliğini yitirebilir.<br />
• Bazı özel durumlar dışında kanın ısıtılması gerekmez. Bu durumlar<br />
arasında massif transfüzyonlar, kan değişimi, soğuk aglütinin hastalığı <strong>ve</strong> in-<br />
314<br />
Tablo 3. Transfüzyon öncesi uygunluk araflt›r›lmas› için bir rehber<br />
Eritrosit Serumdaki Uygun kan gruplar›<br />
antijeni antikor Al›c› serum Al›c› hücreler<br />
Al›c›n›n kan grubu<br />
A A Anti-B A, O A, AB<br />
B B Anti-A B, O B, AB<br />
O O Anti-A, Anti-B O O, A, B, AB<br />
AB A, B - AB, A, B, O AB<br />
Rh–pozitif D - Rh +, Rh - Rh dikkate al›nmaz<br />
Rh-negatif - Anti-D<br />
(immünize ise)<br />
Rh - Rh dikkate al›nmaz<br />
Tam kan Al›c›n›n kan grubundan olmal›<br />
Eritrosit süspansiyonu Al›c›n›n serumu ile uyumlu olmal›<br />
Plazma Al›c›n›n hücreleri ile uyumlu olmas› istenir<br />
Trombosit süspansiyonu Al›c›n›n hücreleri ile uyumlu olmas› istenir, ancak uyumlu<br />
gruptan bulunam›yorsa herhangi bir gruptan olabilir
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler •<br />
füzyon bölgesinde ısıtılmamış ürün ile vazospazm gelişmesi sayılabilir. Isıtma<br />
oda ısısında <strong>ve</strong>ya 37 °C su banyosunda yapılmalı; kontrolsüz, ısısı bilinmeyen<br />
ısı kaynakları kullanılmamalıdır.<br />
• Başlangıçta kan çok yavaş <strong>ve</strong>rilmelidir; ilk 5-10 dakikada yan etki gözlenmezse<br />
hız biraz arttırılır, ilk 30 dakikada sorun gelişmemişse hız 200-400<br />
ml/saate çıkarılabilir. Eritrosit süspansiyonu <strong>ve</strong> tam kan transfüzyonunun süresi<br />
4 saatten uzun olmamalıdır, daha uzun sürelerde bakteri kontaminasyonu<br />
riski artmaktadır.<br />
• Transfüzyon süresince hasta yakın gözlem altında tutulmalı <strong>ve</strong> vital<br />
bulgular (nabız <strong>ve</strong> soluk sayısı, arter kan basıncı) düzenli aralıklarla değerlendirilerek<br />
kaydedilmelidir.<br />
TRANSFÜZYON END‹KASYONLARI<br />
Transfüzyon kararı <strong>ve</strong>rirken durumun değerlendirilmesi iyi yapılmalı <strong>ve</strong><br />
transfüzyonun beklenen yararının olası zararlarından daha çok olacağından<br />
emin olunmadan transfüzyon yapılmamalıdır. <strong>Transfüzyonda</strong> amaçlar birkaç<br />
grupta toplanabilir:<br />
a. Akut kanamalarda kan kaybının (= eritrosit + hacim kaybının) yerine<br />
konulması<br />
b. Eksik kan bileşenlerinin (eritrosit, trombosit, lökosit, plazma proteinleri,<br />
pıhtılaşma faktörleri gibi) yerine konulması<br />
c. Kan değişimi <strong>ve</strong> vücut dışı dolaşım uygulanması<br />
d. Transplantasyon öncesi hiposensitizasyon (?)<br />
Kanama<br />
Akut kanama durumlarında kanama miktarı <strong>ve</strong> transfüzyon ihtiyacı açısından<br />
kan sayımı yerine hastanın klinik olarak değerlendirilmesi daha anlamlıdır.<br />
Hemoglobin ya da hematokrit değerlerinin kayıbı gerçek ölçüsünde<br />
gösterebilmesi için en azından 6 saat geçmesi gerekmekte <strong>ve</strong> bu süre içinde<br />
değerler yanıltıcı olarak normal, hatta başlangıçta biraz yüksek olabilmektedir.<br />
Yine de bazal değer olarak <strong>ve</strong>ya etyoloji açısından ipucu olarak başlangıç<br />
kan sayımı mutlaka yapılmalıdır; bu sayımda bile düşük değerleri olan hastaların<br />
ya çok kanadıkları ya da öncesinde de anemik oldukları düşünülmelidir.<br />
Kestirilen ya da ölçülen kayıp total kan hacminin %20-30’una kadar ise<br />
muhtemelen yalnız kristalloid <strong>ve</strong>ya kristalloid <strong>ve</strong> kolloid solüsyonlar ile damar<br />
içi hacim tamamlanabilecektir. Daha büyük kayıplarda ise eksiğin bu şekilde<br />
giderilmesi yeterli olmayacak <strong>ve</strong> doku oksijenlenmesini sürdürebilmek<br />
için eritrositlerin de yerine konması gerekecektir. Bu amaçla tam kan ya da<br />
eritrosit konsantresi kullanılabilir.<br />
315
• Zafer Bafllar<br />
Tam kan kullanımı ciddi kanamalar, kan değişimi <strong>ve</strong> vücut dışı dolaşım ile<br />
sınırlandırılmalı, uygun isteklerle kan merkezleri kan bileşenlerinin elde edilmesine<br />
yönlendirilmeli <strong>ve</strong> böylelikle kaynaklar <strong>ve</strong> mevcut rezervler daha çok<br />
hastanın faydalanacağı biçimde kullanılabilmelidir.<br />
Anemi<br />
Başka bir nedenle yapılan bir kan sayımında hastanın anemisinin olduğunu<br />
görmek alışılmamış bir durum değildir. Asemptomatik anemiler çoğunlukla<br />
hafiftirler <strong>ve</strong> genellikle kroniktirler. Öte yandan daha derin anemisi olan<br />
hastalar özellikle de akut gelişim söz konusu ise acil servise birtakım belirtilerle<br />
başvurabilirler.<br />
Anemili bir hastanın acilde yapılacak değerlendirilmesinde aktif, devam<br />
eden bir kanama olup olmadığı <strong>ve</strong> varsa hayatı tehdit edici özellikte olup olmadığı;<br />
acilen transfüzyona gerek olup olmadığı <strong>ve</strong> aneminin akut ya da kronik<br />
olup olmadığının açıklanmaya çalışılması gereklidir.<br />
Hipotansiyon, açıklanamayan taşikardi <strong>ve</strong>ya ortostatik değişiklikler aneminin<br />
yakın zamanda geliştiğini düşündürür. Aşikar dış kanama dışında künt<br />
travmalarda, yaşlı hastalarda, öyküsünde hipertansiyon olanlarda, kanama<br />
eğilimi bilinen ya da bundan şüphelenilenlerde iç kanama olasılığı düşünülmeli<br />
<strong>ve</strong> kanama lehine belirti <strong>ve</strong> bulgu saptanamadığında da hemoliz olasılığı<br />
akla gelmelidir.<br />
Etyolojisi aydınlanmamış anemili bir hastaya transfüzyon yapılması gerekli<br />
görülecekse aneminin transfüzyon sonrası açıklanabilmesi için transfüzyon<br />
öncesine ait kan örnekleri <strong>ve</strong> çevresel kan yaymaları alınarak değerlendirilmeli<br />
<strong>ve</strong> tetkikler hemen yapılamayacaksa uygun şekilde saklanmalıdır.<br />
Oksijen taşıma kapasitesini arttırmak amacıyla transfüzyon kararı <strong>ve</strong>rilirken<br />
eritroid değerler (hemoglobin, hematokrit, eritrosit sayısı) yanı sıra hipoksi<br />
semptomları, intravasküler hacim ile hastanın kardiyovasküler <strong>ve</strong> pulmoner<br />
durumunun da dikkate alınması gerekmektedir. Bir ölçü olarak Hb düzeyi 10<br />
g/dl’nin üstünde ise transfüzyonun nadiren endike olabileceği, 7 g/dl’nin altında<br />
ise genellikle endike olduğu, 7-10 g/dl arasındaki değerlerde diğer <strong>ve</strong>rilere<br />
göre karar <strong>ve</strong>rilmesinin uygun olacağı düşünülebilir. Bu amaç için tam<br />
kan değil de eritrosit konsantresi kullanılması uygundur (Tablo 4). Bir ünite<br />
tam kan <strong>ve</strong>ya bir ünite eritrosit süspansiyonu 70 kg’l›k ortalama bir eriflkinde Hb’i 1<br />
g/dl, Htc’i %3 artt›r›r.<br />
Trombositopeni<br />
Trombosit sayısı 10.000-20.000/mm3 ise kanama belirtisine bakılmaksızın,<br />
20.000/mm3 ise profilaktik olarak <strong>ve</strong>rilmemeli,<br />
>50.000/mm3 <strong>ve</strong> aktif kanama varsa büyük olasılıkla faydalanma-<br />
316
Tablo 4. Eritrosit içeren kan ürünlerinin kullan›m endikasyonlar›<br />
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler •<br />
Tam kan<br />
Oksijen tafl›ma kapasitesindeki semptomatik eksilmenin <strong>ve</strong> belirgin hipovoleminin giderilmesi<br />
Basit eritrosit süspansiyonu<br />
Oksijen tafl›ma kapasitesindeki semptomatik eksilmenin giderilmesi<br />
Lökositten fakir eritrosit süspansiyonu<br />
Oksijen tafl›ma kapasitesindeki semptomatik eksilmenin giderilmesi <strong>ve</strong> tekrarlayan febril<br />
nonhemolitik transfüzyon reaksiyonlar›n›n, CMV aktar›m›n›n <strong>ve</strong> olas›l›kla HLA alloimmünizasyonunun<br />
önlenmesi<br />
Y›kanm›fl eritrosit süspansiyonu<br />
Oksijen tafl›ma kapasitesindeki semptomatik eksilmenin giderilmesi <strong>ve</strong> ciddi ürtikeryal<br />
reaksiyonlar ile Ig A eksikli¤i olanlarda anafilaksinin önlenmesi<br />
Ifl›nlanm›fl eritrosit süspansiyonu<br />
Oksijen tafl›ma kapasitesindeki semptomatik eksilmenin giderilmesi <strong>ve</strong> graft <strong>ve</strong>rsus host<br />
hastal›¤›n›n önlenmesi<br />
Dondurulmufl eritrosit süspansiyonu<br />
Nadir kan gruplar›nda yedekleme<br />
yacağı düşünülerek <strong>ve</strong>rilmemeli <strong>ve</strong> başka neden aranmalıdır. Trombosit say›s›n›<br />
bir ünite basit trombosit süspansiyonu 4-5.000/mm 3, bir aferez ünitesi trombosit ise<br />
20-50.000/mm 3 artt›rabilmektedir.<br />
Koagülasyon Faktör Eksikli¤i<br />
Taze donmuş plazma spesifik konsantrelerin olmadığı durumlarda faktör<br />
eksikliklerinde, oral antikoagülan doz aşımında hayatı tehdit eden kanamalarda<br />
ya da acilen operasyon yapılacaksa <strong>ve</strong> massif transfüzyonlarda kullanılabilir.<br />
Bir ünite plazman›n faktör düzeylerini %2-3 civar›nda artt›raca¤› kabul edilebilir.<br />
TRANSFÜZYONUN YAN ETK‹LER‹<br />
Transfüzyon tedavisinin kimi kaçınılabilir, kimi önceden kestirilemeyen<br />
birtakım yan etkileri olabilmektedir. Bunlar değişik ağırlıkta <strong>ve</strong> zamanlarda<br />
ortaya çıktıklarından gerçek oranları bilinmemekle birlikte yaklaşık olarak<br />
transfüzyonların %20 sinde yan etki ortaya çıktığı <strong>ve</strong> 100.000 transfüzyondan<br />
birinde de ölüme neden olduğu düşünülmektedir. Transfüzyon yan etkilerinin<br />
bir kısmı immünolojik bir kısmı da başka yollarla oluşmaktadır. İmmünolojik<br />
temeli olan yan etkiler transfüzyon reaksiyonlar› olarak bilinirler. Bu reaksiyonların<br />
bir kısmı transfüzyon sırasında <strong>ve</strong>ya bittikten sonraki birkaç saat<br />
içinde gelişen erken tip, bir kısmı ise izleyen gün <strong>ve</strong> haftalarda ortaya çıkan<br />
geç/gecikmifl tip reaksiyonlar şeklinde olmaktadırlar (Tablo 5 <strong>ve</strong> 6).<br />
317
• Zafer Bafllar<br />
Transfüzyon reaksiyonlarında en çok rastlanılan belirtiler titreme, ateş <strong>ve</strong><br />
ürtikerdir. Bu ilk semptomlara bakılarak reaksiyonun nedeni <strong>ve</strong>ya ağırlığının<br />
kestirilebilmesi mümkün değildir. Bundan dolayı transfüzyon sırasında <strong>ve</strong> bitiminden<br />
sonraki birkaç saat içinde gelişen belirti <strong>ve</strong> bulgular varlığında bunların<br />
en önemli transfüzyon reaksiyonundan ileri geldiği kabul edilmelidir.<br />
Farklı transfüzyon reaksiyonlarının belirtilerinin değişkenliği dolayısıyla hangi<br />
tip reaksiyonunun söz konusu olduğunu kesin olarak anlamak zor olsa da<br />
mevcut spesifik sorunların giderilmesi gerekmektedir. Bu amaca yönelik olarak<br />
transfüzyon reaksiyonlarında karşılaşılabilen yan etkilerin düşündürdüğü<br />
durumlar için olasılıkların daraltılmasına yardım edebilecek genişçe tutulmuş<br />
bir liste Tablo 7’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
318<br />
Tablo 5. Transfüzyon komplikasyonlar›<br />
Komplikasyon Nedeni / Etkisi<br />
‹mmünolojik mekanizmalarla oluflanlar<br />
A. Erken tip reaksiyonlar<br />
Hemolitik reaksiyon Al›c›daki/üründeki eritrosit antikorlar›ndan ileri gelir<br />
Anafilaktik reaksiyon Üründeki IgA’ya karfl› oluflur (IgA eksikli¤i olanlarda)<br />
Pulmoner reaksiyon Al›c›daki/üründeki lökosit antikorlar›ndan ileri gelir<br />
Ürtikeryal reaksiyon Üründeki plazma proteinlerinden ileri gelir<br />
Febril reaksiyon Üründeki lökositlerden ileri gelir<br />
B. Gecikmifl tip reaksiyonlar<br />
Hemolitik reaksiyon Al›c›daki eritrosit antikorlar›ndan ileri gelir<br />
Transfüzyon sonras› purpura Al›c›daki trombosit antikorlar›ndan ileri gelir<br />
Graft <strong>ve</strong>rsus host hastal›¤› Üründeki aktif lenfositlerden ileri gelir (‹mmünitesi<br />
zay›f al›c›larda)<br />
Alloimmünizasyon Daha sonra sorun oluflturabilir (Bak›n›z Tablo 7)<br />
‹mmünmodülasyon ‹mmünsupresyon oluflabilir<br />
‹mmünolojik temeli olmayanlar<br />
Bakteriyel sepsis Ürünün kontamine olmas›ndan kaynaklan›r<br />
Dolafl›m›n yüklenmesi Tam kan ile, özellikle yafll›larda geliflebilir<br />
Transfüzyonla geçen hastal›klar Vericiden gelen enfeksiyon etkenlerinden ileri gelir<br />
Demir birikimi Kronik transfüzyonlarla oluflur<br />
Massif transfüzyon sorunlar›* Is›, pH <strong>ve</strong> metabolik de¤iflikliler ile dilüsyondan<br />
kaynaklan›r<br />
* Metne bak›n›z
Tablo 6. Transfüzyon ile immünizasyonun do¤urabilece¤i sorunlar<br />
Antikorun hedefi Olas› klinik sorunlar<br />
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler •<br />
Eritrositler Hemolitik reaksiyonlar, kan uygunlu¤unu saptamada güçlük,<br />
yenido¤an›n hemolitik hastal›¤›<br />
Lenfositler (HLA) Febril reaksiyonlar, organ uygunlu¤unu saptamada güçlük,<br />
trombosit transfüzyonlar›na <strong>ve</strong>rimin azalmas›<br />
Granülositler Febril reaksiyon, akut akci¤er hasar›, alloimmün neonatal nötropeni,<br />
granülosit transfüzyonlar›na <strong>ve</strong>rimin azalmas›<br />
Trombositler Trombosit transfüzyonlar›na <strong>ve</strong>rimin azalmas›, alloimmün neonatal<br />
trombositopeni, posttransfüzyon purpura<br />
Plazma proteinleri Allerjik reaksiyon, anafilaktik reaksiyon (IgA)<br />
Aşağıdaki belirti <strong>ve</strong> bulguların birlikteliği bazı komplikasyonları daha olası<br />
kılmaktadır:<br />
Akut hemolitik reaksiyon - huzursuzluk, anksiyete, şiddetli titreme, vücut ısısının<br />
hızla yükselmesi, baş ağrısı, bel ağrısı, bulantı, kusma, taşikardi*, kan basıncında<br />
düşme*, yaralardan <strong>ve</strong> ponksiyon yerlerinden kan sızması*, hemoglobinüri,<br />
oligüri (* işaretli belirti <strong>ve</strong> bulgular özellikle anestezi altındaki hastalarda<br />
anlamlı olabilir)<br />
Febril reaksiyon - üşüme, vücut ısısının yavaşça artışı, bulantı, kas ağrıları<br />
Allerjik reaksiyon - kaşıntı, döküntü, kabarıklıklar, yüzün şişmesi, solunum<br />
sıkıntısı<br />
Kardiyak yüklenme - ani dispne, siyanoz, öksürük, köpüklü balgam, kan basıncında<br />
yükselme, boyun <strong>ve</strong>nlerinde dolgunluk, santral <strong>ve</strong>n basıncında yükselme<br />
Akut transfüzyon reaksiyonundan şüphelenildiğinde aşağıdaki adımlar<br />
atılmalıdır:<br />
1. Transfüzyon hemen durdurulur.<br />
2. Kateter/iğne yerinde bırakılarak fizyolojik serum infüzyonuna başlanılır.<br />
3. Hızlı bir fizik muayene yapılarak vücut ısısı, nabız, arter kan basıncı <strong>ve</strong><br />
soluk sayısı kaydedilir; kalp <strong>ve</strong> akciğer oskültasyonu yapılır; deride kabarıklıklar<br />
aranır; anormal kanama belirtileri araştırılır.<br />
4. Hastadan yeni kan örnekleri alınır.<br />
5. İdrar örneği alınır, alınamıyorsa idrar sondası yerleştirilebilir.<br />
6. Pulmoner semptomlar belirginse yatakta akciğer grafisi çekilir.<br />
7. Durumun ilk değerlendirmesi yapılmaya çalışılır.<br />
319
• Zafer Bafllar<br />
320<br />
Tablo 7. Transfüzyon yan etkileri <strong>ve</strong> bunlar›n düflündürdü¤ü komplikasyonlar<br />
Atefl<br />
Akut <strong>ve</strong> gecikmifl hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Febril nonhemolitik reaksiyon<br />
Akut akci¤er hasar›<br />
Anafilaksi<br />
Septik transfüzyon<br />
Beklemifl kanda serbestleflen sitokinler<br />
Üflüme-titreme<br />
Akut <strong>ve</strong> gecikmifl hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Febril nonhemolitik reaksiyon<br />
Anafilaksi<br />
Septik transfüzyon<br />
Beklemifl kanda serbestleflen sitokinler<br />
Bulant›-kusma<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Anafilaksi<br />
Septik transfüzyon<br />
Beklemifl kanda serbestleflen sitokinler<br />
Gö¤üste s›k›nt›-a¤r›<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Febril nonhemolitik reaksiyon<br />
Akut akci¤er hasar›<br />
Anafilaksi<br />
Hava embolisi<br />
Yüzde k›zarma<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Febril nonhemolitik reaksiyon<br />
Anafilaksi<br />
H›r›lt›l›/zorlu solunum<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Akut akci¤er hasar›<br />
Anafilaksi<br />
Hava embolisi<br />
Dolafl›m yüklenmesi<br />
S›rt/bel a¤r›s›<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Anafilaksi<br />
Septik transfüzyon<br />
‹nfüzyon yerinde rahats›zl›k<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Septik transfüzyon<br />
Hipotansiyon<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Septik transfüzyon<br />
Kanama/yayg›n damariçi p›ht›laflma<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
Massif transfüzyon komplikasyonu<br />
Hemoglobinüri<br />
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu<br />
‹mmün olmayan hemoliz (Bak›n›z Tablo 8)<br />
Kafl›nt› / ürtiker<br />
Allerjik reaksiyon
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler •<br />
Reaksiyon sonrası hastadan alınan yeni kan örneklerinde;<br />
• biyokimyasal incelemeler (özellikle bilirubin, LDH, haptoglobin),<br />
• kan sayımı (özellikle trombosit <strong>ve</strong> retikülosit sayıları)<br />
• hemostaz çalışması (fibrin-fibrinojen yıkım ürünleri, fibrinojen düzeyi,<br />
trombin-protrombin-akti<strong>ve</strong> parsiyel tromboplastin zamanları)<br />
• antiglobülin testleri yapılır<br />
<strong>ve</strong> plazma/serum hemoliz açısından değerlendirilir. Transfüzyon bitmemişse<br />
çapraz karşılaştırma tekrarlanır <strong>ve</strong> hasta ile torba kanının kan grubu tayinleri<br />
tekrarlanır. İdrar örneğinde hemoglobin aranır.<br />
İntravasküler hemoliz oluşmuş ise plazma ilk saatlerde serbest hemoglobin<br />
varlığından pembe, daha sonra ise methemalbüminemi nedeniyle kah<strong>ve</strong>rengi<br />
görünecektir. Ancak hemolizin ABO uyuşmazlığı dışında da nedenlerinin<br />
olabileceği unutulmamalıdır (Tablo 8)<br />
Tablo 8. Eritrosit transfüzyonlar›nda görülebilen hemoliz nedenleri<br />
• Al›c›daki eritrosit antikorlar›<br />
• Verilen ürünün plazmas›nda bulunan antikorlar<br />
• Üründe çok miktarda yafllanm›fl eritrosit olmas›<br />
• Ürüne eklenen ilaç ya da intra<strong>ve</strong>nöz s›v›lar<br />
• Ürüne bulaflan bakteriler<br />
• Vericide eritrosit enzim eksikli¤i olmas›<br />
• Ürünün fazla ›s›t›lmas›<br />
• Ürünün donmas›<br />
• Ekstrakorporeal dolafl›mda eritrositlerin mekanik travmayla karfl›laflmas›<br />
Transfüzyonu durdurarak hasta yakın gözlem <strong>ve</strong> izleme alındığında, oluşan<br />
yan etki(ler)in gidişi de komplikasyonun tipi hakkında fikir <strong>ve</strong>rebilir. Yeni<br />
belirti <strong>ve</strong> bulgu eklenmiyor <strong>ve</strong> hasta klinik olarak daha kötü olmuyorsa hafif<br />
bir reaksiyon (febril reaksiyon, hafif allerji gibi) olasılığı artacaktır.<br />
Hemolitik olduğu düşünülen bir transfüzyon reaksiyonunun tedavisinde<br />
neler yapılabilir? Sıvı infüzyonu ile hipovolemi, hipotansiyon <strong>ve</strong> akut böbrek<br />
yetersizliği önlenmeye çalışılır. Yeterli idrar çıkışı sağlanamazsa furosemid<br />
<strong>ve</strong>ya mannitol uygulanabilir; bunlarla da başarılı olunamazsa diyaliz gündeme<br />
gelecektir. Diğer yandan yaygın damariçi pıhtılaşması tablosu açısından<br />
izlenen hastada erken dönemde heparin, kanama eğilimi belirlenirse taze donmuş<br />
plazma <strong>ve</strong> trombosit <strong>ve</strong>rilmesi düşünülebilir.<br />
321
• Zafer Bafllar<br />
Reaksiyonun anafilaksi olduğu düşünülüyorsa adrenalin, kortikosteroid<br />
<strong>ve</strong> antihistaminik uygulanmalı <strong>ve</strong> genel destekleyici tedaviler sürdürülmelidir.<br />
Reaksiyon daha küçük ölçekli bir allerjik reaksiyon ise antihistaminik <strong>ve</strong><br />
kortikosteroid tedavi yapılması yeterli olacaktır.<br />
Söz konusu tablo febril reaksiyon olarak değerlendirilebiliyorsa antipiretik<br />
<strong>ve</strong> antihistaminik ile kontrol altına alınabilecek <strong>ve</strong> gerekiyorsa transfüzyona<br />
devam edilebilecektir.<br />
Bakteri kontaminasyonu diğer yan etkilerden farklı bir tabloya neden<br />
olarak ayırdedilebilecek <strong>ve</strong> hızla gram negatif etken kökenli septik şok<br />
tedavisi yapılması gerekecektir.<br />
Transfüzyonun diğer erken tip yan etkilerinden olan dolaşım yüklenmesi<br />
tablosu genel olarak akut sol kalp yetersizliği gibi tedavi edilmelidir. Daha çok<br />
kardiyak ya da pulmoner rezervi azalmışlarda, yaşlı hastalarda, derin kronik<br />
anemisi olanların ilk transfüzyonlarında, kısa sürede yoğun transfüzyon<br />
yapılanlarda özellikle de transfüzyon hızlı yapıldığında görüldüğünden bu<br />
hasta gruplarında transfüzyonun hızı <strong>ve</strong> yoğunluğuna biraz daha dikkat edilmelidir.<br />
Kanların cam şişelerde saklandığı zamanlarda görülebilen hava embolisi<br />
komplikasyonu günümüzde pek görülmemektedir; infüzyon setindeki az<br />
miktardaki küçük hava kabarcıkları ciddi sorun oluşturmamaktadırlar.<br />
YO⁄UN TRANSFÜZYONLARDA SORUNLAR<br />
Hastaya 24 saat içinde en azından total kan hacmi kadar <strong>ve</strong>ya üç saat içinde<br />
total kan hacminin %50’den fazlasının <strong>ve</strong>ya dakikada 150 ml’den çok <strong>ve</strong>ya<br />
10 üniteden çok tam kan ya da 20 üniteden çok eritrosit şeklinde sık transfüzyon<br />
yapılması gibi farklı biçimlerde tanımlananabilen massif (yoğun) transfüzyonda<br />
birtakım özel sorunlar gelişebilmektedir. Yoğun transfüzyon sorunlarının<br />
bir kısmı hiperpotasemi, asidoz, hiperamonyemi gibi kanın beklemiş<br />
kan olmasından kaynaklanmakta olup özellikle bu tür değişikliklere uyarlanması<br />
zor olan renal rezervi azalmış hastalarda önem kazanmaktadırlar. Çok<br />
miktarda beklemiş soğuk kanın ısıtılmadan <strong>ve</strong>rilmesi sonucu hipotermi <strong>ve</strong><br />
buna bağlı olarak aritmiler gelişebilmektedir. Kan ürününün pıhtılaşmasını<br />
önleyen sitratın yoğun olarak <strong>ve</strong>rilmiş olması özellikle hepatik rezervi azalmış<br />
hastalarda toksisite yaratabilmektedir. Yoğun transfüzyon dolayısıyla dilüsyona<br />
uğrayan trombositler <strong>ve</strong> koagülasyon faktörleri nedeniyle de hemorajik<br />
diyatez oluşabilmektedir.<br />
Bu sorunları karşılamak üzere yoğun transfüzyon yapılacak olan ya da<br />
yapılmış olanlarda kan ürünlerinin en azından bir kısmının uygun şekilde<br />
ısıtılması, her 2-2.5 L transfüzyon başına 40-50 mEq sodyum bikarbonat <strong>ve</strong>ril-<br />
322
<strong>Acil</strong> <strong>Transfüzyonlar</strong> <strong>ve</strong> <strong>Transfüzyonda</strong> <strong>Acil</strong>ler •<br />
mesi, ilk 2 L’den sonra her litre başına 10 ml %10 kalsiyum glukonat <strong>ve</strong>rilmesi<br />
uygun olabilir. Kanama eğilimi açısından hastanın <strong>ve</strong> mümkünse trombosit<br />
sayısı ile koagülasyon profilinin izlenmesi <strong>ve</strong> kanama eğilimi gözlendiğinde<br />
ya da sayı düşük/testler bozulmuş olduğunda eksik olan bileşenin yerine<br />
konması düşünülmelidir. Genel bir ölçü olarak trombosit sayısı: 50.000/mm3 altında <strong>ve</strong> kanama varsa, 30.000/mm3 altında kanama yok ama cerrahi girişim<br />
sürecekse, 20.000/mm3 altında kanama olmasa da trombosit süspansiyonu;<br />
protrombin/akti<strong>ve</strong> parsiyel tromboplastin zamanı uzamış, fibrinojen düzeyi<br />
100 mg/dl altında <strong>ve</strong> kanama varsa taze donmuş plazma <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
Transfüzyonun, gerçekten gerekli oldu¤u zaman yaflama döndürebilen ama önemli<br />
oranda morbidite daha az olarak ta mortalite nedeni olabilen bir tedavi oldu¤u hep<br />
ak›lda tutularak, transfüzyon yap›lmas› karar›nda kolaya kaç›lmamas› iyi hekimli¤in<br />
bir gere¤i olmal›d›r.<br />
KAYNAKLAR<br />
1. Tangün Y. <strong>Acil</strong> transfüzyon sorunları. Dahili <strong>ve</strong> Cerrahi <strong>Acil</strong> Hastalıklar. Değerli Ü (editör), Tıbbi Kitaplar<br />
Dağıtım Servisi, İstanbul, 1983.<br />
2. Pekçelen Y. Kan transfüzyonu (Endikasyonlar <strong>ve</strong> komplikasyonlar). <strong>Acil</strong> Dahiliye, Çalangu S (editör), İstanbul<br />
<strong>Tıp</strong> Fakültesi (yayın no: 149), İstanbul, 1984.<br />
3. Jefferies LC. Clinical aspects of transfusion therapy. In: Hematology, Besa EC, Catalano PM, Kant JA, Jefferies<br />
LC. Harwal Publishing, Philadelphia, ABD, 1992.<br />
4. Handin RI, Lux SE, Stossel TP (editörler). Blood, Principles & Practice of Hematology, JB Lippincott Co.,<br />
Philadelphia, ABD, 1995.<br />
5. Beutler E, Lichtman MA, Coller BS, Kipps TJ (editörler). Williams’Hematology. Fifth edition, Mc Graw-Hill,<br />
New York, ABD, 1995.<br />
6. Menito<strong>ve</strong> JE. Blood transfusion. In: Cecil Textbook of Medicine, Twentieth edition, Wyngaarden JB, Smith LH,<br />
Bennett JC (editörler). WB Saunders Co., Philadelphia, ABD, 1996.<br />
7. Transfüzyon (özel sayı). Bayık M (editör). Klinik Geliflim 14:2 (Nisan-Eylül 2001).<br />
8. Gottschall JL and Menito<strong>ve</strong> JE. Transfusion: Blood and blood components. In: Manual of Clinical Hematology,<br />
Third edition, Mazza JJ (editor). Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, ABD, 2002.<br />
323
Change language