Öğrenme Psikolojisi

More documents

Recommendations

Info

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİTE – ÖĞRENME KURAMLARI Mesela; Ayhan, içinde yaşadığı çevrede adı hep olumsuz sıfatlarla birlikte anılan bir sosyal gruba karşı olumsuz duygular beslediğini hissetmekte, ancak bir yandan da hayatında hiçbir üyesiyle bir kez dahi karşılaşmadığı hâlde niçin bu gruba karşı olumsuz duygular hissettiğini merak etmektedir (2011 KPSS). Pavlov Deneyi Kavramları Nötr uyarıcı: Organizmanın başlangıçta herhangi bir tepki vermediği yapay uyarıcıdır. Zil sesi Pavlov’un deneyinde; deney öncesi nötr bir uyarıcıdır. Doğal uyarıcı (Koşulsuz uyarıcı): Organizmanın doğuştan getirdiği özellikler nedeniyle bir koşula gerek kalmaksızın doğal tepki verdiği uyarıcıdır. Yani öğretilmemiş uyarıcıdır. Sıcaklık, soğukluk, yiyecek, su, gürültü gibi uyarıcılar koşulsuz uyarıcılardır. Yapay/Şartlı uyarıcı (Koşullu uyarıcı): Organizmanın sonradan kazandığı özellikler nedeniyle bir koşula (ete) bağlı olarak tepki vermeyi öğrendiği uyarıcıdır. Yani öğretilmiş uyarıcıdır. Deney sonrasında zil artık koşullu uyarıcı haline gelmiştir. Doğal tepki (Koşulsuz tepki): Organizmanın doğal uyarıcıya verdiği tepkidir. Canlının doğuştan sahip olduğu tepkidir. Yani öğrenme ürünü değildir. Deneyde ete verilen salya tepkisi, sıcak ortamda terleme, soğuk ortamda üşüme birer doğal tepkidir. Şartlı tepki (Koşullu tepki): Organizmanın koşullu uyarıcıya verdiği tepkidir. Belli bir şarta bağlı olarak verilen tepkidir. Zilden sonra salya salgılamak şartlı tepki haline gelmiştir. Çünkü salya zilden sonra gelen et şartına bağlanmıştır. Klasik Şartlanma Özellikleri 1. Klasik şartlanma refleksif ve doğuştan getirilen davranışlara dayalı olarak geliştirilmiştir. Yani daha önceden var olan refleksif ve doğuştan getirilen ve koşulsuz uyarıcılar karşısında sergilenen bir tepki başka bir uyarıcıya (koşullu uyarıcı) yönlendirilir. 2. Klasik şartlanmada denek pasiftir, etkin rol oynamaz. Tepki, çevreden gelen uyarıcılarla başlar. 3. Klasik şartlanmada aralıklı bir şekilde yapılan tekrar (etin verilmesi) öğrenme için temeldir. 4. Klasik şartlanmada çok karmaşık ve psikomotor davranışlar kazandırılamaz. Daha çok duyuşsal davranışlar (fobi, hobi, tutum, önyargı) kazandırılır. Klasik Şartlanma İlkeleri 1. Genelleme: İki türlü genelleme vardır. a) Uyarıcı genellemesi: Koşullu uyarıcıya (zil) karşı gösterilen tepkinin o koşullu uyarıcıya benzeyen diğer uyarıcılara da gösterilmesidir. Mesela; Derya’yı sokakta bir köpek ısırmıştır ve canı yanmıştır; Derya artık bundan sonra gördüğü bütün köpeklerden korkar. Bir çocuğun her sakallıya dede demesi. Beyaz önlüklü bir doktordan korkan bir çocuğun beyaz giyinmiş herkesten korkması. Duyduğu süren sesinin itfaiye aracına ait olduğunu öğrenen çocuk bu sese benzer sesler duyduğunda da (polis aracı, ambulansın siren sesi gibi) bu seslerin itfaiye aracına ait olduğunu söylemesi. - 9 - b) Tepki genellemesi: Aynı uyarıcıya veya durumlara karşı benzer tepkilerin verilmesidir. Mesela; Uzmanlık alanı olan sinema konusunda yaptığı açıklama nedeniyle övgüler alan bir film eleştirmeninin, bundan sonra her konuda görüş belirtmeye başlaması (2011 KPSS). Notaları sırasıyla eksiksiz okuyabildiği için müzik öğretmeninden övgü alan bir ilköğretim okulu öğrencisinin daha sonra girdiği derste öğretmenine alfabedeki harfleri sırasıyla söyleyebileceğini göstermeye çalışması (2010 KPSS). Eve geç kalan Zafer, kendisine kızan annesine ayağını incittiğini söyler ve annesi kızmayı bırakarak ona şefkat gösterir. Bu olaydan sonra, Zafer ders geç kaldığı günlerde benzer bir yalan söyleyerek öğretmenin azar işitmesinden kurtulmaya çalışması (2006 KPSS). 2. Ayırt etme: Organizmanın koşullu uyarıcıya benzeyen uyarıcılar içerisinde koşullu uyarıcıyı seçerek sadece koşullu uyarıcıya tepkide bulunması ve diğerlerine aynı tepkiyi vermemesidir. Mesela; bireyin kendisini ısıran sokak köpeği ile komşusunun evinde beslediği köpeği ayırt etmesi. Bir çocuğun itfaiye aracının siren sesini, polis ve ambulans seslerinden ayırt etmeyi öğrenmesi. Uyarı: Ayırt etmeyi sağlayan uyarıcıya ayırt edici uyarıcı denir. Ayırt etme sürecinde davranışları kontrol eden uyarıcıdır. Mesela; Ahmet ne zaman fotoğraf çekilecek olsa saçını düzeltmektedir (2010 KPSS). Burada fotoğraf çektirmek ayırt edici uyarıcıdır. Mesela; Bir çalışan işverenden zam istemeye karar verir ancak o sırada işverenin telefonda öfkeyle birini azarladığını işittiği için zam isteğini ertelemesinin uygun olacağını düşünür. Bu örnekte, işverenin öfkeyle birini azarlaması çalışanın zam isteme davranışını kontrol eden bir uyarıcıdır (2010 KPSS). 3. Davranışta Kontrast (zıtlık): Bir davranışın farklı ortamlarda sergilenmesine karşın bu ortamlardan birinde pekiştirilip diğerinde pekiştirilmemesine bağlı olarak bu davranışın pekiştirilmeyen ortamda gösterme sıklığının azalıp pekiştirilen ortamda gösterilme sıklığının artmasıdır. Mesela; evde oldukça saldırgan olan okulda ise cezalandırıldığı için aynı davranışları yapamayan bir öğrencinin evde bu davranışları yapma sıklık ve süresinin artması (2010 KPSS). 4. Bitişiklik: Koşullu/şartlı (zil) ve doğal/koşulsuz uyarıcıların (et) peş peşe verilmesi durumudur. En ideal süre yarım saniyedir. 5. Habercilik: Koşullu/şartlı uyarıcı (zil), doğal/koşulsuz uyarıcının (et) geleceğini haber verici nitelik taşımasıdır. İki türlüdür. a) Olumlu Habercilik: Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcının geleceğini haber vermesidir. b) Olumsuz Habercilik: Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcının verilmeyeceğini, ortadan kalkacağını yani geride kaldığını haber vermesidir.
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİTE – ÖĞRENME KURAMLARI 6. Pekiştireç ve Pekiştirme: Davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcıya pekiştireç, pekiştireç kullanılarak davranışın yapılma olasılığını artırma işlemine ise pekiştirme denir. Klasik koşullanmada et (koşulsuz/doğal uyarıcı) pekiştireçdir. Uyarı: Klasik koşullamada pekiştireç tepkiye bağlı olarak verilmez. Organizma pekiştireci (et) aldıktan sonra tepkide (salya tepkisi) bulunur. 7. Sönme: Koşullanma yoluyla oluşmuş koşullu davranışın pekiştireç verilmemesi sonucu zaman içerisinde kaybolmasıdır. İlk başlarda sönmesi istenilen davranışın sıklığında ve çeşitliliğinde bir artış olduğu gözlemlenir. Buna sönme patlaması denir. Sönmesi istenen davranışın sıklığında sadece artma meydana gelmez, farklı davranışlarda açığa çıkar. Bu durum davranışın topografyasındaki değişimdir. Mesela; İyi sonuçlar alan takımının maçlarına düzenli olarak giden bir taraftarın, takımının üst üste birkaç kez yenilmesinin ardından maça gitmekten vazgeçmesi (2011 KPSS). 8. Kendiliğinden geri gelme: Sönme davranışı gerçekleştikten sonra organizmanın tekrar yapay uyarıcıya (koşullu uyarıcıya) karşı tepki göstermesidir. 9. Alışma: Organizmanın, sürekli aynı şiddetteki uyarıcılarla karşılaşması sonucu bir süre sonra o uyarıcılara duyu organlarının tepkide bulunmaması halidir. Yani o uyarıcıya karşı duyu organlarının tepkisizleşmesi durumudur. Mesela; karanlığa alışma, gürültüye alışma, sürülen parfüm kokusuna alışma gibi. 10. Duyarsızlaşma: Bireyin aşırı üzüntü, acı ve sevinç gibi iç uyarıcılarla tekrar tekrar karşılaşması sonucunda önceleri gösterdiği duygusal davranışının zayıflaması durumuna denir. Bu zayıflama durumunda artık birey bu uyarıcılara eskisi gibi tepki vermez, verse de bu tepki çok az olmaktadır. Mesela; sürekli azarlanan bir çocuğun, bir süre sonra artık bu azardan etkilenmemesi, sürekli ölü gören bir doktorun bir süre sonra ölüm olaylarına tepki vermemesi. Uyarı: Alışma duyu organlarında oluşan bir durum iken, duyarsızlaşma duygularda oluşan bir durumdur 11. Duyarlılık: Organizmanın çevresindeki belli bir uyarıcıya normal olarak beklenenin üstünde tepki göstermesidir. Mesela; bir annenin derin uykusuna rağmen bebeğinin sesine hemen uyanması, kazadan sonra uçağa her binildiğinde heyecanlanılması gibi. 12. Gölgeleme: Koşulsuz bir uyarıcıyla aynı anda eşleşen iki nötr uyarıcıdan (zil ve ışık) yalnızca birinin koşullu uyarıcıya dönüşmesidir. Yani koşullanma daha çok, dikkati çeken uyarıcıya karşı oluşmakta, diğeri etkisiz kalmaktadır. Mesela; hem köpekten hem de yüksekten korkan bir kişinin köpekten kaçıp yüksek bir yere tırmanması gölgelemedir (Köpek korkusu yükseklik korkusunu gölgelemiştir yani bastırmıştır). - 10 - Mesela; Ayşegül Öğretmen dersindeki bazı konuları bilgisayarda hazırladığı sunular yardımıyla öğrencilere öğretmeye çalışır. Konunun öğrencilerin dikkatini çekmesi için sunu sayfalarına renkli ve hareketli resimler koyar. Ancak bir süre sonra, öğrettiği konularla ilgili öğrencilerin neler hatırladığını test ettiğinde, öğrencilerin sunularda verilen bilgilerden çok, renkli ve hareketleri resimleri hatırladıklarını görür (2012 KPSS). Öğrencilerin, asıl öğretilmek istenen konuları hatırlamak yerine, daha çok dikkat çekici resimleri hatırlamaları gölgelemedir. 13. Engelleme (Bloklama etkisi): İki uyarıcı (zil ile et) arasında bir koşullanma oluşturduktan sonra yeni bir nötr uyarıcı (ışık) ile eski doğal uyarıcı (et) arasında yeni bir koşullanma (bağ kurulmak istendiğinde) oluşturulmak istendiğinde, eski koşullu uyarıcının (zil) bu koşullanmaya (ışık ile et arasındaki) engel olması durumudur. Mesela; annesi ile parka giden ve sevinen bir çocuğun, babası ile parka gidince sevinmemesi. Uyarı: Gölgeleme ile Engelleme arasındaki farklar; gölgelemede iki uyarıcı aynı anda verilir, engellemede ise iki uyarıcı art arda verilir. Gölgelemede daha çok dikkat çeken uyarıcının baskınlığı vardır, engellemede ilk uyarıcı ikinci verilen uyarıcıya engel olduğundan öncelik etkisi vardır. 14. Öğrenilmiş çaresizlik: Koşullanma sırasında bazen organizma ne kadar çaba harcarsa harcasın sonucu değiştiremeyeceğini düşünür ve artık çaba harcamaz. Bu öğrenilmiş çaresizlik durumudur. Mesela; Tıp fakültesini iyi bir dereceyle bitiren Ali, birkaç kez girdiği Tıpta Uzmanlık Sınavında başarısız olmuştur. Ailesinin ısrarıyla bu yıl da sınava başvurmasına rağmen Ali bu sınav uygulaması devam ettikçe hayalini kurduğu dâhiliye uzmanlığı eğitimini hiçbir zaman alamayacağını düşünmektedir (2009 KPSS). Mesela; Sınıf öğretmeni, okul rehber öğretmenine Tülay'ın öğrenme güçlüğü olduğundan şüphelendiğini söyler. Tülay ile görüşen rehber öğretmen, Tülay'ın annesinin, kızının okurken yaptığı en ufak hatada "Sen zaten okumayı öğrenemeyeceksin." diyerek ona ceza verdiğini, Tülay'ın da bu nedenle çaba göstermeyi bıraktığını fark eder (2012 KPSS). 15. Garcia etkisi (olumsuz tat koşullanması): Bir organizmanın yediği ve yedikten sonra kötü hissettiği değişik tadı olan yiyecekten kaçınması. Olumsuz tat koşullanması (zehirlenme ya da etkilenme yiyeceği yedikten bir kaç saat sonra, yiyecekten kaynaklanmamış olsa bile) yoluyla öğrenme, tek bir denemeden sonra olur. Garcia, klasik koşullanmadaki “Bitişiklik” ilkesine karşı çıkmıştır. Mesela; Pizzacıda pizza yedikten iki saat sonra midesi bulanan bir kişinin mide bulantısını yediği pizzaya bağlaması.
Page 1 and 2: [Bu dosyada yer alanlar 2013 KPSS E
Page 3 and 4: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ I. ÜNİTE
Page 5 and 6: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ I. ÜNİTE
Page 7 and 8: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ II. ÜNİT
Page 9: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİ
Page 13 and 14: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİ

Öğrenme Psikolojisi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?