Öğrenme Psikolojisi

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİTE – ÖĞRENME KURAMLARI
4. BİTİŞİKLİK KURAMLARI (WATSON, GUTHRİE)
a) Watson’un Bitişiklik Kuramı
İnsan zihni doğuştan boş bir levhadır. Yani
davranışın kalıtsal niteliği yoktur. İnsan davranışları
sadece çevresel etmenlerle ortaya çıkan öğrenilmiş
olma niteliği taşır.
Korku, öfke ve sevgi olmak üzere doğuştan gelen
üç temel duygusal tepki kalıbı vardır. Akılcı
olmayan korkular, koşullanma ile ortaya çıkar.
İnsanlar içgüdülerle, zihinsel yetenek ve eğilimlerle
dünyaya gelmezler, dolayısıyla da davranışların
gerisinde bu tür özellikler bulunmaz.
Davranışlarımızın temelinde koşullanma vardır.
Öğrenme koşullu ve koşulsuz uyarıcının birbiriyle
bağlanması (uyarıcı-tepki bağı) sonucu oluşur.
Davranışların gözlenebilir ve ölçülebilir bir özelliğe
sahip olduğunu savunur. Bu nedenle davranışların
incelenmesinde içebakış metodunu reddeder.
Kötü alışkanlıkların yok edilmesinde sistematik
duyarsızlaştırmayı ilk kez kullanmıştır.
Bitişiklik ilkesi: Öğrenme; pekiştirme, ödül-ceza
olmadan “bitişiklik ilkesine” göre gerçekleşir.
Öğrenmeyi sağlayan şey, uyarıcı ile tepkinin
birleşmesidir. Öğrenmeyi kuvvetlendiren şey,
uyarıcı-tepki ikileminin tekrarlanma sıklığıdır.
Bağ ilkesi: Her tepki kendisinden sonra gelen tepki
için koşullu uyarıcı görevi yapar. Böylece,
koşullanmış bir dizi uyarıcı-tepki bağı zinciri olur.
Sıklık ilkesi: Belirli bir uyarıcıya karşı belli bir
tepkiyi ne kadar çok yaparsak bu uyarıcıya karşı o
tepkiyi tekrar yapma olasılığı da o kadar artar.
Yenilik (En son) ilkesi: Belirli bir uyarıcıya karşı
yapılan en son tepkinin, uyarıcı ile tekrar
karşılaşıldığı zaman, ortaya çıkma olasılığı diğer
tepkilerin yapılma olasılığından daha fazladır.
b) Guthrie’nin Bitişiklik Kuramı
Öğrenmenin tek yasası (bitişiklik): Bir uyarıcıya karşı
yapılan tepkinin, daha sona aynı (benzer) uyarıcı ile
karşılaşıldığında da gösterme eğilimidir. Mesela;
Öğretmenler öğrencilerinin bazı matematiksel işlemleri
daha kolay ve çabuk yapabilmeleri için öğrencilerine
çarpım tablosunu ezberletir (2012 KPSS). Uygulamayı
yapan öğretmen, bitişiklik ilkesini kullanmıştır.
Organizma çok sayıda uyarıcı ile karşılaşırsa
bunlardan ancak bir kaçına seçerek tepkide bulunur.
Ceza doğrudan bitişikle ilgilidir. Cezanın etkili
olabilmesi için; cezalandırılan davranışla onu
oluşturan uyarıcı koşullar arasındaki birlikteliği yok
edip, aynı uyarıcıyla cezalandırılan davranışa zıt bir
davranışın birlikte olması sağlanmalıdır.
Tek deneme ilkesi: Öğrenme ilk uyarıcı-tepki
ilişkisinden ibarettir. Devamında yapılacak
tekrarların bir önemi yoktur (Watson’dan farkı)
Ödül, öğrenmeye çağrışımsal mekanik bir düzen
verme dışında hiçbir katkıda bulunmaz. Ödülün
öğrenmeye dolaylı etkisi vardır.
Öğrenme için ödül ve pekiştirmeye gerek yoktur.
- 15 -
Guthrie’de Alışkanlıkların Değiştirilmesine
Kullanılabilecek Yöntemler
1. Eşik (Alıştırma) Yöntemi: Uyarıcının tepkiye
çağrışım yaptıramayacak kadar zayıf bir derecede azar
azar verilerek istenmeyen tepkinin ortadan kaldırılması
yöntemidir. Mesela; Öğrencilerin dikkat sürelerinin
kısa olmasından dolayı eğitimde birçok etkinlik 30-40
dakikayı geçmeyecek şekilde düzenlenir. Buna rağmen,
ilköğretime yeni başlayan öğrencilerin ilk haftalarda
dikkat süreleri daha kısadır ve hızlı bir şekilde düşer.
Bu durumu bilen Aylin Öğretmen, yılın başında yapılan
etkinliklerin sürelerini 15-20 dakika ile sınırlarken, daha
sonraki haftalarda çalışma sürelerini kademeli olarak
artırması eşik yöntemidir (2012 KPSS). Mesela;
Kansızlık ve demir eksikliği çeken Demet, doktorun
önerilerine rağmen meyve yemek istememektedir.
Annesi, Demet’e yemeklerinin içerisine koyduğu
meyvenin miktarını azar azar arttırarak yedirmiştir ve
bir süre sonra Demet’in meyve yemesini sağlamıştır.
2. Bıktırma (Yorma) Yöntemi: Organizmaya
istenmeyen tepki, yapmaktan yoruluncaya, bıkıncaya
kadar yaptırılır. Böylece organizma bu tepkiyi
göstermekten bıkacağı için aynı uyarıcıya karşı farklı
tepkiler verir. Mesela; kibrit yakmaktan hoşlanan bir
çocuğa çok fazla kibrit verilmiş ve kibrit yakmaktan
bıkması sağlanmaya çalışılmıştır. Mesela; Küçük Şule
pudingi çok sever. Annesinden sık sık puding
yapmasını ister. Şule'nin puding isteği ile baş edemez
hâle gelen annesi, bir gün koca bir tencere puding yapıp
kızının önüne koyar. Bundan sonra Şule annesinden bir
daha puding istemez (2012 KPSS). Burada annenin
uyguladığı yöntem bıktırma yöntemidir.
3. Zıt Tepki Yöntemi: İstenmeyen davranışı meydana
getiren uyarıcı ile onunla rekabet edebilecek istenen
davranışı meydana getiren uyarıcı birlikte verilir.
Mesela; kediden korkan bir çocuğa annesi kedi hediye
eder. Kedi korku yaratan uyarıcıdır. Anne ise sevilen,
güven duyulan bir uyarıcıdır. İkisi birlikte
sunulduğunda, anne daha baskın bir uyarıcı ise anneye
karşı duyulan sevgi ve güven, kediye karşı da oluşacak.
Bundan sonra kendi tek başına görülecek olsa bile
kediden korkulmayacaktır. Mesela; süt içmeyi
sevmeyen fakat kakaoyu seven bir çocuğa sütü kakao
ile karıştırıp vermek.
Alışkanlığın Bastırılması: Bu durum alışkanlığın yok
edilmesinden farklıdır. Alışkanlığı bastırmada, birey
istenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcılardan
uzak tutulur. Bu teknikte alışkanlığın ortaya çıkmasını
engellemek için baskı altında tutulması sağlanır. Bunun
için organizmanın istenmeyen alışkanlıkları ortaya
çıkaran uyaranlarla karşılaşması engellenerek (ortam da
değiştirilebilir) bu uyarıcılardan uzak durması sağlanır.
Mesela; sulu şakalar yapmaktan hoşlanan birisinin
yanında ciddi tavırlar takınılması. Çikolata yemeyi çok
seven bir çocuğun, bu alışkanlığını bastırmak için, evde
hiç çikolata bulundurulmaması.