Öğrenme Psikolojisi

[Bu dosyada yer alanlar 2013 KPSS 

Eğitim Bilimlerine yönelik bilgilerdir. Söz 

konusu bilgiler KMS-KPSS’de çıkmış 

sorular dikkate alınarak hazırlanmıştır. 

KPSS’de çıkan sorular temele alınarak, 

konuların anlatımında ayrıntıya girilen 

yerler olduğu gibi, özet geçilen yerlerde 

olmuştur.] 

Hata ve önerilerinizi lütfen bildiriniz! 

Mail: civelek.murat@gmail.com 

Web Site: http://www.rehberlik.biz.tr 

ÖĞRENME 

PSİKOLOJİSİ 

MURAT CİVELEK – REHBER ÖĞRETMEN

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ I. ÜNİTE – TEMEL KAVRAMLAR 

I. ÜNİTE – TEMEL KAVRAMLAR 

1. Öğrenme ve Performans: Tekrar ve yaşantı sonucu 

davranışlarda meydana gelen nispeten kalıcı izli bir 

değişmedir. Mesela; bir bebeğin elini, ayağını ısırarak 

seven bir yetişkini görünce ağlamaya başlaması (2012 

KPSS). Mesela; sobadan eli yanan bir çocuğun bir daha 

sobayı ellememesi bir öğrenmedir. 

Öğrenme içsel bir süreçtir ve doğrudan gözlenemez. 

Gözlemlenen bireyin performansı ya da davranışıdır. 

Performans öğrenme sonucu gözlemlenebilecek 

davranışlardır. 

Öğrenmenin üç önemli özelliği vardır. 

Her öğrenmede az veya çok bir davranış 

değişikliği mutlaka olur. 

Davranışın öğrenilmiş olduğunu söyleyebilmek için 

sürekliliğin/kalıcılığın olması gerekir. Yani 

oldukça uzun süre bu davranışın devam etmesi 

gerekir. 

Öğrenmede söz konusu olan davranış değişikliği 

tekrar ve yaşantı sonucu meydana gelmiş olması 

gerekir. Yoksa her davranış değişikliği öğrenme 

değildir. 

Uyarı: İçdürtü, içgüdü, refleks, büyüme ve 

olgunlaşma sonucu meydana gelen davranış 

değişiklikleri öğrenme değildir. 

Öğrenme ürünü sayılmayan davranış değişiklikleri 

1-) İçgüdü: Hayvanlar tarafından bilinçsizce yapılan 

kalıtsal (doğuştan) ve otomatik davranışlardır. 

Mesela; örümceğin ağ kurması, tırtılın koza yapması, 

arının bal yapması gibi. 

İçgüdü davranışlarının özellikleri 

a) Öğrenilmemiştir yani doğuştandır (Kalıtımsaldır). 

b) Sadece hayvanlara özgüdür. 

c) Otomatiktirler. Yani niçin yapıldığı hayvan 

tarafından bilinmez. 

d) Türe özgüdür. Bir türe mensup olanlar aynı 

içgüdüsel davranışlarda bulunurlar. Yani o içgüdü 

davranışı o türün tüm bireylerinde görülür. 

Mesela; miyavlamak içgüdüsü kedi türünün tüm 

bireylerinde görülür. 

e) Belirli zaman ve şartlar oluştuğunda ortaya çıkar. 

Mesela; leyleklerin sonbaharda göç etmesi, 

yarasaların geceleri uçması. 

2-) Refleks: Belirli uyarıcılara karşı gösterilen ani ve 

istemsiz (bilinçsizce) tepkilerdir. Refleksler kalıtsal 

(doğuştan), otomatik yani öğrenmeye dayanmayan 

tepkilerdir. Refleksler organizmayı zararlı uyarıcılar 

karşısında koruma görevi yapar. Refleksler, hem 

insanlarda hem de hayvanlarda görülür. Yani belli bir 

türe özgü değildir. Mesela; aksırma, göz kırpma, ışık 

karşısında göz bebeklerinin büyüyüp küçülmesi, çok 

sıcak bir nesneye eli değen birinin hemen elini geri 

çekmesi. 

- 1 - 

3-) Büyüme: Organizmanın beden yapısında zamana 

bağlı olarak gerçekleşen nicel değişikliklerdir. 

Büyüme yalnız bedensel gelişimdir. Mesela; boyun 

uzaması, süt dişlerin çıkması. 

4-) Olgunlaşma: Organizmanın, hem bedensel hem de 

zihinsel (bilişsel) değişim süreciyle ortaya çıkan 

durumdur. Organizmanın herhangi bir organının, o 

organdan beklenen görevi yapabilecek seviyeye 

erişmesidir. Mesela; on aylık bebeğin emeklemesi, 1.5 

yaşındaki bir çocuğun yürümesi. 

Olgunlaşma öğrenmenin ön koşulur. Eğer organizma bir 

şeyi öğrenebilme olgunluğunda değilse öğrenme 

gerçekleşemez. Mesela; çocuğun bisiklete binebilmesi 

için belli bir fiziksel seviyeye (olgunlaşmaya) ulaşmış 

olması gerekir. Bu fiziksel seviye ile kastedilen sinir, 

kas ve zihin gelişiminin belli bir olgunluğa ulaşmasıdır. 

5-) Geçici Davranışlar: Bireyin sürekli olarak 

göstermediği, belli zamanlarda ve durumlarda ortaya 

çıkan (alkol aldığında, rüya gördüğünde, ağır ilaç veya 

uyuşturucu kullandığında, ağır ateşli hastalıklarda) 

öğrenme ürünü sayılmayan davranışlardır. Ayrıca 

hormonal salgılara bağlı değişikliklerden terleme, 

kızarma gibi davranışlar da öğrenme değildir. Mesela; 

narkoz halinden uyanırken söylenen sözler, aşırı alkol 

alan birinin kaba ve ölçüsüz konuşması, uyurgezer 

birinin gece dışarı çıkıp yürümesi. 

2. Öğretme: Okullarda planlı ve programlı olarak 

yürütülen ve bir hedefe yönelik olan eğitim 

faaliyetlerine denir. 

3. Eğitim: Bireyden istenilen davranışları oluşturma 

sürecidir. 

4. Yaşantı (Deneyim): Bireyin çevresiyle etkileşimi 

sonucu bireyde kalan izdir. Mesela; Doğuştan görme 

engelli Ahmet, yetişkinlik döneminde gerçekleştirilen 

bir ameliyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu yetiyi 

kullanma düzeyi, görme problemi olmayan bireylerle 

aynı seviyeye ulaşamaz (2012 KPSS). 

5. Uyarıcı (Uyaran): Duyu organlarını harekete geçiren 

ve organizmada tepkiye yol açan her türlü iç (açlık, 

susuzluk vb.) veya dış etkene (ışık, ses vb.) uyarıcı 

denir. 

6. Tepki (Davranım): Uyarıcıların organizmayı 

etkilemesi sonucu gösterilen her türlü davranışa tepki 

denir. Başka tanıma göre uyarıcıların organizmada 

meydana getirdiği her türlü fizyolojik ve psikolojik 

değişmelerdir. Tepki başkaları tarafından 

gözlenebiliyorsa açık tepkidir. Mesela; gülmek, 

koşmak. Tepki başkaları tarafından gözlenemiyorsa 

kapalı tepkidir. Mesela; düşünmek, rüya görmek, bir 

matematik problemini zihinden çözmek.


7. Davranış: Organizmanın içten veya dıştan gelen 

uyarıcılara karşı gösterdiği açık, kapalı (gizli), 

gözlenebilen, gözlenemeyen her türlü etkinliğine 

davranış denir. Kısacası organizmanın her türlü 

etkinliğine davranış denir. Davranışlar 3 türlü incelenir. 

a) Doğuştan getirilen davranışlar: Öğrenme ürünü 

olmayan, organizmanın yaşamını ve tür olarak devamını 

sürdürmesinde kullandığı davranışlardır. Bunlar: 

İçgüdü, içdürtü ve refleks davranışlarıdır. 

b) Geçici davranışlar: Bireyin sürekli olarak 

göstermediği, belli zamanlarda ve durumlarda ortaya 

çıkan (alkol aldığında, rüya gördüğünde, ağır ilaç veya 

uyuşturucu kullandığında, ağır ateşli hastalıklarda) 

öğrenme ürünü sayılmayan davranışlardır. Ayrıca 

hormonal salgılara bağlı değişikliklerden terleme, 

kızarma gibi davranışlar da öğrenme değildir. Mesela; 

narkoz halinden uyanırken söylenen sözler, aşırı alkol 

alan birinin kaba ve ölçüsüz konuşması, uyurgezer 

birinin gece dışarı çıkıp yürümesi gibi. 

c) Öğrenme ürünü olan davranışlar: Doğuştan 

getirilmeyen ve öğrenme sonucu meydana gelmiş kalıcı 

izli davranışlardır. Mesela; teneffüs zili çaldığında 

teneffüse çıkılması bir öğrenmedir. 

Öğrenme ürünü olan davranışların özellikleri şunlardır: 

Her öğrenmede az veya çok bir davranış değişikliği 

mutlaka olur. 

Davranışın öğrenilmiş olduğunu söyleyebilmek için 

sürekliliğin/kalıcılığın olması gerekir. Yani uzun 

bir süre bu davranışın devam etmesi gerekir. 

Öğrenmede söz konusu olan davranış değişikliği 

tekrar ve yaşantı sonucu meydana gelmiş olması 

gerekir (Her davranış değişikliği öğrenme değildir). 

8. Pekiştireç: Davranışın yapılma olasılığını arttıran 

uyarıcılara pekiştireç denir. 

a) Olumlu Pekiştireçler: Davranışın hemen ardından 

verilerek davranışın ortaya çıkma ve tekrarlanma 

olasılığını artıran uyarıcılardır. Olumlu pekiştireçler 

organizma için istenilen uyarıcılardır. Bunlar ödül 

olarak nitelendirilebilir. Mesela; takdir edilmek, statü 

kazanmak, plaket almak, takdirname almak. 

b) Olumsuz Pekiştireçler: Ortamdan çıkarıldığı zaman 

davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır. Yani 

belli bir davranış yapıldıktan sonra, organizmayı 

rahatsız edici bir durum (olumsuz uyarıcı) ortadan 

kalkarsa o zaman aynı davranışın yapılma olasılığı artar. 

Olumsuz pekiştireçler organizma için istenmeyen 

uyarıcılardır. Mesela; çok soğuk olduğu için ders 

çalışamayan bir öğrenci, sakat olduğu için 

oynayamayan futbolcu, kırmızı kart yediği için 

oynayamayan oyuncu örneklerinde altı çizili ifadeler 

olumsuz pekiştireçdir (istenmeyen uyarıcıdır). 

- 2 - 

c) Birincil (Öğrenilmemiş) Pekiştireçler: 

Öğrenilmemiş olan, her türlü organizmada doğuştan 

etkili olan, organizmanın temel biyolojik ihtiyaçlarını 

gideren uyarıcılardır. Mesela; su, yiyecek, içecek, uyku 

birincil pekiştireçdir. 

Birincil pekiştireçlerle ilgili olarak bir hastalıktan, 

stresten kurtulma ya da hoş olmayan durumdan kaçınma 

süreci birincil kazanç’tır. 

d) İkincil (Öğrenilmiş) Pekiştireçler: Doğuştan 

getirilmeyen etkisini sonradan öğrenme yoluyla 

kazandığımız pekiştireçlerdir. Mesela; para, madalya, 

diploma, takdir belgesi, onaylanma isteği birer ikincil 

pekiştireçdir. 

İkincil pekiştireçlerle ilgili olarak bir hastalığa, strese ya 

da hoş olmayan duruma bağlı olarak elde edilen dışsal 

avantajlar ikincil kazanç’tır. Mesela; bir bireyin hasta 

olduğu için ailesinden gördüğü ilgi, Bir bireyin sakat 

olduğu için toplumda veya yasalarda bazı haklar elde 

etmesi. 

Uyarı: İkincil pekiştireçler, etkilerini daha çok 

klasik koşullanma yoluyla, birincil pekiştireçlerle 

eşlenerek kazanırlar. İkincil pekiştireçler öğrenmeye 

dayalı olduğu için etkisi her canlıda farklıdır. 

9. Pekiştirme: Pekiştireç kullanarak davranışın yapılma 

olasılığını arttırma işlemine pekiştirme denir. 

a) Olumlu Pekiştirme: İçinde bulunulan duruma hoş 

bir uyarıcının (Olumlu pekiştirecin) eklenmesiyle 

davranışın tekrarlanma olasılığının artırılmasıdır. 

Mesela; matematik dersinden 5 alan bir öğrenciye 

ailesinin bir hediye alması. Takımda çok iyi oynayan 

oyuncuya takım yönetiminin prim vermesi. Mesela; 

Pınar Hanım, annesinin severek izlediği dizilerin 

arasında çok fazla reklam yayımlanmasından sürekli 

olarak yakındığını ancak yine de izlediği dizi bitinceye 

kadar reklamları da izlediğini fark etmiştir (2011 

KPSS) Annenin reklam izleme davranışı sürdürmesinin 

nedeni; reklamların olumlu bir uyarıcı tarafından 

izlenmesi nedeniyle davranış olumlu pekiştirilmektedir. 

b) Olumsuz Pekiştirme: Yapılan bir davranışın 

ardından rahatsız edici (olumsuz) bir durumun ya da 

uyarıcının ortadan kalkması durumudur. Mesela; anne 

ve babası sık sık tartışan bir öğrencinin, evdeki 

huzursuzluk ortamından kaçınmak için dersler bittikten 

sonra çeşitli bahaneler üreterek okulda kalma süresini 

uzatması (2010 KPSS). İyileşmek isteyen bireyin ilaç 

alması. Soğuk odada çalışan bir öğrencinin odasına 

soba kurulması. Ailesinden tepki görmemek için gencin 

eve erken gelmesi. Evde otururken sıkılan bireyin film 

izlemesi. Bir sürücünün kaza yapmamak için aracını 

dikkatli kullanması.


c) İçsel Pekiştirme: Pekiştirme bireyin kendisi 

tarafından, kendisine yönelik yapılıyorsa buna içten 

pekiştirme denir. Bu pekiştirmede birey başkalarının 

tepkilerine aldırmadan kendi kişisel standartlarına 

ulaşmak için çaba harcar. Mesela; sınavda iyi not alan 

bir öğrencinin kendisini ödüllendirmek için sinemaya 

gitmesi. Mesela; Kreşte arkadaşına vuran Hasan, 

öğretmenin verdiği oturma cezasına aldırmamış “Oh, iyi 

ki de vurdum o da benimle alay etmişti, ona günün 

gösterdim, çok iyi oldu.” diyerek rahatladığını 

hissetmesi (2009 KPSS). 

d) Dışsal Pekiştirme: Pekiştirme işleminin bireyin 

çevresindekiler tarafından yapılmasıdır. Mesela; güzel 

gol atan oyuncuya teknik direktörün aferin demesi gibi. 

e) Maddi ve Manevi Pekiştirme: Pekiştirme işleminde 

kullanılan araç maddi bir değer taşıyorsa maddi 

pekiştirme, maddi değer taşımıyorsa manevi 

pekiştirmedir. Mesela; bir işyerinde iyi çalışan elemana 

ikramiye verilmesi maddi pekiştirmeye, bu elemanı 

takdir etmek veya aferin demek ise manevi 

pekiştirmeye örnektir. 

f) Simgesel Ödülle Pekiştirme: Bireyin simgesel 

ödülleri toplayarak daha sonra gerçek ödüle 

dönüştürdüğü pekiştirme işlemine simgesel pekiştirme 

denir. Mesela; Öğrencilerine ödev yapma alışkanlığı 

kazandırmak amacıyla yaptıkları her ödeve bir yıldız 

veren ve toplam on yıldız kazananlara bir kitap hediye 

eden bir öğretmenin kullandığı pekiştirme (2009 KPSS). 

g) Sembolik Pekiştirme: Sosyal kabulü veya onayı 

gösteren ve maddi değeri olmayan tek bir nesnenin 

pekiştireç olarak kullanılmasıyla gerçekleştirilen 

pekiştirme işlemidir. Mesela; öğrencilere teşekkür, 

takdir belgesi verilmesi. 

h) Karşı Pekiştirme: İstenilen ya da istenilmeyen bir 

davranış devam ediyorsa ortamda bunu pekiştiren bir 

uyarıcının varlığı söz konusudur. Mesela; bir anne 

çocukları yaramazlık yapmasınlar diye onlara çikolata 

veriyorsa ve çocuklar yaramazlık yapmaya devam 

ediyorsa, annenin çikolata vermesi yaramazlık yapma 

davranışını pekiştirmektedir. Çünkü çocuklar her 

yaramazlık yaptığında çikolata alacaklarının 

farkındadır. 

Sürekli olarak olumsuz davranışların üstüne gitmek 

veya sadece olumsuz bir durum gerçekleştiğinde 

pekiştirme işlemi yapmak da bu duruma sebebiyet verir. 

Çünkü pekiştireçde hedef şaşırmış durumdadır. Mesela; 

öğrenciye sürekli susmasını söylemek, sürekli sessiz 

olunuz diye bağırmak bir süre sonra öğrencilerin 

gürültü çıkarma eğilimini arttırmaktan başka bir işe 

yaramamaya başlar. Öğrenci artık siz sessiz olun 

dedikçe daha çok konuşmak isteyecektir. 

- 3 - 

i) Dolaylı Pekiştirme: Davranışı değiştirilmek istenen 

kişi değil de onun tanıdığı, bildiği veya gördüğü bir 

başka kişi istendik davranışından dolayı 

pekiştirilmesidir. Bu pekiştirmeyle birey, pekiştirilen 

kişiyi model almakta ve kendisi de aynı davranışı 

yapmaya güdülenmektedir. Mesela; bir futbol 

takımında iyi oynayan bir oyuncuya prim verilmesi 

sonucu, takımdaki diğer oyuncuların da daha iyi 

oynamaya çalışması. 

j) Ayrımlı Pekiştirme: Pekiştirecin istendik davranışta 

verilmesi, fakat istenmeyen davranışta da pekiştirecin 

verilmemesi işlemidir. Mesela; bir öğretmen öğrencileri 

söz alarak konuştuklarında pekiştirmesi, söz almadan 

konuştuklarında ise pekiştirmemesidir. 

k) Doğal – Planlanmamış Pekiştirme: Önceden 

belirlenmediği ve beklenmediği bir durumda davranışın 

hemen ardından istendik, hoş bir durumla karşılaşılması 

sonucu bu davranışın sürdürülmesi işlemidir. Mesela; 

eline geçirdiği bir lolipopu Refleksif olarak emen ve 

bundan zevk alan bir bebeğin daha sonra da bir lolipop 

gördüğünde emmesi. 

l) Planlanmış Pekiştirme: Önceden belirlenen bir 

pekiştirecin, yine önceden belirlenen bir davranışın 

ardından verilmesi işlemidir. Mesela; bir öğretmenin 

yaptığı testte tüm sorulara doğru cevap verene kalem 

hediye etmeyi taahhüt edip bunu yapması. 

10. Ceza: Organizmada istenmeyen bir davranışı 

ortadan kaldırmak veya tekrarlanma olasılığını azaltmak 

için yapılan uygulamadır. Mesela; İlk kez gittiği 

lokantada yediği yemeğin tadından hoşlanmayan bir 

bireyin bir daha bu lokantaya gitmemesi (2011 KPSS). 

a) Birinci tip ceza: Bireyin yaptığı bir davranışa 

karşılık, organizma için olumsuz sayılan uyarıcıların 

ortama katılarak davranışı ortadan kaldırma veya 

davranışın tekrarlanma olasılığını azaltma amacıyla 

uygulanan cezadır. Mesela; eve geç gelen gence 

kızılması, maçı kaybeden sporcuların antrenman 

sayısının artırılması, 

b) İkinci tip ceza: Bireyin yaptığı bir davranışa 

karşılık, organizma için olumlu sayılan ortamdaki 

uyarıcıların ortamdan çıkarılarak istenmeyen 

davranışın ortadan kaldırılması veya tekrarlanma 

olasılığının azaltılması amacıyla uygulanan cezadır. 

Mesela; bir futbolcuya kırmızı kart gösterilmesi, trafik 

suçu işleyen sürücünün ehliyetine el konulması, ders 

çalışmayan bir öğrencinin bilgisayarının kaldırılması. 

Uyarı: Olumsuz pekiştirme ile ceza birbirinden 

farklıdır. Olumsuz pekiştirme davranışların 

kazandırılması amacıyla yapılırken, ceza istenmeyen 

davranışların ortadan kaldırılması amacıyla yapılır. 

Olumsuz pekiştireç davranışı güçlendirirken, ceza 

zayıflatır ya da bir süre için durdurur. Ayrıca 

olumsuz pekiştireç davranışın yapılmasından önceki 

rahatsız edici durumken, ceza istenmeyen 

davranıştan sonra organizmanın rahatsız edici bir 

durumla karşılaşmasıdır.


Uyarı: Ceza davranış kazandırırken kullanılması 

uygun bir yöntem değildir. Bu nedenle Skinner 

cezaya alternatif olarak şu önerileri getirmiştir. 

1. İstenmeyen davranış açığa çıkmadan davranışa 

neden olan ortamı değiştirme. Yani istenmeyen 

davranışlar açığa çıkmadan tedbir alma. 

2. İstenmeyen davranışı bıkıncaya kadar yaptırma 

3. İstenmeyen davranış çocuğun gelişimsel bir özelliği 

ise o gelişimsel dönemin geçmesini bekleme 

4. Ara verme (time out): İstenmeyen davranışı yapan 

birey, ortamdan uzaklaştırılır ve daha farklı ve 

sakin bir ortama koyulur. 

5. Görmezden gelme (karşılık vermeme): 

İstenmeyen davranışın görmezden gelinmesi yani o 

davranışa karşılık verilmemesidir. İlk başlarda 

sönmesi istenilen davranışın sıklığı artar, fakat uzun 

vadede o davranış söner. 

11. Pekiştirme Tarifeleri: İki türlüdür. 

a) Sürekli pekiştirme: Yapılan her istendik davranışın 

pekiştirilmesidir. Yeni bir davranışın kazandırılmasında 

etkilidir. Sönmeye karşı en az direnç gösteren tarifedir. 

Mesela; “Her gün baklava, börek yense bıkılır.” atasözü 

sürekli pekiştirmedir (2009 KPSS). 

b) Aralıklı (kısmi, sürekli olmayan) pekiştirme: 

b.1) Oran aralıklı pekiştirme tarifeleri: 

Sabit oranlı tarifede; Pekiştireç organizma belli 

sayıdaki davranışı yaptığı zaman verilir. Mesela; 

öğrenciler iki kez ödevlerini yaptıkları zaman bir artı ile 

ödüllendirilmesi, bir giyim mağazasının her üç ürün 

alana bir ürün hediye vermesi. 

Değişken oranlı tarifede; Pekiştirmenin kaç davranış 

sonrasında ortaya çıkacağı belli değildir. Sönmeye karşı 

en dirençli ve davranışa süreklilik kazandırmada en 

etkili tarifedir. Fakat bu tarife davranış kazandırıldıktan 

sonra tercih edilmelidir. Mesela; Dersi soru cevap 

yöntemiyle işleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap 

veren öğrencilerine bazen beş soruda, bazen de üç 

soruda bir puan vermektedir (2008 KPSS). 

Artan oranlı tarifede; Pekiştireç belli bir sayıda 

davranıştan sonra verilir, bunun ardından organizmanın 

pekiştireci alması için sergilemesi gereken davranış 

sayısı her defasında sistematik olarak artırılır. Mesela; 

SBS’ye hazırlanan oğlunun ne kadar çok örnek test 

çözerse o kadar başarılı olacağını düşünen bir baba, 

başlangıçta ona çözdüğü her on test için bir bilgisayar 

oyunu alarak test çözme davranışını pekiştirir. Baba, 

daha sonra, çocuğun aynı pekiştireci elde edebilmesi 

için çözmesi gereken test sayısını her pekiştirme 

sonrasında sabit bir miktar artırması (2010 KPSS). 

b.2) Zaman aralıklı pekiştirme tarifeleri: 

Sabit aralıklı tarifede; Organizmanın belli bir zaman 

dilimi içinde yer alan davranışları pekiştirilir. 

Organizma pekiştirecin ne zaman verileceğini bilir. 

Mesela; memurların her ayın 15’inde maaşlarını 

almaları, her hafta başında çocuğa harçlık verme. 

- 4 - 

Değişken aralıklı tarifede; Pekiştirecin ne zaman 

verileceği belli değildir. Pekiştireç bazen erken, bazen 

geç verilebilir. Mesela; öğretmenlerin bazen haftada 

bir, bazen iki haftada bir ödev kontrolünü yapması. 

Artan aralıklı tarifede; Pekiştireç belli bir zaman 

aralığından sonra verilir ve bundan sonra pekiştirecin 

verilmesi için geçmesi gereken zaman organizma her 

pekiştirildiğinde sistematik olarak arttırılır. Mesela; bir 

baba SBS’ye hazırlanan oğluna ilk olarak 2 günde bir 

futbol oynamasına izin verdi, sonrasında 4, 8, 16 günde 

bir izin vererek oğlunun ders çalışmasını pekiştirmesi. 

c) Katışık (Birleşik) Pekiştirme: Birden fazla 

pekiştirme tarifesinin bir arada uygulanmasıdır. Yani 

organizma ardı ardına birden fazla tarifeyi 

tamamladıktan sonra pekiştireç alır. Mesela; Ahmet 

Bey, bir sigorta şirketinde aylık 600 TL ücretle işe 

başlamıştır. Ücretini alabilmek için ayda en az 30 kişiye 

sigorta satmak zorunda olan Ahmet Bey, 30 kişiden 

sonra sigorta sattığı her kişi için belirli bir miktar prim 

alacaktır. Ahmet Bey, bir hafta içinde 30 kişiye sigorta 

satmış ve aylık ücretini almak için yöneticisine 

başvurmuştur. Ancak, yönetici, kotasını doldursa bile 

aylık süre tamamlanmadan ücretinin ödenemeyeceğini 

söylemiştir (2011 KPSS). Ahmet Bey’in ücretini 

alabilmesi için hem 30 kişiye sigorta satması 

gerekmekte (sabit oranlı pekiştirme) hem de 30 

sigortayı satsa bile bir aylık sürenin geçmesini 

beklemesi (sabit aralıklı) gerekmektedir. 

12. Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı): İstenmeyen 

bir davranışı yaptırmak için istenen bir davranışı ön şart 

koşularak gerçekleştirilen tekniktir. Premack ilkesinde 

istenmeyen davranışı yaptırmak için genellikle 

etkinlikler pekiştireç olarak kullanılır. Mesela; Bir 

annenin, ödevini yapmak yerine sokakta oyun oynamayı 

tercih eden oğluna ödevini bitirdiği takdirde sokakta 

oynamasına izin vereceğini söylemesi (2010 KPSS). 

13. Koşullu Anlaşma: İki şekilde yapılır. Bireyin kendi 

kendisiyle yapmış olduğu anlaşma ve bireyler arasında 

yapılan anlaşma. Genel olarak koşullu anlaşma bireyin 

istediği sonucu elde etmek için yapması gereken 

davranışları belirleyen yazılı ve yazısız sözleşmelerdir. 

Koşullu anlaşmada pekiştireç birey istenen davranışı 

sergilediği zaman verilir. Koşullu anlaşmada bireyin 

ulaşacağı sonuçlar ve yapması gereken davranışlar açık 

bir şekilde tanımlanır. Mesela; KPSS’yi kazanırsam 

tatile gideceğim (bireyin kendisiyle anlaşması), sınıfı 

geçersen sana bisiklet alırım (bireyler arası anlaşma). 

Premack ilkesinden farkı; koşullu anlaşmada hem 

istenen hem de istenmeyen davranışlar kazandırılır 

(Premack ilkesinde birey tarafından istenmeyen bir 

davranış kazandırılır). Koşullu anlaşmada her iki taraf 

yapılacak davranışlara ve ödüle (pekiştirece) ortak karar 

verir (Premack ilkesinde ödüle karar veren yetişkindir). 

Premack ilkesiyle ortak özelliği; istenen veya çok 

yapılan bir davranış, az yapılan veya istenmeyen bir 

davranışa koşul olmasıdır.

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ II. ÜNİTE – ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 

II. ÜNİTE – ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 

A) Öğrenenle ilgili faktörler 

B) Öğrenme yöntemiyle ilgili faktörler 

C) Öğrenilecek konuyla ilgili faktörler 

D) Öğrenme ortamıyla ilgili faktörler 

A) ÖĞRENENLE İLGİLİ FAKTÖRLER 

1. Türe özgü hazır oluş: Organizmanın genetik 

donanımı öğrenebilecek konu veya davranışa uygun 

olması gerekir. Yani bir organizma ancak genetik 

donanımının elverdiği davranışları öğrenebilir. Bu 

manasıyla biyolojik donanım bir davranışı öğrenmede 

belirleyicidir. Mesela; bir insana uçmayı öğretemeyiz. 

Papağanlar gerekli donanıma sahip olduğu için insan 

sesine benzer sesler çıkararak konuşabilir, fakat 

köpekler gerekli donanıma sahip olmadığı için insanlar 

gibi konuşamaz. 

2. Yaş ve Olgunlaşma: Organizmanın bir öğrenebilme 

yapabilmesi için, o öğrenmenin gerektirdiği yaşa ve 

olgunluk seviyesine sahip olması gerekir. Mesela; 6 

aylık bebeğe yazı yazmayı veya bisiklet kullanmayı 

öğretemeyiz. 

3. Genel uyarılmışlık hali: Zihinsel uyanıklık durumu 

olarak da adlandırılabilir. Bireyin, dışarıdan gelen 

uyarıcıları alma derecesidir. Birey, dışarıdan çok az 

uyarıcı alabiliyorsa uyarılma düzeyi düşük, çok fazla 

uyarıcı alabiliyorsa uyarılma düzeyi yüksektir. Mesela; 

yatakta ders çalışmak gibi gevşetici eğilim öğrenmeyi 

engelleyici bir durumdur. Çünkü böyle bir durumda 

uyarılma düzeyi düşüktür. Öğrenme için 

organizmanın normal düzeyde uyarılmaya ihtiyacı 

vardır. Aşırı ve yetersiz uyarılma öğrenme için 

olumsuz bir durumdur. 

4. Psikolojik durum ve kaygı: Kişinin duyguları, 

heyecanları, korkuları ve kaygıları öğrenmeyi etkiler. 

Öğrenme için orta düzeyde kaygı gereklidir. Aşırı ve 

yetersiz kaygı ise öğrenmeyi olumsuz etkiler. 

5. Motivasyon (güdülenme): Organizmanın bir 

davranışı yapmak için istek duymasına güdülenme 

denir. Motivasyon; ihtiyaç, dürtü, güdü ve davranışı 

kapsayan genel bir kavramdır. 

Güdülenme= İhtiyaç Dürtü Güdü Davranış 

Rahatlama 

İhtiyaç: Organizmada bir şeyin eksikliğinin 

duyulmasıdır. 

Dürtü: İhtiyaçların karşılanması için organizmada 

oluşan itici güce denir. 

Güdü: Organizmanın bir ihtiyacını gidermek için, onu 

dürtü yönünde harekete geçiren eğilime ve isteğe güdü 

denir. Yani güdü, organizmayı bir amaç doğrultusunda 

harekete geçiren iç güçtür. 

Davranış: Güdü sonucu ortaya çıkan eylemlerdir. 

Doyum (rahatlama): Organizmanın amacına ulaşması 

sonucunda oluşan rahatlama durumudur. 

- 5 - 

Güdülenmiş davranışın özellikleri 

Güdülenen birey, o eylemi gerçekleştirmede 

isteklidir ve mutlaka harekete geçer. 

Güdülenmiş bir davranış seçicidir. Birey 

güdülendiği konuya daha fazla ilgi duyar, dikkatini 

o konuya uzun süre yoğunlaştırabilir. Bu nedenle 

öğrenmeye güdülenen birey daha kolay öğrenir. 

Güdülenmiş bir davranış, organizmaya enerji verir. 

Organizmanın etkinliğini artırır. Bu nedenle 

öğrenmeye güdülenen birey daha kolay öğrenir. 

Güdülenme türleri 

a) İçten güdülenme: Bireyin kendi kendine harekete 

geçmesidir. Yani bireyi güdüleyen etken dışarıdan 

değildir. Mesela; bir gencin, sağlığına önem verdiği 

için dengeli beslenmeyle ilgili konuları öğrenmek 

istemesi, bir öğrencinin dersi sevdiği için çalışması gibi. 

b) Dıştan güdülenme: Bireyi hareketi geçiren 

etkenlerin bireyden kaynaklanmadığı güdülenmedir. 

Yani bireyi güdüleyen etkenler dışarıdan gelir. Mesela; 

bir gencin, eleştirmenler tavsiye ettiği için bir filmi 

izlemesi, bir öğrencinin ceza almak istemediği için 

sınıfta disiplin sorunu çıkarmaktan çekinmesi, bir 

öğrencinin öğretmenin vereceği ödülü kazanmak için 

sınavda başarılı olmak istemesi. 

Uyarı: Öğrenilenlerin kalıcılığı açısından içten 

güdülenme, her zaman dıştan güdülenmeden daha 

etkilidir. 

6. Zekâ: Zekâ derecesi ile öğrenme doğru orantılıdır. 

Zekâ derecesi arttıkça öğrenmede artar. 

7. Fizyolojik durum: Öğrenmeyle ilgili fizyolojik 

yapının tam olması gerekmektedir. Özellikle görme, 

işitme gibi duyum bozuklukları, sakatlıklar veya 

bedensel bir hastalık gibi sağlık bozukluğu 

durumlarında öğrenmenin tam gerçekleşmesi mümkün 

değildir. Mesela; kolları olmayan birine basketbol 

oynamayı öğretemeyiz. 

8. Önceki öğrenmelerin aktarılması (Transfer- 

Aktarma): Öğrenmelerin birbiri üzerindeki etkisine 

(olumlu ya da olumsuz yönde etkilemesine) transfer 

denir. Olumlu ve olumsuz transfer diye ikiye ayrılır. 

a) Olumlu (Pozitif) Transfer: Öğrenmelerin birbirini 

kolaylaştırmasıdır. İki türlü gerçekleşir. 

İleriye etkili kolaylaştırma (ileriyi etkin destekleme): 

Önceki öğrenmenin sonraki öğrenmeyi 

kolaylaştırmasıdır. Mesela; bisiklet sürmesini bilen 

birisinin motosikleti kullanmayı daha kolay öğrenmesi. 

Geriye etkili kolaylaştırma (geriye etkin 

destekleme): Sonraki öğrenmenin önceki öğrenmeyi 

desteklemesidir. Mesela; bireyin yeni öğrendiği 

basketbol önceki öğrenmesi olan futbolu daha ustaca 

oynamasını sağlaması.


b) Olumsuz (Negatif) Transfer: Önceden öğrenilen 

bilgilerin yeni bilgiler öğrenilmesini zorlaştırmasıdır. 

Mesela; direksiyonu soldan olan arabaları uzun süre 

kullanan birisi, direksiyonu sağdan olan arabayı 

kullanırken zorlanması veya Q klavye kullanan 

birisinin, F klavye kullanmakta zorlanması gibi. 

Mesela; Günlük kullandığı çayı, kapağı çekilerek açılan 

bir kavanozda saklayan ancak bu kavanoz kırıldığı için 

çayı kapağı çevrilerek açılan bir kavanoza koymak 

zorunda kalan bir ev hanımı, ne zaman kavanozu eline 

alsa kapağı çekerek açmaya çalışmış, yeni kavanozun 

kapağını çevirerek açmayı öğrenmesi uzun zaman 

almıştır (2010 KPSS). Çaycının yeni kavanozun 

kapağını çevirerek açmayı öğrenmesinin uzun zaman 

alması olumsuz aktarımdır. 

9. Ket vurma (unutma): Öğrenilen bilgilerin birbirini 

etkileyerek unutturması veya hatırlamasını engellemesi 

olayıdır. Ket vurma iki türlüdür. 

a) Geriye ket vurma: Yeni öğrenilen bilgilerin 

eskilerini unutturması ya da hatırlamasını 

güçleştirmesidir. Mesela; lokantada siparişleri alan 

garsonun sonradan aldığı siparişlerden dolayı ilk 

siparişleri hatırlayamaması geriye ket vurmaya örnektir. 

b) İleriye ket vurma: Eski bilgilerin yeni bilgileri 

unutturması veya hatırlamasını güçleştirmesidir. 

Mesela; Hasan yeni aldığı bir telefonun numarasını 

arkadaşına verirken, eski telefon numarasını vermesi, 

yeni evlenen Demet’in, yeni soyadını yazacağına eski 

soyadını yazması ve evrakları bu şekilde imzalaması. 

Uyarı: Ket vurma ile transfer farklı durumlardır. 

Transfer öğrenme öncesi ve öğrenme sırasında 

devam ederken, ket vurma öğrenme sonrası yani 

öğrenme bittikten sonra gerçekleşir. Transferin 

öğrenmeye, ket vurmanın hatırlamaya etkisi vardır. 

10. Öncelik ve Sonralık etkisi: Öncelik etkisi, sosyal 

psikolojide, bir insana ilişkin ilk izlenimlerin, o insanın 

sonraki davranışlarını bu ilk izlenimle tutarlı bir tarzda 

yorumlama eğilimi olarak tanımlanır. Başkaları 

hakkında edinilen ilk bilgiler, sonradan edinilen 

bilgilerden daha ağırlıklı bir önem taşır. Buna ayrıca ilk 

izlenim etkisi denir. 

Biliş psikolojisinde, öncelik etkisi ilk öğrenilen 

bilgilerin sonra öğrenilenlere göre daha iyi 

hatırlanmasıdır. Sonralık etkisi, son öğrenilenlerin ilk 

öğrenilenlere göre daha iyi hatırlanmasıdır. Mesela; 

uzun bir kelime listesi ezberlendiğinde, listenin başında 

bulunan kelimeleri daha çok hatırlarsak öncelik etkisi, 

listenin sonunda bulunan kelimeleri daha çok hatırlarsak 

sonralık etkisidir. Bir öğretmenin sınıftaki öğrencilerin 

adlarını sorup öğrendiğinde, adını ilk söyleyenleri daha 

çok hatırlarsa öncelik etkisi, adını en son söyleyenleri 

hatırlasa sonralık etkisidir. 

- 6 - 

11. Dikkat: Bilincin, enerjinin belli bir noktada 

toplanmasıdır. Uyarıcılar üzerinde bilinçli bir 

odaklaşma sürecidir. 

İstemli Dikkat (Seçici Dikkat): Uyarıcıların bilinçli 

olarak seçildiği dikkat türüdür. Seçilen uyarıcı dışındaki 

tüm uyarıcılar elenir. İstemli dikkatte “dikkati 

yoğunlaştıran etkenler daha çok içsel özelliklerdir.” 

Mesela; öğrencilerin dışarıdan ve arkadaşlarından gelen 

sesleri eleyerek sadece öğretmene odaklanmaları. 

İstemsiz Dikkat: Uyarıcılardan kaynaklı dikkatimizin 

ister istemez o uyarıcıya yoğunlaşmasıdır. Uyarıcı 

şiddetliyse, büyükse veya sürekli tekrar ediyorsa vb. 

gibi özelliklere sahipse istemsiz dikkat gerçekleşir. 

İstemsiz dikkatte “dikkati yoğunlaştıran daha çok 

dışsal özelliklerdir. Mesela; yolda yürürken, ani bir 

gürültünün dikkatimizi ister istemez çekmesi 

Bölünmüş Dikkat: Özellikle yüksek beceriye sahip 

olunan etkinliklerle birlikte bir başka etkinliğe de 

dikkatin odaklanmasıdır. Mesela eline aldığı bir nesneyi 

tamir eden birinin aynı anda radyoda haber dinlemesi. 

B) ÖĞRENME YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ 

FAKTÖRLER 

1. Öğrenmeye Ayrılan Zaman (Aralıklı veya Toplu 

Öğrenme): Öğrenmeyi zamana yayarak kısa çalışma 

süreleri ile öğrenmeyi yapmak aralıklı öğrenmedir. 

Mesela; 50 dakika ders çalışıp 10 dakika dinlenerek 

yapılan çalışma aralıklı öğrenmedir veya bir sınava 

hazırlanırken bu çalışmayı 4 güne yayma. 

Çalışma süresince hiç ara vermeden, dinlenmeden 

yapılan çalışma ise toplu öğrenmedir. Mesela; son gün 

sınava hazırlanma veya aralıksız 3-4 saat ders çalışma. 

Yapılan araştırmalarda uzun vadede aralıklı öğrenmenin 

toplu öğrenmeye göre daha iyi sonuçlar verdiği 

belirlenmiştir. Çünkü toplu çalışmada öğrenilen bilgiler 

kısa sürede unutulmaktadır. Uzun süreli ve kalıcı bir 

öğrenme için aralıklı öğrenme daha etkilidir. 

Mesela; Öğretmenlerin, genellikle öğrencilerine sınav 

öncesinde yoğun bir biçimde çalışma yerine dönem 

boyunca günde bir iki saat çalışmalarını tavsiye 

etmelerinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? 

(2010 KPSS). Aralıklı öğrenme stratejisiyle öğrenilen 

bilgilerin daha sağlam ve kalıcı olması. 

2. Öğrenilen Konunun Yapısı (Bütün veya parçalara 

bölerek öğrenme): Öğrenilen konunun tümünün bütün 

olarak öğrenilmesine bütün öğrenme denir. Öğrenilen 

konuyu bölümlere ayırarak, her bölümü tek tek 

öğrenmeye ise parçalara bölerek öğrenme denir. 

Öğrenilecek konu zor, uzun, anlamsız ve soyut ise 

parçalara bölerek öğrenme, öğrenilecek konu kolay, 

kısa, anlamlı ve somut ise bütün halinde öğrenme daha 

avantajlıdır.


3. Öğrencinin Aktif Katılımı (Dinleme, Okuma, 

Yazma, Anlatma, Uygulama): İyi bir öğrenmenin 

gerçekleşebilmesi için iyi bir dinleme mutlaka 

gereklidir. Ayrıca öğrenmenin daha iyi 

gerçekleşebilmesi için dinlerken not tutma/yazma 

gereklidir. Okunanların anlatılması ve özetinin 

çıkarılması öğrenmeyi kolaylaştırır ve daha kalıcı bir 

öğrenme gerçekleştirilir. 

Birey öğrenmek istediği materyali okuması öğrenme 

için etkilidir fakat yeterli değildir. Birey öğrendiklerini 

anlatması (yani aktif olması) öğrenilen konuyu daha 

kalıcı hale getirir. Kişinin aktif olarak öğrenmeye 

katılması öğrenmeyi kolaylaştırır. Aktif öğrenmede kişi 

dikkatini daha kolay ve daha çok toplar. Tüm bu 

süreçlerin birlikte yapılması ise öğrenmenin çok kalıcı 

hale gelmesini sağlar. 

4. Sonucun Bilinmesi (Geri Bildirim/Dönüt): 

Öğrenene konuyu ne derece öğrendiği bildirilirse 

öğrenmenin derecesi artar. Sonuçların bildirilmesi, 

hataların görülüp düzeltilmesi imkânı verdiğinden 

öğrenmeyi olumlu etkilemektedir. Öğretilen konularla 

ilgili yapılan sınavların cevaplarının verilmesi, hangi 

soruların doğru veya yanlış olduğunun söylenmesi 

öğrenmeyi daha iyi sağlar. Mesela; Bir öğretmen 

öğrencisine sınava çalışırken konuları yüksek sesle bir 

arkadaşına anlatmasını ve arkadaşının konuyu kitaptan 

ya da notlardan izleyerek nerede hata yaptığını hemen 

kendisine söylemesini tavsiye eder (2011 KPSS). 

Serhat öğretmenin bu tavsiyesi geri bildirimdir. 

5. Tekrar: Öğrenme sonucu yapılan tekrarlar 

pekiştirmeyi sağlar. Fakat aşırı tekrar motivasyonu 

düşürür ve ket vurmaya sebep olur. 

6. Programlı Öğrenme ve Öğretme Makineleri: 

Öğretme araçları kullanılarak gerçekleştirilen 

yöntemdir. Programlı öğretimde öğretim 

makinelerinden yararlanılmaktadır. 

C) ÖĞRENİLECEK MALZEMEYLE (KONUYLA) 

İLGİLİ FAKTÖRLER 

1. İçerik: Öğrenilecek konu öğrenenin beden ve zihin 

gelişimine uygun olması gerekir. Öğrenilecek konu 

öğrenenin ilgisini çekiyorsa ve ihtiyacını karşılıyorsa 

daha kolay öğrenme olur. İçeriğin yaşama dönük ve 

işlevsel olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. 

2. Telaffuz Edilebilirlik: Öğrenme malzemesinin 

öğrencinin anlayacağı bir dilde sunulması ve 

kavramlarının telaffuz edilebilir olması gerekir. 

Telaffuz edilemeyen ya da edilmesi güç olan 

kavramların öğrenilmesi de zor olacaktır. 

3. Algısal Ayırt Edilebilirlik: Öğrenme malzemesinin 

(konusunun) etrafındaki diğer uyarıcılardan ayırt 

edilebilmesidir. Etrafındaki diğer uyarıcılardan ayırt 

edilemeyen bir uyarıcının öğrenilmesi zor olacaktır. 

- 7 - 

Öğrenilecek metindeki bazı cümlelerin diğerlerinden 

farklı olarak “renkli, koyu, BÜYÜK, başka yazı 

karakterinde” yazılması da algısal ayırt edilebilirliktir. 

Mesela; Bir öğretmen öğrencilerine, çalışırken kitap ya 

da ders notlarında önemli kısımların altını renkli bir 

kalemle çizmelerini tavsiye eder (2010 KPSS). 

Öğretmen, öğrencilerine böyle bir tavsiyede bulunarak 

önemli kısımları algısal olarak ayırt edilebilir hale 

getirmelerini sağlamaya çalışmaktadır. 

Mesela; öğretmenler bazı konuları diğerlerinden ayırt 

etmek için konunun önemli olduğunu, sınavda 

çıkabileceğini söyleyerek o öğrenme malzemesini 

diğerlerinden ayırır. 

4. Anlamsal Çağrışım: Zihinde birtakım çağrışımlara 

yol açan öğrenme malzemesi öğrenmeleri kolaylaştırır. 

Bireye bir şey ifade etmeyen, bir şey çağrıştırmayan 

öğrenme malzemesinin öğrenilmesi daha zor olur. 

Çağrışım genellikle benzerlik, zıtlık, ardışıklık, 

zamanda ve mekânda yakınlık gibi faktörlerin 

etkisiyle ortaya çıkar. 

Mesela; Derslerinde kullandığı terimlerin etimolojik 

(köken bilimsel) anlamlarını vermeye önem veren bir 

öğretmen sözel bir malzemenin öğrenilmesini 

kolaylaştıran aşağıdaki özelliklerin hangisinden 

yararlanmaya çalışmaktadır? (2010 KPSS). 

5. Kavramsal Benzerlikler (Gruplandırma) (Kavram 

Haritaları): Öğrenilen malzemede (konuda) yer alan 

kavramlar arasındaki bağlar o malzemeyi daha anlamlı 

kılar ve daha kolay öğrenilir. Kavramlar arasındaki bu 

bağlar farklı düzeylerde olabilir ve bu ilişkinin yarattığı 

anlamlılığa örgütlülük denir. Öğrenilecek kavramlar 

benzer özelliklerine göre iki türlü örgütlenebilir. 

a) Kavramsal basamaklar dizisi: Kavramların 

kapsamları göz önüne alınarak basamaklar şeklinde 

örgütlenmesidir. Yani bir konunun başlık ve alt 

başlıklara ayrılmasıdır. 

b) Çağrışımsal basamaklar dizisi: Kavramların 

kapsamları göz önüne alınmadan birbirleriyle ilişkili 

olan kavramların basamaklar şeklinde örgütlenmesidir. 

D) ÖĞRENMENİN YAPILDIĞI ORTAM 

1. Fiziki Ortam: Öğrenmenin yapıldığı ortamın ısı, ışık 

gürültü gibi özellikler bakımdan normal olması gerekir. 

Mesela; çok soğuk, sıcak veya çok gürültülü bir 

ortamda öğrenme zor gerçekleştirilir. 

2. Sosyal Ortam: Öğrenciyi ders çalışmaktan 

uzaklaştıracak uyaranlar olmamalıdır. Mesela; arkadaş 

çevresi, aile ortamı, kültür, ekonomik şartlar bu sosyal 

faktörlerdendir.

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİTE – ÖĞRENME KURAMLARI 

III. ÜNİTE – ÖĞRENME KURAMLARI 

A) Davranışçı kuramlar (Çağrışımsal, Bağsal Kuram) 

B) Bilişsel kuramlar 

C) Bilişsel ağırlıklı davranışçı kuramlar 

D) Diğer kuramlar (Hümanist, Yapılandırmacı, Alan 

Kuramı) 

Davranışçı kuramlara göre öğrenme, uyarıcı ile 

tepki arasında kurulan bağdır. 

Bilişsel kuramlara göre öğrenme, algıların belli 

kurallara göre zihinde yeniden organize edilmesidir. 

Yapılandırmacılara göre öğrenme, öğrencilerin 

somut yaşantıları sonucunda anlamda oluşan 

değişimlerdir. 

A) DAVRANIŞÇI KURAMLAR 

Temsilcileri Pavlov, Thorndike, Skinner, Watson, 

Guthrie. Öğrenmeyi; doğrudan gözlenebilen uyarıcı 

ile davranış arasındaki ilişki olarak gören yaklaşımdır. 

İnsan ve hayvan davranışlarının gözlenebilir 

olduğunu ve birbirine benzeyen yönlerin olduğunu 

savunmuşlardır. 

Uyarıcı (Uyaran): Duyu organlarını harekete 

geçiren ve organizmayı harekete geçiren her türlü iç 

(açlık, susuzluk) veya dış etkene (ışık, ses) denir. 

Tepki (davranım): Uyarıcıların organizmayı 

etkilemesi sonucu organizmada meydana gelen 

fizyolojik ve psikolojik değişmelerdir. 

Davranış: Organizmanın içten veya dıştan gelen 

uyarıcılara karşı gözlenebilen, incelenebilen ve 

ölçülebilen her türlü tepkisine davranış denir. 

Davranışçı Kuramın Temel İlkeleri 

İnsanların ve hayvanların öğrenmeleri birbirlerine 

benzer. Bu nedenle hayvanların öğrenmesi üzerinde 

yapılan çalışmalarla insanların öğrenmesi 

açıklanabilir. 

İnsanın duygu, düşünme vb. özellikleri doğrudan 

gözlenip ölçülemezler. Bu nedenle bilimsel olarak 

ele alınamaz. Ancak gözlenebilecek davranış 

değişiklikleri incelenebilir. Yani öğrenme için 

mutlaka gözlenebilir davranış söz konusu olmalıdır. 

Tüm öğrenmeler aynı basit kurallara göre işler. 

İnsanın doğuştan hiçbir bilgisi yoktur. (Zihin boş 

bir levhadır.) Bütün davranışsal değişimler yaşantı 

ürünüdür. Yani bütün davranışlar öğrenilmiştir. 

Öğrenmede uyarıcı-tepki bağı önemlidir. 

Davranışlar çevresel uyarıcılar tarafından başlatılır 

ve birey bu durumda pasiftir. 

Davranışçı Kuram Türleri 

1. Tepkisel Koşullanma Yoluyla Öğrenme (Pavlov) 

2. Bağlaşımcılık Kuramı (Araçsal, Bağlantı Kuramı) 

(Thorndike) 

3. Edimsel (Operant, Araçlı, Vasıtalı) Koşullanma 

Yoluyla Öğrenme (Skinner) 

4. Bitişiklik (Yakınlık) Kuramları (Watson, Guthrie) 

- 8 - 

1. KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA 

YOLUYLA ÖĞRENME (PAVLOV) 

Temsilcisi ve kurucusu Pavlov’dur. Klasik koşullanma, 

organizmanın doğal bir uyarıcıya gösterdiği doğal 

tepkiyi onun yerine geçen yapay bir uyarıcıya da 

göstermeyi öğrenmesidir. Yani amaç en başta tepki 

verilmeyen bir nötr uyarıcıya (zil) doğal tepki (salya) 

verilmesini sağlamaktır. Klasik koşullanma bir yapay 

uyarıcıdan (zil) sonra doğal uyarıcının (et) verilmesine 

ve bu olayın koşullanma gerçekleşinceye kadar 

tekrarlanmasına dayanır. 

Mesela; Zor bir matematik probleminde ilk defa 

kareköklü ifadelerle karşılaşan Metin, içinde karekök 

geçen tüm soruları sıkıntılı ve anlaşılmaz olarak 

değerlendirmektedir. Bu tür bir soru gördüğünde 

kaygılanmakta ve çözemeyeceğini hissetmektedir. 

Bunun sonucunda da soruyu çözmekten hemen 

vazgeçmekte ve başka bir soruya geçmektedir (2012 

KPSS). Metin’in kareköklü soruları sıkıntılı ve 

anlaşılmaz olarak değerlendirmesi ve kaygılanması 

klasik koşullanmadır. 

Pavlov’un Deneyi: Köpeklerin doğal uyarıcı olan et 

karşısında doğal bir refleks/tepki olarak salya tepkisi 

gösterdiğini biliriz. Pavlov köpeğin bu salya tepkisini 

zil karşısında da göstermeyi öğretmeye çalışmıştır. Bu 

amaçla Pavlov köpeklere et vermeden önce zil uyarıcısı 

vermiştir. Köpekte doğal olarak hiç tepki oluşmamıştır. 

Daha sonraları, her et verilmesinden hemen önce, zil 

sesi uyarıcısı verilmiştir ve köpek salya tepkisi 

göstermiştir. Bu işlem 25-30 kere tekrarlanmıştır ve 

köpek bir süre sonra zil ile et arasında bir bağ kurmayı 

öğrenmiştir. Sonra köpeğe sadece zil sesi uyarıcısı 

verildiğinde köpek salya tepkisi gösterebilmiştir. 

1. Aşama: Zil (Nötr uyarıcı) Tepki yok. 

2. Aşama: Et (Doğal uyarıcı) Salya tepkisi var 

(Doğal/koşulsuz tepki) 

3. Aşama: Zil (Nötr uyarıcı) + Et (Doğal uyarıcı) 

Salya tepkisi (Koşulsuz tepki) 

(Şartlanma sürecidir; bu nedenle bu aşama 20-30 kere 

tekrarlanır.) 

4. Aşama: Zil (Şartlı/Koşullu uyarıcı) Salya tepkisi 

(Koşullu/Şartlı tepki) 

Uyarı: Bu deneyde zil sesi başlangıçta nötr 

uyarıcıdır. Yani önce tepki uyandırmaz. 

Koşullanmadan sonra zil sesi koşullu uyarıcı olur. 

Zil sesine karşı salya salgılanması ise koşullu 

tepkidir. 

Yemek kokusunun açlık hissini uyarması, insanlarda 

ortaya çıkan fobi, hobi, tutum, önyargı, batıl inançlar, 

öğrenilmiş çaresizlik gibi duygu, düşünce ve 

davranışların temelinde klasik koşullanma etkilidir.


Mesela; Ayhan, içinde yaşadığı çevrede adı hep 

olumsuz sıfatlarla birlikte anılan bir sosyal gruba karşı 

olumsuz duygular beslediğini hissetmekte, ancak bir 

yandan da hayatında hiçbir üyesiyle bir kez dahi 

karşılaşmadığı hâlde niçin bu gruba karşı olumsuz 

duygular hissettiğini merak etmektedir (2011 KPSS). 

Pavlov Deneyi Kavramları 

Nötr uyarıcı: Organizmanın başlangıçta herhangi bir 

tepki vermediği yapay uyarıcıdır. Zil sesi Pavlov’un 

deneyinde; deney öncesi nötr bir uyarıcıdır. 

Doğal uyarıcı (Koşulsuz uyarıcı): Organizmanın 

doğuştan getirdiği özellikler nedeniyle bir koşula gerek 

kalmaksızın doğal tepki verdiği uyarıcıdır. Yani 

öğretilmemiş uyarıcıdır. Sıcaklık, soğukluk, yiyecek, 

su, gürültü gibi uyarıcılar koşulsuz uyarıcılardır. 

Yapay/Şartlı uyarıcı (Koşullu uyarıcı): Organizmanın 

sonradan kazandığı özellikler nedeniyle bir koşula (ete) 

bağlı olarak tepki vermeyi öğrendiği uyarıcıdır. Yani 

öğretilmiş uyarıcıdır. Deney sonrasında zil artık koşullu 

uyarıcı haline gelmiştir. 

Doğal tepki (Koşulsuz tepki): Organizmanın doğal 

uyarıcıya verdiği tepkidir. Canlının doğuştan sahip 

olduğu tepkidir. Yani öğrenme ürünü değildir. Deneyde 

ete verilen salya tepkisi, sıcak ortamda terleme, soğuk 

ortamda üşüme birer doğal tepkidir. 

Şartlı tepki (Koşullu tepki): Organizmanın koşullu 

uyarıcıya verdiği tepkidir. Belli bir şarta bağlı olarak 

verilen tepkidir. Zilden sonra salya salgılamak şartlı 

tepki haline gelmiştir. Çünkü salya zilden sonra gelen et 

şartına bağlanmıştır. 

Klasik Şartlanma Özellikleri 

1. Klasik şartlanma refleksif ve doğuştan getirilen 

davranışlara dayalı olarak geliştirilmiştir. Yani daha 

önceden var olan refleksif ve doğuştan getirilen ve 

koşulsuz uyarıcılar karşısında sergilenen bir tepki 

başka bir uyarıcıya (koşullu uyarıcı) yönlendirilir. 

2. Klasik şartlanmada denek pasiftir, etkin rol 

oynamaz. Tepki, çevreden gelen uyarıcılarla başlar. 

3. Klasik şartlanmada aralıklı bir şekilde yapılan 

tekrar (etin verilmesi) öğrenme için temeldir. 

4. Klasik şartlanmada çok karmaşık ve psikomotor 

davranışlar kazandırılamaz. Daha çok duyuşsal 

davranışlar (fobi, hobi, tutum, önyargı) kazandırılır. 

Klasik Şartlanma İlkeleri 

1. Genelleme: İki türlü genelleme vardır. 

a) Uyarıcı genellemesi: Koşullu uyarıcıya (zil) karşı 

gösterilen tepkinin o koşullu uyarıcıya benzeyen diğer 

uyarıcılara da gösterilmesidir. Mesela; Derya’yı 

sokakta bir köpek ısırmıştır ve canı yanmıştır; Derya 

artık bundan sonra gördüğü bütün köpeklerden korkar. 

Bir çocuğun her sakallıya dede demesi. Beyaz önlüklü 

bir doktordan korkan bir çocuğun beyaz giyinmiş 

herkesten korkması. Duyduğu süren sesinin itfaiye 

aracına ait olduğunu öğrenen çocuk bu sese benzer 

sesler duyduğunda da (polis aracı, ambulansın siren sesi 

gibi) bu seslerin itfaiye aracına ait olduğunu söylemesi. 

- 9 - 

b) Tepki genellemesi: Aynı uyarıcıya veya durumlara 

karşı benzer tepkilerin verilmesidir. Mesela; 

Uzmanlık alanı olan sinema konusunda yaptığı 

açıklama nedeniyle övgüler alan bir film eleştirmeninin, 

bundan sonra her konuda görüş belirtmeye başlaması 

(2011 KPSS). Notaları sırasıyla eksiksiz okuyabildiği 

için müzik öğretmeninden övgü alan bir ilköğretim 

okulu öğrencisinin daha sonra girdiği derste 

öğretmenine alfabedeki harfleri sırasıyla 

söyleyebileceğini göstermeye çalışması (2010 KPSS). 

Eve geç kalan Zafer, kendisine kızan annesine ayağını 

incittiğini söyler ve annesi kızmayı bırakarak ona şefkat 

gösterir. Bu olaydan sonra, Zafer ders geç kaldığı 

günlerde benzer bir yalan söyleyerek öğretmenin azar 

işitmesinden kurtulmaya çalışması (2006 KPSS). 

2. Ayırt etme: Organizmanın koşullu uyarıcıya 

benzeyen uyarıcılar içerisinde koşullu uyarıcıyı 

seçerek sadece koşullu uyarıcıya tepkide bulunması 

ve diğerlerine aynı tepkiyi vermemesidir. Mesela; 

bireyin kendisini ısıran sokak köpeği ile komşusunun 

evinde beslediği köpeği ayırt etmesi. Bir çocuğun 

itfaiye aracının siren sesini, polis ve ambulans 

seslerinden ayırt etmeyi öğrenmesi. 

Uyarı: Ayırt etmeyi sağlayan uyarıcıya ayırt edici 

uyarıcı denir. Ayırt etme sürecinde davranışları 

kontrol eden uyarıcıdır. Mesela; Ahmet ne zaman 

fotoğraf çekilecek olsa saçını düzeltmektedir (2010 

KPSS). Burada fotoğraf çektirmek ayırt edici 

uyarıcıdır. Mesela; Bir çalışan işverenden zam 

istemeye karar verir ancak o sırada işverenin 

telefonda öfkeyle birini azarladığını işittiği için zam 

isteğini ertelemesinin uygun olacağını düşünür. Bu 

örnekte, işverenin öfkeyle birini azarlaması 

çalışanın zam isteme davranışını kontrol eden bir 

uyarıcıdır (2010 KPSS). 

3. Davranışta Kontrast (zıtlık): Bir davranışın farklı 

ortamlarda sergilenmesine karşın bu ortamlardan 

birinde pekiştirilip diğerinde pekiştirilmemesine bağlı 

olarak bu davranışın pekiştirilmeyen ortamda gösterme 

sıklığının azalıp pekiştirilen ortamda gösterilme 

sıklığının artmasıdır. Mesela; evde oldukça saldırgan 

olan okulda ise cezalandırıldığı için aynı davranışları 

yapamayan bir öğrencinin evde bu davranışları yapma 

sıklık ve süresinin artması (2010 KPSS). 

4. Bitişiklik: Koşullu/şartlı (zil) ve doğal/koşulsuz 

uyarıcıların (et) peş peşe verilmesi durumudur. En 

ideal süre yarım saniyedir. 

5. Habercilik: Koşullu/şartlı uyarıcı (zil), 

doğal/koşulsuz uyarıcının (et) geleceğini haber verici 

nitelik taşımasıdır. İki türlüdür. 

a) Olumlu Habercilik: Koşullu uyarıcının koşulsuz 

uyarıcının geleceğini haber vermesidir. 

b) Olumsuz Habercilik: Koşullu uyarıcının koşulsuz 

uyarıcının verilmeyeceğini, ortadan kalkacağını yani 

geride kaldığını haber vermesidir.


6. Pekiştireç ve Pekiştirme: Davranışın yapılma 

olasılığını artıran uyarıcıya pekiştireç, pekiştireç 

kullanılarak davranışın yapılma olasılığını artırma 

işlemine ise pekiştirme denir. Klasik koşullanmada et 

(koşulsuz/doğal uyarıcı) pekiştireçdir. 

Uyarı: Klasik koşullamada pekiştireç tepkiye bağlı 

olarak verilmez. Organizma pekiştireci (et) aldıktan 

sonra tepkide (salya tepkisi) bulunur. 

7. Sönme: Koşullanma yoluyla oluşmuş koşullu 

davranışın pekiştireç verilmemesi sonucu zaman 

içerisinde kaybolmasıdır. İlk başlarda sönmesi istenilen 

davranışın sıklığında ve çeşitliliğinde bir artış olduğu 

gözlemlenir. Buna sönme patlaması denir. Sönmesi 

istenen davranışın sıklığında sadece artma meydana 

gelmez, farklı davranışlarda açığa çıkar. Bu durum 

davranışın topografyasındaki değişimdir. Mesela; İyi 

sonuçlar alan takımının maçlarına düzenli olarak giden 

bir taraftarın, takımının üst üste birkaç kez yenilmesinin 

ardından maça gitmekten vazgeçmesi (2011 KPSS). 

8. Kendiliğinden geri gelme: Sönme davranışı 

gerçekleştikten sonra organizmanın tekrar yapay 

uyarıcıya (koşullu uyarıcıya) karşı tepki göstermesidir. 

9. Alışma: Organizmanın, sürekli aynı şiddetteki 

uyarıcılarla karşılaşması sonucu bir süre sonra o 

uyarıcılara duyu organlarının tepkide bulunmaması 

halidir. Yani o uyarıcıya karşı duyu organlarının 

tepkisizleşmesi durumudur. Mesela; karanlığa alışma, 

gürültüye alışma, sürülen parfüm kokusuna alışma gibi. 

10. Duyarsızlaşma: Bireyin aşırı üzüntü, acı ve sevinç 

gibi iç uyarıcılarla tekrar tekrar karşılaşması sonucunda 

önceleri gösterdiği duygusal davranışının zayıflaması 

durumuna denir. Bu zayıflama durumunda artık birey 

bu uyarıcılara eskisi gibi tepki vermez, verse de bu tepki 

çok az olmaktadır. Mesela; sürekli azarlanan bir 

çocuğun, bir süre sonra artık bu azardan etkilenmemesi, 

sürekli ölü gören bir doktorun bir süre sonra ölüm 

olaylarına tepki vermemesi. 

Uyarı: Alışma duyu organlarında oluşan bir durum 

iken, duyarsızlaşma duygularda oluşan bir durumdur 

11. Duyarlılık: Organizmanın çevresindeki belli bir 

uyarıcıya normal olarak beklenenin üstünde tepki 

göstermesidir. Mesela; bir annenin derin uykusuna 

rağmen bebeğinin sesine hemen uyanması, kazadan 

sonra uçağa her binildiğinde heyecanlanılması gibi. 

12. Gölgeleme: Koşulsuz bir uyarıcıyla aynı anda 

eşleşen iki nötr uyarıcıdan (zil ve ışık) yalnızca birinin 

koşullu uyarıcıya dönüşmesidir. Yani koşullanma daha 

çok, dikkati çeken uyarıcıya karşı oluşmakta, diğeri 

etkisiz kalmaktadır. Mesela; hem köpekten hem de 

yüksekten korkan bir kişinin köpekten kaçıp yüksek bir 

yere tırmanması gölgelemedir (Köpek korkusu 

yükseklik korkusunu gölgelemiştir yani bastırmıştır). 

- 10 - 

Mesela; Ayşegül Öğretmen dersindeki bazı konuları 

bilgisayarda hazırladığı sunular yardımıyla öğrencilere 

öğretmeye çalışır. Konunun öğrencilerin dikkatini 

çekmesi için sunu sayfalarına renkli ve hareketli 

resimler koyar. Ancak bir süre sonra, öğrettiği konularla 

ilgili öğrencilerin neler hatırladığını test ettiğinde, 

öğrencilerin sunularda verilen bilgilerden çok, renkli ve 

hareketleri resimleri hatırladıklarını görür (2012 KPSS). 

Öğrencilerin, asıl öğretilmek istenen konuları 

hatırlamak yerine, daha çok dikkat çekici resimleri 

hatırlamaları gölgelemedir. 

13. Engelleme (Bloklama etkisi): İki uyarıcı (zil ile 

et) arasında bir koşullanma oluşturduktan sonra yeni bir 

nötr uyarıcı (ışık) ile eski doğal uyarıcı (et) arasında 

yeni bir koşullanma (bağ kurulmak istendiğinde) 

oluşturulmak istendiğinde, eski koşullu uyarıcının (zil) 

bu koşullanmaya (ışık ile et arasındaki) engel olması 

durumudur. Mesela; annesi ile parka giden ve sevinen 

bir çocuğun, babası ile parka gidince sevinmemesi. 

Uyarı: Gölgeleme ile Engelleme arasındaki farklar; 

gölgelemede iki uyarıcı aynı anda verilir, 

engellemede ise iki uyarıcı art arda verilir. 

Gölgelemede daha çok dikkat çeken uyarıcının 

baskınlığı vardır, engellemede ilk uyarıcı ikinci 

verilen uyarıcıya engel olduğundan öncelik etkisi 

vardır. 

14. Öğrenilmiş çaresizlik: Koşullanma sırasında bazen 

organizma ne kadar çaba harcarsa harcasın sonucu 

değiştiremeyeceğini düşünür ve artık çaba harcamaz. 

Bu öğrenilmiş çaresizlik durumudur. Mesela; Tıp 

fakültesini iyi bir dereceyle bitiren Ali, birkaç kez 

girdiği Tıpta Uzmanlık Sınavında başarısız olmuştur. 

Ailesinin ısrarıyla bu yıl da sınava başvurmasına 

rağmen Ali bu sınav uygulaması devam ettikçe hayalini 

kurduğu dâhiliye uzmanlığı eğitimini hiçbir zaman 

alamayacağını düşünmektedir (2009 KPSS). 

Mesela; Sınıf öğretmeni, okul rehber öğretmenine 

Tülay'ın öğrenme güçlüğü olduğundan şüphelendiğini 

söyler. Tülay ile görüşen rehber öğretmen, Tülay'ın 

annesinin, kızının okurken yaptığı en ufak hatada "Sen 

zaten okumayı öğrenemeyeceksin." diyerek ona ceza 

verdiğini, Tülay'ın da bu nedenle çaba göstermeyi 

bıraktığını fark eder (2012 KPSS). 

15. Garcia etkisi (olumsuz tat koşullanması): Bir 

organizmanın yediği ve yedikten sonra kötü hissettiği 

değişik tadı olan yiyecekten kaçınması. Olumsuz tat 

koşullanması (zehirlenme ya da etkilenme yiyeceği 

yedikten bir kaç saat sonra, yiyecekten kaynaklanmamış 

olsa bile) yoluyla öğrenme, tek bir denemeden sonra 

olur. Garcia, klasik koşullanmadaki “Bitişiklik” 

ilkesine karşı çıkmıştır. Mesela; Pizzacıda pizza 

yedikten iki saat sonra midesi bulanan bir kişinin mide 

bulantısını yediği pizzaya bağlaması.


16. Batıl inanç: Mantıksal bir temele dayanmayan 

inançlara denir. Klasik koşullanmayla daha çok 

kazanılır. Mesela; kara kedi görmek uğursuzluk getirir. 

17. Dereceli Koşullanma: İki türlüdür. 

a) Birden fazla uyarıcıya koşullanma (birleşik 

koşullanma): Koşullanma sürecinde birden fazla 

koşullu uyarıcının aynı anda sunulması ve bunların 

ardından koşulsuz uyarıcının verilmesi sonucu 

organizmanın her iki koşullu uyarıcıya da tepki 

vermesi birleşik koşullanmadır. Mesela; Pavlov 

deneyinde birinci şartlı uyarıcıdan (zil sesinden) hemen 

sonra, ikinci şartlı uyarıcı (ışık) verilir. Sonra hemen 

arkasından doğal uyarıcı (et) verilerek, her iki uyarıcı 

birden şartlandırılır. Yani köpek hem zile hem de ışığa 

karşı salya tepkisi gösterecektir. 

Zil + Işık + Et Salya tepkisi 

Zil Salya tepkisi 

Işık Salya tepkisi 

b) İkinci dereceden koşullanma (üst düzey 

koşullanma): Koşullu uyarıcıya (zile) karşı geliştirilen 

koşullu tepkinin (salya), o uyarıcıyla bir arada bulunan 

başka bir uyarıcıya (ışık) karşı da sergilenmesine üst 

düzey koşullanma denir. Birinci koşullu uyarıcı (zil) 

sürecin ikinci aşamasında koşulsuz uyarıcı rolü 

üstlenmektedir. Mesela; Bazı ana ve babalar çocukları 

büyüdükçe onları hatalarından ve başarısızlıklarından 

dolayı daha fazla eleştirmektedir. Bunun sonucunda, 

çocuklarda başarısızlık kaygıya neden olmaktadır. 

Başarısızlık kaygısı olan bazı bireyler de daha sınav 

salonuna giderken kaygı yaşamaya başlamaması. (2012 

KPSS). Oynadığı balonun aniden patlaması nedeniyle 

balonlara karşı korku tepkisi geliştiren iki yaşındaki bir 

bebek, elinde balonla kendisine birkaç kez 

yaklaşmasının ardından iki yaş büyük abisini görünce 

elinde balon olmasa bile korku tepkisi vermeye 

başlaması (2011 KPSS). Caz müzikten hoşlanan Orhan 

Bey gittiği tüm konserlerde gözüne ilişen bir kişiye 

sokakta rastlar ve hiç tanımadığı halde bu kişiye karşı 

sempatinin olduğunu fark eder (2010 KPSS). 

Zil + Et Salya tepkisi 

Zil Salya tepkisi 

Işık + Zil Salya tepkisi 

Işık Salya tepkisi 

18. Duyusal ön koşullanma: Genelleştirme özelliği 

olmayan iki nötr uyarıcının bir süre birlikte 

sunulmasının ardından, bu uyarıcılardan biri koşulsuz 

uyarıcıyla eşleştirilerek koşullanma sağlandığında diğer 

nötr uyarıcının da genelleme yapılarak organizmada 

koşullu tepki yaratmasıdır. Nötr1’e koşullanma 

olduktan sonra Nötr2 ile yaşantı geçirmediği halde 

koşullanma yaşaması ön koşullanmadır. Mesela; 

Sevgi ve annesi her zaman akşam yemeklerini birlikte 

hazırlamaktadır. Sevgi, evde annesinin olmadığı bir gün 

akşam yemeğini kendisi hazırlamaya çalışırken elini 

tencerede yakmış ve canı çok yanmıştır. 

- 11 - 

Bu olay esnasında annesi yanında olmadığı halde; Sevgi 

annesini görünce de canının yandığını hissetmiştir. 

Zil (nötr1) + Işık (nötr2) 

Zil (nötr1) + Et (koşulsuz uyarıcı) Salya tepkisi 

(koşulsuz tepki) 

Zil (koşullu uyarıcı) Salya tepkisi (koşullu tepki) 

Işık (koşullu uyarıcı) Salya tepkisi (koşullanma 

sırasında bulunmadığı halde) 

Klasik Şartlanmayı Ortadan Kaldırma Yöntemleri 

1. Sistematik duyarsızlaştırma: Organizmada olumsuz 

tepkilere yol açan bir uyarıcının yavaş yavaş 

sunulması yoluyla söz konusu olumsuz tepkilerin 

ortadan kaldırılmasını sağlayan yöntemdir. Mesela; 

köpeklerden korkan bir çocuğa, bu korkusunu yenmesi 

için önce köpek resimleri, daha sonra oyuncak köpekler 

gösterilmiştir. Ardından, çocuğun canlı bir köpeği önce 

uzaktan, daha sonra yakınlaşarak izlemesi sağlanmıştır. 

Son aşamada ise çocuk köpeğe dokunarak onu sevmiştir 

(Böylece köpek korkusu davranışı ortadan kaldırmıştır). 

Mesela; Millî Eğitim Bakanlığı, ilköğretim 1. sınıfa 

başlayan öğrencilerin ana babalarından ayrılmalarını 

kolaylaştırmak ve korkularını yenmelerine yardımcı 

olmak için öğretim yılının başında uyum haftası 

düzenlemiştir. Bu haftada; öğrencilerin öğretmenlerini, 

sınıf arkadaşlarını, sınıflarını ve okul binalarını 

tanımalarını sağlayan eğlenceli etkinlikler yapılmıştır. 

Bu etkinliklerle öğrencilerin okuldaki idarecilerle ve 

çalışanlarla tanışmaları sağlanmıştır. En sonunda 

öğrencilere sınıflarına geçip sıralara oturmaları 

söylenmiştir (2012 KPSS). Okula yeni başlayan 

öğrencilerin okula uyumunu kolaylaştırmak ve 

korkularını yenmelerine yardımcı olmak amacıyla 

düzenlenen bu uygulama sistematik duyarsızlaştırmadır. 

2. Davranışın sönmesini bekleme: Koşullu uyarıcıdan 

(zil) sonra koşulsuz uyarıcı (et) verilmezse bir süre 

sonra koşullu tepki (salya tepkisi) ortadan kalkar, yani 

sönme gerçekleşir. 

3. Karşıt şartlama (koşullama): Koşullu uyarıcı, 

istenmeyen koşullu tepki yerine, zıt bir tepki yaratan 

bir uyarıcı ile eşleştirilir. Mesela; Sınav kaygısından 

yakın bir öğrencinin, kaygı duyduğu anda sınavla ilgili 

geçmişteki hoş yaşantılarını düşünmesi (2010 KPSS). 

Mesela; ilköğretimde matematiğe karşı olumsuz bir 

tutum geçiren Ahmet, liseye başladığında matematik 

öğretmenini çok sevmiş ve onun yakın ilgisinden 

memnun olmuş. Bunun sonucunda Ahmet matematik 

çalışmaktan hoşlanmaya başlamıştır. 

4. Karşı karşıya getirme: Organizmayı korku duyduğu 

şeyle uzun süreli olarak karşı karşıya getirerek söz 

konusu korku veya fobiyi ortadan kaldırma yöntemidir. 

Mesela; fareden korkan bir bireyi birkaç farenin 

bulunduğu bir odaya koyup odadan çıkması 

engellenirse birey zamanla, farenin zararsız olduğunu 

anlar ve bu korkusu ortadan kalkabilir.


5. İtici uyarıcılarla davranış kontrolü (koşullaması): 

İstenmeyen davranışı ortaya çıkaran uyarıcıların 

çekiciliğini azaltarak söz konusu davranışı ortadan 

kaldırmak için uygulanan bir terapi tekniğidir. 

Organizma için arzulanan uyarıcı/durum itici bir 

uyarıcı/durum ile ilişkilendirilerek istenen uyarıcıya 

verilen olumlu tepki ortadan kaldırılmaya çalışılır. 

Mesela; Aşırı kilolu olan Ayşen Hanım, bir 

diyetisyenin tavsiyesine uyarak kek, kurabiye ve 

benzeri kilo yapan yiyecekleri düşük miktarda elektrik 

şoku veren metal bir tabağa koyar. Tabağa her 

uzandığında elektrik çarpar ve elini çekmek zorunda 

kalır. Ayşen Hanım, tabağa verdiği elektrik akımının 

şiddetini birkaç günde artırır ve sonuçta tabaktan 

yiyecek alma girişiminde bulunmaktan vazgeçerek kilo 

vermeye başlar (2011 KPSS). 

2. BAĞLAŞIMCILIK KURAMI (ARAÇSAL, 

BAĞLANTI KURAMI) (THORNDİKE) 

Thorndike’ın Üç Temel Kanunu 

1. Hazırbulunuşluluk yasası: Organizmanın bir 

davranışı (öğrenimi) yapabilmesi için, o davranışın 

gerektirdiği olgunlaşma düzeyine (yaş, zekâ), ön 

yaşantılara (ön öğrenmelere) sahip olması ve psikolojik 

olarak (ilgi, istek, tutum) uygun durumda (yani bireyin 

istemesi, güdülenmesi) olması gerekmektedir. 

Organizma herhangi bir davranışı yapmaya istekli 

olması ve davranışı yapmasına izin verilmesi ona 

mutluluk verir. Fakat davranışı yapmaya istekli 

değilken davranışı yapmaya zorlanırsa kızgınlık duyar. 

2. Tekrar yasası: 1930 sonrası yeniden oluşturduğu 

tekrar yasasına göre; ödül veya dönüt-düzeltme 

yapılmadan gerçekleştirilen tekrarların uyarıcı-tepki 

bağının güçlenmesinde çok etkili olmaz. Tekrarlar 

dönüt-düzeltmelerle birlikte etkili olur. 

3. Etki yasası: 1930 öncesi etki yasasına göre; bir 

davranış sonucunda duyulan tatmin, davranışın 

gelecekte benzer durumlarda da devam edip 

etmeyeceğini belirler. Bir uyarıcıya karşı yapılan bir 

tepki tatmin yaratıcı (haz verici) bir sonuç yaratırsa 

uyarıcı-tepki bağı güçlenir (yani davranışın tekrarlanma 

olasılığı artar), bir uyarıcıya karşı yapılan bir tepki 

tatmin yaratıcı bir sonuç yaratmazsa uyarıcı-tepki bağı 

zayıflar (yani davranışın tekrarlanma olasılığı azalır). 

Thorndike 1930 sonrası yeniden oluşturduğu etki 

yasasına göre; bu görüşünü şu görüşle değiştirmiştir: bir 

uyarıcıya karşı yapılan bir tepki tatmin yaratıcı bir 

sonuç yaratmazsa ya da cezalandırılırsa uyarıcı-tepki 

bağının gücüne hiçbir etkisi olmaz. 

Davranış ve sonuç arasında üç önemli ilişki vardır: 

Sonuç davranışa bağlıdır. Davranış yapıldığında bir 

sonuç ortaya çıkar. 

Davranış, ortaya çıkardığı sonuçtan etkilenir. 

Tatmin edici sonuç davranışı artırırken, rahatsız 

edici sonuçlar davranışın tekrarlanma olasılığını 

azaltır. 

- 12 - 

1930’dan sonra Thorndike, etki kanunu yeniden 

gözden geçirerek pekiştirecin davranışı 

güçlendirme etkisinin, cezanın zayıflatma 

etkisinden daha fazla olduğu görüşünü 

savunmuştur. Yani ödül cezadan daha etkilidir. 

Çünkü ceza davranışı söndürmez, sadece bastırır. 

Bir davranış kazandırmada cezanın etkisi yoktur. 

Uyarıcı-Tepki Bağını Etkileyen Faktörler 

1. Tepki analojisi: Yeni bir durumla karşılaşan 

organizma, bu duruma benzer diğer durumlarda yaptığı 

tepkileri tekrarlamasıdır. Mesela; anahtarını bir tel 

yardımıyla düştüğü yerden kurtaran biri, kalemini 

düşürdüğünde de bu tepkiyi verir. Kendisini çok seven 

dayısı şarkı söylediğinde ilgi gören Can’ın bu 

davranışını yine kendisini çok seven amcasına karşı da 

göstermesi. 

2. Unsurların kuvveti: Organizma bir problem 

durumunda birçok uyarıcı ile karşılaştığında o uyarıcılar 

içerisinde en farklı olan, en çok dikkat çeken uyarıcılara 

(unsurlara) seçici bir şekilde tepkide bulunur. Özellikle 

insanlar, problem durumundaki temel unsurları seçebilir 

ve tepkilerini bu temelin üzerine oturtabilirler. 

3. Tutum (Set): Tepkiler, belirli bir oranda, bireyin 

içinde yaşadığı kültür tarafından belirlenir. Tepkiler, 

aynı zamanda, içinde bulunulan anın eğilimleri 

tarafından da etkilenirler. Tutumlar, bireyin hangi 

koşullarda tatmin olacağını veya hangi koşullarda 

rahatsız olacağını belirler. 

4. Çoklu tepkiler: Öğrenmenin olabilmesi için, 

organizmanın çoklu tepkiler gösterebilecek kapasitede 

olması gerekir. Öğrenen organizma bir problem 

durumuyla karşılaştığı zaman, çeşitli tepkileri dener. 

Uygun tepki çıktığında, istenilen etki doğmuş olur. Bu 

durumda öğrenme mümkün olur. 

5. Öğrenci özellikleri: Öğrencilerin bireysel 

farklılıklarını (zekâ, yetenek, ilgi, tutum, ön 

öğrenmeleri) ifade eder. 

Thorndike’ın Kuramında Diğer Temel Kavramlar 

Etkinin (Pekiştirecin) yayılması: Bazen bir pekiştireç 

sadece verilmesine neden olan istendik davranışı değil, 

aynı zamanda pekiştirilen davranışı çağrıştıran (o 

davranışın hemen öncesinde ya da sonrasında geçici 

olarak ortaya çıkan) ve pekiştirilen davranışla hiç 

alakası olmayan bitişik (yan yana olan davranışları) 

davranışları da otomatik olarak etkilemesi 

durumuna etkinin yayılması denir. Mesela; 

öğrencilerinin hızlı yazmalarını isteyen bir öğretmen, 

öğrencileri hızlı yazdıkça öğrencilerinin bu davranışını 

pekiştirmektedir. Fakat bir süre sonra, öğrencilerinin 

hızlı yazı yazmalarını pekiştirirken kötü yazmalarını da, 

yanlış yazmalarını da pekiştirmektedir.


Bağlaşımcılık: Uyarıcı ve tepkinin sinirsel bir bağla 

bağlandığına inanmasıdır. 

Sınama-yanılma: Öğrenmeyi bir problem çözme 

olarak görmüştür. Bir problemle karşılaşıldığında 

yapılan çeşitli sınama-yanılma davranışlarıyla çözüm 

üretilir. Öğrenme sınama yanılma sonucu gerçekleşir. 

Küçük adımlar: Öğrenmenin büyük sıçramalarla değil, 

küçük denemelerle, sistemli adımlarla sağlanmasıdır. 

Çağrışımsal Geçiş: Bir uyarıcıya verilen tepkinin, 

ortama yeni uyarıcıların eklenmesiyle ve eski 

uyarıcıların derece derece çıkarılmasıyla tamamen yeni 

uyarıcılara gösterilmesidir. Geçiş sırasında ilk uyarıcı 

yavaş yavaş ortamdan çıkarılmış; ilk uyarıcıya 

gösterilen tepki eklenmiş ikinci uyarıcıya da 

gösterilmiştir. Yani bir uyarıcının organizma 

üzerinde yarattığı çağrışımın başka uyarıcıya 

kaymasıdır. Mesela; Thorndike bu ilkeyi kediye 

“ayakta dur” emrini öğretirken kullanmıştır. Önce 

kediye bir parça balığı yukardan göstermiş daha sonra 

kediye ”ayağa kalk” demiştir. Yeterli sayıda deneme 

yaptıktan sonra yavaş yavaş balığı ortamdan çekmiş; 

sadece “ayağa kalk” komutunu verdiğinde kedinin 

ayağa kalktığı görülmüştür. 

Çağrışımsal Zıtlık: Uyarıcı-tepki bağları daha önce 

oluşturuldukları yönde daha kolay çağrışım yaptırır. 

Çağrışımsal zıtlık kavramı ile ait olma ilkesine karşı 

çıkar. Mesela; çarpım tablosunu düzden öğrenen kişinin 

tersten söylemesinin zor olduğunu, alfabenin düzden 

okunuşunun kolay tersten ise zor olduğunu söyleyerek 

öğrenmeye ilişkin mekanik görüşünde ısrar eder. 

Ait Olma: İki uyarıcı arasında çağrışımsal bir ilişkinin 

oluşması için bu öğelerin bitişik ya da yakın olması 

yeterli değildir. Aynı zamanda bu iki öğenin 

birbirleriyle anlamlı bir şekilde bir arada olmaları 

gerekir. Yani bu iki uyarıcı birbirine ait olmalıdır. 

Birbirine ait değilse çağrışım olmamaktadır. Önemli 

olan yan yana olmak değil, ilişkili olmaktır. Mesela; 

erkek-ahmet, kadın-demet, kuş-güvercin, çiçek-gül gibi. 

3. EDİMSEL (OPERANT, ARAÇLI, VASITALI) 

KOŞULLANMA YOLUYLA ÖĞRENME (SKİNNER) 

Temsilcileri; Thorndike, Skinner, Watson, Guthrie. 

Organizmanın rastlantısal nitelikteki davranışlarını 

pekiştirme yaparak biçimlendirme/yönlendirme 

yapmaktır. İstenilen davranışta olumlu pekiştireç, 

istenmeyen davranışta ise olumsuz pekiştireç verilerek 

bu yönlendirme yapılır. Pekiştirilen davranışlar devam 

ederken pekiştirilmeyen davranışlar devam etmez. 

Mesela; Normal olarak pek yalan söylemeyen bir 

öğrenci derse geç kaldığı bir gün hasta olduğunu 

söyleyerek öğretmeninden azar işitmekten kurtulmuştur. 

Bu olaydan sonra öğrenci gerek okulda gerekse evde 

zorda kaldığı durumlarda yalan söylemeye başlaması 

(2011 KPSS). 

- 13 - 

Edimsel Koşullanma İlkeleri 

Klasik koşullanmada geçerli olan ilkeler aynen geçerli 

olmakla beraber 2 ilke daha vardır. 

Pekiştirici uyarıcıyla izlenen tepkiler tekrarlanma 

eğilimindedir. 

Pekiştirici uyarıcılar, edimsel davranışların 

meydana gelme olasılığını arttırır (Skinner fare 

deneyinde yiyecek farenin pedala basma 

davranışını arttırır, elektrik şoku ise azaltır). 

Edimsel Davranış: Skinner “edimsel kutu” denilen bir 

araç geliştirdi. Kutuda elektrik şoku verecek ızgara, 

yiyeceğin düşmesini sağlayacak bir kol ve yiyeceğin 

düştüğü bir çekmece vardır. Skinner, aç bir fareyi 

kutuya koyarak kola basmayı öğretmeye çalışmıştır. 

Fare başlangıçta rastgele hareketler yapmış, bu arada 

tesadüfen kola basıp yiyeceğe ulaşmıştır. Yiyeceğe 

ulaşan fare sonradan davranışını tekrarlamış ve birkaç 

denemeden sonra kola basınca yiyecek düştüğünü fark 

ederek öğrenmiştir. 

Skinner’in Davranış Kazandırma Yöntemleri 

Kademeli Yaklaşım (Biçimlendirme-Şekillendirme): 

Bu yöntemde hedef olarak belirlenen davranışa her 

seferinde biraz daha benzer davranışları, en sonunda da 

sadece hedef davranış pekiştirilir. Organizmaya 

kazandırılmak istenen davranış küçük alt davranışlara 

ayrılır, organizmanın en basit davranışından 

itibaren, başarıyla yaptığı her davranışı aşama 

aşama pekiştirilerek tüm davranışı bir defada 

yapılması sağlanır. Programlı öğretimin temelidir. 

Biçimlendirmede önceden belirlenen adımların sırasıyla 

yapılma şartı yoktur. Yani adımlardan birinin yeri 

değiştirilse veya atlansa da yine istenen davranış 

kazandırılabilir. Ayrıca hedef davranışla ilgisi olmayan 

davranışlar cezalandırılmaz. 

Zincirleme: Biçimlendirmeye benzeyen yöntemdir. 

Biçimlendirmeden farklı olarak bu ilke, amaca ulaşmayı 

sağlayacak alt davranışların atlanmadan sırası ile 

yapılmasını öngörmektedir. Zincirleme yönteminde de 

her aşamadan sonra pekiştireç verilir. Yani 

zincirlemede sonuca ulaşmak için belli bir sıranın 

takip edilmesi şarttır. Adımlar atlanır veya sırası 

değiştirilirse sonuca ulaşılamaz. Mesela; bankamatikten 

para çekmenin belli işlem adımları vardır ve bu adımlar 

sıra ile yapılmalıdır. Yoksa istenilen sonuca ulaşamayız. 

Uyarı: Biçimlendirme yöntemi yeni bir davranış 

kazandırmada, zincirleme yöntemi ise daha çok 

beceri kazandırmada etkilidir. 

Tersine Zincir: Zincirleme yönteminin tam tersidir. 

Aşamalılık baştan sona doğru değil, sondan başa 

doğrudur.


Skinner’in Kuramında Diğer Temel Kavramlar 

Batıl davranışlar: Davranışın tesadüfen pekiştirilmesi 

sonucu tekrarlanmasıdır. Edimsel koşullanma ve sosyal 

öğrenme yoluyla kazanılır. Yani ilk önce bilinçli ve 

tercihli yapılmaz. Fakat istenen sonuçları doğurduğunda 

(pekiştirildiğinde) tekrar edilmeye devam eder. Mesela; 

Bir futbolcunun gol attığı bir maçta taktığı kolyeyi, 

daha sonraki maçlarda da mutlaka takması ve kolyeyi 

takmadan maça çıkmamak istememesi (2008 KPSS). 

Kendini gerçekleştiren kehanet (Pygmalion etkisi): 

Kişinin belirli bir öngörüsünün, ortaya attığı kehanetin 

olaylar sonucunda gerçekleşmesidir. Mesela; “Kızlar 

beni beğenmez.” Düşüncesine sahip Sinan, bir kızla 

karşılaştığında o kadar uzak durmakta ve çekingen 

davranmaktadır ki sonunda kız onu beğenmemekte, 

böylece Sinan’ın düşüncesi pekişmektedir (2004 KPSS) 

Kaçma ve Kaçınma Davranışı (Kaçınma 

Koşullanması): Kaçınma koşullanmasında önce kaçma, 

daha sonra da kaçınma öğrenilir. Kaçma öğrenmesi; 

organizma hoşa gitmeyen bir uyarıcı ile karşılaştığında, 

ondan kurtulmaya çalışmasıdır. Kaçma öğrenmesi 

klasik koşullanma öğrenmesidir. Mesela; köpek 

ısırınca (1.tip ceza) ondan uzaklaşmamız. 

Kaçınma öğrenmesi ise; hoşa gitmeyen uyarıcı ortama 

girmeden, bu uyarıcıyı işaret eden bir uyarıcının 

görülmesiyle, uyarıcının ortamda çıkmasını 

engelleyecek davranışlar sergilenir ya da o ortamdan 

kaçınılır Kaçınma öğrenmesi edimsel koşullanmadır. 

Mesela; Köpek tarafından ısırılan bir kişi, köpek 

havlamasını duyunca sesin geldiği sokağa gitmemesi. 

Mesela; babası tarafından sürekli olarak azarlanan 

Tolga, ne yaparsa yapsın durum değişmemekte, babası 

bir bahane bulup kendisini azarlamaktadır. Tolga 

okuldaki başarısından söz ettiği bir akşam babasının 

kendisini azarlamadığını fark eder. Bu olaydan sonra 

Tolga azardan kurtulmak için babasına okulda yaşadığı 

gerçek olmayan bir başarıdan söz eder (2012 KPSS). 

Tolga’nın babasına yalan söylemesi, azar işitmemeyi 

sağlamaya yönelik olduğu için kaçınmadır. 

Uyarı: Kaçma olumsuz bir durum ortaya çıktıktan 

sonra (uyarıcı ile karşılaştıktan sonra) ortamdan 

uzaklaşma iken kaçınma olumsuz durum ortaya 

çıkmadan önce (uyarıcı ile karşılaşmadan önce) 

ortamdan uzaklaşmadır. 

Programlı Öğretim: 5 ilkeden oluşur. 

Küçük adımlar ilkesi: Öğretilecek içerik/bilgi küçük 

parçalara ayrılarak basitten karmaşığa doğru sıralanır. 

Etkin katılım ilkesi: Program öğrenciye soru sorar, 

öğrenci bu sorulara cevap vererek etkin katılım sağlanır. 

Başarı: Öğrenciye yöneltilecek sorular konuyla ilgili 

olmalı ve öğrencinin düzeyine uygun olmalıdır. Öğrenci 

başaramadığı zaman diğer konu birimine geçemez. 

Başaran öğrencilere pekiştireç verilir. 

Anında düzeltme: Öğrenciye, vermiş olduğu cevaplar 

hakkında anında geri bildirim verilir. 

- 14 - 

Bireysel hıza göre ilerleme ilkesi: Öğrencinin, kendi 

ilgi ve yeteneğine göre, öğrenme hızını ayarlamasıdır. 

Alışkanlık kazanma: Organizmanın bir davranışı çok 

sık tekrarlamasına bağlı olarak fazla çaba 

harcamaksızın, neredeyse otomatik şekilde yapabilecek 

hale gelmesidir. Mesela; Bir alışveriş merkezinde 

dolaşan Ayfer, bozuk olduğu için hareketsiz durumdaki 

yürüyen merdivene ilk adımını sanki merdiven 

yürüyormuş gibi attığını fark etmiştir (2011 KPSS). 

Edimsel Şartlanmanın Özellikleri 

1. Skinner’e göre davranışların birçoğu edimler 

yoluyla kazanılır. Klasik koşullanma yoluyla 

(tepkisel koşullanma) öğrenilen davranışlar hayatta 

oldukça sınırlı olarak görülür. 

2. Öğrenmede önemli olan, davranışın sonucudur. 

3. Uyarıcı her zaman belli değildir. 

4. Organizmanın belli bir konuda ihtiyaç içinde olması 

gerekir (Farenin aç olması gerektiği gibi). 

5. Edimsel şartlanmada davranış organizma tarafından 

başlatılır. Yani organizma aktiftir. 

6. Organizma amaca yönelik davranışları yaparken 

bazı ipuçlarından yararlanarak sonuca gider. 

7. Ortaya konan davranışın sonucundan başarı veya 

başarısızlık organizma için dönüt olmaktadır. 

8. Davranış sonucundan edinilen doyum pekiştireç 

niteliği taşır ve davranışın tekrar edilmesini sağlar. 

Klasik ile Edimsel Şartlanma Arasındaki Farklar 

1. Klasik koşullanmada tepkiye yol açan uyarıcı her 

zaman belliyken edimsel koşullanmada uyarıcı her 

zaman belli değildir. 

2. Klasik koşullanmada refleksif, bilinçsiz ve 

biyofizyolojik (doğuştan getirilen) tepkiler verilir 

(yani davranışlar bellidir) ve bunlar şartlandırılır. 

Oysa edimsel koşullanmada davranışlar başlangıçta 

çeşitlilik gösterir yani rastgele tepkiler verilir 

(davranışlar belli değil) ve bunlar şekillendirilmeye 

çalışılarak bilinçli ve iradeli tepkiler haline getirilir. 

3. Klasik koşullanmada pekiştireç (uyarıcı: et) 

davranıştan önce verilir ve davranışa bağlı değildir. 

Bu nedenle organizma pasiftir ve uyarıcı–tepki 

bağı oluşur. Edimsel koşullanmada ise organizma 

istenilen davranışı yaptığında olumlu pekiştirecini 

alır (peynir) veya olumsuz pekiştireçden (elektrik 

şoku) kurtulur. Yani pekiştireç davranışın sonucuna 

bağlı olarak sonradan verilir. Bu nedenle organizma 

aktiftir ve tepki-uyarıcı bağı oluşmuştur. 

4. Klasik koşullanmada pekiştireçler koşulsuz (doğal) 

uyarıcılarken, edimsel koşullanmada olumlu ve 

olumsuz pekiştireçler (peynir, elektrik şoku) vardır. 

5. Edimsel koşullanma klasik koşullanmaya göre daha 

karmaşık davranışların öğrenilmesini açıklar. Klasik 

koşullanmayla sadece basit ve refleksif tepkilerin 

nasıl kazanıldığı açıklanabilir. 

6. Edimsel şartlanma daha çok pekiştirme ve ceza 

üzerinde durmaktadır. Belli bir tepkinin edinilmesi, 

geçirdiğimiz yaşantısal deneyimlere bağlıdır.


4. BİTİŞİKLİK KURAMLARI (WATSON, GUTHRİE) 

a) Watson’un Bitişiklik Kuramı 

İnsan zihni doğuştan boş bir levhadır. Yani 

davranışın kalıtsal niteliği yoktur. İnsan davranışları 

sadece çevresel etmenlerle ortaya çıkan öğrenilmiş 

olma niteliği taşır. 

Korku, öfke ve sevgi olmak üzere doğuştan gelen 

üç temel duygusal tepki kalıbı vardır. Akılcı 

olmayan korkular, koşullanma ile ortaya çıkar. 

İnsanlar içgüdülerle, zihinsel yetenek ve eğilimlerle 

dünyaya gelmezler, dolayısıyla da davranışların 

gerisinde bu tür özellikler bulunmaz. 

Davranışlarımızın temelinde koşullanma vardır. 

Öğrenme koşullu ve koşulsuz uyarıcının birbiriyle 

bağlanması (uyarıcı-tepki bağı) sonucu oluşur. 

Davranışların gözlenebilir ve ölçülebilir bir özelliğe 

sahip olduğunu savunur. Bu nedenle davranışların 

incelenmesinde içebakış metodunu reddeder. 

Kötü alışkanlıkların yok edilmesinde sistematik 

duyarsızlaştırmayı ilk kez kullanmıştır. 

Bitişiklik ilkesi: Öğrenme; pekiştirme, ödül-ceza 

olmadan “bitişiklik ilkesine” göre gerçekleşir. 

Öğrenmeyi sağlayan şey, uyarıcı ile tepkinin 

birleşmesidir. Öğrenmeyi kuvvetlendiren şey, 

uyarıcı-tepki ikileminin tekrarlanma sıklığıdır. 

Bağ ilkesi: Her tepki kendisinden sonra gelen tepki 

için koşullu uyarıcı görevi yapar. Böylece, 

koşullanmış bir dizi uyarıcı-tepki bağı zinciri olur. 

Sıklık ilkesi: Belirli bir uyarıcıya karşı belli bir 

tepkiyi ne kadar çok yaparsak bu uyarıcıya karşı o 

tepkiyi tekrar yapma olasılığı da o kadar artar. 

Yenilik (En son) ilkesi: Belirli bir uyarıcıya karşı 

yapılan en son tepkinin, uyarıcı ile tekrar 

karşılaşıldığı zaman, ortaya çıkma olasılığı diğer 

tepkilerin yapılma olasılığından daha fazladır. 

b) Guthrie’nin Bitişiklik Kuramı 

Öğrenmenin tek yasası (bitişiklik): Bir uyarıcıya karşı 

yapılan tepkinin, daha sona aynı (benzer) uyarıcı ile 

karşılaşıldığında da gösterme eğilimidir. Mesela; 

Öğretmenler öğrencilerinin bazı matematiksel işlemleri 

daha kolay ve çabuk yapabilmeleri için öğrencilerine 

çarpım tablosunu ezberletir (2012 KPSS). Uygulamayı 

yapan öğretmen, bitişiklik ilkesini kullanmıştır. 

Organizma çok sayıda uyarıcı ile karşılaşırsa 

bunlardan ancak bir kaçına seçerek tepkide bulunur. 

Ceza doğrudan bitişikle ilgilidir. Cezanın etkili 

olabilmesi için; cezalandırılan davranışla onu 

oluşturan uyarıcı koşullar arasındaki birlikteliği yok 

edip, aynı uyarıcıyla cezalandırılan davranışa zıt bir 

davranışın birlikte olması sağlanmalıdır. 

Tek deneme ilkesi: Öğrenme ilk uyarıcı-tepki 

ilişkisinden ibarettir. Devamında yapılacak 

tekrarların bir önemi yoktur (Watson’dan farkı) 

Ödül, öğrenmeye çağrışımsal mekanik bir düzen 

verme dışında hiçbir katkıda bulunmaz. Ödülün 

öğrenmeye dolaylı etkisi vardır. 

Öğrenme için ödül ve pekiştirmeye gerek yoktur. 

- 15 - 

Guthrie’de Alışkanlıkların Değiştirilmesine 

Kullanılabilecek Yöntemler 

1. Eşik (Alıştırma) Yöntemi: Uyarıcının tepkiye 

çağrışım yaptıramayacak kadar zayıf bir derecede azar 

azar verilerek istenmeyen tepkinin ortadan kaldırılması 

yöntemidir. Mesela; Öğrencilerin dikkat sürelerinin 

kısa olmasından dolayı eğitimde birçok etkinlik 30-40 

dakikayı geçmeyecek şekilde düzenlenir. Buna rağmen, 

ilköğretime yeni başlayan öğrencilerin ilk haftalarda 

dikkat süreleri daha kısadır ve hızlı bir şekilde düşer. 

Bu durumu bilen Aylin Öğretmen, yılın başında yapılan 

etkinliklerin sürelerini 15-20 dakika ile sınırlarken, daha 

sonraki haftalarda çalışma sürelerini kademeli olarak 

artırması eşik yöntemidir (2012 KPSS). Mesela; 

Kansızlık ve demir eksikliği çeken Demet, doktorun 

önerilerine rağmen meyve yemek istememektedir. 

Annesi, Demet’e yemeklerinin içerisine koyduğu 

meyvenin miktarını azar azar arttırarak yedirmiştir ve 

bir süre sonra Demet’in meyve yemesini sağlamıştır. 

2. Bıktırma (Yorma) Yöntemi: Organizmaya 

istenmeyen tepki, yapmaktan yoruluncaya, bıkıncaya 

kadar yaptırılır. Böylece organizma bu tepkiyi 

göstermekten bıkacağı için aynı uyarıcıya karşı farklı 

tepkiler verir. Mesela; kibrit yakmaktan hoşlanan bir 

çocuğa çok fazla kibrit verilmiş ve kibrit yakmaktan 

bıkması sağlanmaya çalışılmıştır. Mesela; Küçük Şule 

pudingi çok sever. Annesinden sık sık puding 

yapmasını ister. Şule'nin puding isteği ile baş edemez 

hâle gelen annesi, bir gün koca bir tencere puding yapıp 

kızının önüne koyar. Bundan sonra Şule annesinden bir 

daha puding istemez (2012 KPSS). Burada annenin 

uyguladığı yöntem bıktırma yöntemidir. 

3. Zıt Tepki Yöntemi: İstenmeyen davranışı meydana 

getiren uyarıcı ile onunla rekabet edebilecek istenen 

davranışı meydana getiren uyarıcı birlikte verilir. 

Mesela; kediden korkan bir çocuğa annesi kedi hediye 

eder. Kedi korku yaratan uyarıcıdır. Anne ise sevilen, 

güven duyulan bir uyarıcıdır. İkisi birlikte 

sunulduğunda, anne daha baskın bir uyarıcı ise anneye 

karşı duyulan sevgi ve güven, kediye karşı da oluşacak. 

Bundan sonra kendi tek başına görülecek olsa bile 

kediden korkulmayacaktır. Mesela; süt içmeyi 

sevmeyen fakat kakaoyu seven bir çocuğa sütü kakao 

ile karıştırıp vermek. 

Alışkanlığın Bastırılması: Bu durum alışkanlığın yok 

edilmesinden farklıdır. Alışkanlığı bastırmada, birey 

istenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcılardan 

uzak tutulur. Bu teknikte alışkanlığın ortaya çıkmasını 

engellemek için baskı altında tutulması sağlanır. Bunun 

için organizmanın istenmeyen alışkanlıkları ortaya 

çıkaran uyaranlarla karşılaşması engellenerek (ortam da 

değiştirilebilir) bu uyarıcılardan uzak durması sağlanır. 

Mesela; sulu şakalar yapmaktan hoşlanan birisinin 

yanında ciddi tavırlar takınılması. Çikolata yemeyi çok 

seven bir çocuğun, bu alışkanlığını bastırmak için, evde 

hiç çikolata bulundurulmaması.


B) BİLİŞSEL KURAMCILAR 

Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri 

Öğrenme doğrudan gözlenemeyen bir süreçtir. 

Öğrenme; zihinsel süreçleri içerisinde bulundurur. 

Öğrenme, basit bir uyarıcı-tepki bağıyla 

gerçeklemez; organizma, uyarıcıları zihinsel 

süreçlerle işler ve bu zihinsel süreçlerin sonucunda 

bir tepkide bulunur. Yani öğrenme; bireyin 

çevresine anlam verme sürecidir. Öğrenme 

sürecinde organizma aktif olmak zorundadır. Çünkü 

öğrenmeyi organizma yapılandırır. 

Öğrenmenin ortaya çıkması için pekiştireç şart 

değildir. 

Bilişsel kuramlar dikkat, algı, bellek, düşünme, 

hatırlama, örgütleme gibi zihinsel süreçleri 

açıklamaya çalışır. 

Bilişsel kuramlar, öğrenmenin zihindeki oluşumuna 

önem verirler ve davranış farklılıklarını, bireylerin 

bilgiyi işleme süreçlerindeki farklılıklara bağlarlar. 

Bilişsel öğrenme kuramlarının temelini Gestalt 

yaklaşımı oluşturur. 

Bilişsel Öğrenme Kuramları 

1. Keşif (Buluş) yoluyla öğrenme (Bruner) 

2. Bilgiyi İşleme Kuramı 

3. Gestalt Kuramı 

a) Sezgisel Öğrenme Kuramı (İçgörüsel, Kavrayış 

yoluyla öğrenme) (Köhler) 

b) Yaratıcı (Üretici) Düşünme (A türü çözümler, B 

türü çözümler) (Wertheimer) 

1. KEŞİF (BULUŞ) YOLUYLA ÖĞRENME 

Bruner’e göre öğrenme, bireyin yaşantılarına ve 

oluşturduğu algılara dayalı olarak konuya ilişkin bir 

anlayış geliştirmesidir. 

Öğretim ise, çeşitli konu-materyal düzenlemeleriyle 

bireyin uygun zihinsel bir yapı oluşturmasını ve bu 

yapıya uygun bir anlayış geliştirmesini sağlamaktır. Bir 

zihinsel yapının oluşturulabilmesi için yapının 

öğelerinin anlamlı bir şekilde ilişkilendirilmesi 

gerekmektedir. Mesela; Üniversitede kimya dersinde, 

bir öğretim elemanı öğrencilerine deney için sıvı 

hâlinde bir bileşik verir ve bu bileşiği oluşturan 

elementleri bulmalarını ister (2012 KPSS). 

Bruner’in öğretme kuramı şu 4 ilkeye dayanmaktadır: 

a) Motivasyon (Güdülenme): Öğrencinin öğrenmeye 

hazır oluşunu (güdülenmesini) sağlayacak yaşantıların 

belirlenmesi gerekir. İçsel güdülenme daha etkilidir. 

b) Yapı: Öğrenmenin oluşabilmesi için öğrenilecek 

konuya ilişkin bir zihinsel yapının kurulması 

gerekmektedir. Herhangi bir düşünce, bir problem ya da 

bilgi bütünü öğrencinin anlayabileceği bir şekilde, 

basitleştirilerek sunulmalıdır. Bu yapı, öğrencinin 

yaşına, yeteneğine ve yaşantılarına göre değişir. Herkes 

için en uygun tek bir yapı yoktur. 

- 16 - 

c) Sıralama: Zihinsel gelişme basitten karmaşığa doğru 

bir sıra izler. Dolayısıyla, ilköğretimden başlayarak, 

konuların da bu sıra içinde sunulması gerekmektedir. 

d) Pekiştireç: Öğrenmede başarı pekiştirme işlemine 

bağlıdır. Pekiştirmenin zamanlaması uygun olmalıdır. 

Pekiştirme öğrenciye amacına ulaşmakta olduğunu 

hissettirmeli ve onu güdüleyebilmelidir. Pekiştireçler 

öğrencinin anlayabileceği şekilde olmalıdır. 

2. BİLGİYİ İŞLEME KURAMI 

Bilgiyi işleme kuramı, insanın dünyayı anlamada 

kullandığı zihinsel süreçleri inceleyen bir kuramdır. 

Öğrenme daha önce öğrenilen bilgiyle yeni bilgiyi 

ilişkilendirme sürecidir. 

Bilgiyi işleme kuramında süreç dışardan gelen 

uyarıcının duyu organlarıyla alınmasıyla başlanıp, 

bu uyarıcıların tanımlanması ve depolanmasıyla 

devam etmektedir. Depolanan bu bilgiler 

gerektiğinde geri getirilerek kullanılmaktadır. 

a) Bellek Türleri 

a1) Duyusal kayıt: Bilgiyi edinmenin ilk aşaması 

duyusal kayıttır. Bu aşamada çevredeki uyarıcılar, 

uyarıcının özelliğine göre, beş duyu organımızdan biri 

tarafından alınarak, uyarıcının izi yaklaşık 1 ile 3-4 

saniye duyusal belleğe kayıt olur. Duyusal kayıtın 

içerdiği bilgi, özgün uyarıcının tam bir kopyasıdır. 

Mesela; bir kitabın sayfalarını hızla çevirdiğimiz zaman 

sayfalarda ki yazılar gözümüzde izler bırakır. Bu iz 

bırakma duyusal kayıttır. 

Duyusal kayıtın kapasitesi sınırsızdır ve her duyu için 

ayrı bir deposu olduğu düşünülmektedir. Duyusal kayıt, 

kendisinden sonraki bilişsel süreçler için kritik bir 

öneme sahiptir. Mesela; duyusal kayıt olmasaydı bir 

cümle okurken, cümlenin sonuna geldiğimizde 

başındaki sözcükleri unutarak cümleden hiçbir anlam 

çıkaramayacaktık. 

a2) Kısa süreli bellek (çalışan-işleyen bellek): Dikkat 

edilen ve algılanan bilgi, duyusal kayıttan kısa süreli 

belleğe geçer. Bilgileri tutma süresi yaklaşık 20 

saniyedir. Bu belleğin kapasitesi oldukça sınırlıdır. Bu 

bellekte bilgiler bir taraftan depolanır, diğer taraftan da 

bilgiler üzerinde işlemler yapılır. Bu nedenle bu belleğe 

çalışan bellek de denir. Mesela; İngilizce çevirmenleri 

İngilizce söylenenleri bir yandan depolar, bir yandan da 

İngilizcedeki malzemeyi Türkçeye çevirme işlemini 

gerçekleştirir.


Kısa süreli belleğe (KSB) bilgi, duyusal ve uzun süreli 

bellekten gelir. Genellikle her ikisi aynı anda olur. Bu 

belleğin görevi yeni gelen bilgilerin tekrar ve gruplama 

yoluyla uzun süreli belleğe geçmesini sağlamaktır. Eğer 

bilgiler 20 saniyeden sonra uzun süreli belleğe 

aktarılmazsa tamamen unutulurlar. Mesela; rehberden 

bulduğumuz bir telefon numarasını, telefonu çevirdikten 

sonra hemen unutabiliriz. 

Bilginin duyusal kayıttan kısa süreli belleğe 

aktarılmasını sağlayan bilişsel süreçler 

- Dikkat: Dikkat, duyu organlarının bir uyarıcı üzerine 

yoğunlaşması veya odaklanmasıdır. 

Öğrenme faaliyeti dikkat ile başlar. Sadece dikkat 

ettiğimiz bilgileri öğreniriz. Bu dikkatimizi belirleyen 

bireysel özelliklerden kaynaklanan özellikler (ihtiyaç, 

ilgi, beklentiler, tutumlar, geçmiş yaşantılar gibi) 

olduğu gibi uyarıcıdan kaynaklanan özellikler de 

(uyarıcının şiddeti, büyüklüğü, garipliği, hareket ve 

tekrar etmesi gibi) vardır. Mesela; aç olan bir insanın 

dikkatini yiyeceklerin üstünde toplaması bireysel 

özelliklere, öğretmenin kalemini tahtaya vurarak dikkat 

çekmek istemesi uyarıcı kaynaklı özelliklere örnektir. 

- Algı: Beyne ulaşan duyumların organize edilerek 

tanıma, anlama ve anlamlandırma işlemidir. Yani 

duyumların yorumlanması işlemidir. 

Algı olayını belirleyen en önemli etken dikkattir. İnsan 

aynı anda birden çok uyarıcının etkisi altındadır. 

İnsanın, bunlar arasında seçim yapıp algılama işlemi 

yapması dikkat süreciyle alakalıdır. 

Uyarı: Kısa süreli bellekte bilgiyi tutan süreçler; 

sürekli tekrar ve gruplamadır. 

ortamdan uzaklaşmadır 

a3) Uzun Süreli Bellek: Bilgilerin sürekli olarak 

depolandığı bellek türüdür. Bu belleğin kapasitesi belli 

değildir bu nedenle sınırsız olarak kabul edilmektedir. 

Uzun süreli bellekteki bilgiler bireye mal edilmiş, 

özümsenmiş ve anlamlandırılmış bilgilerdir. Bu nedenle 

uzun süreli bellekteki (USB) bilgiler unutulmaz. Uzun 

süreli bellek; açık bellek (bildirilen bellek) ve örtük 

(bildirilemeyen) bellek diye ikiye ayrılır. 

Açık bellek: Kişinin bilincinde olduğu ve başkalarına 

da bildirebildiği bilgileri içerir. Açık bellek üçe ayrılır: 

Anısal (epizodik) bellek: Yaşamımız boyunca 

yaşadığımız olayların yani anıların depolandığı yer. 

Mesela; Ahmet Bey, hastalığı nedeniyle yakın 

geçmişte olup bitenleri hatırlayamamaktadır. Ancak 

satranç oynamakta ve bu oyunun kurallarını 

hatırlamada hiçbir güçlük çekmemektedir (2012 

KPSS). Burada Ahmet Bey’in yalnızca “Anısal” 

belleğinde bozulma vardır. 

Anlamsal (semantik) bellek: Bilginin anlamlı hale 

gelmesini sağlar. Genel kavramlar, ilkeler, okulda 

öğrendiğimiz bilgilerin çoğu, jest ve mimiklerin 

anlamları, beden dili gibi şeyler bu bellekte yer alır. 

- 17 - 

İşlemsel (prosüdel) bellek: Belli bir işin yapılması 

için gerekli işlem basamaklarının sırasıyla 

saklandığı yerdir. Bu nedenle belli işlem 

basamaklarıyla yapılan etkinlikler olan yüzme, 

araba kullanma, problem çözme, matematik, fizik 

problemi çözme gibi bilgiler bu bellekte yer alır. 

Mesela; Yüksel Bey yeni aldığı elbise dolabının 

kurulum yönergesine bakarak önce küçük parçaları 

birleştirmiş, sonra da birleştirdiği parçaları ilgili 

yerlere tutturarak dolabı kurmayı başarması 

(2012 KPSS) işlemsel bilgiyi içerir. 

Örtük bellek: Kişinin bilincinde olmadığı bellektir. 

Örtük bellek kişinin farkında olmadan öğrendiği 

bilgileri içerir. Örtük bellekte kişi öğrenmiş olduğunu 

bilmez. Kişi farkında olmadan bu öğrendiklerini ihtiyacı 

olduğu anda öğrenmiş olduğunun farkına varır. 

Kısa süreli bellekten uzak süreli belleğe geçiş (Uzun 

süreli bellekte bilgiyi tutan bilişsel süreçler) 

Örtük ve Açık tekrar: Bilginin zihinsel (örtük) 

veya sesli (açık) olarak tekrar edilmesi süreci, 

bilginin uzun süreli bellekte saklanması sürecidir. 

Aralıklı tekrar, sürekli tekrardan daha etkilidir. 

Kodlama (Anlamlandırma): Kısa süreli bellekteki 

bilginin, uzun süreli bellekte bulunan eski bilgilerle 

ilişkilendirilerek uzun süreli belleğe transfer 

edilmesi sürecidir. 

Kodlama (Anlamlandırma) stratejileri 4 tanedir: 

1. Etkin olması: Bireyin öğrenme sürecine etkin 

olarak katılmasıdır. 

2. Örgütleme: Bilginin uygun yapılar içinde 

yapılandırılması ve gruplandırılmasıdır. 

3. Eklemleme: Yeni bilginin var olan yapıya (şemaya) 

eklenmesidir. 

4. Bellek destekleyici ipuçları: Bazı durumlarda yeni 

gelen bilgi ilk defa karşılaşılan bilgidir. Bu nedenle 

bilgi yeni bir yapıya giremez (eklemleme olmaz), 

eski bilgilerle gruplanamaz (örgütlenemez). Bu 

durumda bellek destekleyici ipuçlarıyla ilişki 

kurularak kodlama yapılır. Bellek destekleyici 

ipuçları iki türlüdür. İlki imgesel bellek destekleyici 

ipuçları (resim ve imgelerin kullanıldığı ipuçlarıdır), 

diğeri sözel sembollü bellek destekleyici ipuçları 

(daha anlamlı sözel yapılar arasında bağlar 

oluşturulur: ilk harf yöntemi) (2010 KPSS). 

- Bellek destekleyici ipucu yöntemleri 

Yerleşim yöntemi: Sırayla hatırlanması gereken 

bilgilerin, çevrenin fiziksel özellikleriyle 

ilişkilendirilerek (bilgilerin bilindik bir mekâna 

yerleştirilmesi yoluyla) akıldı tutulması yöntemidir. 

Mesela; Trigonometri formüllerini öğrenmede zorlanan 

Ercan, formülleri farklı renklerdeki kâğıtlara yazarak 

evin giriş kapısından odasına doğru yapıştırmıştır. 

Sınavda hatırlaması gerektiğinde yürüdüğü güzergâhı 

göz önüne getirmekte ve ilerleme sırası ile formülleri 

hatırlamaktadır (2012 KPSS). Burada bellek 

destekleyici ipuçlarından “yerleşim” kullanılmıştır.


Askı sözcük (kanca veya çengel) yöntemi: Sırayla 

hatırlanması gereken kavramların, rakamlarla ses 

benzerliği olan sözcüklerle ilişkilendirilmesidir. 

Bağ yöntemi: Hatırlanması gereken kavramları 

kullanarak bir öykü veya ilginç bir metin oluşturmadır. 

İlk harf yöntemi: Hatırlanması gereken kavramların ilk 

harflerinden anlamlı bir bütün oluşturmadır. En çok 

kullanılan yöntemlerdendir. Mesela; Terakki Perver 

Cumhuriyet Fırkası kurucuları olan; Kazım Karabekir 

Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Refet Bele isimlerinin 

ilk harflerinden KARAR oluştururuz. Mesela; İstiklal 

Marşı’nın dörtlüklerinin sırasını karıştıran bir 

öğrenciye, bu sorunun üstesinden gelebilmesi için 

önerilebilecek en etkili yöntem nedir? (2010 KPSS) 

Dörtlüklerin ilk harflerinden şifre oluşturmaktır. 

Anahtar sözcük yöntemi: Öğrenilmesi ve hatırlanması 

gereken sözcükler bilindik bir sözcükle eşleştirilmesidir. 

Özellikle yabancı dil eğitiminde sözcüklerin öğrenilip 

hatırlanması amacıyla kullanılır. İlk olarak, hatırlanması 

istenilen kelimeye benzer okunuşa sahip Türkçe bir 

anahtar sözcük bulunur, Daha sonra, bu anahtar kelime 

ile o yabancı kelimenin Türkçe karşılığını kapsayan bir 

cümle oluşturulur. Mesela; “siyah” anlamına gelen 

“black” kelimesi için anahtar kelime olarak “bilek”i 

seçebiliriz. Daha sonra “Doğum gününde sana siyah 

bileklik hediye ettiler” cümlesi kurulur. 

Ritim (kafiye oluşturma) yöntemi: Hatırlanması 

gereken kavramların o kavramlarla kafiye oluşturan 

veya ses benzerliği olan sözcüklerle ritimli bir şekilde 

eşleştirilmesidir. 

b) Bilgi İşlem Sürecinin Basamakları 

1. Dikkat: Mesela; Ayla Öğretmen dersin başında; 

dersin hedefleri, derste işlenecek konular ve 

uygulamalar konusunda öğrencilere bilgi vermesi 

(2012 KPSS) dikkat çekme basamağına yöneliktir. 

2. Algılama: Bireyin kısa süreli belleğinin önceki 

bilgilerle yeni uyarıcıyı ilişkilendirmesidir. 

3. Kodlama: Depolanacak bilginin belleğe 

yerleştirilmesi sürecidir. Algılanan bilgilerin 

belleğe kaydedilip işlenir hale getirilmesine 

kodlama denir. Kodlama, yeni bilginin bilgi işleme 

sürecine dâhil edilmesini ve uzun süreli bellekte 

saklanmaya hazırlanması sürecidir. Kodlama 

genellikle yeni bilginin, bellekteki şemalarla 

ilişkilendirilmesi, anlamlandırılmasını gerektirir. 

Mesela; Ayşe Öğretmen ders anlatırken konunun 

önemli noktalarını vurgulamak için sesini yükseltmekte, 

tahtadaki bazı kelimelerin altını çizmektedir. Bu 

davranışının, öğrencilerin temel bilgiye odaklanmasına 

yardımcı olacağını düşünmektedir (2012 KPSS). 

Öğretmenin bu uygulaması bilgiyi işleme kuramının 

dikkat, algı, kodlama gibi süreçleri içerir. 

- 18 - 

Kodlama süreciyle kısa süreli bellekte bilginin işlemden 

geçirilme aşamaları şöyledir (2012 KPSS): 

• Sunulan bilginin özelliğini belirlemek 

• Sunulan bilgi ile ilişkili uzun süreli bellekteki 

mevcut bilgi veya şemayı belirlemek 

• Uzun süreli bellekteki mevcut bilgi ile yeni gelen 

bilginin kısa süreli bellekte nasıl etkileşeceğini 

belirlemek 

• Yeni gelen bilginin uzun süreli bellekte nasıl 

depolanacağını belirlemek 

4. Depolama: Algılanan bilgilerin kısa süreli 

bellekten uzun süreli belleğe aktarılmasıdır. 

5. Geri çağırma (Hatırlama): Bellekte depolanan 

bilgilerin istenildiği zaman geri çağrılması 

işlemidir. Bazen istesek de bilgileri geri 

çağıramayız. Bunun için bazı özel teknikler 

(hipnoz ve serbest çağrışım) kullanılması 

gerekebilmektedir. Geri çağırma işlemi “benzerlik, 

zıtlık, ardışıklık, zamanda ve mekânda yakınlık” 

ipuçlarından yararlanılarak gerçekleştirilir. 

c) Unutma (Hatırlamayı zorlaştıran nedenler) 

Unutma, önceden öğrenilen bilgilerin bellekte 

saklanamaması durumuna denir. 

Unutmanın nedenleri (Geri getirmeyi zorlaştıran) 

- Aradan geçen zaman: Unutma başlangıçta çok hızlı, 

giderek yavaşlayan bir süreci izler. 

- Bilgilerin kullanılmaması (Bozulma): Bilgi uzun 

süreli bellekte şemalar içinde depolanır. Şemalar 

içerisinde ki bilgi birimleri birbiriyle ve şemayla 

bağlantılar kurularak depolanır. Geri getirmede de 

bağlantılar önemli rol oynar. Ancak bilgiler 

kullanılmadığı zaman bu bağlar zayıflar yani bellekteki 

izleri bozulur ve bilgilere ulaşmak zorlaşır (unutulur). 

- Bastırma (Güdülenmiş unutma): Benliği rahatsız 

eden şeyler bilinçaltına itilerek unutulur (Bu ayrıca 

savunma mekanizmasıdır). Mesela; Arkadaşları 

Selim'e, hafta sonu grup olarak sinemaya gitmeyi teklif 

eder. Selim yorgun olduğunu, hafta sonu evde kalıp 

dinlenmek istediğini söyler ama arkadaşları ısrar ettiği 

için teklifi kabul eder. Ancak bir süre sonra Selim 

arkadaşlarına verdiği sözü unutur (2012 KPSS). Selim 

istemediği için verdiği sözü unutmuştur (bastırmıştır). 

- Ket vurma: Öğrenilen bilgilerin birbirini etkileyerek 

unutturmasıdır (bozucu etki yapmasıdır). 

Geriye ket vurma: Yeni öğrenilen bilgilerin 

eskilerini unutturmasıdır. 

İleriye ket vurma: Eski bilgilerin yeni bilgileri 

unutturması veya hatırlamasını güçleştirmesidir. 

Uyarı: Ket vurma ile transfer farklı durumlardır. 

Transfer öğrenme öncesi, ket vurma öğrenme 

sonrası gerçekleşir. Transferin öğrenmeye, ket 

vurmanın ise hatırlamaya etkisi vardır.


- Karışma: Öğrenilen bir bilgi biriminden önce veya 

sonra öğrenilen benzer bilgiler bu bilgi birimiyle karışır 

ve geri getirmede zorluk yaşanır. Mesela; İsim 

öğrenmelerinde Ender’e Önder dememiz gibi. 

- Yanlış Yerleştirme: Bilginin yanlış bir şemaya yanlış 

yerleştirilmesi yüzünden hatırlanamaması durumudur. 

- Bilgiyi Değiştirme: Uzun süreli bellekteki bir bilginin 

yeni bilgiyle değiştirilmesine bağlı olarak 

hatırlanamaması durumudur. Bilginin yeni bir bilgiyle 

değiştirilmesi sürecinin başlarında her iki bilgi de 

bellekte korunur (hatırlanır). Fakat yeni bilginin sıklıkla 

kullanılması eski bağların (bilgilerin) zayıflamasına 

neden olur ve yeni bilgi eskinin yerine geçer ve eskinin 

hatırlanmasını zorlaştırır. Mesela; yeni bir telefon 

numarası alıp kullanmaya başladığımızda bir süre sonra 

eski telefon numaramızı hatırlamakta zorlanmamız. 

- Organik etkenler nedeniyle unutma: Ölen beyin 

hücrelerinin kendini yenileyememesi, beyinde hücre 

kaybının olması unutmaya sebep olabilir. Ayrıca 

amnezi, yaşlılık, frengi, tümör, ateşli hastalıklar, alkol, 

uyuşturucu, sigara unutmaya neden olmaktadır. 

d) Öncelik ve Sonralık Etkisi 

Öncelik etkisi; ilk öğrenilen bilgilerin sonra 

öğrenilenlere göre daha iyi hatırlanmasıdır. Mesela; 

Atatürk'ün Gençliğe Hitabesi'ni öğrenmiş bir kişi, yıllar 

sonra Hitabe'yi tekrar hatırlamaya çalıştığında sadece 

ilk birkaç cümlesini hatırlamakta, geri kalanını 

hatırlayamaması (2012 KPSS) öncelik etkisidir. 

Sonralık etkisi; son öğrenilenlerin ilk öğrenilenlere 

göre daha iyi hatırlanmasıdır. Mesela; bir öğretmenin 

sınıftaki öğrencilerin adlarını sorup öğrendiğinde, adını 

ilk söyleyenleri daha çok hatırlarsa öncelik etkisi, adını 

en son söyleyenleri hatırlasa sonralık etkisidir. 

e) Yürütücü Kontrol ve Yürütücü (Üst) Biliş 

Yürütücü kontrol; bireyin kendi öğrenme yapısının 

farkında olması ve bu yapıyı denetlemesi durumu. 

Yürütücü (üst) biliş; bireyin kendi öğrenmesinin ve 

öğrenme sürecinin farkında olması durumudur. 

Bireyin, bir bilgiyi uzun süreli belleğine yerleştirirken 

bunu nasıl yaptığının farkında olması üst biliş bilgisidir. 

Birey eğer üst biliş bilgisine sahip ise yani nasıl 

düşündüğünün farkındaysa, bilgiyi öğrenmek için yeni 

stratejiler geliştirebilir. 

Mesela; Ayhan ders çalışırken önemli gördüğü 

kısımları fosforlu kalemle işaretlemekte, bazen de ilgili 

kısmın yanına kısa, küçük notlar almaktadır 

(2012 KPS). Bu durumu Ayhan’ın bilişini yönettiğini 

(üst bilişi) gösterir. 

- 19 - 

3. GESTALT KURAMI 

a) Gestalt Kuramının Temel İlkeleri 

Temsilcileri Koffka, Köhler, Wertheimer, K. Lewin 

Davranışçı ve yapısalcı akımlara karşı ortaya çıktı. 

Öğrenme; kişinin karşılaştığı bir durumu 

algılaması ve yorumundaki değişmedir. 

Bireyler karşılaştıkları problemleri eski 

alışkanlıklarına dayanarak değil; kavrayarak çözer. 

Birey her şeyi bir bütün olarak algılama 

eğilimindedir. 

Bütün, kendisini oluşturan parçaların 

toplamından daha farklı ve anlamlıdır. Parçaları 

ayrı ayrı incelediğimizde bütüne ulaşılamaz. 

Bir uyarıcının algılanışı, onun çevresindeki diğer 

parçalarla olan ilişkisine bağlıdır. 

İnsanlar çevrelerini bir düzen içinde algılarlar. Eşya 

ve olaylar tek başlarına değil, diğer nesne ve 

olaylarla beraber bir bütün olarak (organize edilmiş 

bir bütün) anlam kazanırlar. 

Nesneleri bazı örgütleyici eğilimlere göre algılarlar. 

Bir resimde görülen -dikkat edilen- nesne şekil; 

geride kalanlar ise zemin olarak algılanır. Öğrenme 

şekil-zemin arasındaki ilişkilerdeki bir değişmedir. 

Algısal set oluşturma (Algısal kurulum): Bireyler 

nesneleri, olayları veya insanları belli referans 

noktalarına (önyargılara, tutumlara, beklentilere, 

inançlara) göre algılama eğilimlerine denir. 

Tekrar (İz Teorisi) (Koffka): Birey çevresiyle 

etkileşimi sonucu bellekte bir iz kalır buna bellek 

izi denir. Hatırladığımız bilgiler daha önce 

algıladıklarımızdan kalan izlerdir. Öğrenme 

durumunda yapılan art arda tekrarlar, öğrencinin 

yeni ilişkileri görmesinde yardımcı olur, hafızadaki 

izlerin daha tutarlı ve tam bir şekilde yeniden 

örgütlenmesini sağlar. Daha önce kaydedilmiş 

gereksiz şeyler atılarak yaşantı doğru bir şekilde 

yeniden oluşturulur. 

b) Gestalt Kuramında Algının Temel Özellikleri 

b1) Algıda Değişmezlik: Daha önceden algılanmış 

olan bir nesne, başka bir yerde veya farklı bir zamanda 

farklı gözükmesine rağmen yine onu, aynı biçimde 

algılamadır. Üç türlü algıda değişmezlik vardır. Şekil 

(biçim), Renk ve büyüklük değişmezliği. 

Mesela; televizyonda gördüğümüz bir fili ekran 

boyutunda görmemize rağmen, biz onu yine gerçek 

boyutuyla algılarız (büyüklük değişmezliği). 

Karanlıktaki limonun farklı renkte görünmesine rağmen 

yine asıl rengi sarı olarak algılanır (renk değişmezliği). 

b2) Algıda Seçicilik ve Dikkat: Organizmaya aynı 

anda birden çok uyarıcı gelir. Ancak, organizma 

bunların tamamına dikkatini veremez. Organizmanın bu 

uyarıcılar arasında dikkatini belli bir uyarıcıda veya 

uyarıcılarda toplamasına ve onları algılamasına algıda 

seçicilik denir. Mesela; Elektronik aletlerle ilgilenen 

Sinan’ın, gittiği alış veriş merkezinde öncelikle 

elektronik aletleri fark etmesi.


b3) Derinlik Algısı: İnsan gözü en ve boy olmak üzere 

iki boyutludur. Fakat biz birtakım algısal ipuçlarını 

kullanarak nesnelerin derinliğini de (üçüncü boyutu) 

algılarız. Yani nesnelerin 3 boyutlu (en, boy, derinlik) 

olarak algılanmasına derinlik algısı denir. Bu 

algılamadaki ipuçlarının bir kısmı çevresel etmenlerken, 

diğer kısmı gözün yapısından kaynaklanan etmenlerdir. 

b4) Algısal Örgütleme Yasaları: Uyarıcıların tek tek 

değil de organizeli bütünler halinde algılanması olayı 

algısal örgütlemedir. Mesela; bir insanın yüzünü kaş, 

göz, burun, ağız toplamı olarak değil de bir bütün yüz 

olarak algılarız. Bir müzik parçası dinlediğimiz zaman 

tek tek notalar değil, bütünlüğü olan bir melodi işitiriz. 

Gestalt kuramcıları algısal örgütlemeye yardımcı olan 

yasaların hepsini kapsayan daha genel bir yasa 

(Pragnanz yasası) oluşturmuşlar. 

Koffka’ya göre dışarıdan gelen duyusal uyarımları 

anlamlandırma ve örgütlemede sadece Pragnanz yasası 

değil, aynı zamanda bireyin algısal kurulumu (inançları, 

değerleri, gereksinmeleri, tutumları) da etkili 

olmaktadır. Bu nedenle, aynı fiziksel çevrede bulunan 

kişilerin çevreyi yorumlamaları ve tepkileri farklı 

olabilmektedir. Bunun için de bireyin davranışının 

gerisindeki nedenleri anlayabilmek için coğrafi 

çevresinden çok, davranışsal çevresi bilinmelidir. 

b4.1)Şekil (figür) - Zemin (fon) İlişkisi: Bütün 

algılamalarda bir şekil bir de zemin vardır. Her şekil 

(nesne) bir zemin üzerinde yer alarak (örgütlenerek) 

algılanır. Yani zemin olmadan şekil olmaz. Çünkü şekil, 

zemin içinde anlamını kazanır. Şekil zeminin üstünde 

olan, zeminin üstünde göze çarpan, o an dikkatimizi 

çeken şeydir. Şeklin arka planında kalan kısmı ise 

zemindir. Mesela; bu okumakta olduğunuz yazılar 

şekil, yazının arkasındaki beyaz alan ise zemindir. 

Şekil ve zemin yer değişebilir. Bir biçimi önce şekil, 

sonra zemin olarak algılayabiliriz. Ayrıca şekil-zemin 

ilişkisi bütün duyu organları için geçerlidir. Mesela; 

sokakta yürürken kuş sesini (şekil) dinlerken şehrin 

trafiğinin sesi arkada zemin oluşturur (işitme). 

Oturduğumuz odanın alışageldiği kokusu zemin, 

mutfaktan gelen balık kokusu şekildir (koku). 

Okuduğun kitabın sayfaları zemin, kelimeler ise şekildir 

(görme). 

(Dönüşümlü Algılanabilen Şekiller) 

- 20 - 

b4.2) Gruplama Yasaları: Ortamdaki çeşitli 

ipuçlarından (benzerlik, yakınlık, devamlılık, 

tamamlama) yararlanarak birçok uyarıcının gruplanarak 

tek bir uyarıcı olarak algılanmasıdır. 

Benzerlik: Şekil, renk, doku, cinsiyet gibi pek çok 

özellik bakımından birbirine benzer uyarıcıların birlikte 

gruplanarak bir bütün olarak algılanmasıdır. Mesela; 

insanı kadın ve erkek diye iki gruba ayırırız. 

Yakınlık: Birbirine yakın olan uyarıcılar algısal 

alanımızda birlikte gruplandırılır. Zamanda ve mekânda 

yakınlık olarak iki türlü gruplandırılır. Mesela; 

müzikteki ritim algılaması, zaman içinde birbirine 

değişik yakınlıklarda bulunan vuruşlara dayalıdır. 

Süreklilik (Devamlılık): Aynı yönde giden noktalar, 

çizgiler ve benzerler birlikte gruplanarak algılanma 

eğilimindedir. Mesela; reklâm panolarında yanıp sönen 

ampuller bireye süreklilik algısı vermektedir. 

bd.3) Tamamlama: Eksik olan uyarıcıları zihnimizde 

tamamlayarak algıma olayıdır. Tamamlama için o 

nesnenin daha önce biliniyor (yani algılanmış) olması 

gerekir. 

Mesela; Bir ignliiz üvnsertsinede ypalın arşaıtramya 

gröe, kleimleirn hrfalreiinn hnagi srıdaa yzalıdkılraı 

ömneli dğeliimş. Öenlmi oaln brinci ve snonucnu hrfain 

yrenide omlsaımyış. Ardakai hfraliren srısaı krıaışk 

oslada ouknyuorumş. Çnükü kleimlrei hraf hraf dğeil 

bri btüün oalark oykuorumuşz.


Algıda tamamlamaya örnek resimler: 

Zeigarnik etkisi: İnsanlar tamamlanmamış 

yaşantılarını tamamlanmış yaşantılarından daha önce ve 

net bir şekilde hatırlama eğiliminde olmasına denir. 

Mesela; Sema Hanım'ın çok sevdiği bir televizyon 

dizisi vardır. Her seferinde diziyi zevkle seyredip bir 

sonraki hafta dizide neler olacağını merakla 

beklememesi (2012 KPSS) algıda tamamlamadır. 

bd.4) Basitlik: Organizma, karmaşık, zor olaylar yerine 

daha basit ve düzenli olanı algılama eğilimindedir. Yani 

basit ve düzenli bir şekilde organize edilmiş şekiller 

karmaşık olanlardan daha kolay ve çabuk algılanır. 

Şekil–1 Şekil–2 

Şekil-2’yi Şekil-1’den daha çabuk ve kolay algılarız. 

Çünkü basit ve düzenli şeyler daha kolay algılanır. 

c) Algı yanılmaları 

a) İllüzyon: Gerçekte var olan bir dış uyarıcının 

olduğundan farklı algılanmasıdır. 

- Fiziksel illüzyon: Algılanan uyarıcının kendi 

özelliklerinden ve fiziksel çevre koşullarından dolayı 

kaynaklanan algı yanılmasıdır. Herkeste aynı yanılgıya 

neden olur. Mesela; su içindeki çay kaşığının kırık 

gözükmesi, 

- Psikolojik illüzyon: Uyarıcıyı algılayan kişinin 

zihinsel ve kişisel tutumuna göre var olan bir uyarıcının 

yanlış algılanmasıdır. Her bireyde aynı görülmez. 

Mesela; karanlıkta yerde duran hortumu yılan sanmak. 

b) Halüsinasyon (Sanrı): Ortada bir uyarıcı yokken 

kişinin bir şeyler algıladığını sanmasıdır. Yani gerçekte 

var olmayan bir uyarıcının varmışçasına algılanmasıdır. 

Halüsinasyon genelde akıl hastalarında görülür. Bazen 

ateşli hastalıklarda, alkol ve uyuşturucu bağımlılarında 

da görülür. Mesela; kapı çalmadığı halde zilin sesini 

duymak, ellerimizin üstünde böcek olmadığı halde 

ellerin üstünde böcek var denmesi gibi. 

- 21 - 

d) Sezgisel Öğrenme Kuramı (İçgörüsel, Kavrayış 

yoluyla öğrenme) (Köhler): Çözülmesi gereken 

problemin kavramları, elemanları arasındaki ilişkinin 

farkına birden bire (aniden) varılarak öğrenmenin 

gerçekleşmesidir. Mesela; bir öğrencinin matematik 

probleminin çözümünü birden buluvermesi. Başına 

elma düşen, Newton’un yerçekimi kanunu bulması. 

Bu öğrenmede birey daha önce çalışmış, zihnini 

yormuş, çeşitli yollar denemiş ancak bir türlü başarılı 

olamamıştır ve bunun için belli bir zaman çalışmalarını 

askıya almışken, birden çözüm yolunu bulmuştur. 

İçgörüde, probleme seçici bir şekilde dikkat edilir. 

Daha önceki deneyimler, çözüm için alt yapı 

oluşturur. Yani kişi deneme-yanılmalar yaptıkça 

içgörüleri artacak, dolayısıyla kavrama yoluyla 

öğrenme daha kolay olacaktır. 

Öğrenme; hazırlık, kuluçka ve sonuç olmak üzere 

üç aşamada gerçekleşir. 

Çözüme geçiş, ani ve tam olarak gerçekleşir. 

Zekiler, içgörüsel çözüme daha kısa sürede ulaşır. 

Keşfedilen ilkeler/çözümler uzun süre kullanılır ve 

hatırlanır. Ayrıca başka duruma kolayca uygulanır. 

. 

Uyarı: Bir problemin çözülmesinde geçmiş 

öğrenmelerin ve problemlerin bileşenleri arasındaki 

ilişkilerin görülmesinin en fazla önem taşıdığı 

öğrenme türüdür (2011 KPSS). 

ortamdan uzaklaşmadır 

e) Yaratıcı (Üretici) Düşünme (Wertheimer): 

Wertheimer’e göre iki tür problem çözme yolu vardır: 

B türü çözümler (yakınsak): Anlamadan ezberlemeye 

dönüktür. Orijinallikten ve içgörüden uzaktır. Kolayca 

unutulabilir. 

A türü çözümler (ıraksak): Gestalt ilkelerine 

dayalıdır. Orijinaldir, sezgiseldir (içgörüseldir). Çözüm 

başkası tarafından değil, birey tarafından bulunur, 

kolaylıkla genellenebilir ve uzun süre hatırlanabilir. Bu 

tür çözümler üretici (yaratıcı) çözümlerdir. 

Yaratıcı düşünme: Varlıklar ve olaylar arasında yeni 

ve orijinal ilişkiler kurma ve çözüm üretme esasına 

dayanan düşünmedir. Bilimlerde, güzel sanatlarda ve 

artistik faaliyetlerde bu düşünme önemli rol oynar. 

Yaratıcı düşünmeyi engelleyen faktörler ise şunlardır: 

Duygusal engeller (utangaçlık, yanlış anlaşılma 

korkusu, aşırı öz eleştiri), 

Kültürel engeller (toplumdaki değerler ve 

gelenekler), Algısal engeller (algılamayla oluşan 

şartlanmalar) 

Geçmiş deneyimlerin etkisi (Alışkanlıklar- 

Zihinsel kurulum: Problemlerin hep aynı davranış 

kalıplarıyla, yöntemlerle, alışkanlıklarla çözmektir.) 

İşleve takılma: Nesneleri alışılagelen işlevleri 

dışında kullanmamaktır. Mesela; bıçak kesmek için 

yapılmıştır. Birçok insan bıçağı tornavida olarak 

düşünemez.


C) BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇI KURAMLAR 

1. Sosyal Öğrenme Kuramı (Gözlem-Model Yoluyla 

Öğrenme) (Bandura) 

2. Amaçlı Davranışçılık Kuramı (İşaret-Gestalt- 

Beklenti Kuramı) (Tolman) 

1. SOSYAL ÖĞRENME KURAMI (GÖZLEM- 

MODEL ALMA ÖĞRENMESİ) (BANDURA) 

Sosyal Öğrenme Kuramının Temel İlkeleri 

Davranış öğrenilebilir ancak hemen 

gösterilmeyebilir. Öğrenilen davranış uygun 

koşullar oluştuğunda sergilenir. 

Öğrenme her zaman pekiştirece bağlı değildir. 

Pekiştireç sadece performansı artıran etkendir. 

İnsan, uyarıcılara karşı tepki veren pasif ve basit bir 

organizma değildir. İnsan, aktif ve bilinçli eylemleri 

ile öğrenir. 

Sosyal öğrenmede temel faktör, bireyin başkalarını 

gözlemleyerek öğrenmesidir (Dolaylı öğrenme). 

Mesela; ablasının tırnakları kesilirken canı yandığı 

için ağladığını gören Taylan, sıra kendisine 

geldiğinde tırnaklarını kestirmemek için uzun süre 

direnmiştir (2010 KPSS). 

Birlikte öğrenme ortamında öğrenen ile 

öğretenlerin etkileşim içinde olması gerekmektedir. 

Öğrenen bireye, gözlem, taklit etme ve zihinsel 

fonksiyonlar geliştirmede fırsatlar sağlanmalıdır. 

Öğrenmenin etkiliği, öğrenenin modeli taklit etme 

kabiliyetine bağlıdır. 

Sosyal Öğrenme Süreçleri 

a) Dikkat etme: Bireyin modelin davranışlarını 

dikkatli bir biçimde inceleyip doğru olarak 

algılaması gerekir. Yani model alınan davranışa 

dikkatin odaklanmasıdır. Mesela; Atakan TV’deki 

bir karate müsabakasını dikkatlice izlemektedir. 

b) Hatırda tutma: Birey dikkatle gözlemlediği 

davranışları görsel veya sözel sembollere 

dönüştürüp kodlar ve belleğinde saklar. Bu sayede 

bilgi hatırlanır. Yani bireyin, gözlediği davranışları 

göz önünde canlandırması, hatırlamasıdır. Mesela; 

Atakan okulda bir arkadaşıyla tartıştığında TV’deki 

karate hareketleri aklına gelir. 

c) Davranışı ortaya koyma (Davranışa 

dönüştürme, uygulama): Model alınan davranışın 

uygulanması (tekrarlanması) yani davranışa 

dönüştürme sürecidir. Fakat birey öz yeterlilik 

kapasitesine sahip değilse bu davranış ortaya 

çıkmayabilir. Mesela; Atakan TV’deki karate 

hareketlerini aklına getirip tartıştığı arkadaşı 

üzerinde bu hareketleri denemesi. 

d) Güdülenme süreci: Bandura öğrenme ile 

performansı birbirinden ayırmıştır. Öğrenilen bir 

davranış hemen performansa dönüştürülemeyebilir. 

İnsanlar; yeni davranışları gözlem yoluyla 

öğrenebilirler. Fakat onları yapmaya güdüleninceye 

veya ihtiyaç duyuncaya kadar performans olarak 

göstermezler. Yani güdülenme öğrenilenleri 

performansa dönüştürmeyi sağlayan süreçtir. 

- 22 - 

Mesela; Can, ablası oyun hamuruyla arabalar yaparken 

onu izler. Ablası gibi, önce arabanın tekerleklerini ve 

gövdesini yapmaya, sonra da bunları dikkatlice 

birleştirmeye çalışır. Ablasının oyun hamurundan 

yaptığı renk renk arabaları kendisi de yapmak ister 

ancak hamurlara sadece kabaca şekiller verebilir (2012 

KPSS). Can uygulama aşamasında zorluk yaşamıştır. 

Sosyal Öğrenme Kuramı’nın Temel Kavramları 

a) Pekiştirme: Bandura’ya göre pekiştirme üç türlüdür. 

a1) İçsel Pekiştirme: Pekiştirme bireyin kendisi 

tarafından, kendisine yönelik yapılıyorsa buna içten 

pekiştirme denir. Bu pekiştirmede birey başkalarının 

tepkilerine aldırmadan kendi kişisel standartlarına 

ulaşmak için çaba harcar. Mesela; Kreşte arkadaşına 

vuran Hasan, öğretmenin verdiği oturma cezasına 

aldırmamış “Oh, iyi ki de vurdum o da benimle alay 

etmişti, ona günün gösterdim, çok iyi oldu.” diyerek 

rahatladığını hissetmesi (2009 KPSS). 

a2) Dolaylı Pekiştirme: Davranışı pekiştirilen modeli 

izleyen birey, modelin davranışını yapma olasılığı 

artar. Mesela; bir futbol takımında iyi oynayan bir 

oyuncuya prim verilmesi sonucu, takımdaki diğer 

oyuncuların da daha iyi oynamaya çalışması. 

a3) Doğrudan pekiştirme: Birey bir kişiyi model 

aldıktan sonra onun yaptığı davranışı bizzat kendisi 

de yapar ve hemen arkasından model aldığı davranış 

için pekiştireç alırsa bu doğrudan pekiştirme olur. 

b) Dolaylı Ceza: Modelin yapmış olduğu davranış 

sonunda almış olduğu cezanın gözlemlenmesi, 

gözleyenin o davranışı yapma eğilimini azaltır veya 

ortadan kaldırır. Mesela; Cemil, otomobiliyle yol 

alırken kısa bir süre önce kendisini sollayarak geçen 

araç sürücüsünün bir polis ekibi tarafından 

durdurulduğunu ve sürücüye ceza yazılmakta olduğunu 

görür. Bu durum, Cemil'in yolun kalan kısmında 

otomobilini sürerken hız sınırını aşmamaya özel bir 

gayret göstermesine neden olur (2012 KPSS). Mesela; 

sınıfta yaptığı hatalı bir davranıştan dolayı teneffüse 

çıkamayan arkadaşını gören Ceren, o hatalı davranışı 

yapmama eğiliminde olacaktır. 

c) Dolaylı Güdülenme: Gözlenen davranış, değer 

verilen bir ürünle sonuçlanırsa gözleyen kişi o davranışı 

yapmak için istek duyar. Mesela; öğretmen adayı 

arkadaşının, çok çalışıp KPSS sonucu atandığını gören 

Ahmet, kendisinin de çok çalışmaya istekli olması. 

d) Dolaylı Duygusallık: Birçok duygu gözlem yoluyla 

kazanılır. Birçok insan kendileri doğrudan bir yaşantı 

geçirmediği halde (zarar görmediği halde) bazı 

şeylerden korkar. Sebebi ise söz konusu duygulara, 

korkulara sahip modellerin gözlemlenmesidir. Model 

alınan kişiler birtakım davranışlarıyla gözleyen kişiye 

birçok mesaj verir ve gözlemci dolaylı yaşantı 

kazanarak aynı korkulara sahip olur. Mesela; 

arkadaşının köpek tarafından ısırılması sonucu 

arkadaşının çığlık atmasını ve ağlamasını gözlemleyen 

birey köpekten korkmaya başlayabilir.


Sosyal Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 

a) Modelin özellikleri 

b) Model alınan davranışın özellikleri 

c) Gözlemcinin özellikleri 

a) Modelin özellikleri: Modelin, gözleyen bireye olan 

benzerliği (yaşı, cinsiyeti, yaşam tarzı, kişiliği), sosyal 

statüsü, saygınlığı (prestiji), modelin davranışının 

sonuçları (pekiştirilmesi veya cezalandırılması), 

modelin sergilediği davranışla ilgili uzmanlığı. 

Model ile Gözleyen Arasındaki Etkileşim Özellikleri 

Modelin 

Statüsü 

Kişiden; 

Yüksek 

Eşit 

Eşit 

Düşük 

Gözlemle 

nen 

Sonuç 

Sonuç 

bilinmiyor 

Sonucu 

olumlu 

Sonuç 

olumsuz 

Sonuç 

olumlu 

veya 

olumsuz 

Taklit 

Edilme 

Durumu 

Yüksek 

Yüksek 

Taklit 

edilmez 

Yok denecek 

kadar az 

Örnek 

Reklâmlarda kullanılan 

ünlü kişiler 

Sınıfta başarılı öğrenciyi 

diğerlerinin taklit etmesi 

Sınıfta ceza alan bir 

öğrencinin yaptığı 

davranışı diğer 

öğrencilerin yapmaması 

Küçük kardeşini izleyen 

büyük kardeşin tepkisi 

b) Model alınan davranışın özellikleri: Her davranışı 

birey model almaz. Birey, kendince uygun olduğunu 

düşündüğü ve ödülle sonuçlanacak davranışları daha 

çok model alır. Değerli sonuçlar gözlemciyi güdüler. 

Davranışın basit, işlevsel (işe yarar) ve gözlenebilir 

olması model almayı artıran diğer etkenlerdir. 

c) Gözlemcinin özellikleri: Bunlar altı tanedir. 

c1) Karşılıklı belirleyicilik: Öğrenmeyi; birey, çevre 

ve davranış olarak üç temel faktör birlikte oluşturur. Bu 

üç etken karşılıklı olarak birbirlerini etkilemekte ve bu 

etkileşimler bireyin sonraki davranışlarını 

etkilemektedir. Yani birey, sosyal çevrelerini 

davranışları aracılığıyla etkilemekte, değiştirmekte, aynı 

zamanda çevrede yer alan diğer insanların 

davranışlarından da etkilenmektedir. 

c2) Sembolleştirme kapasitesi: İnsanlar dünyada 

gördüklerini zihinlerinde sembolleştirirler. Semboller 

insanların zihninde dünyadaki gördüklerinin 

temsilcileridir. Bu sayede insanlar, geçmişi zihinlerinde 

tutabilmekte ve geleceği de zihinlerinde 

tasarlayabilmekte, sembolleştirebilmektedir. 

Sembolleştirme kapasitesi yüksek olan bireyler, sosyal 

öğrenme konusunda daha başarılıdırlar. 

- 23 - 

c3) Öngörü (Geleceği düşünme) kapasitesi: Gelecek 

için plan yapabilme kapasitesidir. İnsanlar gelecekte 

başkalarının kendilerine nasıl davranacaklarını tahmin 

edebilmeli, hedef belirleyebilmeli ve geleceği 

planlayabilmelidir. 

c4) Dolaylı öğrenme kapasitesi: İnsanlar başkalarının 

davranışlarını ve o davranışların sonuçlarını 

gözlemleyerek öğrenmeyi gerçekleştirir ve bu ona 

büyük bir avantaj sağlar. Çünkü maliyeti düşüktür. 

Başkalarının hatalarını görmek yoluyla aynı hataları 

yapmadan doğrulara az zararla ve daha hızlı ulaşabilir. 

Bu nedenle, dolaylı öğrenme kapasitesi yüksek bireyler 

sosyal öğrenmeyi daha iyi gerçekleştirir. 

c5) Öz düzenleme kapasitesi: İnsanların içsel 

standartlar oluşturma, kendi davranışlarını kontrol etme 

ve düzenleme kapasiteleridir. İnsanların davranışlarını 

kendi koyduğu kurallara uygun biçime getirip 

uygulayabilme potansiyelleridir. Beslenme, eğlence, 

dinlenme ve çalışma gibi alışkanlıklar bu tiptendir. 

Mesela; Yasemin, coğrafya dersinin sınavlarından 

sürekli düşük not almaktadır. Başarılı arkadaşlarının bu 

dersi nasıl çalıştıklarını gözlemleyen Yasemin, birkaç 

arkadaşını gözlemledikten sonra kendisi için uygun olan 

çalışma yöntemlerini, araçlarını ve uygun çalışma 

zamanını saptayarak işe koyulur ve sonunda hedeflediği 

başarıya ulaşır (2012 KPSS). Yasemin’in düşük not 

aldığı coğrafya dersine ilişkin içinde bulunduğu durumu 

değiştirmeye çalıştığı, bu konuda hayatına aktif olarak 

müdahale eden bir birey olduğunu öz düzenleme 

kapasitesi ilkesi açıklar. 

c6) Öz yargılama (Yansıtma) kapasitesi: İnsanların 

kendileri hakkında düşünme, yargıda bulunma ve 

kendilerini değerlendirme kapasitesidir. Yani insanların 

kendi davranışlarını yargılayıp çeşitli sonuçlar (ders 

alma gibi) çıkarabilme kapasitesidir. 

Öz yeterlik: İnsanın kendinin farkında olması, 

kapasitesi ile yapacağı iş arasında değerlendirme 

yapması, bireylerin bir davranışı yapıp yapamayacakları 

ile ilgili olarak kendilerini yargılayarak ulaştıkları sonuç 

“öz yeterlik” kavramıyla açıklanır. Kısacası bireyin 

kendi yeteneklerini nasıl algıladığıdır. Öz yeterlik 

inancı yüksek olan bireyler, kendilerine güven duyarlar. 

Başarılı olacaklarına dair inançları yüksektir. Bir 

zorlukla karşılaştıklarında hemen pes etmezler. 

Mesela; Deniz, mantık dersinden korkmakta ve bu 

dersten başarısız olacağını düşünmektedir. Buna rağmen 

dersi dinlemeye ve anlamaya çalışmaktadır. Deniz bir 

gün derste öğretmeninin sorduğu sorulara üst üste 

birkaç kez doğru cevap verdikten sonra ders onun için 

zevkli bir hâle dönüşmüş, başarısında artış olmuştur 

(2012 KPSS). Mantık dersini başaramayacağına inanan 

bir öğrencinin yaşantılarının etkisiyle bu dersten başarılı 

olacağına inanmaya başlaması öz yeterlik algısındaki 

bir değişiklik olduğunu gösterir.


2. AMAÇLI DAVRANIŞÇILIK KURAMI 

(İŞARET-GESTALT KURAMI) (TOLMAN) 

Tolman’a göre davranış bir amaca yöneliktir. 

Davranış amaç doğrultusunda çevre koşullarına 

göre değiştirilebilir. 

Davranışçılardan farklı olarak öğrenme koşullanma 

sürecinden ziyade, zihinsel süreçler yoluyla 

çevreyi keşfetme ve uyarıcıları anlamlı hale getirme 

(bütün hale getirme) sürecidir. 

Öğrenmeyi uyarıcı-uyarıcı ilişkisi olarak ele alır. 

Davranışçılardan farklı olarak insanı hayvanlardan 

farklı olarak sadece uyarıcılara tepki veren pasif bir 

varlık olarak değil, aktif bir varlık olarak ele alır. 

Molar (Bütüncül davranış): Davranışçıların 

“davranışı anlamak için davranışı küçük davranış 

birimlerine bölmek gerekir” fikrine karşı çıkarak, 

davranışın bütününe (molar davranışa) 

odaklanılması gerektiğini belirtir. Çünkü davranışı 

küçük parçalara ayırmaya çalışmak onun anlamını 

kaybettirmektedir (Gestalt görüşüne benzerliği). 

Örtük (Gizil) Öğrenme: Bilinçsizce, farkında olmadan 

ve istemeden edinilen öğrenmelerdir. Buna göre, bazı 

öğrenmeler öğrenme amacı olmadan, hatta kişi farkında 

olmadan gerçekleşir. Gizil öğrenme, zihinsel imge veya 

bilişsel harita olarak depolanır. Organizma ilgili bir 

problemle karşılaştığı zaman bu haritalara başvurur. 

Mesela; ev işi yaparken bir yandan yüksek sesle ders 

çalışan psikoloji öğrencisi kızının söylediklerini işiten 

bir ev hanımı, birkaç gün sonra izlediği bir yarışma 

programında sorulan “Tepkisel koşullanma ile şu 

isimlerden hangisini eşleştirirsiniz?” sorusuna doğru 

yanıt verdiğini fark etmesi (2010 KPSS). 

Gizil sönme: Önceden pekiştirilen bir davranışın 

pekiştirilmemesi sonucu değil, artık pekiştirilmediğinin 

gözlenmesi sonucunda ortaya çıkan durumdur. Mesela; 

eski okulunda öğretmenin sadece parmak kaldıran 

öğrencilere söz verdiğini gözlemleyen Demet, derste 

söz almak için hep parmak kaldırmaya başlamıştır. 

Fakat yeni okulunda öğretmenin parmak kaldırmayan 

öğrencilere de söz verdiğini gözlemleyen Demet, artık 

söz almak için parmak kaldırmamaya başlamıştır. 

Demet, pekiştirilmediği için değil pekiştirilmeyen 

davranışları gözlemlediği için sönme gerçekleşmiştir. 

İşaret (Yer) öğrenme: Organizma gözlemleyerek bazı 

olayların-davranışların, belirli başka olaylaradavranışlara 

yol açtığını veya bir işaretin diğer bir 

işarete götürdüğünü anlar ve bunları kullanarak amacına 

ulaşır. Organizma bu kazandığı bilgiyi birbirinden ayrı, 

bağımsız birimler halinde değil, organize edilmiş bilgi 

halinde saklar. Organizmanın çevreye ilişkin zihninde 

oluşturduğu organize edilmiş bu bilgilere bilişsel harita 

denir. Organizma yer öğrenme sürecinde bu haritadan 

yararlanır. Mesela; gözümüzü kapattığımızda evimizin 

odası ve içindeki eşyaları hayal edebilir hatta gözümüz 

kapalı olarak odamızda dolaşabiliriz. Zihnimizde 

bulunan bu bilgiler yer öğrenmesi (bilişsel haritalar 

sayesinde) ile oluşan bilgilerdir. 

- 24 - 

Bilişsel harita oluşturma süreci genellikle gizli öğrenme 

ile açığa çıkar. Yani organizma bilişsel haritaları özel 

bir çaba harcamadan oluşturur ve gerektiğinde bu 

haritaları kullanır. Mesela; Üniversiteye yeni başlayan 

bir öğrenci üst sınıftaki bir arkadaşından, oldukça 

büyük olan yerleşkeyi kendisine tanıtmasını ister. 

Arkadaşı birkaç önemli yeri gösterdikten sonra, 

“Yerleşkede bir süre yaşadıktan sonra gerektiğinde 

aradığın her yeri elinle koymuş gibi bulabildiğini görüp 

şaşıracaksın.” der (2009 KPSS). Arkadaşının bu 

öğrenciye söyledikleri, Yer öğrenmenin önemli bir 

bölümünün farkına varılmadan gerçekleştiğini gösterir. 

Organizma bilişsel haritalarını kullanarak kendisini en 

kısa şekilde amaca ulaştıran yolu seçmesine en az çaba 

ilkesi denir. Mesela; bir yere giden bireyin bilişsel 

haritalarını kullanarak en kestirme yolu bulması. 

Öğrenme Türleri 

a) Kateksis: Organizmanın içinde bulunduğu kültürel 

özelliklere bağlı olarak belli dürtü durumlarıyla, belli 

nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesidir. 

Mesela; İtalyanlar açlığını makarna ya da pizza ile 

giderme eğiliminde olabilir. 

Organizmanın belli dürtü durumlarında belli 

nesnelerden kaçınmayı öğrenmesine Olumsuz Kateksis 

denir. Mesela; bir Müslümanın açlığını gidermek için 

domuz eti yememesi. 

b) Eşdeğer İnançlar: Alt amaç, ana (asıl) amaçla aynı 

etkiye sahip olduğunda, alt amaç eşdeğer inanç 

oluşturur. Bu durum, uyarıcı-tepki kuramlarında ikincil 

pekiştirme kavramına çok benzemekle birlikte, bu 

öğrenme çeşidi fizyolojik dürtülerden ziyade “sosyal 

dürtülerin” tatmini ile ilişkilidir. Mesela; yüksek not 

alma sevgi ve saygı ihtiyacını doyurur. 

c) Alan Beklentileri (uyarıcı-uyarıcı öğrenmesi): 

Organizmanın kendisini neyin nereye götüreceğini 

öğrenmesidir. Belli bir işaret gördüğünde onu belli bir 

diğer işaretin izleyeceğini bekler. Bu öğrenmeye 

uyarıcı-uyarıcı öğrenmesi denir. Mesela; zil çalması 

dersin başlaması ya da bitmesi için bir işarettir. 

d) Alan-Biliş Yolları: Bir problem çözme stratejisi 

olarak belli durumlarda algısal alanı düzenleme 

eğilimidir. Problem çözme stratejisinde önemli olan 

nokta, bir problemi çözmede etkin olan bir stratejinin 

gelecekte benzer durumlarda da kullanılmasıdır. 

e) Dürtü (güdü) Ayırımları: Bu öğrenme türü 

organizmanın kendi dürtü durumunu analiz etmesini ve 

buna uygun davranışta bulunmasını içerir. Mesela; suya 

ihtiyaç duyan birisinin davranışı ile yiyeceğe ihtiyaç 

duyan birisinin davranışı farklı olacaktır. 

f) Hareket Biçimleri: Hareket biçimini öğrenme, bir 

eksiği gidermeye yöneliktir. 

g) Açık öğrenme: Organizmanın giderilmesi gereken 

ihtiyaçlarıyla doğrudan ilişkili olan davranışları 

öğrenmesidir.


D) DİĞER ÖĞRENME KURAMLARI 

1. YAŞAM ALANI KURAMI 

Temsilcisi Kurt Lewin’dir. Lewin’e göre; davranışın 

üzerinde o davranışı gerektiren birçok unsur (bireyin 

psikolojik durumu, fizyolojik durumu, fizik ve sosyal 

çevresel faktörler) kişinin “yaşam alanını” oluşturur. 

Dolayısıyla bu unsurlar bütünsel olarak incelenmeden 

davranışları anlamlandırmak mümkün değildir. 

Yaşam alanı kişinin bilinçli olarak farkında 

olduklarından oluşabileceği gibi, bilincinde olmadığı 

faktörlerden de etkilenebilir. 

Lewin’e göre “yaşam alanı” belli bir bireyin, belli bir 

zamandaki davranışını etkileyen olguların ya da 

gerçeklerin toplamıdır. 

Mesela; Bireyi ve onun içinde bulunduğu durumu 

anlayabilmek için bütün durumu yani öğrencinin 

ailesini, okulunu ve doğal çevresini de göz önünde 

bulundurmak gerekir (2012 KPSS). Görüşü “Alan 

kuramının” görüşlerini yansıtır. 

2. HÜMANİST (İNSANCIL) KURAM 

Önemli temsilcileri; Rogers, Maslow ve Combs’tur. 

Hümanistler insanın özünde iyi olduğunu ve her 

insanın doğuştan getirdiği bu iyi potansiyelle 

çevresindekilerle işbirliğine yatkın, yapıcı ve güvenilir 

bir etkileşime girdiğini ve bu şekilde gelişimini 

sürdürdüğünü savunur. 

Hümanist yaklaşımının temel ilkeleri 

Hümanist yaklaşıma göre her insanda doğal bir 

öğrenme isteği vardır. Bu nedenle öğrenene 

çevresini keşfetme olanağı sunulmalıdır. 

Hümanist yaklaşım bireysel farklılıklara önem 

verir ve bundan dolayı öğrenilecek konunun 

öğrenenin ilgi, beklenti ve ihtiyaçlarına uygun 

olması gerekir. 

Hümanist yaklaşım öğrenme ortamlarının 

demokratik olması gerektiğini savunur. Yani 

öğrenme sürecinde bireyin kendini 

gerçekleştirmesine yönelik özgürce seçimler 

yapabileceği, baskı ve tehdit içermeyen demokratik 

ortamlar oluşturulmalıdır. 

Hümanist yaklaşıma göre eğitimde ve öğrenmede 

“öğrenmeyi öğretmek” temel alınmalıdır. Yani bir 

davranışın veya bilginin öğrenilmesinden çok 

öğrenme sürecinin öğrenilmesi esas olmalıdır. 

Hümanist yaklaşıma göre insanın davranışları 

kendi öznel gerçeği tarafından belirlenmektedir. 

Yani birey uyarıcıları kendine özgü bir biçimde 

algılayıp yorumlar ve bu çerçevede tepkide bulunur. 

Dolayısıyla bireyin davranışlarını anlayıp 

açıklayabilmek için o bireyin iç dünyasını (öznel 

yaşantı alanını: Fenomen alan) bilmek gerekir. 

- 25 - 

Hümanist yaklaşıma göre öğrenme, bireyin kendisi 

tarafından başlatıldığında ve onun ilgilerine, 

ihtiyaçlarına yönelik olduğunda anlamlıdır. 

Hümanist yaklaşım bireysel özgürlüğe önem verir. 

Hümanist yaklaşım öğrenci merkezli eğitimi 

savunur. 

Hümanist yaklaşıma göre birey çevrenin isteklerine 

göre değil, kendilerini gerçekleştirme eğilimlerine 

göre eğitim görmelidir. 

Hümanist yaklaşımın temelini benlik kavramı 

oluşturur. Benlik gelişimi bireyin kendisini, 

farklılıklarını algılaması ve değerlerini hissetmesi 

sürecidir. Kişinin kendisini değerlendirme sürecidir. 

a) Rogers ve Benlik Kuramı 

Teröpatik Öğrenme Kuramı 

İnsan gelişme ve kendini geliştirme gizil gücüne 

sahiptir. Bireyler çevrenin isteklerine ve beklentilerine 

göre değil, kendilerini gerçekleştirme eğilimlerine 

göre eğitim almalıdır. Yani her birey ilgi, yetenek ve 

özelliklerine göre ve özgür bir ortamda eğitim 

almalıdır. Mesela; İlköğretim öğrencisi Fatma, 

babasına sınıf öğretmeninin, arkadaşlarının ve 

kendisinin istek, ilgi ve ihtiyaçlarına dikkat ettiğini ve 

yardımcı olmaya çalıştığını söyler (2012 KPSS). Sınıf 

öğretmeni burada insancıl yaklaşıma uygun 

davranmıştır. 

Eğitimde “öğrenmeyi öğretmek” temel alınmalıdır. 

Her insanın doğuştan getirdiği bir özbeni vardır. Bu 

özben iyiye yönelik ve güzeldir. 

Her insanın amacı mutlu olmaktır. Mutlu olan insan 

topluma faydalı olur. 

Bireyin mutlu olması, dünyayı kendi algılayış 

biçimine göre (fenomen alan), ilgi ve becerilerine 

göre yetiştirilmesine bağlıdır. 

Bireyi yalnızca dıştan değil içten de anlamak gerekir. 

Böylece bireyin iç dünyasını çözümlemeyi de ön 

planda tutmaktadır (Fenomenoloji). 

Mesela; İsmet Öğretmen derste su içen bir öğrenciyi 

gördüğünde onu uyarmış ve bu davranışı doğru 

bulmadığını belirtmiştir. Kemal Öğretmen ise aynı 

durumda öğrencinin su içmesinin sorun olmadığını 

düşünerek hiç tepki vermemiştir (2012 KPS). İki 

öğretmenin de aynı uyarıcıya farklı davranışları, kendi 

öznel gerçeklikleriyle açıklayabiliriz.


Benliğin Yapısı 

1-) Özben (Gerçek benlik): Benliğin merkezini 

oluşturur. Biyolojik kökenli gerçek içsel yaşantıların 

kaynağıdır. İnsanların tümü özbenleri açısından bazı 

yönleri ile birbirlerine benzerlerken bazı yönleri ile de 

birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Yeme, içme cinsel 

gereksinmeler gibi fizyolojik özellikler, sevilme, güven 

duyma, başarılı olma gibi psikolojik özellikler açısından 

tüm insanlar birbirlerine benzerlerken, müzik, resim, 

sözel yetenekleri gibi kişisel güçler açısından da 

birbirlerinden farklıdır. 

Özben, yapı olarak “iyi” ye yöneliktir. Kötü olarak 

nitelendirilen tutum, düşünce ve davranışlar temel 

ihtiyaçların doyurulmaması ve engellenmesi sonucu 

oluşur. 

2-) Benlik bilinci (Benlik tasarımı): Kişinin kendisi 

hakkındaki düşünceleri ve algılamalarıdır. Benlik 

tasarımı kişinin kendi görüşüne göre özelliklerinin, 

yeteneklerinin, duygu, düşünce, inanç ve tutumlarının 

dinamik bir görüntüsüdür. 

Benlik tasarımı dinamik bir yapıya sahiptir, yani kişinin 

yaşantılarına bağlı olarak değişebilir. Kişinin benlik 

tasarımı gerçek yaşantılarına uygun olduğu sürece kişi 

kendisiyle uyumludur. 

3-) İdeal Benlik: Bireyin olmak istediklerine ilişkin 

görüşleri onun ideal benliğini oluşturur. İdeal benlik 

bireyin sahip olmak istediği özellikleri anlatır. 

4-) Benlik saygısı (özsaygı): Benlik bilinci ile ideal 

benlik arasındaki fark bize bireyin benlik saygısı 

hakkında bilgi verir. Eğer bu fark yüksekse benlik 

saygısı düşük, bu fark az ise benlik saygısı yüksektir. 

Benlik Gelişimi ve Eğitim İlişkisi 

Kişinin olumlu benlik bilinci geliştirebilmesi için 

koşulsuz sevgi/kabul temel şarttır. Koşulsuz sevgi, 

birey ne yaparsa yapsın, onun sevgiye ve saygıya layık 

olduğunu kabul eden anlayıştır. Anne-babalar ve 

öğretmenler çocukları anlamalı, onları kendi öznel 

yaşantıları içinde ve kendi dünyalarında bir bütün 

olarak değerlendirmelidir. 

Anne-babalar ve öğretmenler çocukları yargılamamalı, 

cezalandırmamalıdır ve çocuklarına “empatik” bir 

tavırla yaklaşmalıdırlar. Koşulsuz sevgiyle büyüyen 

kişilerin benlik anlayışları güçlü ve olumlu olur. 

Rogers’e göre sağlıklı bir öğrenme ortamı demek; 

koşulsuz saygı, empatik anlayış, güven, 

saydamlık/içtenlik, dürüstlük, ödüllendirme ve 

demokratik bir sınıf ortamı demektir. 

- 26 - 

b) Maslow ve İhtiyaçlar Hiyerarşisi 

Maslow her insanın değerli, kendine özgü, duyarlı ve 

iyiye yönelik bir özbene sahip olduğunu savunur. 

Olanaklar sağlandığında, her insanın doğuştan getirdiği 

gizil güçlerinin farkına varacağını ve eninde sonunda 

kendini gerçekleştireceğini savunur. 

Maslow, insan güdülerinin evrensel bir hiyerarşisinin 

bulunduğunu savunur. Bu ihtiyaçlar hiyerarşisine göre, 

en alt basamaktaki ihtiyaç kısmen de olsa, giderildikten 

sonra bir üst basamaktaki ihtiyaç ortaya çıkar. O da 

giderildiğinde bir üst basamaktaki ihtiyaç ortaya çıkar. 

Yani bir üst düzeydeki ihtiyacın ortaya çıkabilmesi için, 

bir alt düzeydeki ihtiyacın giderilmesi gereklidir. 

Kendini gerçekleştirme güdüsü, diğer ihtiyaçlar 

giderilmişse ortaya çıkar. 

Maslow 1990 yılı sonralarında ihtiyaçlar hiyerarşisine; 

“bilişsel, estetik ve tümüyle insan olma ihtiyaçlarını” 

eklemiştir. 

MASLOW İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ 

Uyarı: Bu ihtiyaçlardan ilk 4’ü temel ihtiyaçlar 

(hayatta kalma ihtiyaçları), son 4 ihtiyaç ise üst düzey 

(gelişimsel) ihtiyaçlardır. 

Mesela; Oya Hanım tiyatroyu çok sever ve fırsat 

bulduğunda sık sık tiyatroya gider. Son zamanlarda 

işlerinin yoğunluğundan yeni bir oyuna gidememiştir. 

Bu yüzden, uzun zamandır tiyatroya gidememenin 

eksikliğini hissetmekte ve tiyatroya gitmenin bir 

fırsatını kollamaktadır (2012 KPSS). Oya Hanım’ın 

tiyatroya gitme ihtiyacı “estetik” ihtiyaçtır.


3. YAPILANDIRMACI KURAM 

Bu kuram Vico tarafından ortaya atılmıştır. Vygotsky, 

Bruner, Ausubel, Piaget, Dewey, Ernst V. Glasersfeld, 

Kant, Hegel önemli katkı yapanlardır. 

Öğrenmenin, bilginin öğrenci tarafından yeniden 

yapılandırılması ile gerçekleştiği anlayışına 

dayalıdır. 

Öğrenme çevreyle etkileşim süreci sonunda gerçekleşir. 

Öğrenci merkezli bir yaklaşımdır. 

Yapılandırmacı öğretimin ilkeleri 

Öğrenci yeni öğrendiklerini eski bilgilerle bağ 

kurarak yeni bilgiyi (öznel, bireysel bilgi) yaratır. 

Öğrenci kendi deneyimleriyle bilgiyi yapılandırır. 

Bu modelde değişmeyen, mutlak bilgi yoktur, bilgi 

kişiden kişiye değişebilir. 

Öğrenme deneysel, subjektif (öznel) ve bireyseldir. 

Birincil kaynaklardan daha çok yararlanılır. 

Öğrenciler birbirleriyle kıyaslanamaz. 

Öğrenci; düşünen, araştıran, sorgulayan ve bilgiyi 

keşfedendir (Tüm öğrenmeler bir keşiftir). 

Öğrenci öğrenme ortamında özgürdür. 

Öğrenci-öğretmen birlikte öğrenir. 

Öğretmenin en önemli görevi, öğrenciye bilgi 

yapılandıracak ortamlar hazırlamaktır. 

Öğretmen öğrenciye öğretmez, öğrenciye nedensonuç 

ilişkisi kurabileceği deneyimler yaşatır. 

Öğretmen öğrencilerin üst düzey zihinsel beceri 

kazanmasına yardımcı olur. 

Bu model öğrenciye olumlu benlik algısı kazandırır. 

İşbirlikçi öğretim yöntemi kullanılır ve öğrencilerin 

birbirinden öğrenmesi sağlanır. 

Bireysel farklılıklar önemlidir. 

Her öğrenci kendi öğrenmesinden sorumludur ve bu 

nedenle öğrenci kendini değerlendirir. 

Sınıf içinde güçlü iletişim ve etkileşim yer alır. Sınıf 

bilgilerin aktarıldığı yer değildir. 

Değerlendirmede düşünme biçimine (süreç 

değerlendirme) ağırlık verilir. Sonuç (ürün) 

değerlendirmenin önemi azdır. 

Değerlendirmeyi öğretmen ve öğrenci birlikte yapar 

ve çağdaş ölçme ve değerlendirme yöntemleri 

kullanılır (Portfolyo, performans, proje, rubrik, 

gözlem, görüşme, kavram haritaları vb.). 

Yapılandırmacı eğitimde özellikle öğrenme 

halkaları (Piaget, Karplus geliştirmiştir) 

kullanılmaktadır. Türkiye’de Fen ve teknoloji 

dersinde özellikle 5E öğrenme halkası kullanılır. 

Birincil kaynaklar: Doğrudan doğruya bilgiyi 

sunmayan kaynaklardır. Bunlar daha önce 

yapılandırılmamış, ham verilerdir. Öğrencinin kendi 

yaşantısıyla gözlediği, deneyimler sonucu elde ettiği 

verilerdir (Çevre, grafikler, haritalar, gözlem verileri). 

İkincil bilgi kaynakları: Başkaları tarafından 

oluşturulan ve doğrudan bilgiyi sunan kaynaklardır 

(Ders kitapları, internet, dergi, ansiklopedi, öğretmen). 

- 27 - 

Öğrenme halkaları: Yapılandırmacılığın uygulama 

şekilleridir. Türkiye’de daha çok 5E öğrenme halkası 

kullanılmaktadır. 

5E Öğrenme Halkası Basamakları 

1. Dikkat çekme (Giriş): Ön bilgiler hareketlendirilir. 

Konu anlatma yok. Sorular sorulur. 

2. Keşfetme: Öğrencinin öğrenme materyaliyle 

doğrudan etkileşime girdiği süreçtir. Böylece 

öğrenci bilgiyi kendi keşfeder ve düşünce üretir. 

3. Açıklama: Yeni olayı-durumu öğrenci açıklayamaz 

ise öğretmen açıklama yaparak öğrencinin keşif 

sürecini desteklemesidir. 

4. Derinleştirme: Detaylandırma aşamasıdır. 

Öğrendiklerini önceki bildikleriyle ve gerçek 

yaşamla ilişkilendirmesi sürecidir. 

5. Değerlendirme: Sonuca ulaşma ve değerlendirme 

aşamasıdır. Öğrenme sürecinin değerlendirilmesidir. 

Yapılandırmacı yaklaşım türleri 

1. Bilişsel yapılandırmacılık (Piaget): Öğrenme 

özümleme, düzenleme ve bilişsel denge ilkeleriyle 

(Piaget’in zihinsel gelişim kuramı) açıklanmaktadır. 

Birey önceki öğrendikleriyle bir bilişsel yapı (şema) 

oluşturur. Yeni öğrenilenler eskileriyle çelişmiyorsa 

(dengesizlik durumu yaşanmıyorsa) özümsenir. Eğer 

çelişiyorsa yeni bilgi özümlenemez ve bilişsel yapı 

dengesizlik yaşar. Bu dengesizlik sonucu birey bilişsel 

yapısında düzenlemeye gider. Bu düzenlemeyle yeni 

bilgi bilişsel yapısında özümlenir ve birey yeni bir 

bilişsel dengeye ulaşır. 

2. Radikal yapılandırmacılık (Ernst Von 

Glasersfeld): Bilginin keşfedilmediği bireyler 

tarafından yaratıldığı savunulur (Piaget’ten farkı). 

Bilginin kaynağı dış dünya değil bireyin yaşantılarıdır. 

Birey pasif değildir, onu ihtiyaçları yönlendirir. 

3. Sosyal yapılandırmacılık (Vygotsky): Öğrenmede 

kültürün ve dilin önemli olduğunu savunur. Bilginin 

bireyin kendisi tarafından yapılandırıldığını (Piaget ile 

ortak noktası) fakat insanın sosyal etkileşiminin 

(Yakınsal Gelişim Alanı) bilgiyi yapılandırmada kritik 

öneme (Piaget’ten farkı) sahip olduğunu savunur. 

Yakınsal gelişim alan çocuğun çevresinde karşılaştığı 

problemleri çözerken zorlandığı veya başarılı olamadığı 

durumlarda yetişkinlerden yardım almasıdır. 

DAVRANIŞÇI BİLİŞSELCİ YAPILANDIR 

MODEL 

MODEL MACI MODEL 

BİLGİ; BİLGİ; BİLGİ; 

Nesneldir. Nesneldir. Özneldir. 

Öğrenenden 

bağımsızdır. 

Öğrenenin ön 

bilgileriyle 

ilişkilidir. 

Öğrenenin 

kendisi 

oluşturur.

Öğrenme Psikolojisi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?