Öğrenme Psikolojisi

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİTE – ÖĞRENME KURAMLARI
Bağlaşımcılık: Uyarıcı ve tepkinin sinirsel bir bağla
bağlandığına inanmasıdır.
Sınama-yanılma: Öğrenmeyi bir problem çözme
olarak görmüştür. Bir problemle karşılaşıldığında
yapılan çeşitli sınama-yanılma davranışlarıyla çözüm
üretilir. Öğrenme sınama yanılma sonucu gerçekleşir.
Küçük adımlar: Öğrenmenin büyük sıçramalarla değil,
küçük denemelerle, sistemli adımlarla sağlanmasıdır.
Çağrışımsal Geçiş: Bir uyarıcıya verilen tepkinin,
ortama yeni uyarıcıların eklenmesiyle ve eski
uyarıcıların derece derece çıkarılmasıyla tamamen yeni
uyarıcılara gösterilmesidir. Geçiş sırasında ilk uyarıcı
yavaş yavaş ortamdan çıkarılmış; ilk uyarıcıya
gösterilen tepki eklenmiş ikinci uyarıcıya da
gösterilmiştir. Yani bir uyarıcının organizma
üzerinde yarattığı çağrışımın başka uyarıcıya
kaymasıdır. Mesela; Thorndike bu ilkeyi kediye
“ayakta dur” emrini öğretirken kullanmıştır. Önce
kediye bir parça balığı yukardan göstermiş daha sonra
kediye ”ayağa kalk” demiştir. Yeterli sayıda deneme
yaptıktan sonra yavaş yavaş balığı ortamdan çekmiş;
sadece “ayağa kalk” komutunu verdiğinde kedinin
ayağa kalktığı görülmüştür.
Çağrışımsal Zıtlık: Uyarıcı-tepki bağları daha önce
oluşturuldukları yönde daha kolay çağrışım yaptırır.
Çağrışımsal zıtlık kavramı ile ait olma ilkesine karşı
çıkar. Mesela; çarpım tablosunu düzden öğrenen kişinin
tersten söylemesinin zor olduğunu, alfabenin düzden
okunuşunun kolay tersten ise zor olduğunu söyleyerek
öğrenmeye ilişkin mekanik görüşünde ısrar eder.
Ait Olma: İki uyarıcı arasında çağrışımsal bir ilişkinin
oluşması için bu öğelerin bitişik ya da yakın olması
yeterli değildir. Aynı zamanda bu iki öğenin
birbirleriyle anlamlı bir şekilde bir arada olmaları
gerekir. Yani bu iki uyarıcı birbirine ait olmalıdır.
Birbirine ait değilse çağrışım olmamaktadır. Önemli
olan yan yana olmak değil, ilişkili olmaktır. Mesela;
erkek-ahmet, kadın-demet, kuş-güvercin, çiçek-gül gibi.
3. EDİMSEL (OPERANT, ARAÇLI, VASITALI)
KOŞULLANMA YOLUYLA ÖĞRENME (SKİNNER)
Temsilcileri; Thorndike, Skinner, Watson, Guthrie.
Organizmanın rastlantısal nitelikteki davranışlarını
pekiştirme yaparak biçimlendirme/yönlendirme
yapmaktır. İstenilen davranışta olumlu pekiştireç,
istenmeyen davranışta ise olumsuz pekiştireç verilerek
bu yönlendirme yapılır. Pekiştirilen davranışlar devam
ederken pekiştirilmeyen davranışlar devam etmez.
Mesela; Normal olarak pek yalan söylemeyen bir
öğrenci derse geç kaldığı bir gün hasta olduğunu
söyleyerek öğretmeninden azar işitmekten kurtulmuştur.
Bu olaydan sonra öğrenci gerek okulda gerekse evde
zorda kaldığı durumlarda yalan söylemeye başlaması
(2011 KPSS).
- 13 -
Edimsel Koşullanma İlkeleri
Klasik koşullanmada geçerli olan ilkeler aynen geçerli
olmakla beraber 2 ilke daha vardır.
Pekiştirici uyarıcıyla izlenen tepkiler tekrarlanma
eğilimindedir.
Pekiştirici uyarıcılar, edimsel davranışların
meydana gelme olasılığını arttırır (Skinner fare
deneyinde yiyecek farenin pedala basma
davranışını arttırır, elektrik şoku ise azaltır).
Edimsel Davranış: Skinner “edimsel kutu” denilen bir
araç geliştirdi. Kutuda elektrik şoku verecek ızgara,
yiyeceğin düşmesini sağlayacak bir kol ve yiyeceğin
düştüğü bir çekmece vardır. Skinner, aç bir fareyi
kutuya koyarak kola basmayı öğretmeye çalışmıştır.
Fare başlangıçta rastgele hareketler yapmış, bu arada
tesadüfen kola basıp yiyeceğe ulaşmıştır. Yiyeceğe
ulaşan fare sonradan davranışını tekrarlamış ve birkaç
denemeden sonra kola basınca yiyecek düştüğünü fark
ederek öğrenmiştir.
Skinner’in Davranış Kazandırma Yöntemleri
Kademeli Yaklaşım (Biçimlendirme-Şekillendirme):
Bu yöntemde hedef olarak belirlenen davranışa her
seferinde biraz daha benzer davranışları, en sonunda da
sadece hedef davranış pekiştirilir. Organizmaya
kazandırılmak istenen davranış küçük alt davranışlara
ayrılır, organizmanın en basit davranışından
itibaren, başarıyla yaptığı her davranışı aşama
aşama pekiştirilerek tüm davranışı bir defada
yapılması sağlanır. Programlı öğretimin temelidir.
Biçimlendirmede önceden belirlenen adımların sırasıyla
yapılma şartı yoktur. Yani adımlardan birinin yeri
değiştirilse veya atlansa da yine istenen davranış
kazandırılabilir. Ayrıca hedef davranışla ilgisi olmayan
davranışlar cezalandırılmaz.
Zincirleme: Biçimlendirmeye benzeyen yöntemdir.
Biçimlendirmeden farklı olarak bu ilke, amaca ulaşmayı
sağlayacak alt davranışların atlanmadan sırası ile
yapılmasını öngörmektedir. Zincirleme yönteminde de
her aşamadan sonra pekiştireç verilir. Yani
zincirlemede sonuca ulaşmak için belli bir sıranın
takip edilmesi şarttır. Adımlar atlanır veya sırası
değiştirilirse sonuca ulaşılamaz. Mesela; bankamatikten
para çekmenin belli işlem adımları vardır ve bu adımlar
sıra ile yapılmalıdır. Yoksa istenilen sonuca ulaşamayız.
Uyarı: Biçimlendirme yöntemi yeni bir davranış
kazandırmada, zincirleme yöntemi ise daha çok
beceri kazandırmada etkilidir.
Tersine Zincir: Zincirleme yönteminin tam tersidir.
Aşamalılık baştan sona doğru değil, sondan başa
doğrudur.