Öğrenme Psikolojisi

More documents

Recommendations

Info

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ I. ÜNİTE – TEMEL KAVRAMLAR c) İçsel Pekiştirme: Pekiştirme bireyin kendisi tarafından, kendisine yönelik yapılıyorsa buna içten pekiştirme denir. Bu pekiştirmede birey başkalarının tepkilerine aldırmadan kendi kişisel standartlarına ulaşmak için çaba harcar. Mesela; sınavda iyi not alan bir öğrencinin kendisini ödüllendirmek için sinemaya gitmesi. Mesela; Kreşte arkadaşına vuran Hasan, öğretmenin verdiği oturma cezasına aldırmamış “Oh, iyi ki de vurdum o da benimle alay etmişti, ona günün gösterdim, çok iyi oldu.” diyerek rahatladığını hissetmesi (2009 KPSS). d) Dışsal Pekiştirme: Pekiştirme işleminin bireyin çevresindekiler tarafından yapılmasıdır. Mesela; güzel gol atan oyuncuya teknik direktörün aferin demesi gibi. e) Maddi ve Manevi Pekiştirme: Pekiştirme işleminde kullanılan araç maddi bir değer taşıyorsa maddi pekiştirme, maddi değer taşımıyorsa manevi pekiştirmedir. Mesela; bir işyerinde iyi çalışan elemana ikramiye verilmesi maddi pekiştirmeye, bu elemanı takdir etmek veya aferin demek ise manevi pekiştirmeye örnektir. f) Simgesel Ödülle Pekiştirme: Bireyin simgesel ödülleri toplayarak daha sonra gerçek ödüle dönüştürdüğü pekiştirme işlemine simgesel pekiştirme denir. Mesela; Öğrencilerine ödev yapma alışkanlığı kazandırmak amacıyla yaptıkları her ödeve bir yıldız veren ve toplam on yıldız kazananlara bir kitap hediye eden bir öğretmenin kullandığı pekiştirme (2009 KPSS). g) Sembolik Pekiştirme: Sosyal kabulü veya onayı gösteren ve maddi değeri olmayan tek bir nesnenin pekiştireç olarak kullanılmasıyla gerçekleştirilen pekiştirme işlemidir. Mesela; öğrencilere teşekkür, takdir belgesi verilmesi. h) Karşı Pekiştirme: İstenilen ya da istenilmeyen bir davranış devam ediyorsa ortamda bunu pekiştiren bir uyarıcının varlığı söz konusudur. Mesela; bir anne çocukları yaramazlık yapmasınlar diye onlara çikolata veriyorsa ve çocuklar yaramazlık yapmaya devam ediyorsa, annenin çikolata vermesi yaramazlık yapma davranışını pekiştirmektedir. Çünkü çocuklar her yaramazlık yaptığında çikolata alacaklarının farkındadır. Sürekli olarak olumsuz davranışların üstüne gitmek veya sadece olumsuz bir durum gerçekleştiğinde pekiştirme işlemi yapmak da bu duruma sebebiyet verir. Çünkü pekiştireçde hedef şaşırmış durumdadır. Mesela; öğrenciye sürekli susmasını söylemek, sürekli sessiz olunuz diye bağırmak bir süre sonra öğrencilerin gürültü çıkarma eğilimini arttırmaktan başka bir işe yaramamaya başlar. Öğrenci artık siz sessiz olun dedikçe daha çok konuşmak isteyecektir. - 3 - i) Dolaylı Pekiştirme: Davranışı değiştirilmek istenen kişi değil de onun tanıdığı, bildiği veya gördüğü bir başka kişi istendik davranışından dolayı pekiştirilmesidir. Bu pekiştirmeyle birey, pekiştirilen kişiyi model almakta ve kendisi de aynı davranışı yapmaya güdülenmektedir. Mesela; bir futbol takımında iyi oynayan bir oyuncuya prim verilmesi sonucu, takımdaki diğer oyuncuların da daha iyi oynamaya çalışması. j) Ayrımlı Pekiştirme: Pekiştirecin istendik davranışta verilmesi, fakat istenmeyen davranışta da pekiştirecin verilmemesi işlemidir. Mesela; bir öğretmen öğrencileri söz alarak konuştuklarında pekiştirmesi, söz almadan konuştuklarında ise pekiştirmemesidir. k) Doğal – Planlanmamış Pekiştirme: Önceden belirlenmediği ve beklenmediği bir durumda davranışın hemen ardından istendik, hoş bir durumla karşılaşılması sonucu bu davranışın sürdürülmesi işlemidir. Mesela; eline geçirdiği bir lolipopu Refleksif olarak emen ve bundan zevk alan bir bebeğin daha sonra da bir lolipop gördüğünde emmesi. l) Planlanmış Pekiştirme: Önceden belirlenen bir pekiştirecin, yine önceden belirlenen bir davranışın ardından verilmesi işlemidir. Mesela; bir öğretmenin yaptığı testte tüm sorulara doğru cevap verene kalem hediye etmeyi taahhüt edip bunu yapması. 10. Ceza: Organizmada istenmeyen bir davranışı ortadan kaldırmak veya tekrarlanma olasılığını azaltmak için yapılan uygulamadır. Mesela; İlk kez gittiği lokantada yediği yemeğin tadından hoşlanmayan bir bireyin bir daha bu lokantaya gitmemesi (2011 KPSS). a) Birinci tip ceza: Bireyin yaptığı bir davranışa karşılık, organizma için olumsuz sayılan uyarıcıların ortama katılarak davranışı ortadan kaldırma veya davranışın tekrarlanma olasılığını azaltma amacıyla uygulanan cezadır. Mesela; eve geç gelen gence kızılması, maçı kaybeden sporcuların antrenman sayısının artırılması, b) İkinci tip ceza: Bireyin yaptığı bir davranışa karşılık, organizma için olumlu sayılan ortamdaki uyarıcıların ortamdan çıkarılarak istenmeyen davranışın ortadan kaldırılması veya tekrarlanma olasılığının azaltılması amacıyla uygulanan cezadır. Mesela; bir futbolcuya kırmızı kart gösterilmesi, trafik suçu işleyen sürücünün ehliyetine el konulması, ders çalışmayan bir öğrencinin bilgisayarının kaldırılması. Uyarı: Olumsuz pekiştirme ile ceza birbirinden farklıdır. Olumsuz pekiştirme davranışların kazandırılması amacıyla yapılırken, ceza istenmeyen davranışların ortadan kaldırılması amacıyla yapılır. Olumsuz pekiştireç davranışı güçlendirirken, ceza zayıflatır ya da bir süre için durdurur. Ayrıca olumsuz pekiştireç davranışın yapılmasından önceki rahatsız edici durumken, ceza istenmeyen davranıştan sonra organizmanın rahatsız edici bir durumla karşılaşmasıdır.
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ I. ÜNİTE – TEMEL KAVRAMLAR Uyarı: Ceza davranış kazandırırken kullanılması uygun bir yöntem değildir. Bu nedenle Skinner cezaya alternatif olarak şu önerileri getirmiştir. 1. İstenmeyen davranış açığa çıkmadan davranışa neden olan ortamı değiştirme. Yani istenmeyen davranışlar açığa çıkmadan tedbir alma. 2. İstenmeyen davranışı bıkıncaya kadar yaptırma 3. İstenmeyen davranış çocuğun gelişimsel bir özelliği ise o gelişimsel dönemin geçmesini bekleme 4. Ara verme (time out): İstenmeyen davranışı yapan birey, ortamdan uzaklaştırılır ve daha farklı ve sakin bir ortama koyulur. 5. Görmezden gelme (karşılık vermeme): İstenmeyen davranışın görmezden gelinmesi yani o davranışa karşılık verilmemesidir. İlk başlarda sönmesi istenilen davranışın sıklığı artar, fakat uzun vadede o davranış söner. 11. Pekiştirme Tarifeleri: İki türlüdür. a) Sürekli pekiştirme: Yapılan her istendik davranışın pekiştirilmesidir. Yeni bir davranışın kazandırılmasında etkilidir. Sönmeye karşı en az direnç gösteren tarifedir. Mesela; “Her gün baklava, börek yense bıkılır.” atasözü sürekli pekiştirmedir (2009 KPSS). b) Aralıklı (kısmi, sürekli olmayan) pekiştirme: b.1) Oran aralıklı pekiştirme tarifeleri: Sabit oranlı tarifede; Pekiştireç organizma belli sayıdaki davranışı yaptığı zaman verilir. Mesela; öğrenciler iki kez ödevlerini yaptıkları zaman bir artı ile ödüllendirilmesi, bir giyim mağazasının her üç ürün alana bir ürün hediye vermesi. Değişken oranlı tarifede; Pekiştirmenin kaç davranış sonrasında ortaya çıkacağı belli değildir. Sönmeye karşı en dirençli ve davranışa süreklilik kazandırmada en etkili tarifedir. Fakat bu tarife davranış kazandırıldıktan sonra tercih edilmelidir. Mesela; Dersi soru cevap yöntemiyle işleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap veren öğrencilerine bazen beş soruda, bazen de üç soruda bir puan vermektedir (2008 KPSS). Artan oranlı tarifede; Pekiştireç belli bir sayıda davranıştan sonra verilir, bunun ardından organizmanın pekiştireci alması için sergilemesi gereken davranış sayısı her defasında sistematik olarak artırılır. Mesela; SBS’ye hazırlanan oğlunun ne kadar çok örnek test çözerse o kadar başarılı olacağını düşünen bir baba, başlangıçta ona çözdüğü her on test için bir bilgisayar oyunu alarak test çözme davranışını pekiştirir. Baba, daha sonra, çocuğun aynı pekiştireci elde edebilmesi için çözmesi gereken test sayısını her pekiştirme sonrasında sabit bir miktar artırması (2010 KPSS). b.2) Zaman aralıklı pekiştirme tarifeleri: Sabit aralıklı tarifede; Organizmanın belli bir zaman dilimi içinde yer alan davranışları pekiştirilir. Organizma pekiştirecin ne zaman verileceğini bilir. Mesela; memurların her ayın 15’inde maaşlarını almaları, her hafta başında çocuğa harçlık verme. - 4 - Değişken aralıklı tarifede; Pekiştirecin ne zaman verileceği belli değildir. Pekiştireç bazen erken, bazen geç verilebilir. Mesela; öğretmenlerin bazen haftada bir, bazen iki haftada bir ödev kontrolünü yapması. Artan aralıklı tarifede; Pekiştireç belli bir zaman aralığından sonra verilir ve bundan sonra pekiştirecin verilmesi için geçmesi gereken zaman organizma her pekiştirildiğinde sistematik olarak arttırılır. Mesela; bir baba SBS’ye hazırlanan oğluna ilk olarak 2 günde bir futbol oynamasına izin verdi, sonrasında 4, 8, 16 günde bir izin vererek oğlunun ders çalışmasını pekiştirmesi. c) Katışık (Birleşik) Pekiştirme: Birden fazla pekiştirme tarifesinin bir arada uygulanmasıdır. Yani organizma ardı ardına birden fazla tarifeyi tamamladıktan sonra pekiştireç alır. Mesela; Ahmet Bey, bir sigorta şirketinde aylık 600 TL ücretle işe başlamıştır. Ücretini alabilmek için ayda en az 30 kişiye sigorta satmak zorunda olan Ahmet Bey, 30 kişiden sonra sigorta sattığı her kişi için belirli bir miktar prim alacaktır. Ahmet Bey, bir hafta içinde 30 kişiye sigorta satmış ve aylık ücretini almak için yöneticisine başvurmuştur. Ancak, yönetici, kotasını doldursa bile aylık süre tamamlanmadan ücretinin ödenemeyeceğini söylemiştir (2011 KPSS). Ahmet Bey’in ücretini alabilmesi için hem 30 kişiye sigorta satması gerekmekte (sabit oranlı pekiştirme) hem de 30 sigortayı satsa bile bir aylık sürenin geçmesini beklemesi (sabit aralıklı) gerekmektedir. 12. Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı): İstenmeyen bir davranışı yaptırmak için istenen bir davranışı ön şart koşularak gerçekleştirilen tekniktir. Premack ilkesinde istenmeyen davranışı yaptırmak için genellikle etkinlikler pekiştireç olarak kullanılır. Mesela; Bir annenin, ödevini yapmak yerine sokakta oyun oynamayı tercih eden oğluna ödevini bitirdiği takdirde sokakta oynamasına izin vereceğini söylemesi (2010 KPSS). 13. Koşullu Anlaşma: İki şekilde yapılır. Bireyin kendi kendisiyle yapmış olduğu anlaşma ve bireyler arasında yapılan anlaşma. Genel olarak koşullu anlaşma bireyin istediği sonucu elde etmek için yapması gereken davranışları belirleyen yazılı ve yazısız sözleşmelerdir. Koşullu anlaşmada pekiştireç birey istenen davranışı sergilediği zaman verilir. Koşullu anlaşmada bireyin ulaşacağı sonuçlar ve yapması gereken davranışlar açık bir şekilde tanımlanır. Mesela; KPSS’yi kazanırsam tatile gideceğim (bireyin kendisiyle anlaşması), sınıfı geçersen sana bisiklet alırım (bireyler arası anlaşma). Premack ilkesinden farkı; koşullu anlaşmada hem istenen hem de istenmeyen davranışlar kazandırılır (Premack ilkesinde birey tarafından istenmeyen bir davranış kazandırılır). Koşullu anlaşmada her iki taraf yapılacak davranışlara ve ödüle (pekiştirece) ortak karar verir (Premack ilkesinde ödüle karar veren yetişkindir). Premack ilkesiyle ortak özelliği; istenen veya çok yapılan bir davranış, az yapılan veya istenmeyen bir davranışa koşul olmasıdır.
Page 1 and 2: [Bu dosyada yer alanlar 2013 KPSS E
Page 3: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ I. ÜNİTE
Page 7 and 8: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ II. ÜNİT
Page 9 and 10: ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ III. ÜNİ

Öğrenme Psikolojisi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?