televizyon habercili?inde bir mesleki ki?ilik olarak ?anchor?
televizyon habercili?inde bir mesleki ki?ilik olarak ?anchor?
televizyon habercili?inde bir mesleki ki?ilik olarak ?anchor?
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
TELEVİZYON HABERCİLİĞİNDE BİR MESLEKİ KİŞİLİK OLARAK<br />
“ANCHOR” -TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMA BİÇİMİNE YÖNELİK BİR<br />
DEĞERLENDİRME-<br />
Abstract<br />
Özet<br />
İZLEM KESKİN VURAL, Ph.D.<br />
ikvural@anadolu.edu.tr<br />
Anadolu University<br />
(Turkey)<br />
Since the news are broadcasted at the prime time period in television it can be asserted<br />
that they have an exceptional importance in TV broadcasting. In prime time<br />
broadcasting the interesting and attention getting programs reach an extensive<br />
audience in a proportional sense. Given this fact the news programs on TV should differ<br />
in terms of their features including visual components and their presentation style.<br />
When the news are recognized as informative, persuasive and manipulative that lead to<br />
an improvement in opinions the forms, presentation and techniques as well as the<br />
newscasters display a very important significance from the perspective of television<br />
being a mass communication tool.<br />
The main theme of this study is comprised of the notion of the newscaster who is the<br />
professional personality within the process of conveying the news to the target audience<br />
by being the showcase for the process. The “<strong>anchor</strong>” who plays a major role in the<br />
preparation, management and presentation process of TV news is presumed to be the<br />
main factor in order for news to be watched, got major interest, praised and impacting<br />
that lead to formation of opinions. It should be noted that the notion of “<strong>anchor</strong>” is a<br />
new concept and style of personality in Turkey and needs to be examined in detail as a<br />
profession.<br />
It is aimed to make a clarification of “<strong>anchor</strong>” as a professional personality in the<br />
research by defining “<strong>anchor</strong>” as a concept and assessing his/her cumulative features<br />
and personal traits and also explicating his/her functions and duties within the process<br />
of production of news and evaluated in order to explicate the applied showcase of<br />
“<strong>anchor</strong>” as a professional personality in Turkey.<br />
Haber bültenlerinin, yayın akışı içeris<strong>inde</strong> <strong>televizyon</strong>un en çok izlendiği düşünülen<br />
yayın kuşağında yer alması, ayrıcalıklı öneme sahip olduğunun <strong>bir</strong> göstergesidir. Bu<br />
zaman dilimi içeris<strong>inde</strong> yer alan programların en çok izler <strong>ki</strong>tleye ulaşması, içeriğinin<br />
ilginç ve dikkat çe<strong>ki</strong>ci olması ile doğru orantılıdır. Bu bağlamda değerlendirildiğ<strong>inde</strong>,<br />
aynı haber havuzlarından beslenen <strong>televizyon</strong> kanallarında haber bülteninin gerek<br />
içerik, gerek görsellik ve gerekse sunum biçiminin diğerler<strong>inde</strong>n farklılık sergilemesi<br />
gerektiği düşünülmektedir. Televizyon haberlerinin, bilgilendirici, et<strong>ki</strong>leyici, inandırıcı,<br />
yönlendirici ve kanaat geliştirici özelliklere sahip olduğu kabul edilirse haberlerin<br />
sunum, biçim ve teknikleri ile bu haberleri sunanlar, <strong>televizyon</strong>un et<strong>ki</strong>n <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>tlesel<br />
iletişim aracı olması açısından önem arzetmektedir.<br />
Televizyonda haberin hazırlanma, yönetim ve sunum gibi farklı süreçler<strong>inde</strong> rol alan ve<br />
Tür<strong>ki</strong>ye'de henüz yeni <strong>bir</strong> kavram ve <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> olan “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliği, haberin<br />
izlenmes<strong>inde</strong>, beğeni ve ilgi toplamasında, et<strong>ki</strong> gücü yaratmasında ve kanaat<br />
oluşturmasında temel <strong>bir</strong> faktör <strong>olarak</strong> düşünülmekte ve Tür<strong>ki</strong>ye'de <strong>televizyon</strong><br />
<strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği bu boyutuyla irdelenmeyi gerektirmektedir. Bu<br />
bağlamda kavramsal <strong>olarak</strong> “<strong>anchor</strong>”ı tanımlamak, donanım, <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>m ve <strong>ki</strong>şisel<br />
özelliklerini belirlemek, haber süreci iç<strong>inde</strong><strong>ki</strong> görev ve işlevlerini ortaya koymak ve<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de<strong>ki</strong> uygulamaya yansıyan görüntüsü irdelenmeye çalışılacaktır.
INFORMATION AND MORE: USES AND GRATIFICATIONS OF PRINT<br />
NEWSPAPERS AMONG UNIVERSITY STUDENTS IN TURKEY<br />
Çağdaş toplumlarda iletişim doğal ve kaçınılmaz <strong>bir</strong> olgu <strong>olarak</strong> karşımıza çıkmakta ve<br />
<strong>bir</strong>eyin yaşadığı çevre ile iliş<strong>ki</strong>ye girmesi, öğrenmesi, anlaması, karşılıklı et<strong>ki</strong>leşim sürecini<br />
ve bu bağlamda da haberleşmeyi gerekli kılmaktadır. Bugün teknoloji gerek görsel, gerek<br />
işitsel <strong>olarak</strong> ulaştığı düzeyle <strong>bir</strong>eylerin zaman ve mekan ortaklığını yok ederek mesafeleri<br />
ortadan kaldırmakta, zamandan tasarruf sağlamakta ve bilgiyi taşınabilir ve saklanabilir<br />
duruma getirmektedir.<br />
Kitle iletişim araçlarının <strong>bir</strong>eyin yaşamını hemen tüm yönleriyle <strong>bir</strong> bütün <strong>olarak</strong> işgal<br />
ettiğini söylemek mümkündür. Bu araçların başında da günlük hayatta<strong>ki</strong> kullanım kolaylığı,<br />
bol seçenekli özellikleri, sunduğu renkli dünyalar, bilgi ve görüntü sağlamada<strong>ki</strong> hızlılık ve<br />
canlılık gibi üstünlük faktörleri ile <strong>televizyon</strong> gelmektedir. Televizyonu, <strong>ki</strong>tle iletişim<br />
araçları iç<strong>inde</strong> ayrıcalıklı <strong>bir</strong> yere oturtan bu özelliklerin, onu aynı zamanda en et<strong>ki</strong>n, en ikna<br />
edici <strong>ki</strong>tlesel araç konumuna getirdiğini de söylemek mümkündür.<br />
Fiske ve Hartley, gündelik yaşamın ayrılmaz <strong>bir</strong> parçası haline gelen ve en temel <strong>ki</strong>tlesel<br />
iletişim aracı olan <strong>televizyon</strong>un toplumsal işlevlerini <strong>bir</strong>kaç temel nokta üzer<strong>inde</strong> özellikle<br />
durarak şöyle değerlendirmektedirler (Fiske ve Hartley, 1989: 88, Aktaran: Turam, 1994: 105):<br />
“Toplumda kabul edilebilir gerçeklerin tabiatı konusunda yerleşik kalıpların oturtulmasına<br />
ve bunların sınırlarının belirlenmesine yardımcı olmak, ilettiği mesajların içerdiği genel<br />
ideolojik temeller sayes<strong>inde</strong> <strong>bir</strong>eylerin toplumun yerleşik kültürel değerler sistemine adapte<br />
edilmelerini sağlamak, yerleşik kültürün değerlerini açıklayarak ve gerektiğ<strong>inde</strong> savunarak<br />
dünyada yaşayan tüm insanlara tanıtılmasına aracılık etmek, öte yandan toplumun yerleşik<br />
kültürüne de dünyanın diğer kültürleriyle <strong>bir</strong>araya gelerek aktif <strong>olarak</strong> ideolojilerini ve<br />
geçerliliğini sınama imkanı yaratmak, toplumların kültürler<strong>inde</strong> dünyada<strong>ki</strong> değişimlere<br />
ayak uydurulmasından kaynaklanmış olabilecek herhangi <strong>bir</strong> toplumsal veya siyasal<br />
yetersizliğin ve aynı zamanda toplum içeris<strong>inde</strong>n gelen yeni ideolojilere yönelik değişim<br />
taleplerinin ortaya çıkarılmalarına ve sergilenmelerine olanak sağlamak, bu arada toplumu<br />
oluşturan <strong>bir</strong>eylerin her <strong>bir</strong>ine <strong>ki</strong>şisel <strong>ki</strong>mliklerinin ve statülerinin siyasal kültürün tümü<br />
tarafından garanti edildiği güvencesini vermek ve böylece toplumun <strong>bir</strong>eylerine güvenlik ve<br />
paylaşma hissinin yanında küresel <strong>bir</strong> bütünün parçası olma duygusunu iletmektir”.<br />
Bugün güçlü <strong>bir</strong> endüstri kolu haline gelen <strong>televizyon</strong>, <strong>bir</strong> anlamda başlı başına kendi<br />
sektörünü de yaratmıştır. Televizyon, <strong>bir</strong> yanıyla teknolojinin <strong>bir</strong> ürünü hatta daha da<br />
ötes<strong>inde</strong> teknolojinin doğrudan kendisi iken, diğer yandan da kültürün üretim, aktarım ve<br />
tüketim süreçlerinin yaşandığı <strong>bir</strong> ortam <strong>olarak</strong> da görülmektedir (Mutlu, 1999: 11).<br />
Televizyonun yalnızca kültürün ve yaşananların aktarımı ve yeniden üretimi süreçler<strong>inde</strong><br />
değil, aynı zamanda kültürü bizzat oluşturma, yeni yaşam biçimleri yaratma ve bu<br />
yaşamları geniş <strong>ki</strong>tlelere benimsetme, kabullendirme, seslendiği <strong>ki</strong>tleyi ve yaşam biçimini<br />
yeniden yapılandırma, et<strong>ki</strong>leme gibi pek çok süreçte de rol aldığını söylemek mümkündür.<br />
Yüz yüze olmayan milyonlarca hatta milyarlarca insanla aynı duygu, düşünce ve<br />
heyecanların eş zamanlı yaşandığı paylaşım biçimleri, ulaşılan çağdaş teknolojik düzeyin <strong>bir</strong><br />
göstergesi, <strong>bir</strong> uzantısı olan <strong>televizyon</strong> ile artık kolaylıkla gerçekleşebilmektedir.<br />
1048
Esslin <strong>televizyon</strong>u, “bugün onu evlerine almış olan herkesin hayat tarzını ve gündelik<br />
alışkanlıklarını değiştiren, insanoğlunun ufuklarını geliştirebilen ve büyütebilen <strong>bir</strong> teknolojik<br />
mucize” <strong>olarak</strong> tanımlamaktadır.(Esslin, 1991: 70). Televizyonu diğer <strong>ki</strong>tle iletişim<br />
araçlarından üstün kılan ve mucize <strong>bir</strong> araç <strong>olarak</strong> nitelendirilmesine yol açan en önemli<br />
özelliği ise, <strong>bir</strong>eyleri kurduğu iletişim sürecinin içerisine <strong>bir</strong>e<strong>bir</strong> dahil edebilmesidir kuşkusuz.<br />
Televizyonda sunulan görüntü, izleyiciyi doğrudan olayın meydana geldiği zamana ve<br />
mekana götürmekte ve olayı tüm yakınlığı ve zamanlılığıyla ona göstermektedir; izleyici bu<br />
mucize araç sayes<strong>inde</strong> ev<strong>inde</strong> otururken dünyanın herhangi <strong>bir</strong> bölges<strong>inde</strong> meydana gelen<br />
savaşı izleyebilmekte ya da <strong>bir</strong> uçak kazasının enkazından kurtarılan yolcunun ilk sözlerini<br />
duyabilmektedir. Zamanı ve mekanı izleyiciye sunma üstünlüğüne sahip olan <strong>televizyon</strong>,<br />
izleyicinin o ana iliş<strong>ki</strong>n görgü tanıklığı yapmasını da mümkün kılmaktadır. İzleyici açısından<br />
değerlendirildiğ<strong>inde</strong> ise, olayın cereyan ettiği anın görgü tanıklığını (eyewitness) yapabilme<br />
ayrıcalığı, <strong>televizyon</strong>a duyulan güvenin büyük ölçüde temel nedenini teş<strong>ki</strong>l ettiği<br />
düşünülmektedir.<br />
Bir <strong>ki</strong>tle iletişim aracı <strong>olarak</strong> <strong>televizyon</strong>un <strong>bir</strong>eyi gündelik ve toplumsal yaşamın gerilim ve<br />
rutin<strong>inde</strong>n uzaklaştırmak için eğlendirme; yakın ve uzak çevrede gelişen olaylar hakkında<br />
bilgilendirme; bilimsel ve teknolojik alanlarda<strong>ki</strong> gelişme ve yen<strong>ilik</strong>leri aktararak eğitme gibi<br />
farklı temel işlevleri bulunmaktadır. Ancak en temel işlevler<strong>inde</strong>n <strong>bir</strong>i de (tıpkı diğer <strong>ki</strong>tle<br />
iletişim araçlarında olduğu gibi) haber verme işlevidir.<br />
Haber, artık günümüzde hemen herkesi ilgilendiren <strong>bir</strong> kavramdır. Bir anlamda <strong>bir</strong>eyin en<br />
önemli sosyalleşme araçlarından <strong>bir</strong>idir demek de mümkündür. Dünyada nelerin olup<br />
bittiğini ve bu olanların ne anlama geldiğini anlamak için tarihsel, siyasal, ekonomik ve<br />
toplumsal koşulların bilinmesine gereksinim vardır ve özellikle demokratik toplumlarda haber<br />
yaşamsal <strong>bir</strong> gereksinim <strong>olarak</strong> değerlendirilmektedir. Morse, haberin toplumsal yaşamda<strong>ki</strong><br />
yerini “modern batı toplumlarında haber zorunlu ve olmazsa olmaz ideolojik <strong>bir</strong> araç haline<br />
gelmiştir. Amerika’da haber, demokrasinin hammaddesi <strong>olarak</strong> düşünülmektedir” ifadesiyle<br />
açıklamaktadır (Morse, 25. 02. 2003). Bu nedenle haberin en hızlı biçimde, yorumsuz ve<br />
gerçeklere dayalı <strong>olarak</strong> iletilmesi haberin dayandığı en temel sac ayakları <strong>olarak</strong><br />
değerlendirilebilir.<br />
Televizyon haberini kavramsal ve niteliksel <strong>olarak</strong> incelemeden önce yalın <strong>olarak</strong> haberi<br />
tanımlamakta fayda bulunmaktadır. Haber kavramına iliş<strong>ki</strong>n kuşkusuz, tek <strong>bir</strong> tanımlamadan<br />
söz etmek mümkün olmamaktadır; ancak, haber kavramıyla ilgili tanımlamalardan yaygın<br />
<strong>olarak</strong> kullanılan bazıları şunlardır (Kaptan, 1999:1- 2).<br />
“Haber, vakt<strong>inde</strong> verilen, toplumda çok sayıda <strong>ki</strong>şiyi ilgilendiren ve et<strong>ki</strong>leyen, bu <strong>ki</strong>şilerin<br />
anlayabileceği <strong>bir</strong> dilde yazılan olay, fi<strong>ki</strong>r ya da görüştür. Yani ilgi çe<strong>ki</strong>ci <strong>bir</strong> olayın, <strong>bir</strong><br />
durum, düşünce, eğilim veya kanının doğru, anlaşılır ve çabuk şe<strong>ki</strong>lde yayınlanır <strong>bir</strong> metin<br />
haline getirilmesidir. Haber <strong>bir</strong> olay değildir. Olayın bildirilişi haberdir. Burada da olay<br />
hakkında bilginin iletilmediği sürece haber olamayacağı görülmektedir. Buna göre, her<br />
olayın zamanlı, doğru ve tam <strong>olarak</strong> bildirilişi haberdir. Olayın kendisi haber olmayıp, <strong>bir</strong><br />
haberin hammaddesidir”<br />
Haberin en yalın tanımı, ha<strong>ki</strong>m Oliver Wendell Holmes’in hukuk tanımından çıkartılabilir.<br />
Holmes’e göre, “hukuk, mahkemeler ne derse odur, ne fazla ne eksik. Buna benzer <strong>olarak</strong><br />
haber de, haber müdürleri ile muha<strong>bir</strong>leri ne derse odur” (Postman ve Powers, 1996: 19).<br />
Benzer <strong>olarak</strong> Lewis de “haber, haber kuruluşu her ne söylerse odur” şekl<strong>inde</strong><strong>ki</strong><br />
1049
yaklaşımıyla, meydana gelen <strong>bir</strong> olayın haber <strong>olarak</strong> nitelendirilmesinin önemli ölçütünün<br />
haber kuruluşu olduğu üzerine dikkat çekmektedir.(Lewis, 1984: 13).<br />
İletişim kuramcısı Schramm’a göre haber, insanların kafasında oluşmaktadır; başka <strong>bir</strong><br />
deyişle, haber düşünsel boyuta, subjektif <strong>bir</strong> yapıya sahiptir. Haber <strong>bir</strong> olayın kendisi değil,<br />
olaydan sonra ortaya çıkan kavram, olayın yeniden düzenlenmesidir. Buna göre haber <strong>bir</strong><br />
olay değil, <strong>bir</strong> olayın gerçek çatısını tekrar kurmak için yapılan girişimdir (Parsa, 1993: 31).<br />
Haber, içeriğ<strong>inde</strong> bulundurduğu gerçek verilere dayalı olma özelliği nedeniyle, medyanın<br />
dağıtım kanallarında verildiğ<strong>inde</strong>, tüketici (okuyucu, dinleyici, izleyici) üzer<strong>inde</strong> en fazla<br />
et<strong>ki</strong>ye sahip olan mesaj <strong>olarak</strong> da tanımlanmaktadır (Rigel, 1995: 19).<br />
Habere iliş<strong>ki</strong>n bu genel tanımlamalardan yola çıkarak <strong>televizyon</strong> haberini gelişen olayların<br />
görsel içeriklerle ve konuşma biçim<strong>inde</strong> izleyiciye aktarılması süreci <strong>olarak</strong> tanımlamak<br />
mümkündür. Konuşma biçim<strong>inde</strong> haber verme ile hedef <strong>ki</strong>tleye ulaşmak karmaşık ve zor<br />
olmaktan çıkmakta ve görüntüye dayalı dil daha kolay anlaşılmaktadır. Bu bağlamda<br />
<strong>televizyon</strong> için haber yazmak daha fazla dikkat ve yaratıcılık gerektirmektedir.<br />
Televizyon haberinin en temel özelliği görüntü ve sesin eşzamanlı ve anında<br />
iletilebilmesidir. Bu nedenle, <strong>televizyon</strong>da verilen haberin izler <strong>ki</strong>tle üzer<strong>inde</strong> diğer <strong>ki</strong>tle<br />
iletişim araçlarında verilenlerden çok daha et<strong>ki</strong>li ve ikna edici olduğu düşünülmektedir.<br />
Televizyon haberinin hem görsel hem de işitsel olması, okuma - yazma zorunluluğunu<br />
ortadan kaldırması, haberlerin gelişen teknoloji ile anında iletilebilmesi ve böylelikle haberin<br />
çok geniş <strong>ki</strong>tlelere hitap edebilmesi ayrıcalığını da yaratmaktadır.<br />
Teknolojinin ulaştığı düzeyin yaratmış olduğu hızlılık ile bugün haber ‘<strong>bir</strong> saniye önce<br />
bilinmeyen’ <strong>olarak</strong> nitelendirilmektedir. Bu işlev, <strong>televizyon</strong> kuruluşunun günlük ve düzenli<br />
<strong>olarak</strong> yayınladığı haber bültenleriyle ya da belli periyodik aralıklarla sunulan geniş<br />
kapsamlı haber programları aracılığıyla gerçekleşmektedir. Bilginin doğrudan ve içeriğ<strong>inde</strong><br />
değişime uğramadan aktarılması süreci olan bu tür bülten ve programlar, kuşkusuz<br />
<strong>televizyon</strong> programları iç<strong>inde</strong> gerek <strong>ki</strong>tle iletişim araçlarının işlevleri açısından, gerek<br />
programcılık açısından farklı <strong>bir</strong> yere ve öneme sahiptir. Diğer yandan <strong>televizyon</strong><br />
kanallarının günlük program akışı içeris<strong>inde</strong> haber bültenlerinin sayılarının ve sürelerinin<br />
artmasının yanı sıra tematik nitelikli haber kanallarının da yayın hayatına girmesi <strong>televizyon</strong><br />
haberlerinin daha geniş <strong>ki</strong>tlelere ulaşmasını sağlamıştır. Televizyon kanalları açısından ele<br />
alındığında ise, haber bülten ve programlarının izlenme oranlarının en yüksek olduğu<br />
zaman dilimler<strong>inde</strong> (prime-time) yer alması, ayrıcalıklı <strong>bir</strong> öneme sahip olduklarının<br />
göstergesi <strong>olarak</strong> düşünülmektedir. Bu nedenle haber bülten ve programlarının, hemen her<br />
<strong>televizyon</strong> kuruluşunun yayın planında ayrıcalıklı ve o kuruluşun prestij programı / <strong>bir</strong>imi<br />
<strong>olarak</strong> yer almakta olduğu söylenebilir.<br />
Yapılan pek çok araştırmadan sonra görülmüştür <strong>ki</strong>, çoğu insan dünyada olup biten olayları<br />
öğrenmek ve haber alma ihtiyacını karşılamak için öncelikle <strong>televizyon</strong>a yönelmişlerdir.<br />
%70’den fazla <strong>bir</strong> oranda<strong>ki</strong> <strong>ki</strong>tle, yerel ve ulusal gelişmeler hakkında temel haber alma<br />
kaynağı <strong>olarak</strong> <strong>televizyon</strong>u tercih ettiklerini belirtmişlerdir (Boyd, 2001: 18). Büyük <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>tle<br />
tarafından temel haber alma kaynağı <strong>olarak</strong> tercih edilen <strong>televizyon</strong> için hazırlanan haber<br />
bülten ve programlarının, öncelikle toplumsal gerçekleri yansıtma misyonuna sahip<br />
olmaları, simgesel anlamlardan tamamen arınmış içerikler oluşturmaları ve mümkün<br />
1050
olduğunca yalın <strong>bir</strong> ifadeyle ve yansız <strong>bir</strong> sunumla izleyicileri aydınlatmaları gerektiği<br />
düşünülmektedir.<br />
Televizyon haberleri takım ruhu ve anlayışı iç<strong>inde</strong> çalışan <strong>bir</strong> grup insanın ortak çabası<br />
sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu takımın geniş ya da küçük olması çok fazla önem<br />
taşımamaktadır; önemli olan haberi toplayabilmek, <strong>bir</strong>araya getirebilmek ve canlı yayında<br />
aktarabilmektir. Televizyon haberinin hazırlanması yoğun ve zahmetli <strong>bir</strong> süreç sonucunda<br />
gerçekleşmektedir. Bu süreç, gündeme iliş<strong>ki</strong>n gelişen olaylarının haberci <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler tarafından<br />
belli <strong>bir</strong> sistematik iç<strong>inde</strong> ta<strong>ki</strong>p edilerek, en son aşamada ekrandan izleyiciye aktarılması<br />
biçim<strong>inde</strong> işlemektedir; diğer <strong>bir</strong> deyişle, haber e<strong>ki</strong>bi tarafından hangi olayın haber<br />
olacağına karar verildikten sonra, olayla ilgili bilgileri toplayan ve sürecin ilk basamağında<br />
yer alan muha<strong>bir</strong>den başlayan ve haberin ekrandan izleyiciye sunulduğu son aşamaya<br />
kadar geçen işleyişi kapsamaktadır.<br />
Televizyon haber bültenlerinin, günlük yayın akışı içeris<strong>inde</strong> <strong>televizyon</strong>un en çok izlendiği<br />
düşünülen yayın kuşağında yer alması, ayrıcalıklı öneme sahip olduğunun <strong>bir</strong> göstergesidir.<br />
Bu zaman dilimi içeris<strong>inde</strong> yer alan programların en çok izler <strong>ki</strong>tleye ulaşması, içeriğinin<br />
ilginç ve dikkat çe<strong>ki</strong>ci olması ile doğru orantılıdır. Bu bağlamda değerlendirildiğ<strong>inde</strong>, aynı<br />
haber havuzlarından beslenen <strong>televizyon</strong> kanallarında haber bülteninin gerek içerik, gerek<br />
görsellik ve gerekse sunum biçiminin farklılık sergilemesi gerektiği düşünülmektedir.<br />
Televizyon haberlerinin, bilgilendirici, et<strong>ki</strong>leyici, inandırıcı, yönlendirici ve kanaat geliştirici<br />
özelliklere sahip olduğu kabul edilirse haberlerin sunum, biçim ve teknikleri ile bu haberleri<br />
sunanlar, <strong>televizyon</strong>un et<strong>ki</strong>n <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>tlesel iletişim aracı olması açısından önem arzetmektedir.<br />
Televizyon haberinin ekrandan izleyiciye ulaşmasını sağlayan, diğer <strong>bir</strong> deyişle, haberin<br />
sunumunu gerçekleştiren; haber <strong>olarak</strong> adlandırılan ürünün vitrinini oluşturan ve ürünü<br />
hedef <strong>ki</strong>tleye ulaştırma sürec<strong>inde</strong><strong>ki</strong> son <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>, haber sunucusu ya da uygulamada<strong>ki</strong><br />
kullanımıyla “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>tir. Televizyonda haberin hazırlanma, yönetim ve sunum gibi<br />
farklı süreçler<strong>inde</strong> rol alan ve Tür<strong>ki</strong>yeʹde henüz yeni <strong>bir</strong> kavram ve <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> olan<br />
“<strong>anchor</strong>” haberin izlenmes<strong>inde</strong>, beğeni ve ilgi toplamasında, et<strong>ki</strong> gücü yaratmasında ve<br />
kanaat oluşturmasında temel <strong>bir</strong> faktör <strong>olarak</strong> düşünülmektedir.<br />
İngilizceden Türk diline girmiş olan bu kavram, <strong>bir</strong> <strong>televizyon</strong> kanalının ʺana haber<br />
bülteninin sunuculuğunu yapan” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği ifade etmektedir (www.tdk.gov.tr/KARA.html,<br />
30.4.2003). “Anchor” kavramı ile ilgili <strong>olarak</strong> literatür incelendiğ<strong>inde</strong> farklı bakış açılarının<br />
varlığından söz etmek mümkündür; diğer <strong>bir</strong> deyişle, haber süreci iç<strong>inde</strong><strong>ki</strong> işlevi,<br />
sorumluluğu ve misyonuna iliş<strong>ki</strong>n <strong>olarak</strong> temelde benzer, ancak uygulama biçimi açısından<br />
farklı yaklaşımların olduğu dikkat çekmektedir.<br />
Türk <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> henüz yeni <strong>bir</strong> <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> <strong>olarak</strong> değerlendirilebilecek<br />
“<strong>anchor</strong>” ilk <strong>olarak</strong> Amerikan <strong>televizyon</strong>culuğunda ortaya çıkmış ve haberin iletilmes<strong>inde</strong>n<br />
sorumlu <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler <strong>olarak</strong> değerlendirilmiştir. Morse, “<strong>anchor</strong>” kavramının doğuşunu ve<br />
işlevini şu ifadelerle açıklamaktadır (Morse, 1998: 87- 88):<br />
“Anchor terimi ilk kez Amerika’da 1952 yılında Başkanlık Kongresi’nde ortaya çıktı; bayrak<br />
yarışı takımında<strong>ki</strong> en iyi koşucuya verilen addan, koşunun son ayağını koşan <strong>anchor</strong>man’den<br />
alınmıştır. Anchor <strong>olarak</strong> adlandırılan sunucu haberin söyleminin merkez<strong>inde</strong>dir, kendisi<br />
normdan sıfır derece sapmayı oluşturur. Ama bu sunucular haberi yalnızca iletmek ya da<br />
aktarmakla kalmaz. Haberin iletilmes<strong>inde</strong>n sorumlu <strong>ki</strong>şiler haline gelmişlerdir….Anchor’lar<br />
1051
ütün haber <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>leri arasında haberin süper özneleridir; ulusal <strong>bir</strong> rol ve <strong>ki</strong>mliğe<br />
sahiptirler;… bu nedenle <strong>anchor</strong>’lar işledikleri haberler ve <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler kadar haber değeri taşır<br />
hale gelmişlerdir”.<br />
Gunter ise, “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği ile ilgili değerlendirmelerini şöyle ifade etmektedir<br />
(Gunter, 1987: 227- 228):<br />
1052<br />
“Her <strong>televizyon</strong> haber bülteninin odak noktası <strong>anchor</strong> <strong>ki</strong>şidir. Kadın ya da<br />
erkek olsun <strong>anchor</strong>, ana haber programının girişini yapan, haberleri<br />
okuyan ve ekranda<strong>ki</strong> şovun düzenli <strong>bir</strong> şe<strong>ki</strong>lde devam etmes<strong>inde</strong>n sorumlu<br />
olan <strong>ki</strong>şidir. 1950’li yıllardan bu yana, <strong>anchor</strong>’ların ekranlara ilk çıkmaya<br />
başlamasıyla <strong>bir</strong>likte, başarılı <strong>bir</strong> haber programının içeris<strong>inde</strong><strong>ki</strong> en önemli<br />
unsurlar <strong>olarak</strong> kabul edildiler”.<br />
Morse ise Amerika’da şebeke, yerel, kablo ve uydu haber programcılığında ana haber<br />
sunucularının “<strong>anchor</strong>” <strong>olarak</strong> adlandırıldıklarını; <strong>televizyon</strong> stüdyosunda<strong>ki</strong> haber masasında<br />
oturan gazeteci- sunucu ile alanda<strong>ki</strong> muha<strong>bir</strong>in bu noktada kavram <strong>olarak</strong> <strong>bir</strong><strong>bir</strong><strong>inde</strong>n<br />
ayrıldıklarını; programda<strong>ki</strong> tüm haber içeriklerinin “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> tarafından süzülerek<br />
hazırlandığını, kadın ya da erkek “<strong>anchor</strong>”ın kamu ile kanalın, kanal ile diğer haber<br />
muha<strong>bir</strong>lerinin arasında aracılık etmekte olduğunu ifade etmektedir. Morse, <strong>anchor</strong> <strong>mesle<strong>ki</strong></strong><br />
<strong>ki</strong>şiliğine iliş<strong>ki</strong>n görüşlerini şöyle ifade etmektedir (Morse, 8 Şubat 2003):<br />
“Ulusal haber <strong>anchor</strong>’ları kendi haber programlarında izleyicileri et<strong>ki</strong>leyerek, hem kendi<br />
programlarının hem de kendi kanallarının izlenme oranlarını arttırmakla da sorumludurlar.<br />
Bu ciddi temsil fonksiyonunu korumada, <strong>anchor</strong>’ın konuşma tarzı saklıdır ve fiziksel<br />
görüntüsü güvenilirliğini belirtmek üzere tasarlanmıştır. Diğer <strong>bir</strong> deyişle, <strong>anchor</strong><br />
<strong>televizyon</strong>un ev sahibidir, hiyerarşik yapı zinciri içeris<strong>inde</strong> günün gelişen ciddi haberlerine<br />
iliş<strong>ki</strong>n yorum yapma ehliyeti ve sorumluluğuna sahip olan <strong>ki</strong>şidir”.<br />
Morse, <strong>televizyon</strong> haber “<strong>anchor</strong>”ının <strong>ki</strong>şilerin olayların ve haberlerin sosyal ve kültürel<br />
anlamlarını yorumlamaları için çerçeve oluşturduklarını, diğer <strong>televizyon</strong> haber<br />
biçimler<strong>inde</strong><strong>ki</strong> gazetecilerin, stüdyoda ya da olay yer<strong>inde</strong>n bildiren muha<strong>bir</strong>lerin “<strong>anchor</strong>”<br />
<strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> <strong>olarak</strong> kabul edilemeyeceğini, ulusal haberlerin sunumunun <strong>ki</strong>şinin kamu tarafından<br />
keşfedilmesi ve prestijli <strong>bir</strong> sorumluluk olduğunu belirterek şöyle devam etmektedir (Morse,<br />
8 Şubat 2003):<br />
“Bazı ulusal haber <strong>anchor</strong>’ları evin iç<strong>inde</strong> aileden <strong>bir</strong>iymiş gibidir. CBS akşam haberlerinin<br />
<strong>anchor</strong>’ı olduğu zamanlarda Walter Cron<strong>ki</strong>te, büyük <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>tle tarafından hayran olunan ve<br />
en çok güvenilen ulusal <strong>bir</strong> figür haline gelerek haber yayıncılığının egemenliğ<strong>inde</strong><br />
üstünlüğe sahip olmuştur. Daha sonraları ise NBC haber takımından Chet Huntley ve David<br />
Brinkley, çağdaş <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> <strong>olarak</strong> ABC’den Peter Jennings, CBS’den Dan Rather ve NBC’den<br />
Tom Brokaw ulusal şöhretler ve yüksek ücret ödenen <strong>televizyon</strong> yıldızları olmuşlardır”.<br />
Görüldüğü üzere Amerika’da “<strong>anchor</strong>” kavramı ve <strong>ki</strong>şiliği ciddi <strong>bir</strong> kapsam ve önem iç<strong>inde</strong><br />
değerlendirilmektedir. Öte yandan, Avrupa’da<strong>ki</strong> örneği ile İngiltere’de durum nispeten<br />
daha farklı <strong>bir</strong> niteleme iç<strong>inde</strong> değerlendirilmektedir. Boyd, bu farklılığı şöyle<br />
açıklamaktadır (Boyd, 2001: 165):
“İngiltere’de haber okuyucusu (newsreader) terimi tercih edilmekte ve her i<strong>ki</strong>si de haber<br />
sunumunda farklı stilleri yansıtmaktadır. Basitçe ortaya koymak gere<strong>ki</strong>rse, Amerika’da<strong>ki</strong><br />
<strong>anchor</strong>’ların ciddi ancak haber sunumlarında<strong>ki</strong> yorumlarından dolayı daha dostça figürlere<br />
sahip oldukları görülürken, İngiliz haber sunucularının daha ciddi, sunum tarzlarında daha<br />
otoriter figürlere sahip oldukları ve kendi <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler<strong>inde</strong><strong>ki</strong> renkleri habere yansıtmadıkları<br />
görülmektedir. Anchor kavramı <strong>ki</strong>şisel güç ve otoriteyi ileri sürmektedir; deneyimin,<br />
<strong>ki</strong>şiliğin ve karizmanın bileşimi programı <strong>bir</strong>likte taşır ve bunu gerçek <strong>bir</strong> zemin üzerine<br />
kurar. Haber okuyucusu (Newsreader) ise daha az <strong>ki</strong>şisel çağrışımlara sahiptir. Odak,<br />
<strong>bir</strong>eyselliğin dışında ve haberedir”.<br />
Diamond, <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğinin Cron<strong>ki</strong>te ile hayata geçtiğini ve<br />
onun güçlü <strong>bir</strong> icracıyı/ oyuncuyu ifade ettiğini ve bu <strong>ki</strong>şiliğin bayrak yarışının son ayağını<br />
koşan yarışçı olduğunu belirtmektedir (Diamond, 1991: 39- 40). Diamond, “Televizyon<br />
haberleri i<strong>ki</strong> tarihsel sürece büründü: Cron<strong>ki</strong>te’dan önce ve modern çağ, milat. Tüm<br />
zamanların en çok izlenen şebeke haber programına uzun yıllar boyunca Cron<strong>ki</strong>te başkanlık<br />
etti. Gazetec<strong>ilik</strong> eğitim<strong>inde</strong>n ve tecrübes<strong>inde</strong>n kaynaklanan <strong>bir</strong> objektifliği vardı”<br />
demektedir. Boyd da aynı şe<strong>ki</strong>lde, “<strong>anchor</strong>” deyişinin çıkış noktasının Walter Cron<strong>ki</strong>te ile<br />
<strong>bir</strong>likte Amerika olduğunu vurgulamaktadır (Boyd, 2001: 165).<br />
Görüldüğü üzere tarihsel süreç içeris<strong>inde</strong> “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğinin doğuşu <strong>bir</strong> anlamda<br />
Amerikan <strong>televizyon</strong>culuğunda<strong>ki</strong> değişimin başlamasıyla gerçekleşmiştir. Haber<br />
sunumunda güzel ve çe<strong>ki</strong>ci <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerin yerine özellikle gazetec<strong>ilik</strong> deneyimine sahip ve<br />
donanımlı <strong>ki</strong>şilerin bültenlerde yer almaya başlaması, zamanla bu <strong>ki</strong>şilerin “<strong>anchor</strong>” <strong>olarak</strong><br />
nitelendirilmelerini sağlamıştır; diğer <strong>bir</strong> deyişle, sadece ekran karşısından haber metinlerini<br />
okuyan <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerin yerine haber sürecine ha<strong>ki</strong>m, bilgi <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>mi yüksek ve gazetec<strong>ilik</strong> geçmişi<br />
olan <strong>ki</strong>şiler bültenlerde yer almaya başlamıştır. Bu değişimin temel<strong>inde</strong> haberin sunumunda<br />
farklılık yaratarak, daha çok izler <strong>ki</strong>tleye ulaşmak ve bu bağlamda kanalın ve haber<br />
bülteninin izlenme oranını arttırmak amacı bulunmaktadır.<br />
Boyd, <strong>televizyon</strong>un <strong>bir</strong> şov işi olduğunu (show business) ve <strong>televizyon</strong> haberler<strong>inde</strong><strong>ki</strong><br />
“<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerin bu şovun en önemli oyuncuları olduklarını dile getirmektedir. Boyd<br />
aynı zamanda “<strong>anchor</strong>” kavramının belirli <strong>bir</strong> deneyim, <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> ve karizma bileşimi ile<br />
programı <strong>bir</strong> arada tutan ve onu gerçeklik üzer<strong>inde</strong> temellendiren <strong>ki</strong>şisel güç ve otoriteyi<br />
temsil eden <strong>bir</strong> ünvan niteliği taşımakta olduğunu, bu <strong>ki</strong>şiliğin <strong>televizyon</strong> kanalının izlenme<br />
oranı ile yakından ilintili olduğunu ve güvenilirliğin oldukça önemli <strong>bir</strong> özellik olduğunu<br />
vurgulamaktadır (Boyd, 2001: 164- 166).<br />
“Şov dünyası ile ilgili işlerde<strong>ki</strong>ler, aktörler ve oyuncular yetenekli <strong>olarak</strong> bilinirler; bu etiket<br />
artık <strong>televizyon</strong> sunucuları ve <strong>anchor</strong>’lar için kullanılmak üzere transfer edilmiştir. Haber<br />
takımında<strong>ki</strong> muha<strong>bir</strong>lerin yapımcıların ve diğer yetenekli <strong>ki</strong>şilerin çok çalışıyor olmalarına<br />
rağmen, <strong>bir</strong> kanalın itibarı ve ünü <strong>televizyon</strong> ekranından izleyiciye görünen <strong>ki</strong>şinin gücüne<br />
bağlıdır. İyi ve başarılı <strong>bir</strong> <strong>anchor</strong> kanalın ratinglerini oldukça arttırabileceği gibi, başarısız<br />
olan da bunun tam tersini yaparak ratingleri düşürebilecektir” ….Hollywood gelenekli<br />
Amerika için ataer<strong>ki</strong>l (babacan, cana yakın, dostane) güvenirlik ile yüklenmiş film yıldızı<br />
nitelikleri, <strong>televizyon</strong> <strong>anchor</strong>’ları için en üst düzeyde gerekl<strong>ilik</strong>ler <strong>olarak</strong> görülmektedir”.<br />
Gazetecilere yaptıkları işin sosyal değeri nedir diye sorulduğunda kadın ya da erkek gazeteci<br />
olsun hepsinin ‘kamunun bilme hakkını sağlamak görevi’ olduğunu söyleyeceklerini belirten<br />
Lewis, “haberciler ve editörler neyin haber olduğuna karar verdikleri zaman, kamunun neyle<br />
1053
ilgilendiğinin/ ilgili olduğunun et<strong>ki</strong>li <strong>bir</strong> tanımlamasını yaparlar” (Lewis, 1984: 11) derken<br />
aslında “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğine iliş<strong>ki</strong>n <strong>bir</strong> nitelemeyi daha yapmak gereği belirmektedir <strong>ki</strong>,<br />
o da, “<strong>anchor</strong>”ın <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> bilgi <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>minin kapsamında yer alması gereken, “<strong>anchor</strong>”ın<br />
gündemi, kamuoyunun beklentilerini, hassasiyetlerini, tep<strong>ki</strong> noktalarını ve günlük<br />
gelişmelerin değişen sonuçlarını izleme ve bunlara göre gerek haber merkezini ve gerekse<br />
haber sunumunu yeniden şe<strong>ki</strong>llendirebilme yeteneğine sahip olması gerekliliğidir. Bu<br />
“<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğ<strong>inde</strong> olaylara, gündeme, haber merkezine ve anlık değişimlere ciddi<br />
<strong>bir</strong> ha<strong>ki</strong>miyet gücünün varlığına duyulan ihtiyacı da ortaya çıkarmaktadır. Bu ha<strong>ki</strong>miyetin ise<br />
“<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğin izleyici açısından kaynak <strong>ki</strong>şi özellikleri boyutunda inanılırlığını ve<br />
güvenilirliğini büyük oranda destekleyeceği düşünülmektedir.<br />
Televizyonda haberin hazırlanma, yönetim ve sunum süreçleri gibi pek çok aşamada;<br />
haberin seçimi, habere iliş<strong>ki</strong>n bakış açısının belirlenmesi, editoryal düzenlemenin yapılması<br />
ve haberde kullanılacak görsel ve işitsel unsurların saptanması süreçler<strong>inde</strong> rol alan<br />
“<strong>anchor</strong>”, <strong>televizyon</strong> haberlerciliğinin bu anlamda en kaydadeğer <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği <strong>olarak</strong><br />
düşünülmektedir. Tür<strong>ki</strong>yeʹde henüz yeni <strong>bir</strong> <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> kavram ve <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> <strong>olarak</strong> anılmakta ve<br />
Türk <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> 1990’lı yılların ortalarından bu yana (tecimsel <strong>televizyon</strong><br />
kanallarının yayın hayatına girmesiyle <strong>bir</strong>likte) yer almaktadır. Özellikle Amerikan<br />
<strong>televizyon</strong>culuğunda ayrıcalıklı <strong>bir</strong> yere sahip olan “<strong>anchor</strong>”ın haberin izlenmes<strong>inde</strong>, beğeni<br />
ve ilgi toplamasında, izleyenler üzer<strong>inde</strong> et<strong>ki</strong>li olmasında ve kanaat oluşturmasında temel<br />
<strong>bir</strong> <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> olduğu düşünülmektedir.<br />
Her yayın kuruluşu kendi yayıncılık anlayışından kaynaklanan farklı sunum tarzları<br />
benimseyebilmektedir. Televizyon haberlerinin sunumu konusunda kamu yayıncılığının<br />
öncüsü konumunda olan İngiltereʹde haber spikeri (newsreader / newscaster) ekolü egemen<br />
iken ABD’de “<strong>anchor</strong>” ekolünün ha<strong>ki</strong>miyet<strong>inde</strong>n sözedilebilir. Bu i<strong>ki</strong> ekolün temel<br />
farklılıklarını; haber spikerlerinin “<strong>anchor</strong>”lara oranla daha ciddi, mesafeli ve <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerini<br />
habere yansıtmayan <strong>ki</strong>şiler olması, “<strong>anchor</strong>”ların ise ciddi fakat daha dostça, sıcak ve<br />
samimi tavırlı, kendi üsluplarını yaratmış ve gerektiğ<strong>inde</strong> yorum da yapabilen <strong>ki</strong>şiler<br />
(Gazetecinin El Kitabı, Haziran 2000: 106) olması şekl<strong>inde</strong> ortaya koymak mümkündür.<br />
Amerikan ekolünün <strong>bir</strong> yansıması olan “<strong>anchor</strong>” <strong>televizyon</strong> haberler<strong>inde</strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong><br />
oryantasyonlu haber sunumu anlayışını da ortaya çıkartmıştır. “Anchor”lar haber süreci<br />
içeris<strong>inde</strong> zamanla sadece haberi okuyan <strong>ki</strong>şiler <strong>olarak</strong> değil, aynı zamanda, neyin haber<br />
olacağına karar veren, haberin nasıl <strong>bir</strong> bakış açısıyla izleneceğini saptayan ve habere iliş<strong>ki</strong>n<br />
daha pek çok aşamada karar verici olan; diğer deyişle, haberi sunmanın ötes<strong>inde</strong> habere yön<br />
veren ve haber sürecini yöneten <strong>ki</strong>şiler <strong>olarak</strong> da süreç iç<strong>inde</strong> yer almaya başlamışlardır.<br />
Kiş<strong>ilik</strong> oryantasyonlu bu yeni ve farklı <strong>habercili</strong>k anlayışı haber sunucusunu <strong>televizyon</strong><br />
kanalının kamuoyunda<strong>ki</strong> uzantısı haline getirmiştir. Dil, estetik ve diğer formüller<br />
yardımıyla kurgulanan, kültürel ve iletişimsel <strong>bir</strong> ikon <strong>olarak</strong> simgeleşen haber<br />
sunucularının toplumsal yaşamda<strong>ki</strong> kanaatleri belirleyici rollerinin önemi her geçen gün<br />
artmaktadır (Gürel, 1998: 425- 441).<br />
Cremer, Keirstead ve Yoakam da <strong>televizyon</strong> haberler<strong>inde</strong> sunum, röportaj, videografik,<br />
üretim ve editör sunuculuğun <strong>bir</strong>er takım işi olduğunu vurgulamakta ve ortaya çıkacak<br />
ürünün oluşum sürec<strong>inde</strong>, sunucunun videografiker ile ortak çalışma yapması gerektiğini,<br />
editörün videografik ve haber yazımından anlamasını, haberi yazan <strong>ki</strong>şinin kelimelerle<br />
olduğu gibi görüntü ve ses ile de ilgili <strong>olarak</strong> çalışmasını, yapımcının ise tüm bu unsurları<br />
<strong>bir</strong>leştirmek ve “<strong>anchor</strong>”ın da ortaya çıkan bu ürünü ‘kasıtlı’ ve ‘ikna edici’ <strong>olarak</strong> izleyiciye<br />
1054
aktarması ve süreç iç<strong>inde</strong> <strong>bir</strong> e<strong>ki</strong>p <strong>olarak</strong> ortaklaşa çalışmalarıı gerektirdiğini ifade<br />
etmektedirler (Cremer, Keirstead ve Yoakam, 1996: xvii).<br />
Bu bağlamda, “<strong>anchor</strong>”ın haberin üretim aşamasında ortaya çıkan ürünü ʺkasıtlıʺ ve ʺikna<br />
ediciʺ <strong>olarak</strong> sunması, kuşkusuz beraber<strong>inde</strong> bu ikonun, haberin izlenmesine, kamuoyunu<br />
et<strong>ki</strong>lemeye, yönlendirmeye ve harekete geçirmeye yönelik gücünü de ortaya koymaktadır.<br />
Bu ʺkasıtlıʺ ve ʺikna edici”liğin boyutları sözü edilen haber bültenler<strong>inde</strong> “<strong>anchor</strong>” sıfatıyla<br />
izleyiciye mesaj ileten <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler arasında aynı haberlerin oldukça farklı <strong>olarak</strong><br />
sunulabildiği gerçeğini de ortaya koymaktadır. Kamuoyu oluşması sürec<strong>inde</strong> kanaat önderi<br />
olma misyonunu da üstlenmiş olan “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğinin, geliştirdiği üslubunun <strong>bir</strong> uzantısı<br />
<strong>olarak</strong> <strong>ki</strong>şisel yorumlarını da haberin içerisine katması ile haberi yepyeni <strong>bir</strong> formata<br />
sokabileceği gibi, kamuoyunu manipule etme, olayları yönlendirme, kurgusal <strong>bir</strong> gerçeklik<br />
yaratma ihtimalini ve gücünü de el<strong>inde</strong> tuttuğu kabul edilmektedir.<br />
Türk <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong><strong>ki</strong> “<strong>anchor</strong>” unsuruna iliş<strong>ki</strong>n yen<strong>ilik</strong> ve sözü edilen <strong>mesle<strong>ki</strong></strong><br />
<strong>ki</strong>şiliğin et<strong>ki</strong>nlik düzeyi Tür<strong>ki</strong>yeʹde özellikle tecimsel yayıncılık yapan <strong>televizyon</strong><br />
kanallarının haber bültenleri ve “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>leri açısından da geçerl<strong>ilik</strong> arzetmektedir.<br />
Tür<strong>ki</strong>yeʹde de <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> özellikle son yıllarda farklı ve yeni <strong>bir</strong> yaklaşım<br />
<strong>olarak</strong> ortaya çıkan “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği kuşkusuz pek çok açıdan irdelenmeyi<br />
gerektirmektedir. Diğer yandan Tür<strong>ki</strong>ye’de bu haber sunum formatının ve <strong>mesle<strong>ki</strong></strong><br />
uzmanlığın henüz gerçek anlamda yerine oturmamış olması, “<strong>anchor</strong>”ın tanınmış <strong>bir</strong><br />
gazetecinin haber metinlerini okuyan <strong>ki</strong>şi mi yoksa mesleğ<strong>inde</strong> uzmanlaşmış olması ve<br />
kendine özgü <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>m ve üslubu nedeniyle “<strong>anchor</strong>” olabilme aşamasına gelmiş <strong>ki</strong>şi <strong>olarak</strong><br />
mı nitelendirileceği sorusu da tam <strong>olarak</strong> yanıtını bulabilmiş değildir.<br />
“Anchor” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği ile Tür<strong>ki</strong>ye’nin gerçek anlamda tanışmaya başlamasının tarihi çok<br />
uzak değildir. 1990’lı yılların ortalarında <strong>televizyon</strong> haberlerinin sunumunda anılmaya<br />
başlanan “<strong>anchor</strong>” kavramı, özel <strong>televizyon</strong>lar arasında<strong>ki</strong> rekabetin yoğunlaşması ve<br />
haberin <strong>televizyon</strong> kanalları için ciddi <strong>bir</strong> prestij faktörü olmasının yanısıra, <strong>bir</strong> o kadar da<br />
büyük <strong>bir</strong> güç olduğunun açık <strong>bir</strong> biçimde farkedilmesi ile yavaş yavaş anılmaya başlanan<br />
bu <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> kavram, daha çok haberi sunan <strong>ki</strong>şiler tarafından kendi adlarına yaptıkları <strong>bir</strong><br />
tanımlama ve nitelemeyle kamuoyu ile tanışmıştır.<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de mesleğin profesyonelleri ile yapılan yüzyüze görüşmelerde “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong><br />
<strong>ki</strong>şiliğine ve Tür<strong>ki</strong>ye’de <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğin uygulanma biçimine iliş<strong>ki</strong>n <strong>olarak</strong> <strong>ki</strong>şisel görüşler<br />
elde edilmeye çalışılmış ve böylelikle henüz yeni <strong>bir</strong> kavram olan “<strong>anchor</strong>”a iliş<strong>ki</strong>n<br />
uygulamada<strong>ki</strong> yansımalardan veriler elde edilmeye çalışılmıştır.<br />
Bu bağlamda görüşlerine başvurulan Birand, öncelikle “<strong>anchor</strong>” ve sunucuyu <strong>bir</strong><strong>bir</strong><strong>inde</strong>n<br />
ayırmak gerektiğini, “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şinin haber bülteninin sahibi olduğunu, “<strong>anchor</strong>”ın bültene<br />
hangi haberlerin alınacağını ve bu haberlerin nasıl işleneceğini saptayan <strong>ki</strong>şi olduğunu<br />
vurgulamaktadır (Birand, 6 Mart 2003). Yine aynı şe<strong>ki</strong>lde Anad da, “haber sunucularının<br />
editörlerin hazırladıkları haberleri sadece sunmakla görevli olan <strong>ki</strong>şi olduğunu ama <strong>anchor</strong><br />
denildiğ<strong>inde</strong>, editoryal yeteneği olan, daha önce editörlük, muha<strong>bir</strong>lik yaparak işin<br />
mutfağında çalışmış, sahayı, haberin ne anlama geldiğini, masa başında haberin nasıl<br />
yapıldığını bilen <strong>ki</strong>şi <strong>olarak</strong>” nitelendirmektedir (Anad, 6 Mart 2003).<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’nin tanınmış “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler<strong>inde</strong>n Muhtar ise, “<strong>anchor</strong>”ın aslında Amerikan<br />
kökenli <strong>bir</strong> kavram olduğunu, “<strong>anchor</strong>”ların gazetec<strong>ilik</strong> kökenleri olan haberci <strong>ki</strong>şiler<br />
1055
olduklarını belirterek, “<strong>mesle<strong>ki</strong></strong> deneyimlerinin artmasıyla <strong>bir</strong>likte bu haberci <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler<br />
haberi hem sunuyorlar, hem <strong>ki</strong>mi zaman yorumluyorlar. Gazeteci öz geçmişleri olduğu,<br />
aynı zamanda Haber Müdürü gibi sorumlu düzeylerde bulundukları için “<strong>anchor</strong>”<br />
olabiliyorlar” demektedir (Muhtar, 14 Mart 2003).<br />
Yine ülkenin tanınmış “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler<strong>inde</strong>n Kırca, “<strong>anchor</strong>” kavramını şu benzetme ile<br />
tanımlamaktadır: “Anchor 4X100 koşusunun son atletine verilen isimdir ve bu çok<br />
anlamlıdır aslında. Çünkü geride yarışı koşan 3 atlet daha vardır ve onlar iyi derece ile<br />
koşmazlarsa son 100 metreyi önde<strong>ki</strong> atlet elbette bitiremez.” Ayrıca Kırca da yine Muhtar’ın<br />
belirttiği gibi, “<strong>anchor</strong>” olabilmek için öncelikle <strong>bir</strong> gazetec<strong>ilik</strong> ya da muha<strong>bir</strong>lik kökeninin<br />
şart olduğundan söz etmek gerektiğini, “<strong>anchor</strong>” olacak <strong>ki</strong>şinin mutlaka uzun <strong>bir</strong> gazetec<strong>ilik</strong><br />
ya da mutlaka uzun <strong>bir</strong> muha<strong>bir</strong>lik geçmiş<strong>inde</strong>n gelmiş olmasının zorunlu olduğunu<br />
vurgulayarak şöyle devam etmektedir (Kırca, 6 Mayıs 2003):<br />
“Elbette söz konusu olan <strong>televizyon</strong>culuk olduğu için bu gazetec<strong>ilik</strong> ya da muha<strong>bir</strong>lik<br />
geçmişinin <strong>televizyon</strong>da geçmiş olması, yani <strong>televizyon</strong> muha<strong>bir</strong>liği yapmış olması tercih<br />
sebebidir. Bu <strong>bir</strong> ön şarttır. Hiç gazetec<strong>ilik</strong> ya da muha<strong>bir</strong>lik <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>m<strong>inde</strong>n, deneyim<strong>inde</strong>n<br />
geçmeden <strong>anchor</strong>’lığa geçmenin çok yanlış olduğunu düşünüyorum. Gazetec<strong>ilik</strong>te böyle <strong>bir</strong><br />
geçmişe sahip <strong>bir</strong> “<strong>anchor</strong>”ın haber bültenine katkısı ya da haber bülteninin hazırlanma<br />
süreci iç<strong>inde</strong> oluşu söz konusudur. Bu da “<strong>anchor</strong>”lığın gerçek özellikler<strong>inde</strong>n <strong>bir</strong>ini<br />
oluşturmaktadır”.<br />
Coşkun ise “<strong>anchor</strong>”a iliş<strong>ki</strong>n görüşlerini açıklarken, “<strong>anchor</strong>”ın geris<strong>inde</strong> <strong>bir</strong> e<strong>ki</strong>p olduğunu<br />
unutmamak gerektiğini, e<strong>ki</strong>p olmazsa yapılanların tek başına <strong>bir</strong> anlam taşımayacağını, o<br />
e<strong>ki</strong>bi yönlendirmek, o e<strong>ki</strong>be <strong>bir</strong> ruh vermek, nasıl hareket etmeleri gerektiği konusunda çaba<br />
sarfetmenin de <strong>anchor</strong> için ayrı <strong>bir</strong> iş olduğunu vurgulayarak, haberin aktarılmasına iliş<strong>ki</strong>n<br />
<strong>olarak</strong> da şunları söylemektedir (Coşkun, 7 Mart 2003):<br />
“Aslında benim görebildiğim kadarıyla “<strong>anchor</strong>” <strong>bir</strong> yanıyla haberi sunuyor, <strong>bir</strong> yanıyla da<br />
haberi anlatıyor. Anlatım rekabetin getirdiği <strong>bir</strong> şey. Herkes aynı haberi verecek ve bu<br />
noktada <strong>bir</strong> farklılığınızın olması gere<strong>ki</strong>yor, insanlar neden sizi izlesin, o farklılığı yaratmak<br />
gere<strong>ki</strong>yor. Haber bültenler<strong>inde</strong><strong>ki</strong> farklılık benim görebildiğim kadarıyla şöyle oluşturuluyor.<br />
Biraz haberlerin iç<strong>inde</strong> malum yorumcular oluyor ya da güne damgasını vuran <strong>bir</strong><br />
konuşmacıyı bulup getirip habere çıkartmak rekabeti bu alanlara kaydırıyor ve bence<br />
farklılığın ortaya çıkması için yapılması gereken <strong>bir</strong> uygulama. Habere iliş<strong>ki</strong>n farklılık bu<br />
yöntemle ya da sunumda<strong>ki</strong> bazı noktalarda kendini gösterecektir. Seyirci nezd<strong>inde</strong> olayı<br />
anlatan <strong>ki</strong>şinin sözüne çok güvenilen <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>şi olması da gere<strong>ki</strong>yor ayrıca”.<br />
“Anchor” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği şebeke yayını yapan; diğer <strong>bir</strong> deyişle, günlük yayın akışı<br />
içeris<strong>inde</strong> <strong>bir</strong> kez Ana Haber Bülteni yayınlayan <strong>televizyon</strong> kuruluşlarının ana sunucuları<br />
için kullanılmaya başlanmışsa da, günümüz <strong>televizyon</strong> yayıncılığında önemli <strong>bir</strong> yeri olan<br />
ve tematik (konulu) <strong>olarak</strong> nitelendirilen kanallarda da “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği yer<br />
almaktadır. Tematik kanallar iç<strong>inde</strong> yer alan haber kanalları (CNN, FOX TV, EURONEWS,<br />
BBC WORLD, CNNTÜRK, NTV, TV8) yirmidört saat haber yayıncılığı yaptıklarından ‘ana<br />
haber bülteni’ kavramını kullanmamaktadırlar. Haber kanallarında yer alan haber<br />
programlarının yapımcı ve sunucuları “<strong>anchor</strong>” <strong>olarak</strong> adlandırılmaktadır. Tematik ve<br />
günde <strong>bir</strong> kez Ana Haber Bülteni yayınlayan şebeke kanallarında uygulanma açısından<br />
farklı <strong>olarak</strong> değerlendirilse de, her i<strong>ki</strong> yayıncılık biçim<strong>inde</strong> “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğin süreç<br />
içeris<strong>inde</strong><strong>ki</strong> misyon ve sorumlulukları <strong>bir</strong><strong>bir</strong><strong>inde</strong>n çok farklı değildir.<br />
1056
32. Gün ve Manşet haber programlarının yapımcısı ve “<strong>anchor</strong>”ı Birand, tematik haber<br />
kanalında<strong>ki</strong> <strong>anchor</strong> <strong>ki</strong>şiliği<br />
“sadece networkler (şebeke yayıncılığı) gibi tek ana haber bülteni olan<br />
kanallarda<strong>ki</strong>ler “<strong>anchor</strong>”dır diyemeyiz. Tematik kanallarda belirli haberlere<br />
iliş<strong>ki</strong>n <strong>anchor</strong>lar vardır; diğer <strong>bir</strong> deyişle, programın <strong>anchor</strong>u vardır.<br />
“Anchor”lık ayrı <strong>bir</strong> müessesedir; ben o müesseseyi tematik kanalda<br />
kullanabilirim de kullanmayabilirim de. Ticari kanalların i<strong>ki</strong> saati prime-<br />
time’dır. Ancak haber kanallarının yirmidört saati prime- time’dır. Haber<br />
kanalları günün belli saatler<strong>inde</strong> ağır toplarını ekrana çıkartırlar ve<br />
“<strong>anchor</strong>”lar haber kanalının ağır toplarıdır”<br />
şekl<strong>inde</strong> tanımlamaktadır (Birand, 6 Mart 2003).<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de mesleğin profesyonellerince aktarılan görüşlerden de anlaşılacağı gibi “<strong>anchor</strong>”<br />
<strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğinin, haberin yönetim, hazırlanma ve sunum sürec<strong>inde</strong>, habere karar<br />
verilmesi, haberin içeriklendirilmesi, haberin sunumunun hazırlanması ve haberin <strong>ki</strong>tleleri<br />
açık ve taraflı <strong>bir</strong> biçimde yönlendirmeden uzak <strong>olarak</strong> sunulması anlamında kaydadeğer<br />
önemi, işlevi ve misyonu bulunmaktadır. Habere olduğu kadar izleyici <strong>ki</strong>tleye de ha<strong>ki</strong>m<br />
olması gerektiği düşüncesi yaygındır. Duygularını kontrol eden, tarafsız ve seyirciden <strong>bir</strong>i<br />
gibi olma sorumluluğu bulunmaktadır. “Anchor” sahip olduğu <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>minin de<br />
yardımıyla haberin hazırlanmasından sunumu sırasında yüzünde<strong>ki</strong> ifadeye kadar tüm<br />
aşamalarda belirleyici <strong>bir</strong> rol üstlenmektedir. Doğrudan ‘öz <strong>ki</strong>şiliği’ ve mesleğ<strong>inde</strong><strong>ki</strong><br />
takındığı ilkeli ve tutarlı ‘<strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği’, <strong>ki</strong>tlelerin habere ve “<strong>anchor</strong>”a olan inancında,<br />
güven<strong>inde</strong>, et<strong>ki</strong>lenmes<strong>inde</strong> ve doğru bilgilenmes<strong>inde</strong> en et<strong>ki</strong>n faktörler <strong>olarak</strong> rol<br />
oynamaktadır.<br />
“Anchor” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğinin Türk <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong><strong>ki</strong> uygulanma biçimine iliş<strong>ki</strong>n<br />
<strong>olarak</strong> Şahin görüşlerini şöyle ifade etmektedir (Şahin, 18 E<strong>ki</strong>m 2001):<br />
“Anchor Tür<strong>ki</strong>ye için elbette çok yeni <strong>bir</strong> kavram. Tür<strong>ki</strong>ye’de özel <strong>televizyon</strong>lar uzun yıllar<br />
habere çok fazla yer ve imkan ayırmadılar. Tür<strong>ki</strong>ye’de 1990’lı yılların sonlarına doğru<br />
haberin önemli <strong>bir</strong> rating unsuru olduğu ortaya çıktı ve bunun keşfedilmeye başlamasıyla<br />
<strong>bir</strong>likte Tür<strong>ki</strong>ye’de de star- gazeteci- yönetici özelliğine sahip <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>ler ortaya<br />
çıkmaya başladı. Bunlardan il<strong>ki</strong> Ali Kırca, i<strong>ki</strong>ncisi Reha Muhtar’dır ve her i<strong>ki</strong>si de habere<br />
iliş<strong>ki</strong>n son kararı veren <strong>ki</strong>şilerdir. Gerçek ya da yapay <strong>bir</strong> takım söylemlerle, <strong>televizyon</strong><br />
haberinin bel<strong>ki</strong> çok sevilen <strong>bir</strong> insandan verilmesi konusu toplumun gündemine gelebiliyor.<br />
Elbette <strong>anchor</strong> <strong>ki</strong>şiliğinin gündemi belirleme ya da yansıtma gibi <strong>bir</strong> özelliği var, ancak,<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de bu iyi <strong>bir</strong> şe<strong>ki</strong>lde kullanılıyor mu sorusuna net <strong>bir</strong> cevap veremeyeceğim.<br />
Amerikan <strong>televizyon</strong>larında genellikle çok fazla yorum yoktur. Ancak “<strong>anchor</strong>”lar bazen <strong>bir</strong><br />
cümleyle, <strong>bir</strong> kelimeyle, <strong>bir</strong> kaş çatma ya da <strong>bir</strong> gülümseme ile habere iliş<strong>ki</strong>n yorumlarını<br />
ifade edebiliyorlar. Bu arada unutulmaması gereken önemli <strong>bir</strong> özellik de Amerika haber-<br />
yorum ayrımına çok önem veren <strong>bir</strong> gazetec<strong>ilik</strong> kültürünü temsil etmektedir. Tür<strong>ki</strong>ye’de<br />
böyle <strong>bir</strong> gazetec<strong>ilik</strong> kültürü olmadığı için, haber ve yorum arasında<strong>ki</strong> çizgi çok ince ve<br />
belirsiz. O yüzden köşe yazıları bizim gazetelerimizde manşetten haber <strong>olarak</strong> girebiliyor.<br />
Ancak Amerika’da sahip olunan gazetec<strong>ilik</strong> anlayışında böyle <strong>bir</strong> şeyin olması mümkün<br />
değildir. O nedenle Amerika’da <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> yorum, Tür<strong>ki</strong>ye’de alıştığımızdan<br />
çok daha alt dozda yapılmaktadır.........Aynı zamanda Tür<strong>ki</strong>ye’de herşey rating olduğu için,<br />
1057
en çok seyredilenler en makbul olanlar haline geldi. Haberler aşırı sansasyonalize edilerek<br />
verilmeye başlandı. Bu anlamda <strong>televizyon</strong> haberleri halkın güvenini yitirdi; ‘bu adam da bu<br />
akşam ne yapmış’ diyerek gözucuyla bakılan ancak güvenilmeyen <strong>bir</strong> yapı oluştu bugün<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de.<br />
Birand ise Tür<strong>ki</strong>ye’de<strong>ki</strong> duruma iliş<strong>ki</strong>n <strong>olarak</strong> “<strong>anchor</strong> haberin inanırlığını ve güvenirliliğini<br />
et<strong>ki</strong>leyen <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>şidir. Ali Kırca, Ahmet Hakan Coşkun <strong>anchor</strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerdir. Televizyon <strong>bir</strong><br />
show business’dir ve mutlaka <strong>bir</strong> aktör yönü olmalıdır, duruşunu bilmelidir, söyleyeceği<br />
sözün neres<strong>inde</strong> vurgu kullanacağını bilmelidir. Bence Reha Muhtar <strong>anchor</strong> <strong>olarak</strong> değil de,<br />
en popüler sunucu ya da en ünlü sunucu diye tanımlanabilir” şekl<strong>inde</strong> görüşünü ifade<br />
etmiştir.<br />
Coşkun “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>mliğinin Tür<strong>ki</strong>ye’de<strong>ki</strong> uygulanış biçimine iliş<strong>ki</strong>n bilgi verirken,<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de bu işin ilk etapta el yordamıyla bulunup ortaya konduğunu, daha sonra<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’ye özgü taraflarının ortaya koyulduğunu ve sonuçta ortaya bambaşka <strong>bir</strong>şey<br />
çıktığını söylemektedir. Coşkun bu Tür<strong>ki</strong>ye’ye özgü durumu şöyle anlatmaktadır (Coşkun, 7<br />
Mart 2003):<br />
1058<br />
“Genel <strong>bir</strong> değerlendirme yapmak gere<strong>ki</strong>rse, Tür<strong>ki</strong>ye’de i<strong>ki</strong> türlü oldu bu<br />
<strong>anchor</strong> meselesi. Bir türü şöyle oldu: Televizyon haberleri Tür<strong>ki</strong>ye’de haber<br />
vermenin ve insanları bilgilendirmenin ötes<strong>inde</strong> <strong>bir</strong> tür performans<br />
sergileme yeri haline dönüştü. Anchor’lar da bu performans sergileme<br />
becerisini es<strong>ki</strong> ta<strong>bir</strong>le <strong>bir</strong> tür tuluat becerisinin bütün yönleriyle ortaya<br />
koydular. Orada önemli olan haberin süreçlerinin iç<strong>inde</strong> yer almak,<br />
oluşumuna katkıda bulunmak, yönlendirici <strong>bir</strong> görev almaktan ziyade<br />
akşam ekrana çıktığında sergileyeceği tüluata malzeme devşirme şekl<strong>inde</strong><br />
<strong>bir</strong> görev üstlendi o <strong>ki</strong>şi. ‘Akşam ben ne tür artistikler yapabilirim?<br />
Haberlere çıktığımda insanlar beni daha çok nasıl izlerler?’ düşüncesinin<br />
peş<strong>inde</strong>n koşuldu. Yani Tür<strong>ki</strong>ye’de <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğinin tüm<br />
hastalıkları <strong>anchor</strong>’lık denilen kurum üzer<strong>inde</strong>n sergilendi. Bu iş hepimizi<br />
et<strong>ki</strong>ledi; bu tür <strong>bir</strong> rekabet biçimi herkesi et<strong>ki</strong>ledi. Sonuçta düzgün <strong>bir</strong> iş<br />
yapıyorsunuz az izleniyorsunuz ya da hiç izlenmiyorsunuz, bu söylediğim<br />
olumsuzlukları üstlenmiş <strong>bir</strong> ra<strong>ki</strong>biniz sizden çok daha fazla izleniyor.<br />
Sonuç <strong>olarak</strong> siz de ufak ufak o ilkesel duruşunuzdan tırtıklamalar<br />
yapmaya, geri dönüşler yapmaya başlıyorsunuz ve sonuçta bugünkü<br />
manzara ortaya çıkıyor. İ<strong>ki</strong>nci türü ise şöyle oldu: Anchor’lığa iliş<strong>ki</strong>n ve bu<br />
daha kabul edilen <strong>bir</strong> tarz oldu: O da Amerika’da<strong>ki</strong>lerin <strong>bir</strong> benzeri. Biraz<br />
daha yaşlıca, oturmuş <strong>bir</strong> deneyimli meslektaş hem haber merkezinin<br />
yönetimi, haberlerin seçimi ve o süreçlerin başında<strong>ki</strong> yönlendirici <strong>ki</strong>şi oldu<br />
ve hem de akşam gün iç<strong>inde</strong><strong>ki</strong> tüm o süreçlerin ardından haberleri <strong>bir</strong>az<br />
daha doğru düzgün sunma görevini üstlendi. Ben burada kendimi daha<br />
çok i<strong>ki</strong>nci konuma oturtmaya çalışıyorum. Söylediğim gibi o <strong>mesle<strong>ki</strong></strong><br />
bozulmalar herkesi olduğu gibi bizi de et<strong>ki</strong>liyor ve zaman zaman çizgi<br />
dışına çıktığımız oluyor. Ama çıkmama özeni ve <strong>bir</strong> ilkesel duruş<br />
konusunda özen gösterme çabası da elbette var. Benim bu i<strong>ki</strong> <strong>anchor</strong><br />
anlayışı türünden hangisinin galip geleceğine iliş<strong>ki</strong>n düşüncem şu: Daha<br />
doğru dürüst olmaya çalışanların daha kalıcı olmaya başladıklarını<br />
görüyoruz, o kötü örnekleri sergileyen <strong>ki</strong>şilerin zaman içeris<strong>inde</strong> ortadan<br />
kaybolacaklarını düşünüyorum”.
Coşkun, öte yandan Tür<strong>ki</strong>ye’nin çok karmaşık <strong>bir</strong> ülke olduğunu, her şeyin <strong>bir</strong><strong>bir</strong>ine<br />
karışmış durumda olduğunu, akşam ekrana çıkıldığında insanlara bütün bu karmaşanın<br />
yansıtılması gerektiğini ve bunu da hareketlerle, edayla, tavırla değil, tartışma konularını<br />
zenginleştirerek, açarak ve detaylandırarak yapmak gerektiğini, Tür<strong>ki</strong>ye’nin yapısı gereği<br />
haberlerin canlı bağlantılar ve stüdyo konukları ile <strong>bir</strong> koşturmaca haline dönüştüğünü de<br />
vurgulamaktadır.<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’nin en beğenilen ve ilk haber “<strong>anchor</strong>”ı <strong>olarak</strong> kabul edilen Kırca da, ‘Ali Kırca ile<br />
ATV Haber’ söyleminin izleyicilere olayın farklılığını anlatan <strong>bir</strong> ifade olduğunu<br />
vurgulamaktadır. Kırca, “<strong>anchor</strong>” ekolünü Amerika’dan Tür<strong>ki</strong>ye’ye taşıyan ilk <strong>ki</strong>şi<br />
olduğunu, başka deneyenlerin de bulunduğunu ancak onların “<strong>anchor</strong>”lığın fotoğrafını tam<br />
<strong>olarak</strong> yansıtamayan <strong>ki</strong>şiler olduğunu ve zaten bu nedenle de başarılı olamadıklarını ifade<br />
ederek, Tür<strong>ki</strong>ye’de<strong>ki</strong> yansımalara iliş<strong>ki</strong>n <strong>olarak</strong> görüşlerini şöyle dile getirmiştir (Kırca, 6<br />
Mayıs 2003):<br />
Sonuç<br />
“Kendilerini daha çok yorumcu <strong>olarak</strong> nitelediler. Bütünüyle <strong>bir</strong> haber<br />
bülteninin sorumluluğunu üstlenme girişimi olmamıştı. Ben Amerika’dan<br />
döndüm ve dönüşümle <strong>bir</strong>likte ATV’de 1 Şubat 1994 itibariyle ilk<br />
<strong>anchor</strong>man <strong>olarak</strong> yayına başladım. Benim başladığım dönemde ben Haber<br />
Dairesi Başkanı <strong>olarak</strong> başladım. Yani hem başkan hem “<strong>anchor</strong>”dım ben.<br />
Bir anlam da teorik <strong>olarak</strong> her şey benim irademle ve benim kararımla<br />
çıkardı ortaya. Fakat teorik <strong>olarak</strong> geçerli olan bu şeyin pratik <strong>olarak</strong> <strong>bir</strong><br />
geçerliliği yoktur. Şunun için yoktur, <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong> huku<strong>ki</strong><br />
anlamlarda başka açılardan yet<strong>ki</strong> ve sorumluluk vardır ama <strong>bir</strong> haber<br />
bülteninin hazırlanması kollektif <strong>bir</strong> iştir gerçekten. İstediğiniz kadar <strong>bir</strong><br />
<strong>ki</strong>şiye yet<strong>ki</strong>leri devretmiş olun o yet<strong>ki</strong>leri başkalarıyla paylaşmadıkça ortaya<br />
sağlıklı <strong>bir</strong> ürünün çıkması mümkün değildir. Ben Haber Dairesi Başkanlığı<br />
yaptığım sırada benim altımda i<strong>ki</strong>nci derecede olan <strong>ki</strong>şiden en altta<strong>ki</strong> gece<br />
muha<strong>bir</strong>ine kadar herkesle yet<strong>ki</strong> paylaştım. Aksi taktirde o işi yürütmeniz<br />
mümkün değil. Yet<strong>ki</strong>lerimi devrettim ama sorumluluğu üstlendim. Bu çok<br />
daha önemli <strong>bir</strong> nokta. Bu yapı benim ATV’de olduğum 8 yıl boyunca bu<br />
şe<strong>ki</strong>lde devam etti. Benim altımda <strong>bir</strong> piramit vardı, en üstte ben ve<br />
piramitin altında diğer arkadaşlarım; giderek aşağı doğru yayılan <strong>bir</strong><br />
piramitti bu yapı. En tepede de hem <strong>anchor</strong> <strong>olarak</strong> ve hem de Haber Dairesi<br />
Başkanı <strong>olarak</strong> ben bulunuyordum”.<br />
“Anchor” Amerikan <strong>televizyon</strong>culuğunda yaşanan değişim, rating kaygıları ile buna bağlı<br />
<strong>olarak</strong> yıldız (star) kavramıyla ortaya çıkmış ve özellikle 1960’lı yıllarda gazeteci kökenli<br />
Walter Cron<strong>ki</strong>te’ın haber sunum üslubu ile <strong>bir</strong>likte gelişmeye başlamış <strong>bir</strong> <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong><br />
modelidir. Haberin <strong>televizyon</strong> kanalları için <strong>bir</strong> saygınlık ve prestij edinme aracı<br />
olmasınında “<strong>anchor</strong> “<strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğinin yıldız <strong>ki</strong>mliği ile özdeşleşmesi söz konusu<br />
olmuştur. Zamanla bu yıldız <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerin <strong>televizyon</strong> kanalı ile özdeşleşmekte olduğu ve<br />
kanalın ‘markası’ olduğu da düşünülmektedir. Bu bağlamda “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğin, <strong>bir</strong> anlamda<br />
<strong>televizyon</strong> kanalının haber bülteni aracılığıyla ekrana yansıyan <strong>bir</strong> uzantısı olduğu da<br />
söylenebilir.<br />
1059
Her medya içeriği gibi kuşkusuz <strong>televizyon</strong> haberi de tüketilmek üzere hazırlanan <strong>bir</strong><br />
üründür. Televizyon haberi iletişim süreci içeris<strong>inde</strong> düşünüldüğünde, haberin sunumunu<br />
gerçekleştiren kaynak <strong>ki</strong>şi <strong>olarak</strong> “<strong>anchor</strong>”, hedef <strong>ki</strong>tlesi olan izleyiciye bu ürünü en et<strong>ki</strong>li<br />
biçimde ulaştırma ve tüketimini sağlama sorumluluğunu da üstlenen <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>tir.<br />
“Anchor” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğini <strong>habercili</strong>ğin her aşamasına iliş<strong>ki</strong>n ciddi <strong>bir</strong> bilgi <strong>bir</strong>i<strong>ki</strong>mi ve<br />
gazetec<strong>ilik</strong> deneyimi olan, meslekte uzmanlaşmış, haber merkezine ha<strong>ki</strong>m, seyirci üzer<strong>inde</strong><br />
yakınlık, et<strong>ki</strong>l<strong>ilik</strong>, güvenirlik ve inanırlık et<strong>ki</strong>leri bırakabilen, gündeme iliş<strong>ki</strong>n gelişmelerin<br />
her aşamasını ta<strong>ki</strong>p eden ve son <strong>olarak</strong> da bunu başarıyla sunabilen <strong>ki</strong>şi <strong>olarak</strong> tanımlamak<br />
mümkündür.<br />
“Anchor”ın <strong>bir</strong> <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong> özelliği taşımasının elbette kaydadeğer nedenleri<br />
bulunmaktadır. Haberin toplanma, hazırlanma ve sunulması aşamalarında belirleyici role<br />
sahip olan ve deneyimleriyle tüm süreçleri ancak özellikle de sunum sürecini şe<strong>ki</strong>llendiren<br />
“<strong>anchor</strong>”, seslendiği <strong>ki</strong>tleleri ekrana çekebilme ve sonrasında da hem o gün hem de sonra<strong>ki</strong><br />
günlerde o <strong>ki</strong>tleleri <strong>bir</strong>er sadık izleyici haline getirebildiği düşünülmektedir. Bunda da en<br />
belirleyici faktörlerin gerek literatür taramasından gerekse mesleğin profesyonelleri ile<br />
yapılan görüşmelerden elde edilen verilerle inanırlık, güvenirlik, et<strong>ki</strong>leyic<strong>ilik</strong>, uzmanlık ve<br />
doğruluk temellerine dayandığı belirtilebilir. Bu <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> ve <strong>ki</strong>şisel özelliklere sahip olan<br />
“<strong>anchor</strong>”ın, tıpkı Amerikan <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğinin ‘efsane <strong>ki</strong>şisi’ <strong>olarak</strong> kabul edilen<br />
Walter Cron<strong>ki</strong>te örneğ<strong>inde</strong><strong>ki</strong> gibi, toplum ve <strong>bir</strong>ey açısından ‘kanaat önderi’ olma<br />
misyonunu taşıyacağı da söylenebilir.<br />
“Anchor” bu özelliklerinin ve haber konusunda neyin daha önemli olduğu ve nasıl<br />
söyleneceği konusunda insiyatif alabilme yeteneğine sahip olması nedeniyle de özel <strong>bir</strong><br />
nitelik taşımaktadır. Doğal <strong>olarak</strong> tüm bunlar da “<strong>anchor</strong>”a haberin sunum ve <strong>ki</strong>tlelerin<br />
et<strong>ki</strong>lenme, yönlendirilme, kanaatlerinin belirlenmesi gibi kısaca kamuoyu oluşumuna<br />
yönelik süreçte kaynak <strong>ki</strong>şi, <strong>bir</strong> diğer deyişle, bilginin kaynağı, haberin ilk alındığı kaynak<br />
<strong>ki</strong>şi olma özelliğini de yüklemektedir <strong>ki</strong>, asıl sorumluluk da burada ortaya çıkmaktadır. Tüm<br />
bu sorumluluk daha önce de dile getirildiği gibi, “<strong>anchor</strong>”ın bulunduğu kanala saygınlık ve<br />
prestij kazandırması, reklamı, rating aracı ve ünü olması gibi unsurlarla da <strong>bir</strong>leşince ortaya<br />
<strong>bir</strong> haber sunucusu olmaktan çok daha öte <strong>bir</strong> <strong>ki</strong>şiliğin çıktığı görülmektedir.<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de ise tecimsel <strong>televizyon</strong> yayıncılığının yaklaşık on dört yıllık kısa geçmişine<br />
bakılacak olursa, “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğinin de buna paralel <strong>olarak</strong>, özellikle son yıllarda haber<br />
bültenler<strong>inde</strong> yer aldığını görmek mümkündür. Bu nedenle diğer <strong>bir</strong> deyişle, gerek<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de<strong>ki</strong> haber yayıncılığının gerekse haber yayıncılığının <strong>bir</strong> uzantısı olan “<strong>anchor</strong>’”<br />
<strong>ki</strong>şiliğinin de, henüz tam anlamıyla gelişme ve olgunlaşma evresini yaşamadığı<br />
düşünülmektedir. Ancak, genel <strong>bir</strong> karşılaştırma yapıldığında Tür<strong>ki</strong>ye’de<strong>ki</strong> uygulanma<br />
biçimlerine göre; “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğinin açık ve net <strong>bir</strong> biçimde var olduğunu, İngiliz<br />
ekolü <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğ<strong>inde</strong>n daha çok Amerikan ekolü <strong>televizyon</strong> <strong>habercili</strong>ğinin örnek<br />
alındığı söylemek mümkündür. Tür<strong>ki</strong>ye’de de Amerika’da<strong>ki</strong> gibi “<strong>anchor</strong>”ın fazlasıyla<br />
yıldız haline geldiğini ve zaman içeris<strong>inde</strong> “<strong>anchor</strong>” <strong>ki</strong>şiliğin <strong>televizyon</strong> kanalının <strong>bir</strong> tür<br />
simgesi haline gelmekte olduğu ve o kanalın <strong>bir</strong> markası ve yüzü olduğu söylenebilir.<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’de “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğinin ciddi <strong>bir</strong> kurumlaşma sürecini 1990’lı yılların<br />
sonundan bu yana yaşamaya başladığı gözlemlenmektedir. “Anchor” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliğine<br />
iliş<strong>ki</strong>n doğru yaklaşım ve çabaların var olduğunu, “<strong>anchor</strong>” <strong>mesle<strong>ki</strong></strong> <strong>ki</strong>şiliği konusunda<br />
1060
Tür<strong>ki</strong>ye’de halen <strong>habercili</strong>k mesleğini profesyonel <strong>olarak</strong> yürüten kaydadeğer <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerin<br />
mevcut olduğu da yadsınamaz <strong>bir</strong> gerçektir. Ancak, doğal <strong>olarak</strong> bu <strong>ki</strong>ş<strong>ilik</strong>lerin de<br />
Tür<strong>ki</strong>ye’ye özgü haber yayıncılığı koşullarında kendi şe<strong>ki</strong>llenmesini yaşadığını ve <strong>ki</strong>tlenin<br />
özelliklerine göre kendi üsluplarını yarattıklarını söylemek de yanlış olmayacaktır.<br />
Kaynakça<br />
Kitaplar<br />
Boyd, Andrew (2001) Broadcast Journalism, Techniques of Radio and Televisioin News.<br />
Beşinci basım. Oxford, Focal Press.<br />
Cramer, Charles F., Phillip O. Keirstead ve Richard D. Yoakam (1996). ENG Television<br />
News. The McGraw-Hill Companies Inc.<br />
Diamond, Edwin (1991). Media Show, The Changing Face of the News 1985-1990. London:<br />
The Mit Press.<br />
Esslin, Martin (1991). TV Beyaz Camın Arkası. (Çev.: Murat Çiftkaya). İstanbul: Pınar<br />
Yayınları.<br />
Fiske John ve John Hartley (1989). Reading Television. İ<strong>ki</strong>nci basım. Londra ve New York:<br />
Routledge.<br />
--------- Gazetecinin El Kitabı, (2000) İstanbul: Tür<strong>ki</strong>ye Aile Planlaması Vakfı Yayınları<br />
Gunter, Barrie (1987). Poor Reception Misunderstanding and Forgetting Broadcast News.<br />
New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers.<br />
Kaptan, Ali (1999). Radyo Televizyon Haberciliği ve Metin Yazma - Röportaj Teknikleri.<br />
İstanbul: Maltepe Üniversitesi İ. F. Yayınları No: 2.<br />
Lewis, Carolyn D. (1984). Reporting For Television. New York: Columbia University Press.<br />
Morse, Margaret (1998). “Televizyonda Haberci Kişiliği ve İnandırıcılık” Hazırlayan: Tania<br />
Modles<strong>ki</strong>. Eğlence İncelemeleri Kitle Kültürüne Eleştirel Yaklaşımlar. İstanbul:<br />
Metis Yayınları.<br />
Mutlu, Erol (1999). Televizyon ve Toplum. Ankara: TRT Gen. Sek. Bas. ve Yay. Ofset<br />
Tesisleri.<br />
Parsa, Seyide (1993). Televizyon Haberciliği ve Kuramları. İzmir: Ege Üniversitesi İletişim<br />
Fakültesi Yay., No: 3.<br />
Rigel, Nurdoğan (1995). Şahlanan Şiddet. İstanbul: Der Yayınları<br />
Postman, Neil ve Powers, Steve (1996). Televizyon Haberlerini İzlemek. İstanbul: Kavram<br />
Yayınları.<br />
Turam, Emir (1994). Medyanın Siyasi Hayata Et<strong>ki</strong>leri. İstanbul: İrfan Yayımcılık.<br />
Dergiler<br />
Gürel Emel Ş. (1998). Sözsüz İletişim Öğeleri Açısından Türk Haber Spikerlerinin Analizi,<br />
İstanbul: İ.Ü. İletişim Fakültesi Dergisi.<br />
1061
Görüşmeler<br />
Anad, Çiğdem. (6 Mart 2003) CNN TÜRK Haber Koordinatörü ve “Ajans” Haber Programı<br />
Anchor’ı. “Televizyon Haberciliğ<strong>inde</strong> Bir Mesle<strong>ki</strong> Kiş<strong>ilik</strong> Olarak Anchor” konulu<br />
görüşme. İstanbul<br />
Birand, Mehmet Ali. (6 Mart 2003) CNN TÜRK Haber Kanalı “Manşet” ve “32.Gün” Haber<br />
Programları Anchor’ı. “Televizyon Haberciliğ<strong>inde</strong> Bir Mesle<strong>ki</strong> Kiş<strong>ilik</strong> Olarak<br />
Anchor” konulu görüşme. İstanbul:<br />
Coşkun, Ahmet Hakan. (7 Mart 2003) Kanal 7 TV Haber Merkezi Müdürü ve Anchor’ı.<br />
“Televizyon Haberciliğ<strong>inde</strong> Bir Mesle<strong>ki</strong> Kiş<strong>ilik</strong> Olarak Anchor” konulu görüşme.<br />
İstanbul:<br />
Kırca, Ali. (6 Mayıs 2003) ATV Haber Anchor’ı.“Televizyon Haberciliğ<strong>inde</strong> Bir Mesle<strong>ki</strong><br />
Kiş<strong>ilik</strong> Olarak Anchor” konulu görüşme. İstanbul:<br />
Muhtar, Reha. (14 Mart 2003) Star TV “Ateş Hattı” Haber Programı Anchor’ı. “Televizyon<br />
Haberciliğ<strong>inde</strong> Bir Mesle<strong>ki</strong> Kiş<strong>ilik</strong> Olarak Anchor” konulu görüşme. İstanbul<br />
Şahin, Haluk. (2001) Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi. “Televizyon<br />
Haberciliğ<strong>inde</strong> Bir Mesle<strong>ki</strong> Kiş<strong>ilik</strong> Olarak Anchor” konulu görüşme. İstanbul:.<br />
Elektronik Kaynaklar<br />
30. 4. 2003 http://www.tdk.gov.tr/KARA.html<br />
Morse, Margaret. “The TV News Personality and Credibility:“Reflections on the News in<br />
Transition<br />
25.02.2003.http://216.239.33.100/search?q=cache:uz9Ud_Bju4EC:www.writing.ucsb.e<br />
du/faculty/tingle/courses/501A<br />
Morse, Margaret. “The Evening Stars: The Ma<strong>ki</strong>ng of the Network News Anchor”, 8 Şubat<br />
2003. http://www.museum.tv/archives/etv/A/htmlA/<strong>anchor</strong>/<strong>anchor</strong>.htm<br />
1062