ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ...

1. GİRİŞ Semiha ÜNLÜ YÜCEER
söz konusu zararlıya karşı melezleme gibi klasik ıslah yöntemleri ile, bu zararlıya
dayanıklı çeşitlerin geliştirilmesi mümkün olamamaktadır (Beaujean ve ark. 1998,
Meiyalaghan ve ark. 2005, Yamaguchi ve ark. 2004). Bu sorunlara çözüm bulmada
günümüzde somatik hibridizasyon, mutasyonlar oluşturma ve genetik
transformasyon tekniklerinden yararlanılmaktadır (De Block 1988, Imai ve ark.
1993, Benchekroun ve ark. 1995).
Son yıllarda yapılan araştırmalarda tarımsal açıdan önemli karakteri
belirleyen genlerin izole edilip klonlanması, bunların çeşitli gen transferi yöntemleri
ile bitkilere aktarılması ve yeni bitkilerin geliştirilmesinde çok önemli aşamalar
kaydedilmiştir (Tan ve ark. 1987, Imai ve ark. 1993, Benchekroun ve ark. 1995).
1980’li yıllarda özellikle böceklere karşı insektisidal etkiye sahip Bacillus
thuringiensis’in Cry toksin genlerinin klonlanarak bitkilere aktarımı bu konudaki
çalışmalara hız kazandırmıştır (Vaeck ve ark. 1987, Barton ve ark. 1987).
B. thuringiensis Cry δ-endotoksin protoksin halinde 130 kDa büyüklüğündedir. Bu
toksin böcek tarafından alındığında orta bağırsak bölgesinde çözülmekte ve
proteolitik aktive sonucunda 60 kDa büyüklüğündeki aktif formlarına dönüşmektedir
(Grochulski 1995). Toksinin etki mekanizması; aktif haldeki toksinlerin bağırsak
epitel hücrelerinde bulunan reseptör bölgelerine bağlanmasını takiben hücre zarı
üzerinde delikler oluşturması sonucu, bu hücrelerin parçalanmasına neden olmaktadır
(Gill ve ark. 1992, Knowles ve Dow 1993).
Cry δ-endotoksinlerden Cry 1A(c) ve Cry 1A(b) özellikle Lepidoptera, Cry 2
hem Lepidoptera hem de Diptera, Cry 3 Coleoptera ve Cry 4 Diptera takımı böcek
türlerine etki etmektedir (http://epunix.biols.susx.ac.uk/
Home/Neil_Crickmore/Bt/index.html). Patates Böceği (Leptinotarsa decemlineata
Say.) Coleoptera takımına ait böcek türlerinden olup, ergin böceklerin yanı sıra 1. 2.
3. ve 4. larva dönemleri de patates yapraklarında ciddi zarar oluşturmaktadır.
Lepidoptera takımı böcek türlerinde öldürücü etkisi olan Cry 1A(c) geninin patates
böceği larvalarında da etkisi araştırılmak amacıyla bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu
nedenle, bölgemizde turfanda olarak geniş alanlarda yetiştiriliciliği yapılan patatesin
“Marfona” ve “Granola” çeşitlerine Cry 1A(c) geninin aktarılması hedeflenmiştir. Bu
amaçla patatesin uygun doku parçaları belirlenmiş ve gen transferinde A.
3