KURDISTANPRESS SAYI 1

KURD Lİ SOVYETISTANE
JI JÎYANA KURDÊN
QAZAXISTANÊ
ZANYARA KURD
ieiiEMO
H elîm a E M O xeb a ta x w e hez dike
gelê x w e hez dike
zarn e a q il û k em a l, m ileth ez û kêrh a tî
te rb eî k irin e, ew w ela tê x w e hez dike
zanyareka h êja ye, d ê k î xem xur e
jirıek î dilovarı e.
üüNİ v" W
• TÊMÛRÊ XELÎL MÛRADOV
Min di nav çend sala de derheqa jîyan û karê
kurdên Qazaxistanê de kovar û rojnamên kurdî
yê lı Ewropayê re çend miqale nivîsîne û xwendevanên
wan weşanên kurdî re da naskirin. Wek
derheqa akadêmîkê kurdî pêşin li cihanê Nadirê
Kerem Nadîrov, dêlêgata Kongrêya Partîya
Yekîtî Sovyêtê Komûnîst 27-a Kubara
Dursun, gundê kurdayî Qeşqebilaxê, koma
Cembûlêye sitiran-reqasên kurdîye bi navê
“ Neynûk”, dostên Medoyê Elî, zanyar Huseynê
Sadiq û gelekên mayîn de. Ev yek nîşan dide,
ku kurdên vê komara Sovyêtî gelek derecan
de gihîştine destanên mezin, pêşdaçûne, navê
komarê û gelê xwe bilind kirine.
Miqala me ya îroyîn ji cêrga ji jîyana kurdên
komarên biratîyê derheqa zanyara kurd, doçênta
înstîtûta Qazaxistanêye li Alma-Aîayê malhebûna
gundîtîyê Helîma Emo daye, kîjan ji jinên
Yekîtîya Sovyête kurd ya pêşin e, ku navê doktora
ulmên kîmyayê sitand.
Helîma Emo, bi eslê xwe ve ji komara Qirgizsitanê
ye. Di sala 1941-ê de li navça Oşê, gundê
kurdayî Baxîşê de ji diya xwe bûye. Pey
temamkirina dibistana gundê heyştsalê re diçe
bajarê Cembûlê, para xwendinxana doxtirîyêye
welidandinê de tê qebûlkirinê. Wexta dayîna
întamên xwendixanêye kutakirinê, nava
jîyana wê jina kurd a delelda guhastineke berbiçav
dibe: zanyarê kurd Nadirê Kerem, ku îro
bûye sekreterê zanyariyî li akadêmîya Qazaxistanêyê
ulmî, tê Cembûlê mala qewmê xwe, li
wira rastî wê tê, dilê wana dikeve hev, û ew dibe
helala wî.
Peyra mêr û jin cîyên xwe diguhirinên û diçin
bajarê Xabarovskê, li wir Helîma Emo dixebite
çawa xûşka doxtirîyê û pere jî bi cûrê
dûreke fakûltêta înstîtûta Xabarovskêyê
kîmyayê-têxnologîyê de tê qebûlkirinê û sala
1968-a dibe asîstênta wê înstîtûtê. Salekê şûnda
Nadirê Kerem kivş dikin çawa prorêktorê
înstîtûta Çimkendêye li Qazaxistanê kîmyayêtêknologîyê.
Bermalîya wî jî wê înstîtûtê de di
xebite çawa dersbêja sere û pere jî dîsêrtasiye xwe ye doktoriyê ye, bi têma “Lênihêrandin û xebtandina
xwelîya kaxçîna Qazaxistanê bi mêtoda qinyatkirina wê bi çend cûrên kevirên medenaye mexsûs
ve” xwe dike. Ew sala 1973-a bû.
Pey wê re, gava Nadirê Kerem kivş dikin dîrêktorê înstîtûya Gûrêvoêye kîmyayê, xwe tebiyetî, ew
malê van diçin wira û Helîma Emo, înstîtûya wî bajarî de, li kafêd re kîmîyayê de dersbêj dixebite.
Lê di sala 1979-a de, gava mêrê wê pêşda dikişînin akadêmiya Qazaxistanê ulmada ser qulixa cabdar
bixe. Bi te, ew têne Alma-Atayê, û Helîma Emo tê kivşkirinê çawa dersbêja lêktor kafêdra kîmya
tomerî li înstîtûya Qazaxistanê malhebûna gundîtiyê.
Hetanî niha ber destê wê kulfeta delal bi seda xwendkarên cihê-cihê, herwaha gelek kurd, hîn
bûne û zanebûnên xwe dane dewlemendkirinê, nava xebata malhebûna gundîtiyê de didine xebatê,
emekê xwe dikine nava pêşdaçûyîna malhebûna vê komara biratiyê cimetê de.
Helîma Emo, xebata ulmî ya tevayî 3 kur mezin
kirine. Nuxuriyê we-Barî, doxtirê nexweşxaneke
bajarê Çîmkendêye, doxtirê zaroka ye.
Meha nîsanê bajarê Taşkentê de konfêransa
xwendkara hemtifaqîyê 26-a derbaz bû aliyê xîrûrgiya
zarokan de. Barî tevî xebata wê dibû,
û miqala wî ya ulmî ye bi sernivîsara “Prînsîpên
nêyrotravmatologîya lez bal zarok”, kemala
kîjanêye ulmîye mezin hebû, ji aliyê ulmdarên
eyan de hêjayî begemiyê û qîmetkirina bilind
bû.
Kurê wê yê dinê-Arif jî xwendina bilind dest
aniye, lê Dîma-dibistanê de dixûne.
Çawa em dibînin, ev mala kurda maleke bextewar
e. U dibe fıkra hineka re derbazbe, ku
ewana êdî hewcê çi ne, mirazê wana hatîye sâri,
jîyaneke şa û bextewar derbaz dikin. Rast
e, mirazê wana hatîye sêrî, şane, bextewarin.
Lê rasthatina min a tevî Helîma Emo ez anime
ser wê bîr û bawariyê, ku ewana hewcê erf-edetê
gelê xwe ne, dixwazin bi kurdîke xweş bipeyîvin,
dicedînin diha zef derheqa dîrok, lîtêratûra,
çanda gelê xwe de pê bihesin. Gelek cara
ewana tevî wan mecalên heweskar bûne, ku ji
aliyê kurdên wê komarê de hatine derbazkirinê.
Tevî êvariyên bîranîna nivîskarê kurd bi nav
û deng Erebê Şemo, cejna Newrozê bûne, dîna
xwe dane pêşdahatinên komên sitiran-dîlanên
kurdiyê xwe efrandinê ye “Neynûk” li Cembûlê
“Elegez” û “Birûsk” ji Qirgizsitanê, ku
gelek cara bi dûrdîtinoka Alma-Atayê jî nîşan
dane, bi şêwr û temya alî xwendkarên kurd kirine,
sitiran û pirtûkên derheqa kurdan de û yên
kurdî peyda kirine, xwendine; bihîstine. Cîkîkovarekê,
yanê rojnemekê da, ku rastî jîyana
gelê xwe hatine, pê şa û firnax bûne, cedandine
keda xwe bikine nava wî kari de, keri cimeta
xwe bên.
—Gava mêrê ser çend rojan ji ciyê xebatê dişandine
gund û navçeyên Qazaxistanê û komarên
Asya Navîn, -Helîma Emo dibêje-, ez jî pê
re diçûm xwestina min a pêşin ew bû, ku
wan dera rastî kurda bêm, wan re xeberdim,
zargotina gelê xwe re bibime nas. Wextê wan
rasthatina xebata min a hîmî û giring ew bûye,
ku ez ji wana hînî çêkirina gelek cûrê xwerinên
kurmanciyê cihê-cihê bibim. Min cûrê çêkirina
wan xwerinan gişk ba xwe nivîsîne. Ez
çend cara hatim kurdên Ermenîstanê û Gurcistanê
jî û ez wira jî hînî çêkirina gelek cûrên
xwerinên kurmancî bûme. Min ew gişk kirine
pirtûk û min nêtheye dixwezim, wê ya li Moskow,
bi zimanê rûsî, bi sernivîsara “ 100 cûreyî
zêdetir xwerinên kurdî” bidime çapkirinê. Belê,
Helîma Emo, çend cara hatiye Yêrêvanê, Min
ev malûmatiyên derheqa wêda wê çaxî hildan,
gava ew tevî Bariyê kurê xwe û çend kurdên
Qazaxistanê hatibû Ermenîstanê, mala dîrektorê
tora navça Abovyanê Kinyazê Hemîd, ku
dota wî-Narê, kurê xwe re nîşan bike. U van
roja bû dewata wan ewledên kurda, li ku gelên
biran tevayî hazir bûn usa jî gelek kurdên Qazaxistariê,
Ermenîstanê, Gurcistanê û Adirbêcanê.
U ew dewat bû nîşana dostiya wan gelan
û kurdan, bû rasthatina roşînbîrên kurdên wan
komara.
Belê, Helîma Emo xebata xwe hez dike, gelê
xwe hez dike, zarokên aqil û kemal, milethez
û kêrhati terbet kirine, ew welatê xwe hez dike,
zanyareka hêja ye, dêke xemxur e, jineke
dilovan e. Her kes jê bextevar e.D
KURD Ll AWROPA
□ □Li Belçîka nêzîkî 5.000 Kurd hene û ew li navçeyine
cihê, weka Heuzde-Zolder, Lieêge, Charleroi, Leuven,
Gent, Antwerpen û Bruxelles belav bûne. Li
Bruxelles jimara wan kêm e. Li vî bajarî, ji Kurdan bêtir,
Tirk, Süryanî, Ermenî, Kildanî û Aşûrî hene.
Piraniya Kurdên Belçîka, weka karker, ji Kurdistana
Tirkiyê û ji navçeyên Tirkiyê yên nêzîkî Ankara û Konyêji
sedema cîhilkirina bav û kalên wan ji Kurdistanê,di
dawiya sedsala 19mîn û destpêka ya 20mîn de, hin
Kurd di van navçeyên dawîn de dijîn-hatine.
Di destpêkê de, di salên 70 de, di çarçeva lihevhatina
her du hikûmetên Belçîka û Tirkiyê de, karkerên
Kurd, wtevî jin û zarokên xwe, li navçeyên belçîkî yên
bîrên komir bi cih bûn û dest bi karên girantirîn kirin.
Paşê,hêdi hêdî.ew hatin bajar û gundên din jî. Li bajarên
mezin, zilam di beşa avakirina xanî û kuçan de, û
jin di ya paqişkirinê de, dixebitin. Ango, jimara wan, bi
hêzanî ya jinan, di karxanan de gelek kêm e. Ev her
du beşên kar, bi hêzanî yê karê paqijkirinê, di vajayê
yên karxanan de, astengeke (engel) mezin in li ber şiyarbûna
çînî ya kerkeran û hevgihandina wan di nav
sendîka û rêxistinên belçîkî û Diyanî de.
Jimareke biçûk a xwendekar û penaberên rêzanî (4
multeciyên siyası) yên Kurd jî heye.piraniyan van xwendekaran
ji Kurdistana Iraq û îranê ne. Piştî şelpeya faşîst
li Tirkiye hin penaberên rêzanî ji Kurdistana Tirkiye
jî hatin.
Weka hemî karkerên biyanî li Belçîka û welatên Rojavayê,
Kurd gelek dijwarî û sitem (zulm) dikişînin. Em
dikarin van dijwariyan bi kurtî darîçav bikin:
Pirsa kar:
Peydakirina kar di dema vê krîza aborî de ji bo herkesî
pirr zor bûye. Lê ji bo karkerên biyanî hîn jî zortir
e. Karên ku ten dîtin jî pirr giran
in û gelek caran dibin sedemên
hin nexweşiyan, Weka
bronşît û rumatîzma. Bêkarî jî
ne bitenê ji aliye maddî, le manewî
jî gelek pirsen giran di nav
malbatê de derdixîne.
Xanî
Piraniya xaniyan kevn, bi ritûbet
û beha ne, bi hêzanî li bajarên
mezin. Zarok di nav mezelên teng de nikarin
bilîzin. Ev neçar (mecbûr) dibin derkevin kuçan yan jî,
ji tirsa bav, bêdeng rûnên û bi katjimêran (seetan) li televîzyonê
binerin. Ritûbet hinnexweşiyan, weka bronşît
û rumatîzma derdixîne.
I Pirsen zarokan |
Zarok li malê bi zimanê xwe, û li dibistan û kuçê bi
fransizî yan flamanî dipeyivin.
Gelek caran, ew her du yan her sê zimanan tev li
hev dikin. Dê û bavên wan çiqas daxwaziya wan hebe
ku zarokên wan baş hîn bibin û dîplomên bilind bistînin
jî,nikarin li malê alîkariya wan bikin, ji bo ku ew
bixwe nexwenda ne. Li dibistanê, bername ji bo Belçî
kiyan hatine pêkanîn û mamoste gelek tiştan li ser biyaniyan
û sedema hatina wan nizanin. Loma, divê ku
di aliyê amadekirina bernamên dibistanî û gihandina
mamosteyan de li ser çand û pirsên biyaniyan xebateke
kûr û dirêj bê çêkirin.
Ji bo ku piraniya Ewrupiyan
çand û urf û adetên me nas nakin,
û ji sedema propaganda
hin rêxistin û rojnaman dijî bi­
BELÇİKA
yaniyan, bi hêzanî di van salên
Nijadparêzî
dawîn de, nijadparêzî dijwartir
bûye.Jİ bo ku Belçîkî sûcê vê
krîza aborî û civakî navêjin ser
hikûmetê, bala wan ber bi biyaniyan tê kişandin, hemî
suc li ser pişta wan tên avêtin û çare di vegerandina
wan de yan bi stendina netewahiya (cinsiyet) belçîkî tê
dîtin!
Nijadparêzî bêrîkirina welêt bêtir dike û dilbirînî biyaniyan
ji civaka Ewrupî hîn jî dûrtir dixe. Loma, ew bi
hemî hêzên xwe xwe dipêçin çand û ola xwe û di taxên
xwe de rûdinên.
Qedexekirina qeydkirina biyaniyan
li saredarivên Bruxelles
Bû nêzîkî sê sal e, piraniyan şaredariyên (belediye)
Bruxelles nema biyaniyên ku ji pênç salan kêmtir li Belçîka
rûniştine qeyd dike! Sedema vê rêzanê ev e ku
nisbeta wan bilind nebe û bi vî awayî xelkê belçîkî di
helbijartinan de dengê bide van berpirsiyarên
nijadparêz!
I Pirsen penaberan l
Pirsen penaberan (multecî) ji yên karkeran
hîn jî girantir in, ji bo ku ew ni karin
vegerin welatê xwe û li Belçîka girêdayî
alîkariya civakî ne. Heta ku rû nişti na wan
bê pejirandin (qebûl kirin) ew nêzîkî du
salan di endîşe û tirsa vegerandinê de dijîn.
Bi ser de jî ew di vê rewşa bendabûne
de ji gelek mafan bêpar in.
I Stema taybetî li ser Kurdan \
Ji derveyî van pirsên jorîn ku hemî biyanî
dikişînin, Kurd li Belçîka weka Tirk,
Ereb yan faris tên hesibandin. Ango,şexsiyeta
wan a netewî ne bitene li Kurdistanê,
lê li derve jî nayê pejirandin. Biyaniyên
din, çiqas bindest jî bin, hin mafên xwe
yên çandî, weka bernamên radyo û televizyonê,
hînkirina zimanê xwe di hin
xwendegehan de standine.
Loma, barê me yê giran ew e ku em
vê şexsiyetê bidin nas kirin û pejirandin.
Bi taybetî, bê ku Kurdistan serfiraz bibe,
li Ewrupa û li cihên din ên cihanê Kurd
weka gelekî nayên pejirandin. Lê ev ne
gotin e ku em divên li Ewrupa li benda
guhertina mercên me li Kurdistanê
bimînin.D
RUPEL / SAYFA 12 KURDİSTAN PRESS • 24 ILON / EYLÜL 1986