CMH204U

Ayırıcı Özellik Kuramları
Önceki kuramlar daha çok çocukluk yıllarındaki yaşantılar ile öğrenme ve yaşantının önemi üzerinde
durmuşlardır. Kimi kuramcılar ise kişiliğin nasıl oluştuğunu incelemek yerine; biri birinden nasıl
farklılaştığı üzerine odaklanmışlardır. Ayırıcı özellik kuramcıları her insanda bulunan bağımlılık, kaygı,
saldırganlık ve toplumsallık gibi kişilik özellikleri bakımından farklı olduklarını ileri sürmektedirler.
Ayırıcı özellikleri, kişinin davranışına bakarak çıkarsarız. Sözgelimi birisi arkadaşlık kurmak için
çaba gösteriyor, sıkça farklı gruplarla birlikte oluyorsa, o kişinin sosyal olduğu sonucuna varabiliriz.
Allport ve çalışma arkadaşı Odbert’e göre(1936) ayırıcı özellikler, sinir sisteminde bulunan ve çeşitli
durumlarda davranışa tutarlılık kazandıran yapılardırlar.
Ayırıcı özellikler kuramı, kişilik özelliklerini sözlüklerdeki (yani dildeki) anlamların
çözümlenmesiyle saptamaya çalışmıştır. “Sözlüksel yaklaşım” olarak da isimlendirilen bu kurama göre
kişilik özellikleri, insanların birbirlerini tanımlarken kullandıkları kelimelerde gizlidir. Dolayısıyla insan
özelliklerinin konuşulan dilde olduğunu ileri sürmektedirler. Bu inanışın sonucu olarak bilim insanları
Galton, 1884), kişilikle ilgili kelimelerden oluşan sözlükler hazırlamışlardır.
Yapılan bir taramada; İngilizcede, kişilik özelliği denilebilecek 18 bin sözcük bulunmuştur.
Bunlardan 2800 sözcük, çoğu psikologun kişilik özelliği diyebileceği yerleşmiş özellikleri
göstermektedir. Anlamları aynı ve benzer olan sözcükler çıkarıldığında, bu sayı 200’e düşmektedir.
Psikolog Raymond Cattell (1965) faktör analizi tekniği ile insanları bu 200 özellik açısından
derecelendirdiğinde, çeşitli özelliklerin gruplar oluşturduğunu bulmuştur. Sözgelimi kararlı ve tutarlı
olarak kabul edilen kişi, aynı zamanda sorumlu, düzenli, dikkatli ve duygusal açıdan dengeli olarak
tanımlanabilir; ama uçarı, dengesiz ve ihmalci olarak tanımlanamaz. .
İş yaşamında kimin-hangi kişilik özelliğine sahip olanların üst kademelere yükselebileceğini
kestirebilme isteği pek çok araştırmanın konusu olmuştur. Bu araştırmalar göstermiştir ki bazı kişiler iş
yaşamında yükselme ihtiyacı duymaktadırlar. Öte yanda iş dünyasının başarı ya da başarısızlığında etkili
olabilecek insanların hangi niteliklere sahip olmaları gerektiği; insanların ayırıcı kişilik özellikleri
üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır.
Ayırıcı Özellik Kuramları ve Motivasyon
Kişilik, bireye özgü farklı özelliklerin bir karışımından oluşan benzersiz bir yapıdır. Bireylerin bu ayırıcı
özellikleri; kimi bilim insanları tarafından, kişilik tipleri oluşturmak amacıyla gruplandırılmıştır.
Aşağıda, bu kişilik özelliklerinden örnek olarak verilenlerin motivasyonu nasıl etkilediği ve örgüt
yaşamındaki önemleri açıklanmaktadır (Özkalp ve Kırel).
Motivasyonda Önemli Bazı Kişilik Özellikleri
Denetim Odağı. İnsanları, başlarına gelen şeylerin denetlenebilir olup olmadığını düşünmelerine göre
gruplandırıldığı kişilik özelliğidir. Bu bağlamda kimi insanlar kendilerine olabilecekleri yine kendilerinin
denetleyebileceğine inanırlar. Bunlar” içsel denetim odaklı” insanlardırlar. Bunun karşıtı “dışsal
denetim odaklı” olanlardır. Yani her işi kendileri dışındaki etkenlere, şansa ya da kadere bağlarlar.
İçsel denetim odaklı insanlar, yaptıkları ya da yapmadıkları şeyler nedeniyle yöneticilerinden olumlu
ya da olumsuz değerlendirme almak ihtiyacındadırlar. Bunların ikna becerileri yüksektir, buna karşılık
başkalarından fazlaca etkilenmezler. Başarıya kilitlenmiş insanlardırlar.
32