CMH204U

öğleden sonraki randevunuz öncesinde biraz dolaşmak istemişseniz; treni kaçırmak, herhalde biraz
canınız sıkar ve bir saat sonraki treni beklersiniz. Ama bir saatlik gecikme randevunuzun kaçmasına
neden olacaksa; çileden çıkar, belki duvarları yumruklar, hatta tekmelersiniz. Bu bağlamda sekiz duygu;
şiddet açısından farklılaştığında, yaşanılan duygular da çeşitlenecektir..
oluşmaktadır
Plutchik’in önerdiği sekiz temel duygu dışındaki duygular nasıl
DUYGU KURAMLARI
Duyguların motivasyon sürecindeki etkilerini ve duygu motivasyon ilişkisini daha iyi anlama adına,
duyguların insan yaşamındaki önemi ve karmaşıklığı nedeniyle; hem duyguların ne olduğu, hem de nasıl
oluştuğuna ilişkin farklı kuramlar geliştirilmiştir. Aşağıda bunların başlıcalarına ilişkin temel bilgiler
verilmiştir.
James-Lange Kuramı
William James ve Carl Lange’ın farklı yerlerde ve birbirlerinden habersiz aynı kuramı ortaya atmaları
nedeniyle bu kurama James-Lange Kuramı adı verilmiştir. Kurama göre, bedenimizin çevreden gelen
uyaranlara gösterdiği tepkinin bilincine vardığımızda duygular ortaya çıkar. Diyelim ki ormanda zevkle
yürürken karşınıza bir ayı çıktığında, yukarıda sayılan fizyolojik değişikliklerin meydana gelmesine bağlı
olarak duygular ortaya çıkar. Bunun anlamı ayı karşısında duyacağımız korku; bedenimizdeki fizyolojik
değişmelerin farkına varmaktan ibarettir (Morris, 2003)..
Biz; normal olarak korktuğumuz için terlediğimizi, nefes ve kalp atışlarımızın yükseldiğini
düşünürüz. Kurama göre ise, terlediğimiz, kalp atışı ve nefes alışımız hızlandığı için korkarız. Benzer
şekilde ağladığımız için hüzün duyarız; yoksa üzüldüğümüz için ağlamayız. Sözün özü James-Lange
Kuramı, önce fizyolojik değişikliklerin, sonra da duyguların oluştuğunu söylemektedir.
Bu kuramı destekleyecek kanıtlar çoğu kimsenin yaşadığı ciddi tehlikelerde bulunabilir. Tehlikeli
durumun -diyelim ki bir trafik kazasının- yaşandığı anda korku duyulmaz; ancak sonrasında titremeye
başlarız ve döktüğümüz tere, sararan benzimize bakarak korktuğumuzu anlarız.
Duyguları fizyolojik değişmeler belirliyorsa, o zaman her farklı duygu için farklı bir dizi fizyolojik
değişme sürecinin olması gerekir. Bir başka deyişle neşeyi, korkuyu, şaşkınlığı, kızgınlığı... Tetikleyen
fizyolojik süreçlerin farklı olması gerekir. Hâlbuki araştırmalar göstermiştir ki duyguların önemli bir
kısmı aynı fizyolojik değişmelere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Özcesi, deneysel çalışmalar bu kuramı
desteklememektedir.
Cannon-Bard Kuramı
Bir önce açıklanan kuramın eksikliklerin gidermek amacıyla geliştirilmiştir. Cannon-Bard Kuramı,
bedensel değişmeler ve duygunun peş peşe değil aynı anda ortaya çıktığını ileri sürmüştür. Dolayısıyla
duygusal yaşantıyı belirlemede esas olan gördüğümüz ve yaşadıklarımızdır. Ayıyı görürsünüz ve
koşmaya başlarsınız. Kuramın özünde hipotalamusun işlevleri bulunmaktadır. Uyarıcı (ayıyı görme)
hipotalamusu etkileyince, hipotalamus iki görevi aynı anda yapar: Fizyolojik değişiklikleri ortaya
çıkararak sinir sistemini uyarır, aynı anda beyin kabuğuna gönderdiği sinyallerle duygu yaşantısının
farkına varmamızı sağlar.
Bilişsel Kuram
Bilişsel psikologlar Cannon-Bard Kuramını daha da geliştirmişler ve karşılaşılan durumlara ilişkin
algılarımızın ya da o durumları anlamlandırma şeklimizin duygularımızın temelini oluşturduğunu
söylemişlerdir. Dolayışıyla duygularımızın ne olduğunu söyleyen bizdeki bilişsel süreçlerdir. Bilişsel
kurama göre insanların uyarılması durumunda, uyarana verilecek tepkinin ipuçları, içinde bulunulan
durumdan yani çevreden sağlanmaktadır. İpuçlarını değerlendiren zihin; bedenimizdeki fiziksel
47