İnsanlar Konuşa Konuşa... - TRT

6 RADYOVİZYON
Ronald Aylmer Fisher
“Gelin bu önermeyi test edelim!”
sağaltıcıdır. Ne var ki sosyal araştırmalar, gündelik
hayatta gerçekleşen bilgi edinme aktivitesinden
üç önemli noktada farklılık gösterir. Edinilen bilginin,
nesnel, güvenilir ve denenebilir olması,
sosyal araştırmanın meşhur üçlemesini oluşturur.
Bu bağlamda, sosyal araştırmalar, gündelik olarak
gerçekleşen bilgi edinme aktivitesinin, sistematik
olarak tasarlanmasıdır. Onun yaratıcı tasarımı,
ürettiği bilginin nesnel, güvenilir ve denenebilir
olmasını sağlar.
Bir anekdotla tartışmaya devam edelim.
İngiltere Cambridge’de, 1920’lerin sonunda bir
akşamüstü ilginç bir olay yaşanır. Bir grup akademisyen
ve onların eşleri, öğleden sonrası çayı için
bir masa etrafında oturmaktadırlar.
Masadaki kadınlardan birisi, çay
eklenmiş bir bardak sütle, süt eklenmiş
bir bardak çay karışımı arasındaki
farkı hemen anlayacağı konusunda bir
iddia ortaya atmıştır.
Masa etrafındaki erkek akademisyenler ise, bu
iddiayı alaycı bir gülümsemeyle karşılamışlardır.
Önce çay ya da süt karıştırılsın, bir bardak sütlü
çayın kimyasında nasıl bir fark olabilir Erkekler,
hararetli bir tartışmaya yol açan bu iddianın anlamsız
olduğunu düşünmekteydiler. Ne var ki,
aralarından birisi, zayıf, kısa boylu ve gözlüklü bir
adam, heyecanla ileri atılıp şunları söyledi: “Gelin
bu önermeyi test edelim!” Hemen oracıkta bir
araştırmanın ana hatlarını oluşturmaya girişti: iddia
sahibi kadına, sıralaması farklı olacak biçimde
bir dizi sütlü çay sunmayı ve sunulan karışımın
bir kısmının önce çay sonra süt ve diğer bir kısmının
da önce süt sonra çay eklenmiş karışımdan
oluşmasını istedi. İlk bakışta, iddia sahibi kadın
farkı anlamış olsa bile, böylesi bir araştırma girişiminin
manasız ve bilim dışı olduğu düşünülebilir.
Dahası, bilim insanlarının sahip oldukları
yetenekleri insanlık adına daha yararlı işler için
kullanması gerektiğini söyleyenler çıkabilir. Her
ne düşünülürse düşünülsün, bu araştırmayı öneren
zayıf, kısa boylu ve gözlüklü bilim adamı işe
girişip iddia sahibi kadına bir dizi karışımı test ettirip
yanıtlarını not etti (Salsburg, 2001).
Bu anekdotu, Salsburg’a, bizzat o
öğleden sonra Cambridge’de bulunan
bilim insanlarından birisi aktarmıştır.
Çay test eden kadın araştırmasını
öneren, o zayıf, kısa boylu ve gözlüklü
adam, Ronald Aylmer Fisher’dan
başkası da değildir.
O vakitler otuzlu yaşlarının sonunda olan Fisher,
1935 yılında The Design of Experiments (Deneylerin
Tasarımı) isimli ünlü kitabını yazacak ve zamanında
bazıları tarafından anlamsız olarak değerlendirilen
çay test eden kadın araştırmasının,
kitabına ilham verdiğini söyleyecektir. Elbette
Fisher gözleme, deneye dayalı çalışmayı öne
süren ilk kişi değildir. Fisher’in zamanına değin,
birçok araştırmacı bir takım araştırmalar gerçekleştirmişlerdir.
Ne var ki, o zamana değin bilim
insanları, araştırma tasarımının önemli olmadığını
ya da bir araştırmanın ancak özel durumlarda
gerçekleştirilebileceğini düşünmekteydiler.
Araştırmalarında, tasarıma ilişkin herhangi bir
bilgi vermeksizin, sadece elde ettikleri sonuçları
tartışmaktaydılar. Fisher ise bir araştırmanın tasarımının,
ne teorik yaklaşımından ne araştırmanın
sonuçlarından daha az önemli olacağını önermektedir.
Bir araştırmanın tasarımı, en az sonuçları
kadar önemlidir. Bu anlamda teori, ampiriden
bağımsız olamaz. Zira teorisi ampiriyle kucaklaşmış,
yöntemi tekniğiyle barışık, analizi yorum
gücüyle ufuk açan, kısaca iyi tasarlanmış bir araştırma
yeni bilgiler üretebilirken, kötü tasarlanmış
bir araştırma yeni bilgiler üretmekten ziyade ya
bilineni tekrar edecek ya da bilgi üretimine katkısı
olmayan kullanışsız verileri derleyecektir (Salsburg,
2001).
Sosyal araştırmalar da, bu genel paradigmanın,
ölçmenin bu genel eğiliminin dışında bir yaklaşıma
sahip değildir. Sosyal bilimlerin temel anlatısı,