fulltext pdf - KEFAD

154Türk Demokrasi Tarihinde I. Meşrutiyet / H. UzunBeyanname çıkarılmıştır. Talimat-ıMuvakkate, iki dereceli, basit çoğunluksistemine dayanıyordu. Seçilecekmilletvekillerinin sayısını 80’i, müslim ve50’si gayrimüslim olarak tespit etmekte idi.Her vilâyetin seçeceği milletvekili sayısıbelirtilmişti. Talimat-ı Muvakkate ayrıcaAnayasanın 68.maddesini deuygulamayarak, seçilme yeterliği için en az25 yaşında olmak, Türkçe bilmek, seçildiğivilâyet ahalisinden olmak, itimada lâyıkolmak, az çok emlâk sahibi olmak, cinayetyada siyasî bir suçtan mahkum olmamak,memur olmamak, şartlarını arıyordu. Ayrıcamemleket birbirinden farklı iki bölgeyeayrılmakta idi. Beyannameye göre İstanbulşehri, İzmit de dahil olmak üzere, 20 dairelibir seçim bölgesi kabul olunmuştur. Buseçim bölgesinden beşi müslim, beşi degayri müslim olmak üzere on milletvekili ikidereceli seçimle seçilebileceklerdir. Herdaireden iki ikinci seçmen seçilecek veböylece tâyin olunan 40 ikinci seçmenmilletvekillerini yukarıdaki şarta uygunolarak seçecektir. Diğer yerlerde ise, kaza,liva ve vilâyet merkezlerinde evvelceseçilmiş idare meclisleri üyeleri ikinciseçmen kabul olunmuşlar ve bunlarmilletvekillerini doğrudan doğruyaseçmişlerdir. Bu şekilde, birinci Heyet-iMebusanın toplantısından önce ve birinciHeyet-i Mebusanın feshinden sonra da,ikinci defa olmak üzere iki seçimyapılmıştır. 64Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan1876 Kanun-i Esasi halktan oluşmuş birkurucu meclis tarafından yapılmış ve onayiçin tekrar halk iradesine sunulmuş değildir.Ayrıca Kanun-i Esasi’de son söz padişahaverilmişti. Meclis padişaha bağlıydı ve64 Aldıkaçtı, a.g.e., s.61-62; Soysal, a.g.e., s.22;Zafer Toprak, “Meşrutiyet’te Seçimler ve SeçimMevzuatı”, T.C.T.A., C.4, s.s.(973-976), s.973.padişah meclisi fesih yetkisine de sahipti.Dolayısıyla meclisin gerçek anlamda halkıtemsil gücü yoktu. Meclisin yasama eylemide padişahın uygun görmesi durumundagerçekleşebiliyordu. Heyet-i Vükela(Bakanlar Kurulu)’nın meclise karşı birsorumluluğu yoktu. Doğrudan padişaha karşısorumluluk taşıyordu. Üyeleri padişahtarafından atanan ve pek çok yetkiye sahipbulunan Meclis-i Ayan’da, halkıntemsilcilerinden oluşan Meclis-i Mebusan’ınyanında bulunuyordu. Yasamanın yürütmeyidenetlemesi padişahın izniyle olabiliyordu.Bu durum yasama organının yürütmeyidenetleyebilmesini neredeyse imkansızkılıyordu. 65Kanun-i Esasi’de fert hak veözgürlüklerinin düzenlenmesi, kanun yoluile yapılacağından ve kanunda padişahıniradesi ile kabul edilip uygulandığından ferthak ve özgürlüklerinin gerçekleşmesipadişahın takdirine kalmaktadır. 66 Öteyandan bu hak ve özgürlükleri güvenceyebağlayan bir mekanizma da kurulmamıştır. 67Böylece, gerçek anlamda özgürlük vegüvenceye sahip olamayan bireylerin“tebaa” durumu devam etmiş ve “uyruk”durumundan “yurttaş” durumuna geçişisağlanamamıştır. Halkın örgütlenmesi ileilgili konuların da yer almadığı Kanun-iEsasi, halkı siyasal hayata dahil edecek biramaca da sahip değildi. 68 Çünkü, I.65 Tanör, Osmanlı Türk…, s.105-108; Aldıkaçtı,a.g.e., s.56, 60-61; Recai G. Okandan, AmmeHukukumuz Bakımından Tanzimat, Birinci veİkinci Meşrutiyet Devirlerinin Önemi, İstanbul,1949, s.10; Kemal Karpat, Türk DemokrasiTarihi, İstanbul, 1996, s.36.66 Aldıkaçtı, a.g.e., s.63.67 İlhan Arsel, Teokratik Devlet AnlayışındanDemokratik Devlet Anlayışına, İstanbul, 1993,s.40.68 Suna Kili, “1876 Anayasası’nın ÇağdaşlaşmaSorunları Açısından Değerlendirilmesi”,T.S.H.G., İstanbul, 1986, s.s.(89-103).