fulltext pdf - KEFAD

156Türk Demokrasi Tarihinde I. Meşrutiyet / H. Uzuntoplumsal bir sınıf olmadığından ya orduyuyada dış güçleri yanına alabildikçe bir adımileri gitmiş, bazen de koşulların zorlamasıylageri çekilmiştir. İşte 1876 Anayasası daadeta bir gel-git hareketine benzer böyle bireylemin sonucunda ortaya çıkmıştır. 80Toplumsal desteğin dışında OsmanlıDevleti’ndeki Meşrutiyetin çağdaşı diğerimparatorluklar ve krallıklardakinden birdiğer farkı da, örneğin, İngiltere’de veFransa’da, siyasal rejimin hürriyetçiliğindeve hürriyetlerinden yalnızca anavatandakileryararlanmaktaydılar. Anavatan yadametropol dışındaki ülkeler sömürge ahalisiya köle statüsündeydiler, yada ayrı biryönetime bağlıydılar. Oysa Osmanlı Devletiilk kez ulusal olmayan bir devlet yapısındameşrutiyet rejimini kurma deneyiminegirişmiştir. Dönemin çağdaşimparatorlukları böyle bir deneyime, kendiçıkarları açısından karşı çıkmışlardır. 81Tüm bu nedenlerle hürriyet düşüncesininhenüz kurumsallaşamadığı OsmanlıDevleti’nde halk, Kanun-i Esasi’ninuygulaması sırasında Abdülhamit’in 113.maddeye dayanarak Ziya Paşa ve NamıkKemal’i çeşitli nedenlerle sürmesine, MithatPaşa’yı önce azledip, daha sonra da Taif’teboğdurmasına, Meclis-i Mebusan’ınçalışmalarının engellenmesine ve süresiztatil edilmesine tepkisiz kalmıştır 82 ve SunaKili’nin, Halide Edip Adıvar’dan naklettiğigibi, Osmanlı Devleti’ndeki Anayasal süreçbir kesim için devletin kurtarılması davasıolmuş, diğer bir kesim için ise devletten80 Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi1839-1950, 2. Baskı, Ankara, 1999, s.42-43.81 Tarık Zafer Tunaya, “1876 Kanun-I Esasisi veTürkiye’de Anayasa Geleneği”, T.C.T.A., C.I,s.s.(27-39), s.31-32.82 Aldıkaçtı, a.g.e., s.65-66.kopma sürecinde araç olarak kullanacaklarıbir fırsat olmuştur. 83Görüldüğü üzere Kanun-i Esasi’ninhazırlanışında, ilan edilişinde,uygulanmasında, içeriğinde bir çok olumsuzyön vardır. Ancak tüm bunlara rağmen,1876 Kanun-i Esasi’nin Türkiye’nindemokratik gelişim sürecine yaptığı bir çokkatkıda olmuştur.I.Meşrutiyet devrinin amme hukukuaçısından önemi ise, her şeyden önce birAnayasa ilk defa ilan edilmiş vekullanılmıştır. 84 Ayrıca Kanun-i esasi gerçekanlamda bir meşruti yönetim kuramamıştır.Ancak mutlakiyetten çıkışı sağlamıştır. 85Çünkü, padişahın kontrolünde olmasınakarşın Heyet-i Mebusan’ın seçimle oluşmuşilk Osmanlı meclisi olması çok önemlidir.Bu şekilde seçmenle, onun vekilleri arasındakurulan ilişki, milleti de bir siyasal varlıkolarak anayasal sisteme katmıştır. Budurumda padişahta siyasal sistemin mutlakve tek egemeni olmaktan çıkmıştır. Ayrıcaadı konulmasa dahi millet artık padişahınmutlak egemenlik hakkına rakip olmaküzere ortaya çıkmıştır. 86Kanun-i Esasi’nin ilanında her ne kadarhalkın bir katkısı yok ise de 87 1876 Kanun-iEsasi’nin ilanı, Tanzimat Fermanı’nın ilanşekliyle kıyaslandığında, TanzimatFermanı’nın ilanında padişahın ikna edildiğigörülürken, Meşrutiyetin ilanında iknaedilemeyen padişahın, zorlandığı ve birhükümet darbesi yapıldığına şahit olunur.Bu yüzden, Tanzimat yukarıdan aşağıyagerçekleşen bir yenilik olduğu halde,Meşrutiyet’in ilanında aydınların oynadığı83 Kili, a.g.m., s.93.84 Okandan, a.g.m., s.9.85 Tanör, Osmanlı-Türk…, s.119.86 a.g.e., s.108-109.87 Okandan, a.g.m., s.10.