Çağdaş değerlere sevdalı Bir Beşiktaş kentlisi: Türkan Saylan

1938 yazında, Atatürk’ü iyileşir umuduyla Boğaz sularında 55 gün gezdiren Savarona yatı.
Peki, çalışma masasının karşısına çerçevelettirip
koyduğu makbuz?
N.S: Evet, Halife Abdülmecid Efendi’nin otomobilini durdurmuşlar işgal polisleri
ve trafik cezası kesmişler. İşte bu makbuzu, sırf Osmanlı hanedanının
düştüğü durumu belgelediği için sürekli görebileceği bir yere koydurtmuş.
İbret olsun diye yani. Arada bir yakından bakarmış. Yıkılan, kaldırılan
hanedanın ne kadar yetkisiz hale düştüğünü gösteren bir belge olarak koymuş.
Şimdi orada değil, depoya kaldırmışlar. Biz belediye başkanı sayesinde
gördük yeniden, gün ışığına çıkarttırdık. Özel izinle kitaba koydurttuk.
Öyle ilginç anekdotlar var ki kitabınızda;
Bir kaçış hikâyesi mesela. Tanıklık eden de Beşiktaş!
N.S: Saraydayken bir gün Atatürk erkenden odasına çekiliyor. Herkesin
uyuduğundan emin olunca da gelişigüzel bir kıyafet giyiyor, başına da bir
kasket takıyor. Otomobiline atladığı gibi kaçıyor. Gittiği yer yine Beşiktaş’ta
bir sabahçı kahvesi. Çoğunluğu Rum balıkçılarla sohbet ediyor, Kasabis
İşgal günlerinde bir törenden dönen Halife Abdülmecid’e Fransız ve İtalyan
polislerinin köprüde kestikleri “trafik cezası”, (Dolmabahçe Sarayı).
14 B+ YAZ
oynuyor. Sonra onları da alıyor. Birlikte Kireçburnu’na gidiyorlar. Gazino
sahibi uyandırılıyor, masalar kuruluyor, sohbetler ediliyor. Sonra kendisini
İstanbul kazan, onlar kepçe arayan vali ve beraberindekiler de geliyorlar ve
saraya yeniden dönüş. Halkın arasında bir Atatürk. Beşiktaş da en yakın
tanık. İlginç olan ne biliyor musunuz? Bu kaçışın, Selim Cavid Yazman’a
göre 1930’ların başındaki Türkiye-Yunanistan ve Yugoslavya yakınlaşma
girişimleri sırasında yaşanmasının siyasal bir amacı da var.
Beşiktaş-Atatürk bağını kuran başka hangi nedenler var?
N.S: Evet, Balkan Savaşı yıllarında, yani 1912-1913 arası dönemde Selanik’teki
yüzlerce Türk ailesi gibi, annesi Zübeyde, kız kardeşi Makbule Hanım ve himayelerindeki
Fikriye ve Abdürrahim’den oluşan Mustafa Kemal Bey ailesi
de İstanbul’a göçerek Akaretler’deki 76 no’lu saray lojmanına yerleşmişler.
Aile, 1918-1919’da birkaç ay Şişli’deki evde kalmışlar. Ama Beşiktaş’taki
ikametleri 1922’ye dek, on yıldan az değil. Demek oluyor ki, Selanikli aile,
1912’den sonra Beşiktaşlı olmuş.
Sarayda, 36. Osmanlı padişahı Vahideddin’in kızı Sabiha
Sultan’la evlenmiş bir Mustafa Kemal nasıl olurdu sizce?
N.S: İki ihtimal vardı. Birincisi, kayınpederi olan padişaha bağlılık ve uyum gösterecekti.
Bu, Atatürk’ün mizacına tamamen ters zaten. İkincisi de, evlenecekti
ama kısa süre sonra boşanacaktı. Nitekim Vahideddin’in diğer kızı, Tevfik
Paşa’nın oğlu ile evli olan kızı boşanmıştır. Padişah kızlarıyla anlaşmak zordur.
Türkiye’nin hali ne olurdu peki?
N.S: Kim bilir yazgı ne tür sürprizler sergileyecekti? Olmamış şeyleri “olsaydı”
diye düşünmek felsefecilerin işidir. Tarihçilerin değil. 1919’da İstanbul’a
veda eden Atatürk’ün, 1927’ye dek dönmeyişinde Osmanlı Hanedanının
yurt dışına oradan çıkarılmasının rolü var mı? Yoksa esas neden Milli
Mücadele’ye yeterince destek verilmediği için küskünlük mü?
Her ikisi de. Yani İstanbullu vatanseverlerin ve işgüderlerin umutsuz, kararsız
ve isteksiz oldukları kanısına vardığı, bu nedenle de ayrılırken geride,
destek verecek niyette kadroların bulunmadığı yönünde yorumlar da var.
Diğer yandan 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilip Atatürk de “Reisicumhur”
seçildikten sonra ortaya iki başlı bir durum çıkmış: Ankara’da dev-