209ca3c88b2c650acdb844ae7dcc05694d22112a

Osmanlı resmi ideolojisinde padişahın ulû’l-emr olarak reayaya bu bakışı,müslim-gayrimüslim herkes için söz konusudur. Vergisini vererekdevletin hâkimiyetine boyun eğen herkes, padişah nazarında teorik olarakaynı hakka sahiptir. Genel olarak Divan-ı Hümayun tarafından yayınlanançeşitli belgelerden çıkarılabildiği kadarıyla Osmanlı resmi ideolojisindeideal reaya,- ulû’l-emre itaatkâr,- kendinde devletin düzen ve yönetimine müdahale hakkı görmeyen,- devlete ve düzene karşı her ne sebeple olursa olsun tavır almaktankaçınan,- mensubu bulunduğu toplumsal kesimden, yaşadığı yerden izinsiz ayrılmayan,kısaca her alanda mutlak anlamda boyun eğen insanlardır.Osmanlı Devleti bu beklentisinde kendi mantığı içinde tutarlıydı.Çünkü din ve mezhep esasına göre cemaatler (millet sistemi) halindedüzenlenmiş Osmanlı toplumsal mozaiğinin ahenginin korunup sürdürülebilmesi,yahut Osmanlı resmi ideolojisindeki deyimiyle nizam-ı âlemindevamı, bu mudak itaate bağlıydı. Bunun çok tabii bir sonucu olarakda, tabakalar ve cemaatler arası yer değiştirme oldukça sınırlı ve iznebağlıydı.Öyle görünüyor ki, Osmanlı resmi ideolojisinin reayaya bu bakış tarzı,reaya tarafından da tasvip görmekteydi. Zira reayanın (bazı istisnalar hariç)bu beklentiye genelde uygun hareket ettiği görülür. Hatta OsmanlıDevleti’nde halk kendi varlığını ve düzeninin sürmesini devletin varlık vedüzeniyle kaim görmüş, kendi hayatını padişahın, dolayısıyla devletin birlütuf ve İhsa nı olarak kabul edegelmiştir.B. Dini Nitelikli Olanlar1. İslamDevlet-din özdeşliğinin ikinci öğesi, din, yani İslam’dır. Daha önce deanlatılmaya çalışıldığı üzere, bu “İslam”m Osmanlı Devleti’nin siyasal,hatta toplumsal gelişmesine paralel ve merkeziyetçi yönetim yapısına uygunbir siyasal mahiyet almış olduğu vakıası bizce çok önemlidir.37 “Osmanlıİslami” dediğimiz bu İslam, bir yandan devlet kavramına kutsallıkbahşederek merkezi otoriteye ve onu temsil eden Osmanlı hanedanınameşruiyet ve bir anlamda kudsiyet kazandırırken, öte yandan onun siyasetetme aracı olmak gibi çifte bir fonksiyon icra eder. Bu, Osmanlı resmi37 Bu konuda güzel bir tahlil için bkz. Cornell H. Fleischer, Bureaucrat and Intellectualin the O tto m a n Em pire: The H is to ria n M u s ta fa  lî (1540-1600), P rincetonUniversity Press 1986, s. 261-263.