209ca3c88b2c650acdb844ae7dcc05694d22112a

ÖNSÖZV ok geniş topraklar üzerinde altı yüzyıl gibi uzun bir ömür sürmüşOsmanlı İmparatorluğu’nun tarihinde, onu meydana getiren, çeşitli etnikve dini kökenlere, kültürlere mensup insanların oluşturduğu dev bir toplumsalyapıyı, zaman içindeki değişimini, bu değişimin etkenlerini, bunlarınyarattığı birtakım düşünce dalgalanmalarını ve toplumsal hareketlerigörüntüleriyle izlemek, anlayabilmek, lüzumlu olduğu kadar da çok zorbir iş olarak araştırıcıların karşısına çıkıyor. Yaklaşık bir yüzyıldır büyükbir emek ve gayret sarf ederek sürüp gitmekte olan dünya Osmanlı tarihiaraştırıcılığı, bu büyük imparatorluğun toplumsal yapısının tarihsel gelişiminianlama konusunda yıllardan beri önemli birtakım sonuçlar ortayakoymuş bulunuyor. Buna rağmen, bu geniş alanın daha araştırılacak pekçok problemi olduğuna, araştırıcıları ve bilim adamlarını daha yıllarcameşgul edeceğine şüphe yoktur.İşte bu araştırmada da, Osmanlı toplumunun muhtelif kesimlerininmerkezi iktidarla ilişkilerinden doğan bazı problemlerden oldukça zor biri,toplumsal tarih perspektifinden ele alınmaya çalışılıyor. Bu zor problem,15. yüzyıldan 17. yüzyıla uzanan üç yüz yıllık bir zaman içinde, Osmanlısiyasi ve toplumsal düzenine, bu düzenin arkasındaki resmi ideolojiyekarşı, sözü edilen genel değişim çerçevesinde toplumun bazı kesimlerincegörüntülenen, bazen ferdi, bazen kitlesel çıkışlar şeklinde değişikmahiyette bir dizi olay ve harekettir. Dönemin terminolojisiyle, “zcndekave ilhad” yahut “zındıklık ve mülhidlik,” bugünkü Türkçeyle “sapkınlıkve dinsizlik” hareketleri, bu hareketlerin genellikle idamla cezalandırılmışzındık ve mülhid denilen öncüleri veya yöneticileri, devletin en güçlü zamanlarınıtemsil eden 15., 16. ve kısmen 17. yüzyıllarda resmi ideolojiyeve düzene karşı çıkan kimse ve çevreler, yahut başka bir deyişle, “dairenindışına çıkanlar” olarak uzun zamandan beri dikkatimizi çeken fevkaladecazip bir konuydu.Söz konusu olay ve hareketlerin üç yüz yıl gibi uzun bir döneme yayılmışbulunması, toplumun başka kesimlerine karşı değil, bizzat Osmanlısiyasal iktidarına karşı meydana gelmesi, söz konusu dönem içerisinde