Elifbe - Vatan Kırım

Ýþbu vaqia bir tatar tarihinde þu yolda qaydedilmiþtir: “Eski Qýrýmý (Hacý Tarhan Haný) Seyyid Ahmed
Han (4) harap etmezden muqaddem müftileri Firdevs-âþiyân olup mutûn-ý erba’a, Qâmûs hýfzýnda olan
ehl-i ilimden bir fâzýl tecessüs ettiklerinde, dedikleri minvâl üzre qýrq fâzýl-ý mümtâz zâhir oldýqlarý
meþhurdýr”.
(Ýlerisi var)
(1)Ahterî, Muslihuddin Mustafa (o. 1560/61) - tanýnðan til alimi. Aslen Türktir, Anadolulý. “Ahterî-i Kebir”
veya sadece “Ahterî” olaraq bilingen ve 40.000 kelime ihtiva etken arapça-türkçe sözlügi – onýñ eñ meþhur
eseridir. Ahterîniñ ölüm tarihi köz ögüne alýnýrsa, eseriniñ rivayet ile alýp berecegi olmadýðý añlaþýlacaqtýr.
(2)Cevherî, Ismâil bin Hammad (ö. 1009’dan evvel) – arap tili alimi, Aslen Türktir. Büyük sözlükçi olaraq tanýldý.
Baþlýca eseri olðan “Tâcü’l-Luða” (“Luðatlarnýñ Tacý”) (diger adlarý: “Sýhâhu’l-Luða”, “es-Sýhâh fi’l-Luða”
veya qýsqaca “es-Sýhâh”) sözlügi luðat ilminde Fîrûz Abadî’nýñ (baq aþaðý) “Qâmûs”ýndan soñ eñ meþhur
eser olaraq tanýlðan edi.
(3) Fýruz Abadý, Ebü’t-Tahir Mecdüddin (1329, Firuz Abad, Ýran – 1414 , Yemen) – tefsir, fýqýh, hadis ve luðat
alimi, çoq mahsuldar bir müellif. Qýrqtan ziyade eserinden eñ mühimi – “el-Qâmûsü’l-Mühît ve’l –Qabusu’l –
Vesît” veya qýsqaca “Qâmûs” olaraq bilingen mükemmel bir lugat kitabýdýr.
(4) Seyyid Ahmed Han – Altýn Ordu Haný (1465-1481), 1476 senesi Qýrýmný iþðal etip, bir çoq köy ve
qasabalarýný, þu cümleden Eski Qýrým (Solhat) þehrini, büyük tahriplerge oðratqan edi.
30
Sözlükçe:
meftûha-i edebiyye – edebiyat baþlanðýçý;
ilm-i edep – edebiyat ve ondan bahsetken ilim;
hidmet-i âcizâne – elden keldigi qadarki hýzmet
müsvedde – temizge cekilmek üzere yazýlðan
þey, ilk yazýlðan þey, qaralama;
meftûh(a) – açýlýþ, baþlanðýç;
sermaye-i âcizîn – acizlik sermayesi;
hâlî – boþ;
ulemâ – alimler;
üdebâ – edipler, edebiyatçýlar;
sevdâ – aþýrý sevgi; heves, istek;
istifsâr – sorma, sorap añlama;
kemâ yenbaðý – uyðun olduðý üzere, lâyýðý kibi;
gamî – adým, bir adým atýþta eki ayaq arasýndaki
mesafe; kemî – pek kücük (faqýr de ola
bilir);
efkâr-ý beyhûde – boþ, faydasýz, esassýz
tüþünceler;
fikr-i bâtýl – batýl, doðru olmaðan, yañlýþ fikir;
girdâb – suvlarnýñ dönerek çuqurlaþtýðý yer
(âîäîâîðîò);
dem – vaqýt, zaman, an;
naqil (naql) – añlatma, hikâye etme; rivayet;
intihâb- seçmek; seçim;
habl-i metîn – saðlam yip;
muhtelif – çeþitli, bir-birine uymaðan, bir türlü
olmaðan;
sahîh – halis, qusursýz, þübhesiz;
tevâtür – bir haberniñ aðýzdan aðýzða yayýlmasý,
yayðýn sölenti, rivayet;
hýfz – saqlama, qoruma; hatýr; ezber;
efvâh-ý nâs – insanlarnýñ aðýzlarý (tilleri)
(“halqnýñ tili”);
hýfz-ý qâmûs – luðat kitabýný ezberde tutmaq;
mevsûf – vasýflanðan;
fermân- emir, ilân;
fâþ – meydanða cýqqan, yayýlðan; açýlðan;
huffâz – hafýzlar;
aded – sayý; dane; raqam; miqtar;
muqaddem – daha evvel olðan;
Firdevs – cennet , cennetteki altýncý qat ;
âþiyân – quþ yuvasý; ev, mesken;
mutûn-ý erba’a – dört metin;
ehl-i ilim – ilim adamlarý, alimlr;
fâzýl – meziyet, eyilik, erdem sahibi;
tecessüs – gizlice araþtýrmaq, gizlice baqmaq;
minvâl – hareket tarzý, davranýþ; usul, yol,
uslüp;
zâhir – açýq, belli.