Elifbe - Vatan Kırım

40
Qýrýmtatar Edebiyatýnda I Cihan Cenki (1914-1918) mevzulý eserler
Cenk ve barýþ – insanlýq tarihiniñ esas meselelerinden olduðý kibi, dünya edebiyatýnýñ da eñ mühim
mevzularýndan biridir. Yaþadýðýmýz asýr da bu mevzuða ayrýca bir aðýrlýq qazandýrðandýr: dünya tarihiniñ
eñ qanlý eki cenki bu yüzyýlnýñ malý oldý. Birinci ve Ekinci Cihan Cenkleri olaraq adlandýrýlðan bu
barbarlýq ve vahþet ifadesi vaqialar biñlerle sanat ve edebiyat eserlerine mevzu olðandýr. Teessüf ki,
cenklerle baþlanðan asýrýmýz cenkler ile de nihayetine barmaqtadýr. Alýnacaq dersler alýnmasa kerek…
1910 seneleri qýrýmtatar kündelik matbuatý üzerine araþtýrmalar yapar ekenmiz, “Tercüman” ile
daha çoq “Millet” gazetasýnde (1917-1920) I Cihan Cenki mevzulý bir sýra olduqça quvvetli eserlerge
rastkeldik. Þübhesiz, þu cenknin zamandaþý hiç bir körümli qýrýmtatar müellifi olmadý ki, þu facialý vaqia
üzerine birde-bir manzum veya mensur eser yazýp býraqmasýn. Neticede, I Cihan Cenki hadisesi ile
alâqalý çeþitli mevzulardaki olduqça zengin ve mündericeli bir edebiyat meydanða ketirilgen edi. Bunýñ
çoq az bir qýsmý aþaðýda berilir eken, daha bir qaç eserniñ yalýñýz adlarýný hatýrlamaq ister edik. Bular
artýq oquyýcýða tanýþ olðan eserlerdir: Mehmet Nüzhetniñ “Taliysiz Horanta” (1914), Bekir Çobanzadeniñ
“Ýndemez Celil” (1920), Ümer Ýpçiniñ “Zeynep Tiyze” (1924) hikâyeleri ile Noman Çelebi
Cihannýñ “Savlýqman qal, Tatarlýq” (1916) adlý þiiri ve ilh….
I Cihan Cenki – 1914 – 1918 seneleri arasýnda devam etken ve Almanya, Avusturya, Osmanlý
Devletlerini Ýngiltere, Fransa, Amerika, Rusiye, Belçiqa, Sýrbistan ile diger devletlerge qarþý qoyýp,
Avropa, Rusiye, Orta Doðu ve bazý diger bölgelerini qanlý uruþlar meydanýna çevirgen imperialistik
mahiyetteki bir cenk edi. Eki tarafný da ölçenmez maddiy ve maneviy ðayýplarða oðratqan bu cenkte
Rusiye tebaasý olaraq Qýrým Tatarlarý da iþtirak etken oldýlar. Lâyýðý ile ögrenilmegen bu mevzuða dair
bilgi edinmek istegenlerge Doç.Dr. Hakan Kýrýmlýnýñ “Kýrým Tatarlarýnda Millî Kimlik ve Millî Hareketler
(1905-1916)” (Ankara, 1996) adlý eserini tevsiye ete bilemiz. Aþaðýda neþrolunðan eserlerge kelince,
bularda çoq hissli bir þekilde ve teren felsefiy hükümlerge baðlanýp, cenkniñ insaniyetsiz mahiyeti,
qýrýcý ve vahþiy yüzü, doðurdýðý ýstýrap ve felâketlerniñ sýñýrsýz dehþeti aksettirilgendir. Ayrýca diqqat
çekken husus daha – bu eserlerde yüksek manevüy küçke sahip olðan gumanistik motivlerniñ
bulunmasýdýr. Qýrýmtatar edebiyatýnýñ hiç þübhe doðurmaðan usta klassikleriniñ qalemine ait olðan bu
eserlerden ilk dördü 1914 ve 1917-1918 seneleri basýlýp, baþqa hiç bir kere derc olunmadýlar.
Metinlerniñ asýl þekilleri ile berilmesine çalýþýldý.
Nariman. Abdülvahap.
Abdülhakim (Ablâkim) Hilmiy (1887-1947)
Çubarým, balam!
Ýki aydan beri, o, bütün düþüncelerini Çubarýna hasretmiþti. Bayramýñ yaqýnlaþmasý onýñ ruhunda
daha derin acýlar, oðluna ait daha çoq hatýralar uyandýrmaya baþlamýþtý. Arfe gecesi, o, oðlunýñ sabavetine
ait eñ küçük hatýralardan baþlayup, vedalaþýr bütün analýq þefqatini dudaqlarýnda toplayaraq onýñ
mañlayýna qondurdýðý daqiqalara gelinceye qadar olan hatýralar sinomatoðraf tablolarý gibi, þimdi hep
onýñ dimaðýnda canlanmýþtý. Evet, o, oðlunýñ evelki hýrçýnlýqlarýný, asqýlarýný, uzun boylý gevezeliklerden
soñra masum bir teslimiyyetle dizine baþýný qoyup yatýþlarýný, uyuyýþlarýný ....daha soñra vedalaþýrken…
Ýþte, o, bunlarý ve bugünki yalñýzlýqlarýný düþünerek derin bir çeküp:
- Ah, -dedi, -Çubarým, balam !
Aceba, bu ana niçün eñ ziyade Çubarý içün tahassür idiyurdý? Onýñ küçük qahramaný cenge aðasýndan
daha evvel gitmemiþmi idi? Halbuki o, küçük oðlunýñ (alnýna) mañlayýna soñ bir ana busesi bile
qondurmaya muvaffaq olamamýþtý. Onýñ düþünecegi daha çoq çocuqlarý, gözyaþý aqýtacaq daha çoq
bahtsýzlýqlarý yoqmýydý? Þübhesiz, pek çoq idi; onýñ hayat sahifelerinden her birinde canlý bir traðedi
oqumaq mümkün idi. Þu qadar ki, o, Çubarýný düþündikçe, kendisini, bütün felâketlerini düþünüyur zan
idiyurdý. Çubarýna aqýttýðý gözyaþlarýnýñ herkes içün kâfi olacaðýna itiqâd idiyurdý.