Elifbe - Vatan Kırım

etilmelerine iþarettir. Arabçadan alýnma saat, musaade, mudafaa kibi sözlerde tekrarlý telâffuz
etilir.
2) e – aldsýra, ince, tüz, keñiþ sozuqtýr, söznüñ baþý, ortasý ve soñunda rast kelir. Arabçadan alýnma
teessüf, teessürat kibi sözlerde tekrarlý telâffuz etilir.
3) ý – artsýra, qalýn, tüz, tar sozuqtýr , açýq hece oluþtýrýrken (Qý-rým, tý-raþ kibi) eþitilmez derecede
qýsqa telâffuz etilir. Söz kökleri ve yalðamalar terkibinde bulunýr.
4) i – aldsýra, ince, tüz, tar sozuqtur, açýq hece oluþtýrýrken (ti-lim, yi-git kibi) eþitilmez derecede qýsqa
telâffuz etilir. Söz baþýnda kelgende (iº, iri, inad kibi) uzuncaraq telâffuz etilir, amma bu uzunlýq
fonemik olmaðaný içün yazýda farqlý kösterilmez. Söz kökleri ve yalðamalar terkibinde bulunýr.
Arabça nispiy sýfatlarnýñ soñunda kelgen uzun i eski latince ve Kiril elifbelerimiz gelenekleri uyarýnca
–iy þeklinde yazýlýr (aliy, siyasiy, samimiy, Remziy kibi).
5) o – artsýra, qalýn, yuvarlaq, keñiþ sozuqtýr. Kökel morfemlerniñ ekinci ve üçünci hecelerinde
(qoqoroz, lololo kibi) pek seyrek bulunýr, yalðama morfemler terkibinde bulunmaz .
6) ö – aldsýra, ince, yuvarlaq, keñiþ sozuqtýr. Kökel morfemlerniñ birinci hecesýnde bulunýr, yalðama
morfemler terkibinde bulunmaz.
7) u – qalýn, artsýra, yuvarlaq, tar sozuqtýr. Tüzeltme iþaretinen mevlûd, alûde, salût kibi yazýlýþlarda
û özünden öñde kelgen l’nýñ yýmsaqlýðýna iþaret eter.
8) ü – aldsýra, ince, yuvarlaq, tar sozuqtýr. Ekinci, açýq hecede kelgende i kibi telâffuz etilir, amma
dudaq çekimi qaidesi uyarýnca ü yazýlýr (dünkü, türlü).
Tutuqlar
§ 7. Qýrýmtatar yazý tilinde 23 tutuq fonem bardýr:
b, c, ç, d, f, g, ð, h, j, k, l, m, n, ñ, p, q, r, s, þ, t, v, y, z.
Tutuqlar ya þuvultý, yaki þuvultý ve ses yardýmýnen hasýl olurlar ki, bazý hallarda þuvultý sesten, bazan da
ses þuvultýdan üstün kelir.
§ 8. Tutuqlar, hasýl oluþlarýnda þuvultý ve sesniñ iþtiraki, nutuq organlarýnýñ durumlarýna köre çeþit
gruppalarða ayrýlýrlar. Imlâ baqýmýndan tutuqlarnýñ ses yolundan çýqýþlarýndaki özelliklerine köre yañravuq
ve saðýr tutuqlar diye gruppalanmalarý önem taþýr, þöyle ki:
1. Ses telleriniñ titreþimli durumýnda hasýl olðan yañravuq tutuqlar: b, c, d, g, ð, j, l, m, n, ñ, r, v, y, z.
2. Ses telleriniñ titreþimsiz durumýnda hasýl olðan saðýr tutuqlar: ç, f, h, k, p, q, s, º, t.
§ 9. Yañravuq ve saðýr tutuqlarnýñ 14 danesi öz aralarý birbirini qarþýlayýcý 7 çift oluþtýrýrlar,
þöyleki:
b∼p, c∼ç, d∼t, g∼k, ð∼q, v∼f, s∼z.
Tutuqlarnýñ 9 danesi çiftsizdirler:
h, j, l, m, n, ñ, r, þ, y.
§ 10. Qýrýmtatarca sözlerde her bir tutuq, egizleþken olmasa (qattý, accý kibi) tek bir harfnen
yazýlýr. Avrupa tillerinden alýnma olup, asýl tildeki imlâsýný deñiþtirmegen know-how, show, Thatcher
kibi bazý sözlerde eki (ve üç) harfnýñ bir tutuq davuþ kibi; fax, xerox kibi keñiþ kütlege tanýþ sözlerde ise
bir tutuq harfniñ eki tutuq davuþ kibi oqulmasý bu qaidege hilâf sayýlmaz.
§ 11. h – ðýrtlaqsal saðýr tutuqtýr, Türkiyce olmaðan sözler terkibinde rastlanýr. Söz baþýnda
eyice, söz soñunda (Allah, günah) ve öcek qapayýcý (sah-na, qah-ve) olaraq kelgende hafifçerek
eþitilir. Qýrýmtatarca’da bu davuþný tüþürip söylemek madayca, yerinde söylemek ise oqumýþça, “kitabiy”
söyleyiþniñ köstergiçi olakelgendir. Ad ve soy adlarý terkibinde bu harfni yazmamaq mümkün degil
(Hüseyinov, Hayder, Abdullah), çünki bu adlar belli-baþlý Arab sözlerinden yapýlðandýrlar, amma
laqýrdýda tüþürmek (Üseyinov, Ayder, Abdulla) yañlýþ sayýlmaz.
Bazý terminlerniñ ifadeleri.
§ 12. Grammatik terminolojimiz az iþlengen ve yetersiz olðaný içün bir qaç yañý yaki azcaraq
tanýþ olðan terminlerni qullandýq, iþte olardan baþlýcalarýnýñ ifadeleri.
4