Elifbe - Vatan Kırım

Ýsmail Hasan oðlu Kerim
48
Folklörýmýznýñ incileri
Dünya-dünya olalý insanzat folklörnýñ diger janrlarý ile beraber çeþit qýzýqlý hadiseler, lâtifeler
ve þaqa-qoratanen yaþap kelgendir. Hem bular insannýñ keder ve qasevetini bastýrdýqtan ðayrý,
oný ibretli hadiseler ve hikmetli ibareler misalinde terbiye de etkendirler.
Diger taraftan lâtife ve fýkralar halqnýñ aqýl baylýðýný, ürf-adetlerini, til inceliklerini asýrlar
devamýnda saqlap kelgen küçlü ve ðayet mühüm bir asabalýqtýr.
Qýrýmtatar matbaa tarihini ögrenirken, lâtifeler kitap þekilinde ilk olaraq 1897 senesi
Baðçasarayda
Ý. Gasprinskiyniñ “taþ ve hurufat basmahanesinde” neþir etilgenini köremiz. Bu yerde
baþqa vilâyetlerde olýp keçken meraqlý vaqialar ile birlikte Qýrým ile baðlý hadiseler de çoqtýr.
Hatta, o zamanda belli erbaplarýmýznýñ soyadlarý añýlýp, olarnýñ hikmetleri kösterilmektedir.
Bügün biz mezkür kitapçede basýlðan bazý lâtife ve hadiseler ile tanýþmamýzný baþlap,
soñradan umumen 19-ncý asýrnýñ soñu ve 20-nci asýrnýñ baþýnda matbaa yüzüni körgen
lâtifelerni “Günsel”niñ sayðýlý oquyýcýlarýna tevsiye etecekmiz. Metinlerniñ eskiligine hürmeten
imlâsýný saqladýq.
1. Meþhur açköz bazardan keçerken, dükannýñ birinde bir adam sepet yaptýðýný körünce, dükan
qapusýndan kirip: “Yahu, rica iderim sepetleri büyük yapýñýz!” Sepetçi – “Niçün!?” – dediginde,
“olur ki, müþterileriñizin biri bize bir hediye könderir!”- demiþ.
2. Faqýr qýrðýzýn biri daima bu duayý idiyurmýþ:”Yarabbi, senden Taþ-Timurýn ölümi kibi, bir ölüm
isterim!” “Taþ-Timur nasýl vefat itti - diye sual” idildikte, cevaba: ”Bir qoyun yeyup, üzerine bir
torsýq ( eçki terisinden yapýlðan savut, bürdük – Ý.K.) qýmýz içerek” – demiþ.
3. Zariflerden biri (yani keskin zekâlý adamlardan biri – Ý.K.) bir oyuncýnýñ hanesine kidup, divarýnda
“Adem” ile “Hava” isimleriniñ yazýldýðýný körünce, oyuncýya:”Bu isimleri buraya yazmaqtan
maqsat nedir?” – der. Oyuncý:”Efendim, hanemize þeytan kirmemek içün yazmýþým. Çünki
iþittigimize köre, bu isimler her hangi hanede bulunýr ise, o haneye þeytan kirmez imiþ” – der.
Zarif:”Bu isimlerin sahipleri cennet kibi bir muqaddes yerde iken, þeytan yine yanlarýna kire
bildigi halde isimlerinden çekinup böyle bir oyuncýnýñ hanesine kirmeycegi haqiqata þayan taacip
bir kifayettir!” – demiþ.
4. Hoca Nasreddin efendi ile bir boþboðazýn arasýnda þöyle sözler olmýþ:
Boþboðaz: Hoca efendi, felân zatýn bu aqþam bir ziyafeti var!
Hoca: Bana ne?
Boþboðaz: Seni de davet ider!
Hoca: Sana ne?
5. Ýran þahlarýndan biriniñ biri Cihan ve biri Hayat isminde iki cariyesi (oynaþý – Ý.K.) var imiþ.
Cihane olan muhabbeti daha ziyade kördiginden, Hayat bir kün meþhur olan þu beyti yazup, bir
sýrasýna ketirerek þaha taqdim eyler.
Beyt:
Kim ki Cihan ðamý çeker, zevq alamaz Hayattan,
Çekme ðam Cihaný var, zevqiñi sür Hayattan.
6. Birisi bir kün bir qabristana oðrayýp Bahlülniñ (Harun-ar-Raþid zamanýnda çoq zekâ tanýlðan
birisi – Ý.K.) anda oturmaqta olduðýný körünce:”Bahlül, bunda ne iþliyursýñ?” – demiþ. Bahlül
de:”Ellerinden, dillerinden – her cihetle emin olduðým dostlarým ile suhbet idiyurým” – demiþ.