Eyüpsultan Miras

More documents

Recommendations

Info

46 EYÜPSULTAN TARİHİ VE KÜLTÜREL MİRAS GAZETESİ Kadraja Girenler Çeyrek asırlık fotoğraf arşivimizden bir kare veya fotoğraf yarışmalarımızdan bir seçki veya yine arşivimizden siyah beyaz/renkli bir fotoğrafın dilinde ne anlatılmak isteniyorsa size görselin dili ile sesleneceğiz. Kadraja Girenler’i birlikte tanıyıp çözümlemeye çalışacağız. Üç Fotoğraf ve Üç İsim Güldesteden Seçkiler Rahmetli Cemil Çiftçi’nin Belediyemiz için hazırladığı (ki burada köşe yapacağız) Eyüp Şiirleri kitabından sonra adını güldeste koyduğumuz Eyüp’le alakalı nesir yazıları yayına hazır hale getirilmesine rağmen yayınlayamadık. Bu köşede Çiftçi hocamıza rahmet dileyerek bu dosyadan sizlere seçkiler sunacağız. Osmanlıcadan transkribe edilen, cumhuriyetin ilk yıllarında kaleme alınan ve ağdalı dil olması hasebiyle sadeleştirilen ve günümüze yakın kimi metinleri sizlerin dikkatine sunacağız. Bir Rüyada Gördüğümüz Eyüp YAHYA KEMAL BEYATLI Eyüb, Türklerin ölüm şehri Eyüb Avrupa toprağının bittiği sahilde İslam cennetinin bir bahçesi gibi yeşil duruyor. Bu ölüm şehrine bir defa girenler, kendilerini bir servi ve çini rü’yası içinde kaybolmuş gibi hissettikleri zaman biliyorlar mı ki hakikaten bir rü’ya da bulunuyorlar? Çünki Eyüb İstanbul’u fethetmeye gelen Türk ordularının hicretin 857’nci senesi baharında, surlara karşı gördükleri bir rü’ya idi. İşte o rü’ya, Haliç’in kenarında, şimdi gördüğümüz yeşil şehir oldu. Epey seneler evvel İstanbul’u görmeğe gelen şair Henri de Regnier, Eyüb mezarlıklarının bir yokuşunda durmuş, Türk ölümünün derin bir vecdiyle, Türk ırkından doğup, bizimle beraber, yaşayıp, öldükten sonra, mezarına sarıklı bir taşın dikilmeyeceğine acımış ve “İstanbul! mü’minlerinin o kadar sevdiği Eyüb servilerinin altında kendimi senin ölülerinle kardeş hissettim.” demişti. Bir Katolik şairini böyle söyleten Eyüb, bizi de içine aldığı zaman fazla düşündürmüyor; orada ahiret havasını teneffüs ederken müsterih oluyoruz; zihnimizi yormuyoruz. … Fakat Eyüb’ün bu servi ve çini rü’yasından uyanan bir şair diyebilir ki: “Neredeyim!... Bulunduğum yer İslam cennetinin yeşil bir bahçesini andırıyor. Maamâfih ne kadar garip ki Rum kayserlerinin “Vlaherna” dedikleri meşhur saraylarının harabesi burada!... Upuzun giden bu surlar o kayserlerin müdâfaa siperleriydi... Bu toprakta Medine’de doğmuş, Muhammed’le görüşmüş ve konuşmuş olan bir sahabe yatıyor ki ismi Ebâ Eyyüb Halid!... Medine nerede? Bizans sarayının burçları nerede? Bunların arasında ne münâsebet var? Bu toprağa İslam’ın yeşil nuru niçin böyle bol yağmış?...” … Fetihten sonra, sahabî Halid’in kabri etrafına ilk şehitler gömüldüler. Akşemseddin’le fetih askerlerinin, muhasara günlerinde gözlerinde görünen sahabî Halid, bir timsal iken toprakta bir makam oldu, o makam bir şehitlik oldu, o şehitlik bir ölüm şehri oldu, ölüm şehri Avrupa toprağında, İslâm cennetinin, yeşil ve ruhanî bir bahçesi oldu fetihten beri, yumuşak bir Türk söyleyişiyle “Eyüb” dediğimiz bu cennet bahçesine, en büyük sadrazamlardan en fakir mü’minlere kadar kaafile kaafile ruhlar girdiler. Bütün o kabirlerin aralarından geçtiğim bir gün sahabî Halid’in yanında fetih askerlerinden birinin burma kavuklu taşına vecidle uzun uzun baktım; tiryaki bir ocak ihtiyarının vücudunu haber veren o metin taş, ölümün ortasında kavuğu yıkmış, hâlâ fetih rü’yasını görüyor gibi dalgın duruyordu. Zaten Eyüb, o rü’yanın toprakta mücessem bir devamı değil mi? * * Yahya Kemal Beyatlı’nın “Bir Rüyada Gördüğümüz Eyüb” adlı yazısından derlediğimiz bu makale, ilk defa 5 Mart 1922 tarihli Tevhîd-i Efkâr Gazetesi’nde neşredilmiştir. PROF. DR. HALIL İNALCIK Yüzyıl (bir asırlık) bir ömre birçok önemli çalışmayı dahil eden isim. Hocaların hocası, Tarihçilerin Kutbu. Yüz yıla neleri dâhil ettiği konusunu başka bir yazıya bırakıyorum. Biz hocamızın Eyüp bağlamında yaptığı kalıcı çalışmaları dikkati nazara vereceğiz. 1993 yılında proje sorumluluğunu deruhte ettiği Büyük Eyüp projesi kapsamında İB. Belediyesi (Nurettin Sözen), Kültür ve Turizm Bakanlığı (Fikri Sağlar) Eyüp belediyesi (Kadir Akpınar) ve Toplumsan Tarih Vakfı (Orhan Siirler) Eyüp’le alakalı önemli çalışmayı gerçekleştirdiler. Bu çalışmaların mahsulü olarak Tarih Vakfından iki yayın çıktı. Sempozyum metinleri Eyüp Dün Bugün ismiyle ve Tülay Artan’ın derlemesi olan Eyüp ismiyle yayınlandı, İnalcık hocamız bizi Tarih Vakfı ile Eyüp Şer’iye Sicillerinin yayını hususunda buluşturdu vakıfta Orhan beyle ve Ahmet beyle görüştük, o zamanki genel müdür Adnan beyde dahil oldu ama başaramadık, olmadı. (Ama İstanbul 2010 kapsamında İSAM, Şer’iye Sicillerini kırk cilt olarak yayınladı. Bunun on cildi Eyüp’e ayrıldı. Bu vesile ile Akif Aydın hocama Coşkun Yılmaz’a ve Ahmet Kot’a müteşekkirim.) İnalcık hocamın yürüttüğü Eyüp projesinden Eyüp Belediyesine herhangi bir bilgi, belge, doküman intikal etmedi. EYSAM bağlamında Tarih Vakfından Eyüp Belediyesinin de dâhil olduğu bu dokümanlardan talep kâr olacağımızı zikr etmeliyim. Halil hocamız Eyüp Sempozyumlarına çok destek verdi. Amerika’dan Ankara’ya Bilkent’e döndükten sonra hemen hemen her cildi takip etti, bizde Bilkent’teki ofis ve arşivine bol miktarda sempozyum kitaplarını gönderdik 1999 yılı Osmanlının kuruluşunun yedi yüzüncü yılı olması sebebiyle açılış konuşmasını hocamıza teklif ettik. Rahatsızlığı sebebiyle katılamadı hocamızın bizlerle ve Sempozyumla ilgili Emine Çaykara’nın Tarihçilerin Kutbu kitabında sarf ettiği sözler için minnettarız. Ayrıca Belediyemizin eski kültür evinde ofisimize bizzat gelerek hem Eyüp’le ilgili çalışmalar, hem de Sempozyumlar konusunda teşekkür ve takdirlerini bizzat yapması, ruberu yaptığımız bu görüşme, hayatımızın unutulmayacak mühim hatıralarındandır Fırsat buldukça bu köşede hocamızın Eyüp çalışmalarından bahs edeceğiz. Özellikle Tarih Vakfının çıkardığı nitelikli bir dergi olan İstanbul Dergisinde “Eyüp için neler yapılmalı” bağlamında büyük bir vukufiyetle projelendirdiği Eyüp yazısı halen özgünlüğünü koruyor, bir başucu metni, dönüp dönüp bakıyoruz. İnşallah bu metni sizlerle paylaşacağız. PROF. DR. NEZIH ELDEM Mimar. İTÜ’nün kıdemli hocası Hocaların hocası ressam, sanatçı. Müşfik bir baba ve eş. Kadim bir Eyüplü. Güzel ve zarif bir insan. 1996’lı yıllardan, 2006 yılına kadar yani vefatına kadar Eyüp’de sık görüştük. Başkan danışmanı olarak çalıştı. İTÜ’den emekli oldu. Eyüplü’lüğünü ve Eyüp sevgisini sürekli vurgulardı. Burayı çok severdi. Eyüp’e borçlu olduğunu düşünürdü. Eski başkan Ahmet Genç’in ifadesiyle bir çaya yıllarca danışmanlık yaptı. Paraya pula, makama mevkie tenezzül etmedi. Hep müstağni kaldı, vefa borcunu Eyüp’e Eyüplülere ödemeye gayret etti. Aynı zamanda onun bu yaptığı çok önemli ve nitelikli çalışmalar dolayısıyla Eyüplülerde ona vefa borcu içerisindeler –Eyüp de yapmış olduğumuz birçok çalışmada yeri ve imzası var. Bugün ESTAM bağlamında yaptığımız özgün ve nitelikli Eyüp çalışmalarının temelini Sempozyum metinleri ve hocamızın görüşleri oluşturmaktadır. Biyografisini Hülya Yalçın Sempozyumlarda çalıştı. Ölümünden 4 ay önce çok istediği Üç Eyüplüler sergisini açtık. Çok mutlu oldu. Kendisi. Babası. Ve Ümmi Sinan derneğinden ressam Vesile Muzaffer Kargı hanım. Eski müze binasında sergiyi açtık. Eski dikim evi binası sonradan Belediye ek hizmet binası ve Müze olarak konumlandırıldı. Eyüp Belediye Meclisi kararıyla kurulacak müzeye Eyüp Belediyesi Nezih Eldem Şehir Müzesi ismi verildi ve karar meclisten geçti. Kültür ve Turizm Bakanlığı özel müze olarak onayladı. Bu gelişmeleri fırsat buldukça sizlerle paylaşacağım. Bugün öğrencileri Hülya Yalçın ve Gülnur Kadayıfçı ve diğerleri onun açtığı çığırdan Eyüp izleğinde ilerlemekteler. Hocamıza rahmet diliyoruz. PROF. DR. ÖRCÜN BARIŞTA Ölümü hüzün verici. Ağır bir hastalığı müteakiben vefat etti. İstanbul’a değil Ankara’ya defn oldu. Ailesinin isteği üzere. Efsane hocalardan. Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesinin meşhur dekanlarından. Marmara Üniversitesinden emekli oldu. Sanat tarihinin son duayenlerindendi. Babası Demokrat Parti milletvekili Adanalı örcün köyü yörüklerinden. Pür neşe. Bir tuluat ustası. Sıkı bir akademisyen 11 Sempozyumun ana kraliçesi. Çok şeyler borçluyuz ona. İlerdeki sayılarda bahs edeceğim. Eyüp’le ilgili yaptıkları yazılara sığmayacak hacimde. En son ağır hastalığı sırasında bile bana telefonda İstanbul Müftülüğüne git, şer’iye sicillerine bir daha bak diye talimatlar veriyordu. Sevenlerinin anası gibi idi. Her şeyleriyle ilgilenirdi, arar sorar takip ederdi. Erinmez kendi ifadesiyle (ekibine itfaiye takımı demişti) takım kaptanı Gündegül Parlar hanımla Eyüp’e gelirlerdi. Saatler süren Eyüp hasbihâlinden sonra dönüşte Eyüp halkası ve kraklarını alıp mutlu olarak evlerine dönerlerdi. Çantasından eksik etmediği fotoğraf makinesi ve not defteri onun ayrılmaz parçaları idi. Çok fazla hatıramız var. Konuşacağız. Yazacağız bunları. Hocamıza rahmet diliyoruz.
ARALIK 2017 47 Hüve’l-Baki ÇELEBI MUSTAFA REŞID EFENDI MEZARTAŞI Mezar taşlarımızın serlavha dediğimiz üst kısmını süsleyen “Hüve’l-Baki” ibaresi, tarihî mezar taşlarında kullanıldığı gibi günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir. EYÜPSULTAN TARIHI MERKEZ YÖNETIMI KAPSAMINDA MEZARTAŞI KONSERVASYON MERKEZI KURULACAK. EŞSIZ TARIHI ESERLERIMIZIN BAKIM VE ONARIMLARI YAPILACAK. ALI İHSAN GÜLCÜ üve’l-Baki”, yahut “Hüve’l-Hallâ- ne güzel bir deyimdir. Baki “Hku’l-Baki” olan yalnız Allah’tır. Mezar taşlarımızın serlavha dediğimiz üst kısmını süsleyen bu ibare, tarihî mezar taşlarında kullanıldığı gibi günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir. Mezar taşlarında Allah’ın kuvvet ve kudreti ile bekasına işaret eden bu ilk cümle yüzlerce farklı biçimde yazılmıştır. Bizim Eyüpsultan Kabristanlarından seçtiğimiz ilk örnek Tophâne-i Âmira Nâzırı (Bakanı) iken vefat eden Çelebi Reşid Efendi’ye aittir. Daha önce bakanlar kurulunu oluşturan Kubbealtı Vezirleri, Sultan İkinci Mahmut’tan itibaren “Nazır” yani günümüzdeki karşılığı ile bakan unvanını almaya başlamışlardır. Çelebi Reşid Efendi, mezar taşı kitabesinde ifade edildiği gibi “Kudemâ-yı Erkân-ı Devlet-i Aliyye”dendir. 19. yüzyılın ileri gelen Osmanlı devlet adamlarındandır. Devlette görev aldığı makamlar mezar taşında da sıralanmıştır. Bu mezar taşını öne çıkaran ise hattının 19. yüzyılın deha mertebesinde kabul edilen hattatı Mustafa Rakım Efendi tarafından yazılmış olmasıdır. Mustafa Rakım Efendi, bu kitabeyi sanatının zirvesindeyken yazmış, sekiz satır halinde celî sülüs hatla kaleme aldığı kitabenin altına imzasını da atmıştır. Eyüpsultan Türbesi haziresinin kuzey batı tarafında, hizereyi çevreleyen duvarın dibindedir. Ünlü hattatların övgüsüne mazhar olan bu mezar taşı kitabesi, hat tarihinde önemli bir yere sahiptir. Harflerinin güzelliği, satırların birbirleriyle uyumu, ritim ve denge gibi unsurları bütünüyle bünyesinde toplayan kitabe, Mustafa Rakım’dan sonra gelen hattatların örnek aldıkları bir yazı türü olmuştur. “Mustafa Rakım Mektebi”nin tüm MEZAR TAŞI KITABESI: HÜVE’L-HALLÂKU’L-BÂKÎ KUDEMÂ-YI ERKÂN-I DEVLET-I ALIYYE’DEN BI’D-DEFEÂT KETUDÂ-YI SADR-I ÂLÎ VE ŞIKK-I EVVEL DEFTERDÂRI VE REÎ- SÜ’L-KÜTTÂB OLUB TOPHÂNE-I ÂMIRA NÂZIRI İKEN VEDÂ-I ÂLEM-I FÂNÎ EDEN MERHÛM VE MAĞFÛRÜN LEHÜ EL-HÂC ÇELEBI MUSTAFA REŞÎD EFENDI RÛHÎÇÜN FÂTIHA SENE 1234 FÎ LEYLETI’L-HAMÎS 16 REBÎÜLÂHIR RAKAMEHÜ MUSTAFA RÂKIM GUFIRA LEHÜMÂ özelliklerini taşıyan yazının harfleri altın varakla kaplanmış, zemini nefti yeşil renge boyanmıştır. Harfler yüksek kabartma olarak oyulmuştur. Taş işçiliği de güzel olan abidevi şahidenin serpuşu kethüda sarığı da denilen Horasani başlıklıdır. HORASANI BAŞLIK “Kafesi Destarlı Kavuk” da denilen Horasani Başlık, Osmanlı Devleti’nin yükselme döneminden başlayarak 1800’lü yıllara kadar kullanılmıştır. İki kısımdan oluşur. Başın girdiği alt kısım tülbentin kafes şeklinde çapraz sarılmasından dolayı “kafesi” ismini almıştır. Üst kısım ise düz bir tülbentle kaplıydı. Kafesin üzerindeki basık bir kubbeyi çağrıştıran bu bölüm parçalı yani terkli ve dikişliydi. Üst kısmın geniş ve büyük olmasından dolayı “Horasani” diye de anılmıştır. Başta Reisülküttâblar olmak üzere bütün Kubbealtı ve maliye mensupları ve sefarethane görevlileri kafesi destarlı serpuş giyerlerdi. Divan ve sadaret kâtipleri, Tevkii, Beylikçi, Defterdar, Tersane ve Darphane Emini gibi Hâcegân unvanına sahip kişiler ile Yeniçerilerin maliyeci olanları da aynı kavuğu giyerdi. Kafesi destarlı kavuğun önce alt kısmı geniş iken sonraları üst kısmı alta göre daha çok genişletilmiştir. Horasani kavuklarda kafesli kısmın tam önünde birleşik iki parmak kalınlığında altın sırmalı bir şerit boylu boyunca ve yanlamasına yer alırdı. Bu, o kişinin ilmiye sınıfından olduğunu gösterirdi. Kadıların ve diğer dinî sınıfa mensup olanların sarıklarında da aynı uygulama vardı. Eyüpsultan kabristanlarında tespit edilen en güzel Horasani kavuklardan biri, ünlü hattat Mustafa Rakım Efendi’nin hattını yazdığı Tophâne-i Âmira Nâzırı Çelebi Reşid Efendi’ye ait mezar taşıdır. 1234 (1819) tarihli abidevi şahide, Eyüpsultan Türbe Haziresi’nin kuzey batı tarafında duvar dibindedir. İkincisi, Mihrişah Valide Sultan Türbe Haziresi’nde, türbe girişinin sol tarafında Reisülküttâb Muhammed Seyyid Efendi’ye aittir. Hicri 1242 (1827) tarihlidir. Ayşe Bahri Kadın Haziresi’nde de güzel örnekleri vardır. HATTAT MUSTAFA RÂKIM EFENDI (1758-1826) Mustafa Rakım Efendi, 19. yüzyılın ekol sahibi bir Osmanlı hattatı ve Anadolu Kazaskerliği’ne kadar yükselmiş ilim ve din adamıdır. Ordu’nun Ünye ilçesinde doğmuş, ailesi ile birlikte küçük yaşta İstanbul’a gelerek ilim tahsiline başlamıştır. Ağabeyi İsmail Zühdü’nün yanında sülüs ve nesih yazıyı öğrenip daha on iki yaşında icazet almıştır. Resim sanatını da öğrenip yeteneğini geliştirmiştir. Yaptığı bir resim, Reîsülküttâb Ebûbekir Râtib Efendi tarafından Sultan Üçüncü Selim’e takdim edilince padişah kendi resmini yapması istemiştir. Resmi çok beğenen Üçüncü Selim, Râkım Efendi’yi müderrislik pâyesiyle ödüllendirmiş, ayrıca şehzadelerin yazı hocalığına getirmiştir. Sikke-i hümâyun, tuğra tanzimi ve sikke ressamlığı görevleri de ona verilmiştir. Sultan İkinci Mahmut’u çok iyi bir hattat olarak yetiştiren Mustafa Rakım Efendi, 1809’da İzmir, 1814’te Edirne, ardından Mekke, 1818’de İstanbul kadılığına getirilmiş, 1823’te Anadolu kazaskerliğine yükselmiştir. Hayatının sonlarına doğru felç geçirerek 25 Mart 1826 tarihinde vefat etmiştir. Türbesi Karagümrük semtinde Atik Ali Paşa Camii hazîresindedir. Râkım Efendi sülüs, nesih ve özellikle celî sülüsle tuğrada yeni bir üslûp ortaya koymuştur. Açtığı çığır Sâmi Efendi ile yeni estetik değerler kazanarak günümüze kadar yetişen bütün hattatları etkilemiştir. Mustafa Râkım Efendi, celî sülüste Hâfız Osman’ın sülüs yazıdaki estetik ölçülerinden ve onun en güzel yazılarından ilham alarak yaklaşık 1819’dan sonra kendi ekolünün kurallarını belirlemiş ve büyük başarı sağlamıştır. Hat sanatında yeni bir ekol oluşturan Mustafa Râkım Efendi, hafızlık ve müderrislik unvanlarını da imzalarında kullanmıştır.
Page 1 and 2: Eyüp İslam Cennetinin Yeşil Bah
Page 3 and 4: ARALIK 2017 3 98 HEKTARA YAYILAN EY
Page 5 and 6: ARALIK 2017 5 cephe düzeninden far
Page 7 and 8: ARALIK 2017 7 Filistin ve Kıbrıs
Page 9 and 10: ARALIK 2017 9 GÖYNÜK’TEN EYÜPS
Page 11 and 12: ARALIK 2017 11 Eyüpsultan ilçesin
Page 13 and 14: ARALIK 2017 13 Evliya Çelebi, Zal
Page 15 and 16: ARALIK 2017 15 Modern anlamda ilkö
Page 17 and 18: ARALIK 2017 17 Eyüpsultan’da İz
Page 19 and 20: ARALIK 2017 19 Ayrıca medrese 21 H
Page 21 and 22: ARALIK 2017 21 Onlarca çalıştay,
Page 23 and 24: ARALIK 2017 23 da tam bir uyum ve a
Page 25 and 26: ARALIK 2017 25
Page 27 and 28: ARALIK 2017 27 toplumsal mesuliyet
Page 29 and 30: ARALIK 2017 29 45. NIŞANCI MUSTAFA
Page 31 and 32: ARALIK 2017 31 Hem çok keyiflidir
Page 33 and 34: ARALIK 2017 33 Giderek atıl durumd
Page 35 and 36: ARALIK 2017 35 Merkezin kuruluş am
Page 37 and 38: ARALIK 2017 37 Beden Eğitimi, spor
Page 39 and 40: ARALIK 2017 39 NÂGIHÂN OL ŞÂRA
Page 41 and 42: ARALIK 2017 41 Mektup şöyle: “M
Page 43 and 44: ARALIK 2017 43 EYÜP FILM AKADEMISI
Page 45: ARALIK 2017 45 VESIKALAR NE DER? Ö

Eyüpsultan Miras

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?