PodioMag #4 Ekim

ANTİK BİLMECE SATOR KARESİ, TENET’İN TERS ZAMAN AKIŞINA NASIL GİRDİ?
SATOR OPERA TENET AREPO ROTAS- her biri beş harften oluşan ve tümü dört farklı
yönde okunabilen ve yine kendi kelimelerine dönen bir kare oluşturan :) ve beş kelimenin
simetrik bir kombinasyonundan oluşuyor bu palindrom.
Sator Karesi antik dönemlerden Hristiyanlığın yükselişine, bazen bir bilmece, bazen büyü,
bazen de bir şans tılsımı olarak aktarılmış. Hangisi olduğuna arkeolog ve dil bilimcilerinin de
henüz karar veremediği bu tılsımlı kare; parçacık fiziği, entropi ve destansı görüntülerle Nolan’ın
filminde karşımıza çıkıyor. Peki neden çıkıyor ve neden merak uyandırmak istiyor?
Bu bölümde bu ilginç bağlantılardan bahsediyorum ve sanırım Nolan’ın TENET filminde bu
bağlantıyı nasıl yansıttığını çözmüş bulunuyorum ki kendi teorime yemin ederim Reddit dair
henüz hiçbir yerde rastalamadım. Podcast’im için bir düzeltme geçmem gerekiyor buradan;
*Bazı yerlerde palindrom’a polindrom, Arepo’ya da Apero diyerek hatalı telafuz yapmışım,
Nolan cezamı verecek. Dinleyicilerimden peşinen özür dilerim. Burada ise konuya başlangıç
yapıp amacım sizde merak uyandırarak devamını podcast’imden dinlemeniz elbette :)
Christopher Nolan’ın son filmi TENET’in metaforlarına ilham veren, önce Pompei’de şans
bilmecesi olarak rastladığımız, sonrasında ortaçağda büyü olarak da adlandırılan Latince bir
palindrom olduğundan bahsetmiştim “Sator Karesi”nin.
Sator karesi her boyuttan bakıldığında iki farklı biçimde yazılan ama sağdan sola, soldan
sağa, yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya aynı kelimelere çıkan 5 harften oluşan 5 kelimeden
oluşan şifreli bir bulmaca, bilmece, şans tılsımı ya da bir büyü :)
* Aslından uyarlanan bu yaratıcı görsel de
sevgili İlkan Akgül’e ait. (Vikipedik Şeyler’in
en baştan beri logosu, kapak görselleri
çok şükür ki kendisinin imzasında. Bir gün
-Çiğdem artık kendin çalış görsellerini!
diyecek diye ödüm kopuyor :)
Rotas-Sator karesinin kökeni ve doğası
hakkında ciddi araştırmalar 1881'de Köhler'in
Etnoloji dergisindeki Zeitschrift für
Ethnologie'deki tarihi araştırmasının yayınlanmasıyla
başladı . 1 Çetin ve uzun süren
bir tartışma, zaman zaman modern arkeolojinin
güncel araştırmalarıyla aydınlatıldı;
ancak neredeyse seksen yıldır süren akademik
tartışmalara rağmen, 'sihirli kare'nin
gizemine henüz kesin bir çözüm bulunamamıştır
denilmekte.
Hristiyan İncilinde büyü yapılırken kullanılan
kelimeler olmuş. Antik Roma’da ise
kötü olaylardan koruyan, evlerinin kapılarına
yazdıkları adeta bir nazar duası haline
gelmiş. Nolan da bunu destansı bir bilim-casusluk hikayesi ile TENET filminde, zamanı ters
düz ederek bu karenin üzerine kurgulamış yeni filmini. Bize mi büyü yapıyor yoksa tüm sinema
endüstrisine mi? Ben filmden büyülendim o ayrı :)