Rûdaw - Rudaw.Net

More documents

Recommendations

Info

6 Nûçe Hejmar 27 | Sêşem | 12. Çile 2010 Rûdaw n FRANSA 2009 bo rojnamegeran bû sala mirinê Lo gor rapora Rêxistina Rojnamegerên Sînornenas (RSF) di rapora xwe ya li ser 2009’an daxuyand ku sala borî 76 rojnameger hatine kuştin. Di rapora RSF’ê ya Azadiya Çapemeniyê ya Sala 2009’an weşand û de wiha tê gotin: “Di serdema şer û hilbijartinan de, di sala 2009’an de rojnameger bi tehdîdên mezin re rû bi rû mane. Li Filipînan erîşeke li hemberî konvoya hilbijartinê de 30 rojnamegerî hatin kuştin. Li Îranê piştî hilbijartinê li hemberî rojnamegeran jî bûyerên dramatîk bûn.‘‘ Rapor radigihîne ku ‘‘33 rojnameger hatine revandin, 573 rojnameger hatine tewqîfkirin, 1456 rojnameger bi tehdîdê re rû bi rû mane, 157 rojnamegerî jî welatê xwe terk kiriye.” Her wiha rapor dibêje ku li 60 welatan li hemberî înternetê sansur hatiye kirin. Komîteya Parastina Rojnamegeran CPJ’ê jî di rapora xwe ya sala 2009’an de ji bo endamên çapemeniyê wekî ‘sala mirinê’ bi nav kir. Cîgirê Serokê CPJ’e Robert Mahoney got ji sedî 85‘ê bûyeran neçûne ber dozgeriyê jî. n SWÊD PEN: Divê tirkiye rêz li mafê mirovan bigire PEN‘a Swêdê li ser bûyerên dawîn ên Tirkiyeyê û li ser girtina nivîskar û berpirsiyarê komeleya mafên mirovan ya Diyarbekirê Muharrem Erbey, şaredaran û siyasetvanên kurd daxuyaniyek belavkir. Di daxuyaniya PEN‘ê de tê gotin ku ‘bi girtina DTP‘ê rewşa Tirkiyeyê ber bi aloziyê ve çûye, demokrasî û endametiya Tirkiyê ya Yekîtiya Ewrûpayê ketiye xeterê. Hêzên xêrnexwaz û paşverû ya ku bûn sebebê girtina DTP‘ê, girtina Muharrem Erbey û bi dehan siyasetvanên kurd, bi du armancan ev pêk anîne; Yek, ji ber nijadperestiya xwe, ya din jî ji bo ku mesafeyekê têxe navbera Tirkiyê û YÊ‘yê. Herweha di daxuyaniyê de tê gotin ku Swêdê dikare di demeke kurt de, di vê krîzê de roleke mezin bilîze. n TIRKIYE Nijadperestan êrişê qerecan jî kirin Nîjadperestên tirk vê carê li bajarê Manisa, li navça Selendiyê êrîşî ser malên qerecan kirin, xanî û otomobîlên wan şewitandin û 18 malbatên qerec ji navçeyê qewirandin. Rayedar dixwazin qerecan niha li navçeya Salihli, ku ew jî girêdayî Manîsayê ye, bi cîh bikin. Serokê Komelaya Welatiyên Roman (qerec) Seyfettin Budak li ser buyeran wiha got: “Hêvîdar im ev bûyerên hanê li seranserê Tirkiyeyê pêk neyê. Li dijî me neheqiyekî mezin heye û em ditirsin. Em bawer dikin ku wê dewlet me mexdûr neke.” Ev demek dirêj e li metrepolên Tirkiyê û li hinek navçên bajarê herema Trakya û Ege yê ji nijadperestên tirk êrişê kurdan dikin. Piştî bûyaran mexdûrên êrişan jî ji alî polîsan ve tên girtin û ji cîhên navborî tên derxistin. Bexda ji bo dayina deynê şîrketan girêbestê dixwaze Hewlêr / Kerkûk – Bi sedemê lihevnekirina Bexda û Hewlerê li ser derşandina petrola Kurdistanê, hilberîna li heremê wek xwe dimîne. Şîrketên hilbirêner yên petrolê bale dikşînin ser sekna şandina petrola berhemhatî û dibêjin ger şandina derve bê berbestkirin, wê zerereke mezin bibînin. Rayedarên Hikûmeta Kurdistanê dibêjin eger Bexda mafê şîrketên petrolê yên ku li kêlgehên Tawikê û Teqteqê kar dikin, li wan vegerîne, ew jî amade ne dest bi şandina petrola xam ya derve bikin. Di çar mehên borî de, Hikûmeta Kurdistanê nêzîkî 500 milyon dolar ji dahata petrola firotî li xezîneya İraqê zêde kir, lê berpirsên Hewlerê gazinan dikin ku Bexda heta niha spasnameyek jî neşandiye bo wan, herwiha pereyên şîrketan jî nedaye. Li gor çavkaniyên Komîsyona Gaz û Petrolê li Parlamenê İraqê, Wezîrê Petrolê Husên Şehristanî bi şertê hurdekariyên girêbestên navbera şîrketan û Hikûmeta Kurdistanê bo Bexdayê bên şandin razî bûye ku deynê van şîrketan ku li Kurdistanê di kolana bîrên petrolê de kar dikin bide û karê deranîna petrolê li herdû kêlgehên navbirî de bidomînin.. Endamê Komîsyona Gaz û Petrolê li Parlamenê İraqê Dr. Bayezîd Hesen ji Rûdawê re got ger Şehristanî pereyê girêbestên petrolê yên Kurdistanê nede bareke giran dikeve ser butçeya Kurdistanê: “Ger Hikûmeta Kurdistanê girêbestên xwe neşîne Bexdayê, divê ew deyn ji butçeya Kurdistanê bê dayîn.” Li gor Bayezîd Hesen şandina derve ya petrola Kurdistanê ji çend aliyan ve girîng e:: “Ragirtina şandina petrola Herêma Kurdistanê di demekê de tê ku şandina petrola İraqê bi awayekî balkêş daketiye. Herwiha şîrketên ku li gel Hikû- Li ser nûçeyên Rûdawê, wezîrê Derve yê Holanda got: Tirkiyê bi vî awayî nabe endamê YE’yê Denhag - Wezîrê Derve yê Holanda ragehand ku ger mafê kêmnetewan neparêze Tirkiyê nikare bibe endama YE‘yê. Di bersiva pirsiyarnameyeke parlamenê Holanda de, derbarê helwêsta Hikûmeta Holanda derheqê daxistina Partiya Civaka Demokratîk (DTP) de, Wezîrê Derve yê Holanda Maxim Ferhagen ron kir ku welatê wî bi nîgeranî berê xwe dide pêngava dadgeha destûrî ya Tirkiyeyê. Bi baweriya Ferhagen daxistina DTP’ê zirerê digîjîne proseya demokrasiya Tirkiyeyê. Dû hefte berê parlamenterê Holandî yê ji Lîste ya Partiya Sosyalîst Harry Van Bomel bi rêya destnîşankirina nûçe û raporên beşê Holandî yê Rûdawnet`ê, pirsiyarnameyek arasteyê Ferhagen kir. Wezîrê Derve yê Holanda di bersiva vê pirsiyarnameyê de wiha got: “Ger Tirkiyê rêz li mafên kêmnetewn negire meta Herêma Kurdistanê girêbest îmzekirine gelek pere li derhênana petrola Kurdistanê xerc kirine, helbet ew dixwazin bi lezgînî pirsgirêk bê çareserkirin da ku ew jî qazanca xwe bidest bixin. Herwiha bi vî awayî şîrketên din jî bo berhemanîna petrola Kurdistanê tên dehfdan.” Dahata petrola Kerkûkê Serokê Komîsyona Gaz û Petrolê li Civata Parêzgeha Kerkûkê, Elî Saleyî ragehand ku çar bircên kolandina bîrên petrolê wê bo Kerkûkê bên dabînkirin û bi vî awayî rêjeya hilberîna petrolê li Kerkûkê wê sala pêş bi milyonan dolar zêde bibe. Elî Saleyî, bo Rûdawê ragehand ku niha bircekî kolandina bîrên petrolê gihiştiye Kerkûkê û yên din jî di demeke nêzîk de wê bigihin: “Bircê yekem Îtalî ye û 25 milyon dolar lê çûye û dikare 35 hezar metre kûr bikole.” Saleyî da zanîn li gel gihiştina birca yekem wê rêjeya hilberîna petrolê zêde bibe: “Em dikarin rêjeya berhemanîna petrolê di rojê de bigihînin 219 milyon bermîlan. Eger bircê dûyem jî bigihê wê hilberîn du caran zêde bibe.” Li gel vê dewlemendiya bajêr daniştvanên Kerkûkê dibêjin ji bilî gurkirina nakokiyan wan ti xêr ji petrolê nedîtine. Li gel zêdebûna hilberîn û firotina petrola wan, Kerkûkî dilgiran in., Li gor niştecihên bajêr, petrola wan ji bilî nexweşiyê, ti xêr û xweşiyek bo wan ne aniye. Derbarê zêdebûna şandina petrola Kerkûkê bo derve, mamosteyê xwendingeha seretayî li Kerkûkê, Elî Xalib Zengene bo Rûdawê wiha dibêje: “Heta niha xêra petrola Kerkûkê bo kesên din bûye lê şerên wê bo me. Ger sed caran ji niha zêdetir petrol bo derve bê şandin ezê kêfxweş nebim. Ji ber ji dema dîtina petrolê li Kerkûkê û heta îro em ji nikare bibe endama YE’yê.” Herwiha berê jî Swêd wek serpirştiyara gera niha ya YE’yê, daxwaz ji Tirkiyê kir guherînên destûrî bike heta rê bo daxistina partiyan li Tirkiyeyê neyê vekirin. Wezîrê Derve yê Holanda ragehand ku hikûmeta wî bawer dike ku reformên civakî, aborî û çandî bo kurdan, bi hebûna dengê siyasî yê kurdan li Parlamenê Tirkiyeyê de jî, girêdayî ye: “Herçiqasî divê çaverê bin da ku em bizanin derencamên daxistina DTP’ê çi dibin, lê herwiha me têbînî kir ku biryara dadgehê ne di xizmeta proseya vebuna ser kurdan e ku Hikûmeta Tirkiyeyê destpê kiriye.” Van Ferhagen soz dide parlamenê ku liser astê peywendiyên dûqolî û liser astê YE’yê jî: “Bi ciddî hewldanên girîngîdanê bi baştirkirina postê kurdan li Tirkiyeyê bidin.” ber şer dinalin û hê Kerkûkî ji hemû bajarên İraqê yên din girantir benzînê dikirin.” Ji her bermîlekî nîv dolar bo Kerkûkê Parêzgarê Kerkûkê Evdilrehman Mistefa pêşniyar kiribû bo her bermîleke petrolê ku ji bajarê Kerkûkê derdikeve, nîv dolar bo xelkê bajêr bê parastin. Tevî ku pêşniyar li Parlamena İraqê hatibû bahskirin heta niha hê nehatiye qebûlkirin. Waliyê Kerkûkê Evdilrehman Mistefa rexne li Wezareta Petrolê ya İraqê digre ku heta niha tu proje li bajarê Kerkûkê cîbicî nekiriye: “Piraniya wezaretên din ên İraqê proje û hevkariya Kerkûkê dikin, lê Wezareta Petrolê ya İraqê ne tenê proje lê peywendiyan jî li gel me nake. Jiber beşeke zêde ya petrola ku İraq difroşe, ji Kerkûkê dice, diviyabû peywendiyên wan bêhtir li gel îdareya Kerkûkê bûna.” Cîgirê Serokê Encûmenê Parêzgeha Kerkûkê Rêbiwar Talabanî bo Rûdawê ragehand ku niha rojane nêzîka 500 hezar bermîlên petrolê ji kêlgehên Kerkûkê bo derveyê İraqê tên şandin: “Jiber teqandina boriyên petrolê, rêjeya şandina petrolê ne cêgîr e û rojina astê şandinê digihe 700 bermîlên petrolê, rojên asayî jî di navbera 250-500 hezar bermîlan e û gelek caran jî jiber kiryarên teroristî, çend rojan şandina petrolê tê ragirtin.” Rêbiwar Talabanî dibêje ev daxwazkarî ji aliyê Encûmenê Parêzgeha Kerkûk û Besre ve bo Serokatiya Parlamenê İraqê hat bilindkirin lê heta niha tu biryar liser nehatiye girtin: “Em pêdagir in liser vê daxwazkariyê.” Li gor gotinên Rêbiwar Talabanî firotina petrola Kerkûkê rojane 20 milyon dolaran dixe gencîneya İraqê: “Ger rojane petrola Kerkûkê bi asayî bê şandin û tu pirsgirêk dernekevin, bi bihayê 20 milyon dolaran petrol wê bê şandin.” Guhertina rêvebirê şîrketa petrolê siyasî ye Wezareta Petrolê ya İraqê hefta borî li dewsa Mena Ubêdî, Hemîd Saîdî wek Rêvebirê Giştî yê Şîrketa Petrola Bakur tayîn kir. Encûmenê Parêzgeha Kerkûkê guherandina rêvebirê Şîrketa Petrola Bakur wek “biryareke siyasî” wesif kir. Serokê Encûmenê Parêzgeha Kerkûkê Rizgar Elî bo Rojnameya El Heyatê ragehand ku ew êdî li hember avêtina rêveberên fermangehên parêzgehê bê pirs û şêwiriya encûmenê, bêdeng namînin. Elî pêşan da ku danîna rêveberekî nû bo Şîrketa Petrola Bakur û avêtina rêveberê kevin ê şîrketê de wiha got: “Armancên siyasî li pişt hene. Biryarên hinek wezaretan bo damezrandin û jikaravêtina rêvebirên fermangehên Kerkûkê bê şêwirkirina li gel encûmenê parêzgehê, binpêkirina destûrê ye û cîbicînekirina biryara jimare 17 a desthilata hevpeyman ne.” Berdevkê Wezareta Petrolê ya İraqê Asim Cîhad vê tohmetê red dike û dibêje: “Rêveberê berê wek yê nû, herdû jî Ereb in. Çawa dibe tohmetên nijadî bên kirin lê tenê rêveberê berê dema xanenişînbûna wî hatibû.” Mudurê nû Saîdî ku vê dema dawî bûbû Cîgirê Ubêdî, demeke dirêj e fermanberê şîrketa petrola bakur li Kerkûkê ye lê bi eslê xwe xelkê Parêzgeha Mîsan a Başûrê İraqê ye, lewma hinek wî wek yek ji erebên ku Saddam wan li Kerkûkê bicîh dikirin, dijmêrin. Li aliyê din Rêveberê nû yê Şîrketa Petrola Bakur Hemîd Saîdî ji Rûdawê got, “Ger pirsgirêk dernekevin, em dikarin rojane 500 hezar bermîl bişînin derve.” Wezîrê Derve yê Holanda Maxim Ferhagen Rûdaw Xwedî: Rudaw Media GmbH · Serokê Civata Birêvebir: Nûredîn Weysî · nuradinwaisi@rudaw.net Sernûser: Ako Mihemed · akopress74@yahoo.com · Rêvebirê Beşa Kurmancî: Faysal Dağlı · faysaldagli@rudaw.de Rêvebirê Beşa Soranî: Hêmin Ebdulla · hemen@rudaw.nl · Navnîşan: Rudaw Media GmbH · Gutenbergstr. 63a · 50823Köln/ Almanya Telefon: +49 (0) 221.26 00 40 02 · Telefax: +49 (0) 221.26 00 49 81 Web: www.rudaw.net · E-maîl: info@rudaw.de (Beşa Kurmancî) · E-maîl: rudaw@rudaw.net (Beşa Soranî)
Rûdaw Hejmar 27 | Sêşem | 12. Çile 2010 Çand û Huner 7 n WEŞAN Şerefname ji nû ve tê çapkirin Şerefnameya ku ji aliyê desthilatdarê Bidlîsê Şerefxanê 5. ve di sala 1597’an de bi farisî dest bi nivîsandina wê hatiye kirin û wek çavkaniya herî girîng a dîroka Kurdistanê tê pejirandin, ji aliyê Weşanxaneya Yaba ve vê carê di nav 5 cildan de li Stenbolê tê çapkirin. Her sê cildên pêşîn ên Şerefnameyê hatine çapkirin û niha amadekariyên çapkirina du cildên mayîn jî tên kirin. Berhema navdar a Şerefxan, ji orjînalê wê farisî, ji aliyê Celal Kabadayı ve hatiye wergerandin û bi notên raveker jî hatiye dewlemendkirin. Berhem ji orjînalê xwe cildek zêdetir hatiye amadekirin. Di derbarê bûyeran de jî wêne û gravûr li berhemê hatine zêdekirin û di dawiya her cildekî de jî fêhristekî navan hatiye amadekirin. Orjînala destnivîsa Şerefnameyê, li Pirtûkxaneya Bodleian a Oxfordê ye û gelek nushayên destnivîs li pirtûkxaneyên Tirkiyeyê jî hene. Şerefname di sala 1806’an de bi rûsî, di sala 1868’an bi fransî, di sala 1958- 1868’an de bi erebî hatiye wergerandin. n SÎNEMA 10 fîlmên herî serkeftî yên 10 salên dawî Rojnameya Washington Postê 10 fîlmên herî serkeftî yên 10 salên dawî diyar kir. Di nav van deh fîlman de “Masiyê Winda Nemo” di rêza yekem de ye. Fîlmê “Jiyana hinên din” (The Lives of Others) ê ku di sala 2007’an de Xelata Fîlmê Biyanî yê Oscarê girtibû, di rêza sêyem de cih girtiye. Fîlmê ku li ser Almanyaya Rojhilat a Sosyalîst bû, gelek bal kişandibû.10 fîlmên ku weke fîlmên 10 salên dawî yên herî serkeftî hatine hilbijartin: Masiyê Winda Nemo (2003), You Can Count on Me (Tu dikarî bi min bawer bî) (2000), Jiyana Hinên Din (The Lives of Others) (2006), Kêmîna Mirinê (2009), Diya Te Jî (Y Tu Mama Tambien) (2001), Labîrenta Pan (Pan’s Labyrinth) (2006), Li Qeraxa Jiyanê (Yaşamin Kiyisinda) (2007), Bayê Dostaniyê (A Mighty Wind) (2003), Ji Serî De (Eternal Sunshine of the Spotless Mind) (2004), Wê Xwîn Birije (There Will Be Blood) (2007). n PIRTÛK Hunera Şer a Nû Pirtûka lêkolîner û stratejîstê navdar Gérard Chaliand ya bi navê “Hunerê Şer a Nû” derket. Nivîskar di pirtûka xwe de balê dikşîne ser şerê Afxanîstanê. Chaliand dibêje ku Rojava bêyî ku bi awayekî kulturî dijminê xwe binase, şerê Afxanîstan û İraqê da dest pê kirin. Nivîskar dibêje herçiqas hêz bi hev re neyên miqayesekirin jî, di şerê asîmetrîk de têkçûn tune ye, heta yek ji hêzên di şer de qebûl neke ku têk çûye. Nivîskar şerê çeçen û yê kurdan ku li hember Rûsya û Tirkiyeyê, du dewletên ku hê jî adetên despotîk didomînin, ji şerê din vediqetîne, lê dibêje “di encamê de Tirkiye wê mecbûr bimîne ku mafên kurdan qebûl bike.” Rockvanê kurd Mirady: Çerxa mûzîka rojava cuda dizîvire Rockvanêkurd Mirady EvDilA KoÇER Rockvanê kurd Mirady bi albûma xwe ya yekem hêviyeke mezin dabû mûzîka kurdî. Ev demek dirêj e haziriya albûma xwe ya duyem dike, lê ji ber hin sedeman nikare derxîne. Mirady di derbarê mûzîk û jiyana xwe de ji Rûdawê re axifî. Mirady di destpêka salên 90’î de, dema dest bi zanîngehê kiriye, gav avêtiye nava mûzîkê. Niha ji bilî karê mûzîkê mamostetiya fizîkê jî dike. Ew bawer dike ku wêjeya kurdî, bi taybetî jî helbesta kurdî, baş dişopîne û dixwîne. Li ser stîla mûzîka xwe naxwaze tiştekî bibêje; “Xwezî ne min lê rexnegirekî mûzîkê ev bibersivanda, ango çerxeke rast ku tiştê hûn dikin baş dinirxîne… Dîsa valahiyeke din ku divê bê dagirtin bi nebûna bazarê ve eleqedar e lê ez dikarim bibêjim ku Xemname albûmeke pop-rockî bû û xebata ku niha ez dikim nigeke wê li wir nigê din jî hîn cûda dibe, bi pêş dikeve û xurt dibe...” Mirady xebatên repertûarî ya albûma nû jî bi pirranî xelas kiriye, “Lê aliyê wê yê sazûmankarî û maddî mixabin hîn çareser nebûye. Di demên pêş de nizanim wê çawa bibe lê ez dikarim bibêjim ku niha fikr û stranên cûda di serê min de hene. Di vê xebata min a nû de hemû beste yên min in, lê peyv û gotinên wan hinek jê yên hevalên helbestvan in, hinek jî yên helbestvanên mîna Cegerxwîn û Feqiyê Teyran in...” Li ser pirsa me ya guhdarîkirina mûzîkê, Mirady dibêje ku ew ji her kesê ku mûzîka kurdî ango mûzîka devkî ya kurdî bi samîmîyetî û bi kalîte çêdikin guhdarî û pîroz dike. Dema ew li profîla guhdêran dinêrin, dibînin ku cihê nebûna cureyên mûzîkal kesên biyanî ango mûzîkjenên tirkan dadigirin, “Lê ji ber ku ev cure mûzîk tune ne, em vê wek kêmanî bibînin û bibêjin ka em dest bi vê bikin çiqasî rast e, divê bê nîqaşkirin. Dema em dikevin marketeke mûzîkê em dibînin ku mûzîka funk, rock, reggea, elektronîk û yên din cûda cûda hatine bicihkirin lê albûmên kurdî li ser hev hatine danîn. Mixabin di van şertan de, divê em vê rewşa xwe qebûl bikin û ew jî dîsa nîşana tunebûna bazarê ye...” Çanda rexnê li cem me çê nebûye Mirady dibêje ku ji çêbûna cûreyên mûzîkê re wext lazim e: “Heta niha berhemên ku gîtar tê de hebûn weke şêweya Ciwan Haco hat nirxandin. Bêtir bi mantixa kom, gruban mûzîk hatin çêkirin, şêwe û cûreyên ji bilî van nehat serifandin. Her kes dikare li hêviya tiştekî din be û ti formûl ji bo vê yekê tune lê ji bo ku ev tişt rûnin, wextekî fireh divê. Rastiyeke me ya din jî ev e ku çanda rexnê li cem me çê nebûye. Dema kêmaniyên xebatan bên nirxandin jî divê ji helwestên ku derûniya mirovan xerab dikin û ne çêker in, mirov dûr bisekine...” Em jê dipirsin ka gelo mûzîkjenên kurd çiqasî dikarin bi mûzîkjenên dinyayê re qayîşê bikişînin, ew destnîşan dike ku ji vê yekê re hêzeke mezin lazim e, “Ji bo ku berhemeke mûzîkê bi yên dinyê re kaban bavêje, divê hêza berhemê û hêzeke maddî ya xurt li pişta wê be. Bazara mûzîkê ku rê dide ber mûzîka dinyayê ne weke ya me ye. Gelo mûzîkjenên xurt tune ne? Miheqeq hene; ji Şakiro yekî wekî Fredy Mercury der nediket, ango nikarîbû bibûya karîzmayeke pirr mezin? Gelek kes û berhemên din hene dikarin weke mînak bên dayîn lê mixabin çerxa bazara mûzîka rojava pirr cuda dizîvire. Bazara mûzîkê ya rojava dema sektorên mûzîka wan ditengije mûzîkên etnîk didin pêş û bi pirrani tehamûla wan ji zimanên cûda re jî tune...” Divê maf û heqên mûzîkjenan bên zêdekirin Li ser pirsgirêkên mûzîka kurdî Mirady dibêje ku mesele pirralî û tevlihev e: “Lê ez bêtir dixwazim li ser aliyê hunermendiyê tiştinan bibêjim, lê ev jî rastiyek e ku hîn jî astengî û qedexe bi tevahî ji holê ranebûne. Ji aliyê qanûnî ve divê sererastkirin bên kirin û di vê rewşê de be jî, gav û fikrên xurt, pozîtîf û çêker bên avêtin. Divê maf û heqên mûzîkjenan bên zêdekirin û hin dubendiyên li hember wan ji holê bên rakirin. Ji bo ku bazar û bazara mûzîka kurdî çê bibe û geş bibe û li hev bizîvire, herkes divê di nava cehd û xebatekê de be, ji xwe em nikarin qala bazarekê bikin...” MÜSlÜM YÜCEl Balkêşiya zayendî ya leşkeran Di romana tirkî de leşkerê tirk tim qeşeng e. Lehengê romana Cezmî ya Namik Kemal ê bi navê Adil Giray, du jinên li dijî hev dibin evîndarê wî; ji van yek jina Şahê Îranê û ya duyemîn jî xwîşka Şah Perîhan e. Lehengên herî berdil ên Halide Edip leşker in û jin bi giştî bi navê Zeynep di radeya azweriyê de li pey van leşkerên mêr dirin. Di meşa wan de evînek tune, îtîata fermanekî heye û zarok, weke fermana vê îtîatêne. Leşkerên hêla din jî xirab in. Jinên wan jî tim li pey leşkeran dibezin. Jinên wan ên dilxirab, leşkerê dilpaqij ji rê derdixin. Leşkerên wan ên dilxirab, dest davêjin keçên me yên bê guneh. Çîrokeke Ömer Seyfettin a bi navê Beyaz Lale (Laleya Spî) heye. Di vê çîrokê de leşkerê bûlgar, dixwaze dest bavêje keçeke tirk. Seyfettin beriya dest avêtinê bi van gotinan tîne ziman: “Bedia, şêweya ku rehnê wê û lingên wê di her gavê de digirt, di dilê wî de heyecanên nikare li dij derdikeve geş dikir.” Ji vir û pê ve Seyfettin weke verişandina gore li du hev rêz dike. Bedia, bi xwekûştinê ji destê leşkerên bûlgar xelas dibe. Sahneyên destavêtin û tecavûzê em li cem Yakup Kadri yek ji şagirtên Ömer Seyfettin rast tên; di Hüküm Gecesi (Şeva Hukmê) de sahneke wiha heye: “Dema ku Bîzans dihat gotin, hewayeke bi bêhnên tûj ên biharatan tijî, yên weke dara odê, darçîn, qerenfîl dihat pozê Ahmet Kerim.” Piştî demekê dîlbera rûm Despîna xûya dibe. Ahmet Kerim, Despina’yê “ji milên wê digire” digindirîne erdê. Destavêtina leşkerên yewnan jî bi çavên zarokeke heşt salî tê ravekirin: “Ewê liv û tevgera destên ku rîha spî ya kalkê wê bi xwîna sor kiribû û tevgera heywanî ya laşên ku bi diya wê ya li erdê digewixîn ti carî ji bîr nekiriba. Ev lewha, wê weke qirêjiyeke ku di jiyana wê de roj bi roj mezin dibe, fireh dibe bimaya û rojek ji rojan wê hebûna wê bida ber xwe.” Eger mirov bala xwe bide ser, hesteke weke ya herî baş tim a min e û yên li hemberî min jî tim xirab in heye; ji nivîskarên tirk û îslamî Raif Cilasun dinivîsîne ku leşkerên wan, bi taybetî romî keçên xwe pêşkêşî leşkerên xwe dikin û keçên romî “dema bê şerm seks dikirin” ji qebraxên li pey xwe jî çepikan dixistin. Carinan jî tişteke ku Cilasun metel dihêle heye, dibêje ku “Çawa dibe ku gawirek, qehpik jî be, dest bide jineke tirk.” Mînaka herî tewş a celebê xwe Atilla Ihlan dide; jinên kêmenetewan bi pirranî fahîşene û tenê fahîşetiyê bes nabînin. Eroîna bi navê Marîka ya em bi Zilamê Li Kolanê re nas dikin, bi kartîne. Evganiya, mala wî, heye jinan dide xetandin. Heman xet, di romana Sırtlan Payı (Para Keftar) û romanên din de jî berdewam dike. Derbarê leşker û kêmenetewan de karektera bînbaşi Ferit a Atilla Ilhan heye, balkêş e; bedena Ferit û Kalyopî di cengeke meydanê de dikevin şer de û her perçeyeke laşê wan navgîneke şer e: “Di germahiya hilma hevcarê çolê de, devên wan ên mîtralyoz, (…) weke jehra leylankê vebû. (…) weke nivînê Osmanî, bi xasî û xûrtî kete hundirê jinikê de, tiştika biyanî, wî got qey tişta di bin wî de dirêj bûyî û razayî Yewnanîstan e.” Yeka din belge romanek heye, Doludizgin a Samim Kacagöz; Kacagöz dibêje, ewî vê romana xwe ya Şerê Îstîklalê dike mijar, bi agahiyên belgeyan nivîsandiye. Di Doludizgin de ku berdewamiya romana Kalpaklar e, sahneyeke ku mirovan li ber xwe bizmar dikin heye, serbazek dibêje ku ew êsîran naxwaze. Leşkerên yewnanî bi tevî avahiyeke agir tê berdan dişewitin. Yek ji lehengê romanê Yusuf, dema leşker dişewitin çixareyekê vêdixe û dibêje: “ Ev kar qediya komandanê min. Dilê min hindik jî be hênik bû. Encama yên axîna millet bistînin, temam e.” Mohr jî wer xûya dike Kemal Tahir e, ji ber ku em behsa tam navîna têkçûnê dike, cih Burdur e. Bi hatina kurdan re roj hiltê ji leşkerên nezewicî yên li Burdurê re: “Dema keçên kurd, bûkên kurdan çavên xwe digirtin, leşkerên li ser wan jî bi heman lezê tevdigeriyan. Leşkeran nanê di bin çengê xwe de nîşan dida. Jinên li hêla din a dîwar jî şerwalên xwe vedikirin û bi ser piştê ve xwe vedizilandin. Di yek ji romanên Halikarnas Balıkçısı de jineke romî, mûmê vedixwe û dûa dike, “Yarebî, heskiriyekî tirk bide min.” Mesele jî ev e: Dema behsa yên din tê kirin rast û çepê romannûsên tirk dibe yek; romannûsên em wan sosyalîst dizanin û yên rastgirê herî dijwar tên cem hev, yanî ku ez bêjim tirî û bidoşim, heman şerab e...
Page 1 and 2: KURDIStANî u 2-5 • Nîqaşên Ta
Page 3 and 4: Rûdaw Hejmar 27 | Sêşem | 12. Ç
Page 5: Rûdaw Hejmar 27 | Sêşem | 12. Ç

Rûdaw - Rudaw.Net

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?