Rûdaw - Rudaw.Net

8
ŞARo I. GARiP
Stuttgart – “Bahoz bû, sar bû,
baran bu, berf bû, tu nediwestiyayî,
ji Bakur çûyî Başûr, ji Rojhilat çuyî
Rojava; nizanim tu li çi digeriyayî.
Nizanim tu evdalek bûyî an gerokek!
Tu şemitî, hatî ber deriyê welatên
şervanên Hetitê. Te hemû
stran û lorînên xwe yên kevn şewitandin.
Tu ne diçuyî qesran, ne jî
mizgeftan, lê li ber qebran te mîna
lawên pîroz lorand, biskên xwe rûçikandin.
Bi helbestan re hestirên
min meşiyan. Nizanim te êşên dîrokê
çiqas derman kirin, lê ku te hîn
êşên xwe aşt nekirine, yek ez, yek
jî jinên Hetitê karîn têbighîjin.‘‘
Bejan Matur van rojan li Almanyayê
helbestên xwe dixwîne. Matur
huqûq xwendiye û rêvebira Weqfa
Huner û Çanda Amedê ye.
Tu xwe wek helbestwaneke kurd
dihesîbînî?
Ez kurd im, lê bi tirkî dinivsînim.
Ez nikarim bêjim ez helbestvaneke
kurd im, lê ne jî helbestvaneke tirk
im.
Tu ji Maraşê yî, tekiliyên te hîn bi
bajarê te re berdewam dikin?
Erê, dayîk û bavê min li Mereşê
ne. Ez jî hertim diçim.
Di helbestên te de gelek xemgînî
heye. Mirov dikare bêje tu helbestvana
xemgîniyê yî?
Ji xwe ji kêfê helbest dernakeve,
helbest ji dilşewatî û xemgîniyê
derdikevin. Ji ber ku çîroka mirovan
li ser cihanê çîrokekî bi xemgîn
e, mirov ji ber ku ji mirovbûyîna
xwe veqetiyaye, helbest jî li van tiştan
digere.
Gîyaye te çawa û bi çi hatiye şêwandin?
Ew lorînên te ew gotinên
te...
Min qala wêje û çanda devkî kir.
Bi taybet jî nirxandina zimanê di
nava jinan de. Mirov bi zimanê dayîke
mezin dibe. Ez jî bi zimanê
kurdî mezin bûm. Her zimanek melodiyekî
xwe heye. Ziman ne bes
rêzik û peyv in, ziman hîsek e û tê
transferkirin.
Yanî tu lorînan dibêjî?
Erê, formekî lorandinê ye.
Hînek helbestvan hene, weke Mayakowskî,
Şerko Bêkes, gava helbestên
xwe dixwînin, pê re digirîn.
Tu jî car caran digirî?
Ez jî gelek kelgirî dibim, lê ez
nebêjim girî.
Ne pirsek baş e, lê belê dîsa ji dilê
min nayê ber min. Gelek helbestvan
wek Mayakowskî, Soysal
Ekinci, Hemingway herçiqas ne
helbestvan bin Wirginia Wolf xwe
vidarxistin. Çima di nava helbestvanan
de ev zêde ye? Ew nikarin
civakê bi vî halî qebûl bikin, yan jî?
Hîsên helbestan li sinorên extrêm
digerin. Nivîsa helbestvanan ne
aleta vegotina hîsan e, berovajî
aleta je revîne ye.
Tu helbest û wejêya kurdî çiqas
nas dikî? Bandora kesên wek Cigerxwîn
li ser te heye?
Mixabin ez nikarim bi kurdî bixwînim,
lewma bandora wan li ser
min nîne, lê ya mûzîkê heye...
Bandora helbestvanên tirk?
Na na, kesek ku ez bêjim ew mamosteyê
min e, tune. Helbestvanên
ku ez nêzîkî xwe dibînim hene,
mina Cemal Sürreya, Ismet Özel.
Bi pirranî kîjan helbestvanan dixwînî?
Murathan Mungan.
Li Tirkiyeyê roman û helbest pirr
tên xwendin?
Tê gotin ku roman pirr tê nivîsandin,
lê helbest zedetir tê nivisandin.
Eger hûn li hemberî hev
bigirin, înflasyonek heye.
Pirtûkên te çiqas tên xwendin?
Pirtûkên min li gor ên din baş tên
xwendin. Heta niha 5 pirtûkên min
hatine çapkirin û a 6’ê di sala nû de
wê bê çapkirin. Min a 7’em jî nivîsandiye.
Tu gelek metaforan bi kar tînî. Tu
xwe nezîkî kîjan ekolê dibînî?
Bawerîya min bi ekolan nîne. Ji
bo min kûrbûna gotinê girîng e.
Gere bi carekê ve neyê fahmkrin.
Eger gira gotinê bi carekî vebibe,
ew ne helbestekî baş e. Wê demê
helbest sist e, ne kûr e.
Nerîna civaka hunermendan li ser
te çawa ye? Mînak, me dit çî anîn
serê Orhan Pamuk...
Nivîskarên baş, helbestvanên baş
li Tirkiyeyê tên qewrandin. Lê ez
dikarim bêjim qedra min hatiye girtin
û mafê helbestên min jî hatiye
dayîn. Xwendevanên min dilsoz in.
Ti pirsgirekên min di vî alî de tune.
Civaka hunrmendan durê min e. Ez
qet neketim nav û naxwazim jî. Hesûdî
pirr e. Lê belê ev hemû diçin,
lê helbest dimînin. Ya girîng qedir-
Çand û Huner
girtina mirovên ku hûn jê hezdikin
e. Ez jî fêrî wan bûm.
Tu di rojnameyeke Musulman de
dinîvisînî. Tu dikarî bêji ku keveneşopiya
lîberal pejirandine, texamûla
cudahiyan di nav
entelektuelên Musulman de rûniştiye?
Ez bawer dikim êre. Lê binêrin
ez li gel wan dinivisînim. Bi rastî
bingeha Zaman û xwendekarên
wan konservatîv in.
Li te jî wek Rojînê qet rê hatin girtin?
Mirov hene pêşeng in. Sînoran
fireh dikin. Ez bi serê xwe me û
xwe di nava siyaseta A, B an jî C
de nabînim. Ew bi xwesteka min a
serxwebûnê ve girêdayî ye. Nivîskarên
Zamanê lîberal in, lê rêya Zamanê
konservatîv e. Lê dîsa jî
xwediyê texamûlê ne. Li vir berê
Ethem Mahçupyan, Şahin Alpay û
Hrant Dink dinivîsandin. Yanî platformek
entelektuel heye. Ez berxwedaneke
mezin li Zamanê
dibînim.
Lê çepemeniya çep?
Erê ew girtî ne û bi hêrs in.
Hînekî jî li ser siyasetê em biaxifin.
AKP di vekirina xwe di ciddî ye,
yan na?
AKP partiyeke gelek pragmatîk
e; yanî siyasetmedarên wan ji bazirganiyê
tên, ji ber vê dizanin kîjan
mal bi çi awayî tê firotin. Pirr zû
fahm dikin û angorî hesabê xwe zû
digrin. Di siyaseta Tirkiyeyê de bi
xwe re dînamîzmek anîn. Li hemberê
artêş û kemalizmê derketin. Lê
ew ne xwediyê îdeolojiyekê ne,
gelek pragmatîk in. Armancên
mezin dane ber xwe. Lê bi çareserkirina
pirsgirêka kurd şansê wan jî
nîne. Her kîjan hizb tê bila bê, eger
vê pirsgirêkê çareser neke, têk diçe.
AKP ji bo vekirinê israr dike û xetereka
mezin dide ser milên xwe. Bi
rastî jî ne mecbûr in, lê ew baş dizanin
ji bo berjewendiyê pêwîst e.
Te gava din qala pirên di nava
çand û gelan de kir. Xebatên rewşenbîr
û hunermendên li Tirkiyeyê
têrî vê dike?
Guherandin xebatek zehmet e.
Kesên ku xwe ji bo wan tiştan
amade dikin pirr zû tên naletkirin.
Tirkiye civaka cemaatê ye. Herkes
di cemaata xwe de dimîne. Piştî ku
min li Zamanê dest bi nivîsandinê
kir, min dît ku em hevdu nas nakin.
Em wan, ew me nas nakin, di navberê
de planet hene; mînak Sunni û
Alevi.... Gava ku em bi tiştekî digirin,
em bawer dikin ku ev her tişt e.
Bûyerên li İzmîrê te ditirsînin?
Ez 25 sal in li rojavayê Tirkiyeyê,
li Enqere û Stenbolê dijîm, lê
îsal tirs ketiye dilê min. Stenbol
kozmopolît e, lê disa jî di taksiyan
Hejmar 27 | Sêşem | 12. Çile 2010
Rûdaw
Helbestvana navdar Bejan Matur:
Îsal tirs ketiye dilê min!
Sînema-Filmên nû:
Ay lav yu!
NURETTiN AKAD
Fîlma Aylavyu ku di sala
2009’an de li Mêrdînê hate kişandin,
‘pêngavên’ ku rojeva siyasî
ya Tirkiyê mijûl dike tîne perda
spî û vê yekê bi ser navê; ‘Evîn
weke li her deverê tê nivîsandin tê
xwendin’ dide ragihandin.
Derhêner û senarîstiya fîlm ji
aliyê Sermiyan Midyat, çêkirina
wê ji aliyê Sinan Çetin û prodûksiyana
wê jî ji aliyê Plato Fîlm ve
hatiye çêkirin. Fîlm 100 deqe ye
û tê de li gel zimanê Kurdî, her
wiha zimanê Suryanî, Îngîlîzî û
Tirkî jî tê bikaranîn.
Beşên fîlm ku tê de êrîşên 11’ê
Îlonê yên li ser Amerîkayê jî hatiye
destgirtin, di 38 dereceya
germê de li Heskîfê û li gundên
Mêrdînê hatin kişandin. Di fîlm
de lîstikvanên Amerîkî yên navdar
ên weke Steve Guttenberg, Mariel
Hemingway, Kathie Gill û Josh
Folan dilîzin. Di fîlm de gundê
Tine ku li nêzî bajarê Mêrdînê ye
lê belê di rastiyê de di xerîta dewletê
de tineye û weke erdekî vala
derbas dibe, hewil dide xwe bi
dewletê bide hesandin û ji tinebûnê
bibe xwedê dibistan, nexweşxane,
rê û av. Gund jixwe
navê xwe ji vê rewşa tinebûna girtiye
û bûye gundê Tine. Lewma
axayê gund Yûsif ji bo guherandina
vê rewşê tim û tim nameyan
ji dewletê re dinivîsîne.
Hin xalên ji fîlm wiha ne:
-Di fîlm de gundiyên qet kamera
nedîtine û starên amerîkî
hatin cem hev.
-Di fîlm de denbêjên kurd hatin
bikaranîn.
-Di fîlmekî de cara yekemîn
kurdî, suryanî, îngîlîzî û tirkî di
heman demê de hate axavtin.
-Di fîlm de behsa di navhevbûna
ol û dînên li Kurdistanê hate
kirin.
û di kolonan de hûn vê tirsê hîs
dikin. Min di Zamanê de nivîsî: Li
Tirkiyeyê xirabî ne tiştekî kûr e.
Herçiqas hinek bixwazin jî, ev lîstik
nameşin. Baweriya min bi vijdanê
vî welatî heye. 40 xezar kes
mirin, dîsa jî birakujî di nav gelan
de derneket, ez bawer dikim emê ji
vê tengasiyê jî derkevin. Ew bûyerên
ku niha li rojhilata Tirkiyeyê
dibin, bi salan eşkere nedibûn.
Medyayê gelek manîpûle dikir, binêrin
Dêrsim îro tê şîrovekirin!
Baş e, tu dikarî bêjî rewşenbîrên
tirk hestên kurdan hîs dikin?
Li gor fikra min êre. Rojnameyek
wek Tarafê heye, lê disa jî baweriya
min li ser vijdanê gel heye.
Te got tu diçî Kurdistanê, li wir
piştî van êrişan helwesta mirovan
çawa ye?
Mirov li wir rehet in. Wan şer û
siyaset bi germî li wir dîtin. Ev tişt
ji wan re ne nû ne. Lê xeter li rojavayê
Tirkiyeyê ye, ji ber ku rojava,
wek herema Marmara, Deryaya
Navîn û Behra Reş heterojen e.
MHP û CHP jî her dicing û agir gur
dikin. Li gor dîtîna min, di bin şerê
kesatiyê de, şerê berjewendiyê tê
kirin. Eger Tirkiye peşve biçe û ji
pastayê her kes bixwe, şer sar dibe.
Birêz Matur mesaja te ya dawiyê?
Bila herkes helbestan bixwînin,
helbest wê mirovan bipêrezin.
-Di germahîyeke pir dijwar de
fîlm hate kişandin. Gelek kesên ji
ekîbê, ji ber tavê li serê wan xist,
rakirin nexweşxaneyê.
-Sermiyan Midyat û Kathie
Gill, ji ber kêmasiyên teknîkî yên
ji ber germahiyê, neçar man li ser
Heskîfê bi caran hevûdin maçî
bikin.
-Di fîlm de George Bush û
Usame Bîn Ladîn hatin cem hev.
Di fîlm de temaşevan George
Bush û Usame Bin Ladin bi karekterê
fîlm-karton ên bi Kurdî
xeber didin temaşe bikin.