Prodhimi i misrit ne Shqipëri, disa shqetësime dhe rekomandime për ...
Prodhimi i misrit ne Shqipëri, disa shqetësime dhe rekomandime për ...
Prodhimi i misrit ne Shqipëri, disa shqetësime dhe rekomandime për ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Prodhimi</strong> i <strong>misrit</strong> <strong>ne</strong> <strong>Shqi<strong>për</strong>i</strong>, <strong>disa</strong> <strong>shqetësime</strong> <strong>dhe</strong> <strong>rekomandime</strong> <strong>për</strong> vitin 2013<br />
Prof.as Kostandin Hajkola<br />
QTTB Shkodër<br />
Ne fund te muajit Shtator fermerë te zonës se Nënshkodrës na bëjnë te ditur se ka<strong>ne</strong> ardhur<br />
<strong>disa</strong> tregtare nga Serbia <strong>dhe</strong> po grumbullojnë misër kokërr direkt nga autokombajna duke e<br />
blere atë me një çmim joshës. Gati e pabesueshme por ishte fakt. Serbia, një vend me rreth 1<br />
milion ha me misër, vjen <strong>dhe</strong> blen misër <strong>ne</strong> <strong>Shqi<strong>për</strong>i</strong>? Ne këto 10 vitet e fundit ka ndodhur e<br />
kundërta. <strong>Shqi<strong>për</strong>i</strong>a ka importuar deri 70-80 mije ton <strong>ne</strong> vit misër kokërr nga Serbia. Ne<br />
pamje te pare ngjarja duket si paradoks, por ja qe është e vërtetë.<br />
Viti 2012 mund te quhet i “mbrapshte” <strong>për</strong> shumicën e vendeve te Evropës Qendrore <strong>dhe</strong><br />
Lindore <strong>ne</strong> prodhimin e <strong>misrit</strong>. Deficite te ndjeshme janë regjistruar <strong>ne</strong> prodhimin e <strong>misrit</strong> qe<br />
shkojnë nga 40-50 % kundrejt një viti me pare. Shkaku kryesor ishte thatësira e stërzgjatur.<br />
Ky fenomen po <strong>për</strong>sëritet gjithnjë e me shpesh. Para 20 viteve kur shtrohej pyetja nëse është<br />
me mire te kryhen investime <strong>për</strong> ujitje apo te krijojmë hibride tolerante ndaj thatësirës,<br />
<strong>për</strong>gjigja dominante ishte kjo e fundit. Mirëpo cikli i thatesirave po ndryshon. Nëse ato<br />
<strong>për</strong>sëriteshin një here <strong>ne</strong> 4-5 vjet, <strong>ne</strong> 10 vjeçarin e fundit ato janë evidente <strong>ne</strong> çdo 2 vjet.<br />
Tashme <strong>për</strong>gjigjja e pyetjes se mësi<strong>për</strong>me po ndryshon. Është e vërtetë se investimet <strong>për</strong><br />
ujitje kapin shifra te larta financiare, por <strong>ne</strong> këto kushte ato janë plotësisht te <strong>për</strong>ligjura <strong>dhe</strong><br />
efikase.<br />
Ka <strong>disa</strong> vite qe Zona e Vurgut te Delvinës e deri <strong>ne</strong> Xare, kultivimin e <strong>misrit</strong> <strong>për</strong> kokërr e<br />
vlerësojnë si një “biz<strong>ne</strong>s” te mirëfillte. Ne një si<strong>për</strong>faqe rreth 1500 ha rendimentet shkojnë 8-<br />
10 ton/ha. Fermerët (si<strong>për</strong>marrës) natyrisht qe njohin <strong>dhe</strong> aplikojnë teknologji efikase. Tani<br />
me ato ka<strong>ne</strong> konsoliduar strukturën e hibrideve me te <strong>për</strong>shtatshëm, <strong>për</strong>dorin doza respektive<br />
te plehërimit <strong>për</strong> prodhime te planifikuara. Ne ngastrat e tyre (shumica e fermerëve apo grup<br />
fermerë ka<strong>ne</strong> 50-100 Ha toke, kryesisht me qera <strong>disa</strong> vjeçare) zbatojnë afate optimale te<br />
mbjelljes, sigurojnë 7.5- 8.5 bime / m 2 , <strong>për</strong>dorin preparate efikase <strong>për</strong> mbrojtjen e bimës se<br />
<strong>misrit</strong> nga barërat e këqija, sëmundjet <strong>dhe</strong> dëmtuesit, investojnë <strong>ne</strong> sigurimin <strong>dhe</strong><br />
funksionimin e sistemit te ujitjes, shumica e proceseve është e mekanizuar <strong>për</strong>fshire <strong>dhe</strong><br />
procesin e korrjes. Si “biz<strong>ne</strong>s” i mirëfillte ata ka<strong>ne</strong> ndërtuar marrëdhënie kontraktuale te<br />
qëndrueshme me interes reciprok me furnitorët e inputeve bujqësore apo poseduesit e<br />
maki<strong>ne</strong>rive bujqësore. Bilancet e këtij viti, e<strong>dhe</strong> <strong>ne</strong> kushtet e çmimeve shume te larta te<br />
inputeve bujqësore <strong>dhe</strong> punimeve mekanike, janë pozitive. Shpenzimet e <strong>për</strong>gjithshme<br />
llogariten <strong>ne</strong> 180-200 mije leke <strong>për</strong> ha. Te ardhurat ketë vit janë <strong>ne</strong> nivele 320-400 mije<br />
leke/ha, kjo fale <strong>dhe</strong> strukturës se çmimit me te larte te <strong>misrit</strong> kokërr <strong>ne</strong> tregun shqiptar <strong>dhe</strong><br />
atë rajonal.<br />
Përmenda shembullin e mësi<strong>për</strong>m <strong>për</strong> te treguar jo vetëm interesin e larte ekonomik te kësaj<br />
veprimtarie por e<strong>dhe</strong> faktin se misri kokërr <strong>ne</strong> tregun shqiptar është deficitar. Ne 10 vjeçarin e<br />
fundit importi i këtij produkti ka qe<strong>ne</strong> 80-100 mije ton <strong>ne</strong> vit. Është importuar kryesisht nga<br />
vendet e rajonit si Serbia, Hungaria etj. Është e vërtetë se koniunkturën e çmimeve <strong>ne</strong> treg<br />
nuk e bëjnë as tregu shqiptar <strong>dhe</strong> as ai rajonal. Thatësira e zgjatur e shoqëruar me
temperatura te larta (3-4 grade C me te larta se shumëvjeçarja) ka qe<strong>ne</strong> e pranishme <strong>ne</strong> te<br />
gjithë rajonin, Ballkanin <strong>dhe</strong> Evropën Qendrore, bile e<strong>dhe</strong> <strong>ne</strong> brezin e <strong>misrit</strong> te SHBA-se.<br />
Pasojat janë te dukshme <strong>ne</strong> tregun ndërkombëtar te <strong>misrit</strong>. Çmimi i <strong>misrit</strong> kokërr <strong>ne</strong> tregun<br />
rajonal, ndërkombëtar <strong>dhe</strong> atë vendas eshte dyfishuar krahasuar me 2 vite me pare. Duke<br />
shtuar këtu elemente te tjerë me ndikim te qenësishëm, politikat e konsumatorëve te më<strong>dhe</strong>nj<br />
si SHBA, Komuniteti Evropian etj <strong>ne</strong> <strong>për</strong>dorimin e <strong>misrit</strong> si lende e pare <strong>ne</strong> prodhimin e<br />
bioetanolit (burim alternativ i e<strong>ne</strong>rgjisë se pastër), kemi bindjen se kërkesa <strong>për</strong> ketë produkt<br />
do te vije <strong>ne</strong> rritje <strong>dhe</strong> me çmime te larta e te qëndrueshme.<br />
Ne vitin 2012, <strong>ne</strong> <strong>Shqi<strong>për</strong>i</strong> është ve<strong>ne</strong> re një qëndrueshmëri e si<strong>për</strong>faqes se mbjelle, rreth 55<br />
000 ha. Nga kjo, 5000- 5500 ha ose 10 % e saj eshte mbjelle me destinacion <strong>për</strong> silazh me<br />
kalli. Kushtet e këtij viti ka<strong>ne</strong> qe<strong>ne</strong> te jashtëzakonshme <strong>për</strong> treguesit klimatike. Sezoni i<br />
mbjelljeve u zgjat shume pasi muaji Prill pati reshje te shumta duke zhvendosur afatin e<br />
mbjelljeve <strong>ne</strong> muajt Maj deri <strong>ne</strong> Qershor. Pas një pranvere jo te zakonshme patëm një Vere<br />
shume te thate. Pothuajse i gjithë territori i Republikës është <strong>për</strong>ballur me një thatësire te<br />
zgjatur 90 diteshe duke ndikuar dukshëm <strong>ne</strong> prodhimin e <strong>misrit</strong>. Duke qe<strong>ne</strong> se një pjese e<br />
mire e si<strong>për</strong>faqes se <strong>misrit</strong> kultivohet pa ujë ose me mundësi te kufizuara me ujitje,<br />
rendimentet e realizuara ka<strong>ne</strong> qe<strong>ne</strong> 50-60 % kundrejt atyre te planifikuara.<br />
Vazhdon tendenca pozitive zgjerimit te si<strong>për</strong>faqeve te <strong>misrit</strong> te kultivuar me destinacion<br />
<strong>për</strong>dorimi si silazh. Ngritja, mbështetja <strong>dhe</strong> menaxhimi me i mire i fermave blegtorale ka<br />
diktuar ndryshimin e strukturës se te ushqyerit te blegtorisë. Fermat mbarështuese te gjedhit<br />
zbatojnë teknologji te <strong>për</strong>paruara <strong>për</strong> vjeljen e kapacitetit prodhues te tyre, mbështetur <strong>ne</strong><br />
<strong>për</strong>dorimin e racio<strong>ne</strong>ve ushqimore ku misri zë mbi 60% <strong>dhe</strong> nga kjo pjesa me e ma<strong>dhe</strong> është<br />
silazh misri me kalli.<br />
Fermerët shqiptare tashme mbjellin mbi 80% te si<strong>për</strong>faqes se <strong>misrit</strong> me fara hibride. Pjesa<br />
me e ma<strong>dhe</strong> e saj importohet, kryesisht nga Shtetet e Komunitetit Evropian <strong>dhe</strong> atyre te<br />
rajonit. Dominojnë kryesisht fara hibride te ciklit te mesëm <strong>dhe</strong> te gjate (klasa FAO 500-700).<br />
Është e rëndësishme gjithashtu te theksojmë faktin se është rritur cilësia e kërkesës se<br />
fermerëve, kultivues te <strong>misrit</strong> <strong>për</strong> fara hibride me kapacitet prodhues e <strong>për</strong>shtatshmëri te larte.<br />
Bazuar <strong>ne</strong> eksperiencën e tyre, tashme ata iu diktojnë importuesve te farës te sjellin <strong>ne</strong> treg,<br />
pikërisht farat qe ato i njohin mire. Ne qarqe e rrethe me si<strong>për</strong>faqe e prodhim te madh te<br />
<strong>misrit</strong> si Shkodra, Lushnja, Elbasani, Saranda, Dibra, etj farat hibride cilësore janë element<br />
baze te sigurisë se një praktike prodhuese te suksesshme. Ne këto zona nuk është e vështire te<br />
gjenden fermerë <strong>dhe</strong> ferma te cilët realizojnë 10 ton/ha misër kokërr apo 50-60 ton /silazh.<br />
Sa është e <strong>për</strong>gatitur <strong>dhe</strong> sa i <strong>për</strong>gjigjet infrastruktura e tregut te farës se <strong>misrit</strong> <strong>për</strong> këtë<br />
vit? Aktualisht ka filluar importi i farave hibride te <strong>misrit</strong>. Sasia qe pretendohet te importohet<br />
është rreth 800 - 900 ton fare <strong>për</strong> te mbuluar rreth 40-45 000 ha ose 80 % te si<strong>për</strong>faqes se<br />
<strong>për</strong>gjithshme qe zënë misri. Mbi 95 % e farës importohet. Jemi dëshmitare te ekzistencës se<br />
shume tregtareve te farës se <strong>misrit</strong>, ku secili ka burimin e farës qe do importoje <strong>dhe</strong> tregun ku<br />
do ta shesë. Kjo pasqyrohet <strong>ne</strong> numrin e madh te hibrideve, mbi 60 tipe hibridesh <strong>ne</strong> një<br />
si<strong>për</strong>faqe 55.000- 60.000 ha qe mbjell <strong>Shqi<strong>për</strong>i</strong>a.
Ne e dimë se fara <strong>për</strong>faqëson një potencial gje<strong>ne</strong>tik, te cilin mund ta vjelim, <strong>ne</strong> qofte se ajo<br />
<strong>për</strong>shtatet me kushtet agroekologjike <strong>dhe</strong> teknologjinë e kultivimit. Ne rast te kundërt, pra te<br />
efektit te mos<strong>për</strong>puthjes se <strong>për</strong>shtatshmërisë, fermeri nuk realizon prodhimin e planifikuar.<br />
Hibridet e <strong>misrit</strong>, ka<strong>ne</strong> si veçori bashkëveprimin me faktorët agromjedisore. Kjo është arsyeja<br />
e shfaqjes apo mungesës se stabilitetit agronomik <strong>ne</strong> prodhimtari. Prandaj, iu rekomandojmë<br />
importuesve te farave, kur sjellin farat e hibrideve te reja, te rezervohen <strong>ne</strong> sasi, pasi është e<br />
<strong>ne</strong>vojshme qe te paktën <strong>ne</strong> një vit <strong>dhe</strong> <strong>ne</strong> <strong>disa</strong> zona ta provojnë atë paraprakisht. Ka shume<br />
raste kur një hibrid me tregues shume te mire agromorfologjike mund te sillet <strong>dhe</strong> te shfaqe<br />
performance te dobët <strong>ne</strong> zona te caktuara.<br />
Çmimet e farave te <strong>misrit</strong> <strong>për</strong> ketë pranvere do te je<strong>ne</strong> pak a shume <strong>ne</strong> te njëjtin nivel me ato<br />
te vitit te kaluar. Nisma e Qeverise <strong>për</strong> te hequr TVSH <strong>për</strong> inputet bujqësore <strong>për</strong>fshire <strong>dhe</strong><br />
farërat, patjetër qe do te ndikoje <strong>ne</strong> uljen e çmimit te farës, njëkohësisht e<strong>dhe</strong> <strong>ne</strong> koston e<br />
prodhimit te <strong>misrit</strong>. Ajo qe eshte me e rëndësishme, krijohen kushte <strong>për</strong> një konkurrence me<br />
te ndershme <strong>ne</strong> treg. Megjithatë fermeri nuk “ankohet” <strong>për</strong> çmimin e farës. Ne koston e<br />
prodhimit te <strong>misrit</strong> fara zë 4-6% te kostos se prodhimit. Është kjo arsyeja qe fermeri kërkon<br />
fare cilësore <strong>dhe</strong> nuk pyet <strong>ne</strong> se ajo kushton 400 apo 600 leke kilogrami, por e rëndësishme<br />
është qe kjo fare ti garantoje atij me teknologjinë qe aplikon prodhimin sa me te larte.<br />
Ndoshta është e <strong>për</strong>sëritur, por mendojmë se prania e makinave mbjellëse me preçizion<br />
mirëpret ndryshimin e formës se shitjes se farës se <strong>misrit</strong>. Sa <strong>për</strong> kujtese <strong>ne</strong> një kilogram fare<br />
mund te je<strong>ne</strong> 2500 deri 7500 kokrra <strong>ne</strong> varësi te tipit te hibridit. Duke e shitur me kilogram<br />
fermeri mund te dëmtohet, pasi do te blejë me pak ose me shume fare <strong>ne</strong> varësi te peshës<br />
absolute te tyre. Ka ardhur koha qe tregtimi i farës se <strong>misrit</strong> te behet me numër kokrrash, pra<br />
me doza <strong>dhe</strong> jo me me kilogram.<br />
Fermerët qe synojnë te marrin rezultate te larta mbi 10 ton/ha duhet te kenë parasysh<br />
zbatimin e një teknologjie qe siguron e<strong>dhe</strong> kosto te ulet te prodhimit. Ne këto raste<br />
rekomandojmë <strong>për</strong>dorimin e hibrideve intensive, qe mund te kultivohen me dendësi te larte,<br />
75-85.000 bime /ha. Ne këto kushte ato justifikojnë dozat e larta te plehërimit si <strong>dhe</strong><br />
mbështetjen me elemente te tjerë teknologjike, si ujitja, mbrojtja e bimëve, etj. Ne zgjedhjen<br />
e hibrideve, fermerët shpesh preferojnë ato me cikël te gjate duke u nisur nga potenciali i<br />
larte prodhues qe ato zotërojnë. Ne strukturën e mbjelljeve këto hibride, grupi FAO 600-700<br />
zë mbi 60 % te si<strong>për</strong>faqes. Për kushtet konkrete te fermerëve kultivues te bimës se <strong>misrit</strong>, me<br />
deficite te ndjeshme <strong>ne</strong> aplikimin e teknologjive, sidomos <strong>ne</strong> sigurimin e ujitjes <strong>dhe</strong> dozave te<br />
plehërimit, kapacitet e hibrideve me cikël te gjate vegjetativ mbeten te pavjelura. Është me<br />
efikas <strong>për</strong>dorimi i hibrideve me cikël te hershem <strong>dhe</strong> te mesëm qe sh<strong>për</strong>blejnë me mire <strong>ne</strong><br />
prodhim kushtet e mësi<strong>për</strong>me. Kjo duhet te reflektohet e<strong>dhe</strong> <strong>ne</strong> strukturën e importit te<br />
farave. Importuesit <strong>dhe</strong> tregtaret sigurojnë me lehte <strong>dhe</strong> me çmime me te ulëta farat e<br />
hibrideve me cikël te gjate, por ama mbetemi zbuluar me fara hibride te ciklit te shkurtër, te<br />
domosdoshme <strong>për</strong> zonat e larta malore, <strong>për</strong> kushte kultivimi pa ujitje apo <strong>për</strong> mbjelljet e<br />
vonuara <strong>dhe</strong> ato hamullore.
Jo me pak te rëndësishme e gjykojmë zgjedhjen e hibridit <strong>për</strong> silazh me kalli. Rritja e<br />
si<strong>për</strong>faqes se kultivimit te <strong>misrit</strong> <strong>për</strong> këtë destinacion duhet te shoqërohet me <strong>për</strong>dorimin e<br />
farave qe sigurojnë prodhim <strong>dhe</strong> cilësi te larte silazhi. Ne këtë rast duhet te kemi parasysh:<br />
Cikël vegjetativ me te gjate se ai <strong>për</strong> kokërr, por <strong>ne</strong> kujtese me mundësi ujitjeje. Nga<br />
pikëpamja praktike <strong>ne</strong> zona te caktuar ekologjike hibridet <strong>për</strong> silazh zgji<strong>dhe</strong>n me cikël<br />
vegjetativ me te gjate, 100-200 njësi te klasës FAO (120-200 grade aktive me shume).<br />
Kultivohen me numër bimësh 10-12 % me te larte se sa kur kultivohen <strong>për</strong> kokërr.<br />
Hibridet <strong>për</strong> silazh duhet te kenë një strukture "veshjeje" te ngjeshur me gjethe.<br />
Preferohen <strong>për</strong> silazh hibridet e tipit "Stay Green”. Kjo është e dëshirueshme pasi<br />
gjethet janë funksionale deri <strong>ne</strong> pjekje te plote duke ruajtur <strong>dhe</strong> lagështirën e<br />
<strong>ne</strong>vojshme <strong>për</strong> <strong>për</strong>gatitjen e silazhit cilësor.<br />
Me poshtë japim emërtesat e hibrideve kryesore te provuar <strong>ne</strong> zona te ndryshme ekologjike te<br />
<strong>Shqi<strong>për</strong>i</strong>së gjate viteve te fundit qe ka<strong>ne</strong> shfaqur performance te mire <strong>për</strong> kushtet e fermerit<br />
to<strong>ne</strong>.<br />
Ne grupin e hibrideve te hershem, klasa FAO 100-300 (me cikël 90- 105 dite)<br />
rekomandojmë:<br />
Rozafa 1249, Rozafa 27 B (krijime <strong>dhe</strong> prodhime te QTTB Shkodër), Dekalb 2870, Artico,<br />
LG 2305, LG 3262, Sherly, ZP 300B, MAS 37 V.<br />
Ne grupin e hibrideve me cikël te mesëm, klasa FAO 400-500 (me cikël 105-120 dite)<br />
rekomandojmë:<br />
Rozafa 501, Shanon, SY/Adapto*, P 1543*, LG 30491, MAS 53 B*, Mas 57 A*, ZP 555*,<br />
ZP 505, NS 444, ZP 42 A.<br />
Ne grupin e hibrideve me cikël te vo<strong>ne</strong>, klasa FAO 600-700 (me cikël 120-135 dite)<br />
rekomandojmë:<br />
Rozafa 685 *, Aveli<strong>ne</strong>, Sancia, Venice, Mas 61 A, Panama, OH – 634, P1758*, PR 32 B<br />
10, PR 32 F 23*, Konsur, ZP 606*, ZP 666*, MAS 74 G*, , Shillan*, ZP 718-B, Lucero,<br />
Graciano, NK Pilaro*.<br />
Grupi i hibrideve me shenjen * tregon tipin e hibrideve intensiv, me kapacitete mbi 15 ton /<br />
ha. “Durojnë” dendësi te ma<strong>dhe</strong> bimësh <strong>për</strong> njësi si<strong>për</strong>faqe, reagojnë pozitivisht <strong>ne</strong> një<br />
agrofond te larte <strong>dhe</strong> kushte ujitjeje.<br />
Nder hibridet me performance te larte <strong>për</strong> silazh me kalli veçojmë:<br />
Cher<strong>ne</strong>s, Varen<strong>ne</strong>, Aligreen, ZP 735, P 1114, Calcio, Alibest.
Change language