12.06.2013 Views

MODEL PLANI MËSIMOR - KIMI 9

MODEL PLANI MËSIMOR - KIMI 9

MODEL PLANI MËSIMOR - KIMI 9

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>PLANI</strong> SINTETIK:<br />

Orë mësimi gjithsej : 70 orë<br />

KAPITULLI<br />

ORË<br />

TEORI<br />

(T)<br />

<strong>MODEL</strong> <strong>PLANI</strong> <strong>MËSIMOR</strong> - <strong>KIMI</strong> 9<br />

USHTRIME<br />

(U)<br />

35javë x 2 orë = 70 orë<br />

PUNË PRAKTIKE<br />

EKSPERIMENTA<br />

LE<br />

(PPE)<br />

PËRSËRITJE<br />

(P)<br />

ORË TË<br />

LIRA 1/3<br />

ORË TË<br />

LIRA 2/3<br />

I 3 1 - - - ‐ 4<br />

II 5 - 1 - 1 ‐ 7<br />

III 8 1 2 - 1 ‐ 12<br />

IV 9 1 2 1 - ‐ 13<br />

V 4 1 2 1 - ‐ 8<br />

VI 11 1 1 1 1 ‐ 15<br />

VII 4 - - - 1 ‐ 5<br />

TOTALI<br />

Shuma 44 5 8 3 4 6 70<br />

1


Nr<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

Planifikimi vjetor me objektiva:<br />

Kapitulli<br />

Kapitulli I<br />

Energjia<br />

dhe<br />

reaksionet<br />

kimike<br />

4 orë<br />

( 3T, 1U)<br />

Objektivat e kapitullit<br />

1-Të jap konceptin e energjisë.<br />

2-Të shpjegojë format e energjisë.<br />

3-Të argumentojë ndryshimin midis<br />

nxehtësisë dhe temperaturës<br />

1-Të përkufizojë energjinë së<br />

brendshme.<br />

2-Të dallojë reaksionet ekzotermike<br />

nga reaksionet endotermike.<br />

3-Të argumentojë sasinë e<br />

nxehtësisë që thithet ose çlirohet në<br />

një reaksion si ndryshim të energjisë<br />

së brendshme të produkteve me atë<br />

të reaktantëve.<br />

1-Të përkufizojë efektin termik të<br />

reaksionit.<br />

2-Të dallojë barazimet termokimike<br />

nga barazimet kimike.<br />

3-Të bëjë interpretimin molar të<br />

barazimeve termokimike.<br />

1-Të shkruajë barazimet<br />

termokimike<br />

2-Të përcaktojë reaksionet nëse janë<br />

ekzo apo endotermike<br />

3-Të njehsojë sasinë e nxehtësisë që<br />

thithet ose çlirohet gjatë reaksioneve<br />

5 1-Të përkufizojë numrin e oksidimit<br />

Kapitulli II 2-Të shpjegojë konceptin numër<br />

oksidimi duke analizuar lidhjet<br />

6<br />

Reaksionet<br />

e oksidoreduktimit<br />

7 orë<br />

kimike midis atomeve në një<br />

molekulë.<br />

3-Të argumentojë ndryshimin midis<br />

n.o dhe valencës së një elementi.<br />

1-Të njohë rregullat për përcaktimin<br />

(5T, 1PPE)<br />

+ 1orë e lirë<br />

e n.o të një elementi në një<br />

substancë të thjeshtë apo të përbërë.<br />

2-Të zbatojë rregullat për vendosjen<br />

e n.o në përbërje dyjare.<br />

3-Të zbatojë rregullat për vendosjen<br />

e n.o në përbërje trijare.<br />

7<br />

1-Të njehsojë n.o të një elementi në<br />

një substancë të thjeshtë apo të<br />

përbërë.<br />

2-Të zbatojë duke përdorur rregullat<br />

kryesore njehsimin e n.o në përbërje<br />

të ndryshme.<br />

O<br />

r<br />

ë<br />

2<br />

3<br />

4<br />

1<br />

1<br />

2<br />

3<br />

Temat për çdo orë<br />

Energjia.<br />

Reaksionet ekzotermike<br />

dhe endotermike.<br />

Barazimet termokimike<br />

dhe nxehtësia e<br />

reaksionit kimik.<br />

Ushtrime mbi barazimet<br />

termokimike dhe<br />

nxehtësinë e reaksionit<br />

kimik.<br />

Numri i oksidimit.<br />

Valenca dhe numri i<br />

oksidimit.<br />

Rregullat për njehsimin e<br />

numrit të oksidimit.<br />

Njehsime me numrin e<br />

oksidimit.<br />

Materiali<br />

burimor<br />

teksti<br />

internet<br />

ushtrime<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

Mjetet<br />

mësimore<br />

tabela<br />

modele të<br />

molekulave<br />

2


8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12<br />

13<br />

14<br />

Orë e lirë<br />

1/3<br />

Kapitulli III<br />

Elektrokimia<br />

12 orë<br />

(8T, 1U, 2PPE)<br />

+ 1 orë e lirë<br />

1-Të dallojë një reaksion redoks nga<br />

një reaksion joredoks.<br />

2-Të interpretojë procesin e oksidimit<br />

dhe reduktimit.<br />

3-Të argumentojë procesin e<br />

oksidimit dhe procesin reduktimit në<br />

termin e humbjes ose fitimit të<br />

elektroneve.<br />

1-Të barazojë reaksione të thjeshta<br />

redoks.<br />

2-Të ndërtojë skemën elektronike<br />

duke u bazuar në skemën e dhënies<br />

dhe marjes së elektroneve.<br />

3- Të caktojë koeficientet në<br />

barazimet e reaksioneve redoks sipas<br />

bilancit elektronik dhe atomik.<br />

1-Të zbatojë rregullat e vendosjes së<br />

n.o në përbërjet dyjare dhe trijare.<br />

2-Të barazojë reaksione të thjeshta<br />

redoks.<br />

3-Të vendosë koeficientët në<br />

reaksionet redoks sipas bilancit<br />

elektronik dhe atomik.<br />

1-Të zbatojë njohuritë marra në<br />

praktikën laboratorike.<br />

2-Të përcaktojë në reaksionet e<br />

dhëna oksiduesin dhe reduktuesin<br />

1- Të përkufizojë termat<br />

elektrokimi,element galvanik,<br />

elektrolizë.<br />

2-Të përshkruajë procesin e<br />

përcjellshmërisë elektrike te metalet.<br />

3-Të argumentojë pse metalet e<br />

ngurtë e përcjellin rrymën elektrike.<br />

1-Të përshkruajë përcjellshmërinë<br />

elektrike në lëngje.<br />

2-Të dallojë përcjellshmërinë<br />

metalike nga përcjellshmëria<br />

elektrolitike.<br />

3-Të argumentojë ndryshimin midis<br />

përcjellshmërisë jonike nga ajo<br />

elektrolitike.<br />

1-Të përshkruajë aktivitetin e<br />

metaleve sipas aftësisë së tyre për të<br />

lëshuar elektronet.<br />

2-Të krahasojë vetitë reduktuese të<br />

metaleve sipas vendit që zënë në<br />

rradhën e aktivitetit.<br />

3-Të argumentojë aktivitetin e<br />

metaleve sipas vendit që zënë në<br />

rradhën e aktivitetit.<br />

4<br />

5<br />

1<br />

Reaksione<br />

oksido–reduktimi.<br />

Barazimi i koeficientëve<br />

në reaksionet redoks.<br />

Ushtrime.<br />

6 Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Reaksione<br />

oksido-reduktimi.<br />

1<br />

2<br />

3<br />

Elektrokimia.<br />

Përcjellshmëria<br />

elektrike në trupat e<br />

ngurtë.<br />

Përcjellshmëria<br />

elektrike në lëngje.<br />

Rradha e aktivitetit të<br />

metaleve.<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

mjetet e<br />

P. lab<br />

tabela<br />

skema<br />

3


15<br />

16<br />

17<br />

18<br />

19<br />

20<br />

1-Të përshkruajë ndërtimin e një<br />

elementi galvanik.<br />

2-Të shpjegojë funksionimin e një<br />

elementi galvanik.<br />

3-Të shkruajë gjysmëreaksionet që<br />

ndodhin në secilën elektrodë dhe<br />

reaksionin e përgjithshëm.<br />

1-Të përshkruajë ndërtimin e disa<br />

lloje baterish që përdoren në jetën e<br />

përditshme.<br />

2-Të tregojë përdorimet praktike të<br />

baterive të ndryshme<br />

3-Të tregojë dëmet që shkaktojnë në<br />

mjedis bateritë.<br />

1-Të përshkruajë ndërtimin e<br />

elektrolizerit.<br />

2-Të shpjegojë procesin e elektrolizës<br />

së substancave në gjendje të shkrirë.<br />

3-Të tregojë ngjashmëritë dhe<br />

ndryshimet midis elektrolizës dhe<br />

elementit galvanik.<br />

1-Të njohë rregullat e shkarkimit të<br />

joneve të tretësirave ujore gjatë<br />

elektrolizës.<br />

2-Të përshkruajë elektrolizën e<br />

tretësirave ujore të elektrolitëve të<br />

ndryshëm.<br />

3-Të interpretojë rradhën e<br />

shkarkimit të joneve në tretësirat<br />

ujore të elektrolitëve.<br />

1-Të paraqesë produktet e<br />

elektrolizës së tretësirave ujore me<br />

elektroda aktive dhe pasive.<br />

2-Të përshkruajë procesin e veshjes<br />

elektrolitike të metaleve.<br />

3-Të tregojë ndryshimet e<br />

elektrolizës së tretësirave ujore me<br />

elektroda inerte dhe me elektroda<br />

aktive.<br />

1-Të tregojë drejtimin e lëvizjes së<br />

elektroneve në një reaksion redoks.<br />

2-Të përcaktojë ≠ e masës së<br />

elektrodave gjatë funksionimit të<br />

elementit galvanik.<br />

3-Të paraqesë produktet e<br />

elektrolizës së tretësirave ujore me<br />

elektroda inerte.<br />

4-Të njehsojë sasitë e produkteve të<br />

përftuara gjatë elektrolizës së<br />

substancave të ≠<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

Elementi galvanik.<br />

Bateritë.<br />

Elektroliza esubstancave<br />

në gjendje të shkrirë.<br />

Elektroliza e tretësirave<br />

ujore.<br />

Elektroliza me anodë të<br />

tretshme.Veshja<br />

elektrolitike e metaleve.<br />

Ushtrime për elementin<br />

galvanik dhe<br />

elektrolizën.<br />

teksti<br />

internet<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

materiale<br />

ndihmëse<br />

bateri të<br />

ndryshme<br />

aparat<br />

elektrolize<br />

4


21<br />

22<br />

23<br />

24<br />

25<br />

26<br />

27<br />

28<br />

Orë e lirë<br />

1/3<br />

Kapitulli IV<br />

Përbërjet<br />

organike.<br />

Hidrokarburet<br />

e ngopur,<br />

alkanet,<br />

cikloalkanet<br />

13 orë<br />

(9T,1U, 2PPE,<br />

1P)<br />

1-Të zbatojë njohuritë teorike në<br />

praktikën laboratorike.<br />

2-Të shkathtësohet në ndërtimin e<br />

një elementi galvanik<br />

3-Të përshkruajë elementët<br />

përbërës të tij.<br />

1-Të ngrejë aparatin Hoffman.<br />

2-Të kryejë eksperimentin e<br />

elektrolizës.<br />

3-Të paraqesë produktet e<br />

elektrolizës së ujit.<br />

1-Të listojë disa ngjashmëri dhe<br />

dallime midis elementit galvanik<br />

dhe elektrolizës.<br />

2-Të tregojë që proceset<br />

elektrokimike kanë të përbashkët<br />

reaksionet redoks.<br />

3-Të krahasojë ndryshimet midis<br />

funksionimit të elementit galvanik<br />

me atë të elektrolizës.<br />

1-Të përshkruajë historinë e<br />

lindjes së kimisë organike.<br />

2-Të tregojë rëndësinë e kimisë<br />

organike në jetën e përditshme.<br />

1-Të zbatojë praktikisht zbulimin<br />

e karbonit në përbërjet organike.<br />

2- Të demonstrojë zbulimin e H<br />

dhe N në përbërjet organike.<br />

3-Të shpjegojë si bëhet analiza<br />

cilësore dhe sasiore e një<br />

përbërjeje organike.<br />

1-Të përshkruajë veçoritë e<br />

elementit karbon.<br />

2-Të dallojë lidhjet njëfishe,<br />

dyfishe, trefishe midis atomeve të<br />

karbonit në përbërjet organike.<br />

3-Të krahasojë përbërjet organike<br />

me ato inorganike.<br />

1-Të listojë llojet e skeleteve<br />

karbonike.<br />

2-Të ndërtojë disa arkitektura<br />

skeletesh karbonike me atome të<br />

njëjtë apo të ndryshëm në<br />

molekulë.<br />

3-Të krahasojë formulat<br />

molekulare me ato të strukturës.<br />

1-Të klasifikojë hidrokarburet.<br />

2-Të shpjegojë pse alkanet janë<br />

hidrokarbure të ngopur.<br />

3-Të shkruajë formulën<br />

molekulare dhe atë të strukturës së<br />

alkaneve kur jepet numri i<br />

atomeve të karbonit.<br />

10<br />

11<br />

2<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Ndërtimi i një elementi<br />

galvanik.<br />

Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Elektroliza e ujit.<br />

Përsëritje:<br />

Kapitulli II dhe III.<br />

Hyrje në kiminë<br />

organike.<br />

Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Hetimi i elementëve në<br />

përbërjet organike.<br />

Lidhjet kimike të<br />

karbonit në molekulat<br />

organike.<br />

Skeleti karbonik, llojet e<br />

skeleteve<br />

Alkanet, hidrokarbure të<br />

ngopur.<br />

teksti<br />

teksti<br />

internet<br />

teksti<br />

mjetet e<br />

P. lab<br />

mjetet e<br />

P. lab<br />

tabela<br />

mjetet e<br />

P. lab<br />

modele<br />

skeletesh<br />

karboni<br />

5


29<br />

30<br />

31<br />

32<br />

1-Të japë kuptimin e radikaleve.<br />

2-Të emërtojë radikalet alkilike.<br />

3-Të emërtojë alkanet me varg të<br />

degëzuar kur jepet formula e<br />

strukturës.<br />

4-Të shkruajë formulën e<br />

strukturës kur jepet emri i alkanit.<br />

1-Të përkufizojë termin izomer.<br />

2-Të shkruajë dhe emërtojë<br />

struktura të cikloalkaneve.<br />

3-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës të izomerëve të një<br />

alkani të dhënë.<br />

1-Të përshkruajë vetitë fizike të<br />

alkaneve.<br />

2-Të dallojë izomeret e vargut nga<br />

izomeret e pozicionit.<br />

3-Të tregojë nëpërmjet<br />

reaksioneve vetitë kimike të<br />

alkaneve.<br />

1-Të listojë dy lloje të CFC-ve dhe<br />

përdorimet praktike të tyre<br />

2- Të tregojë ndikimin e CFC-ve<br />

në hollimin e shtresës së ozonit.<br />

3- Të diskutojë për masat<br />

mbrojtëse ndaj ndotjes së ajrit nga<br />

CFC-të.<br />

33 1-Të tregojë përbërësit kryesorë të<br />

naftës.<br />

2-Të përshkruajë procesin e<br />

nxjerrjes së nënprodukteve të<br />

naftës<br />

3-Të tregojë masat mbrojtëse të<br />

34<br />

35<br />

36<br />

ajrit nga përdorimi i naftës.<br />

1-Të emërtojë alkanet kur jepet<br />

formula e strukturës.<br />

2-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës kur jepet emri i alkanit.<br />

3-Të shkruajë barazimet ku<br />

shprehen vetitë kimike të<br />

alkaneve.<br />

1-Të gatitë metanin në laborator.<br />

2-Të tregojë produktet e djegies së<br />

metanit<br />

3-Të tregojë pse Br2 dhe KMnO4<br />

nuk veprojnë me alkanet.<br />

1-Të paraqesë formulën e<br />

përgjithshme të alkaneve.<br />

2-Të dallojë izomeret e vargut nga<br />

izomeret e pozicionit.<br />

3-Të tregojë me anë të reaksioneve<br />

vetitë kimike të alkaneve.<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

Alkanet me varg të<br />

degëzuar. Radikalet<br />

alkilike.<br />

Izomeria. Izomeria e<br />

vargut. Cikloalkanet<br />

Vetitë fizike dhe kimike<br />

të alkaneve.<br />

Klorofluorokarbonet ose<br />

CFC-të.<br />

Nafta.<br />

11 Ushtrime mbi alkanet.<br />

12 Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Gatitja dhe vetitë e<br />

metanit.<br />

13<br />

Përsëritje.<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

internet<br />

internet<br />

materiale<br />

ndihmëse<br />

teksti<br />

tabela<br />

skema e<br />

nxjerrje<br />

s<br />

së<br />

naftës<br />

mjetet e<br />

P. lab<br />

6


37 Kapitulli V 1-Të tregojë pse alkenet janë<br />

hidrokarbure të pangopur.<br />

1<br />

38<br />

Hidrokarburet 2-Të emërtojë alkenet duke<br />

e pangopur. zbatuar rregullat e emërtimit.<br />

Hidrokarburet 3-Të shkruajë formulën e<br />

aromatik strukturës të alkenit kur jepet emri<br />

8 orë i tij.<br />

1-Të përkufizojë reaksionet e<br />

(4T,1U,2PPE,<br />

1P)<br />

eleminimit ,adicionit,<br />

polimerizimit.<br />

2-Të tregojë mënyrat e gatitjes së<br />

alkeneve.<br />

3-Të shkruajë reaksionet kimike<br />

karakteristike të alkeneve.<br />

1-Të gatitë etenin në laborator<br />

39<br />

2-Të kryejë eksperimentin e<br />

djegies së etenit<br />

3-Të kryejë eksperimentin<br />

veprimit të etenit me Br2 dhe<br />

KMnO4<br />

1-Të thotë formulën e<br />

40<br />

përgjithshme të alkineve.<br />

2-Të emërtojë alkinet duke zbatuar<br />

rregullat e emërtesës.<br />

3-Të shkrujë formulat e strukturës<br />

së izomerëve kur jepet formula<br />

molekulare<br />

4-Të shkruajë reaksionet kimike<br />

karakteristike të alkineve.<br />

4<br />

41<br />

1-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës kur jepet emri.<br />

2-Të shkruajë barazimet ku<br />

shprehen vetitë kimike të<br />

alkaneve,alkeneve,alkineve<br />

3-Të shkrujë formulat e strukturës<br />

së izomerëve kur jepet formula<br />

molekulare<br />

1-Të përfitojë në mënyrë<br />

5<br />

42<br />

eksperimentale etinin.<br />

2-Të kryejë eksperimente për<br />

vetitë e etinit<br />

3-Të shkruajë reaksionet kimike të<br />

etinit.<br />

1-Të tregojë mënyrën e gatitjes së<br />

6<br />

43<br />

benzenit në industri.<br />

2-Të emërtojë disa homologë të<br />

benzenit.<br />

3-Të shpjegojë strukturën e<br />

benzenit.<br />

4-Të shkruajë reaksionet e<br />

zëvendësimit në ciklin e benzenit<br />

7<br />

Hidrokarburet e<br />

pangopur. Alkenet.<br />

2 Gatitja dhe vetitë e<br />

alkeneve<br />

3 Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Gatitja dhe vetitë e etenit<br />

Alkinet.<br />

Ushtrime dhe problema.<br />

Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Gatitja dhe vetitë e etinit.<br />

Hidrokarburet<br />

aromatike.<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

materiale<br />

ndihmëse<br />

teksti<br />

mjetet e<br />

P. Lab<br />

mjetet e<br />

P. Lab<br />

7


44<br />

45<br />

46<br />

47<br />

48<br />

49<br />

50<br />

Kapitulli VI<br />

Substancat<br />

organike që<br />

përmbajnë<br />

karbon,<br />

hidrogjen dhe<br />

oksigjen<br />

15 orë<br />

(11T,1PPE,1U,1P)<br />

+ 1orë e lirë<br />

1-Të paraqesë formulën e<br />

përgjithshme të alkeneve,alkineve.<br />

2-Të krahasojë alkanet, alkenet,<br />

alkinet në bazë të lidhjeve kimike.<br />

3-Të ndërtojë një tabelë ku të<br />

jepen ngjashmëritë dhe ndryshimet<br />

midis tyre.<br />

1-Të përshkruajë rolin që ka grupi<br />

funksionor në përbërjet organike.<br />

2-Të shkruajë formulën e<br />

përgjithshme të alkoleve të ngopur<br />

3-Të klasifikojë alkolet në bazë të<br />

llojit të karbonit, radikalit dhe<br />

numrit të grupeve OH.<br />

4-Të emërtojë alkolet kur jepet<br />

formula strukturore dhe anasjelltas<br />

1-Të përshkruajë vetitë fizike të<br />

alkoleve.<br />

2-Të tregojë mënyrën e gatitjes së<br />

alkoleve.<br />

3-Të tregojë veti kimike të<br />

alkoleve me anë të reaksioneve<br />

kimike.<br />

1-Të përshkruajë disa veti të<br />

metanolit,etanolit,glicerinës.<br />

2-Të tregojë gatitjen e metanolit<br />

dhe etanolit.<br />

3-Të tregojë përdorimet dhe dëmet<br />

që shkaktojnë.<br />

1-Të përshkruajë vetitë fizike të<br />

fenoleve.<br />

2-Të emërtojë fenolet kur jepet<br />

formula dhe anasjelltas.<br />

3-Të argumentojë vetitë kimike të<br />

fenoleve.<br />

1-Të shkruajë formulën e<br />

përgjithshme të aldehideve dhe<br />

ketoneve.<br />

2-Të emërtojë përfaqësuesit më të<br />

thjeshtë të aldehideve dhe<br />

ketoneve.<br />

3- Të shkruajë formulat e<br />

aldehideve dhe ketoneve izomere.<br />

1-Të tregojë mënyrën e gatitjes së<br />

aldehideve dhe ketoneve.<br />

2-Të shkruajë reaksionet e<br />

oksidimit të alkoleve parësorë dhe<br />

dytësorë.<br />

3-Të diskutojë rëndësinë e<br />

metanalit, përdorimet dhe dëmet<br />

që shkakton.<br />

8<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

Përsëritje.<br />

Grupet funksionore.<br />

Alkolet.<br />

Gatitja dhe vetitë e<br />

alkoleve.<br />

Përfaqësues të alkoleve.<br />

Fenolet.<br />

Aldehidet dhe ketonet.<br />

Gatitja dhe vetitë e<br />

aldehideve dhe<br />

ketoneve.Metanali.<br />

teksti<br />

teksti<br />

internet<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

Tabela<br />

Tabela<br />

tabela<br />

8


51<br />

52<br />

53<br />

54<br />

55<br />

56<br />

57<br />

58<br />

1-Të përcaktojë grupin funksionor.<br />

2-Të klasifikojë acidet<br />

karboksilike sipas radikalit.<br />

3-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës së acideve kur jepet<br />

emri dhe anasjelltas.<br />

1-Të përshkruajë gatitjen acidit<br />

etanoik.<br />

2-Të shkruajë formulat e acideve<br />

lyrore kur jepet emri.<br />

3-Të shkruajë reaksionet e gatitjes<br />

së acidit etanoik.<br />

1-Të shkruajë formulën e<br />

përgjithshme të estereve.<br />

2-Të shkruajë barazimin e gatitjes<br />

së estereve kur jepet emri.<br />

3-Të emërtojë esteret kur jepet<br />

formula dhe anasjelltas.<br />

1-Të klasifikojë lyrat sipas<br />

prejardhjes së tyre.<br />

2-Të shkruajë formulat e acideve<br />

lyrore.<br />

3-Të shkruajë formulën e një<br />

trigliceridi.<br />

1-Të tregojë përbërjen e sapuneve<br />

dhe detergjentëve sintetikë.<br />

2-Të shpjegojë vetitë larëse të<br />

sapunit.<br />

3-Të shkruajë barazimin e<br />

formimit të sapuneve.<br />

4- Të diskutojë ndikimin në mjedis<br />

të detergjenteve.<br />

1-Të kryejë gatitjen e sapunit në<br />

laborator.<br />

2-Të provojë eksperimentalisht<br />

tretshmërinë e lyrave.<br />

3-Të kryejë tretjen e sapuneve në<br />

ujë.<br />

1-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës kur jepet emri i<br />

përbërjes.<br />

2-Të emërtojë përbërjen kur jepet<br />

formula e strukturës.<br />

3-Të njehsojë masën dhe vëllimin<br />

e gazeve në reaksionet kimike.<br />

1-Të identifikojë grupin fuksionor<br />

në përbërjet organike.<br />

2-Të interpretojë shkallën e<br />

oksidimit duke kaluar nga alkanet<br />

tek acidet.<br />

3-Të shkruajë barazimet ku<br />

shprehen lidhjet gjinore midis<br />

përbërjeve organike.<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12<br />

13<br />

14<br />

Acidet karboksilike<br />

Acidi etanoik. Acidet<br />

lyrore.<br />

Esteret.<br />

Lyrat<br />

Sapunet dhe detergjentët<br />

Punë praktike<br />

eksperimentale:<br />

Vetitë e lyrave dhe<br />

sapuneve<br />

Ushtrime dhe problema<br />

Përsëritje<br />

internet<br />

teksti<br />

teksti<br />

internet<br />

materiale<br />

ndihmëse<br />

tabela<br />

Tabela<br />

mjetet e<br />

P. Lab<br />

9


59<br />

60<br />

61<br />

62<br />

63<br />

64<br />

Orë e lirë<br />

1/3<br />

Kapitulli VII<br />

Aminoacidet.<br />

Proteinat.<br />

Karbohidratet.<br />

5 orë<br />

(4T)<br />

+ 1orë e lirë<br />

Orë e lirë<br />

1/3<br />

65 Orë e lirë<br />

2/3<br />

66 Orë e lirë<br />

2/3<br />

67 Orë e lirë<br />

2/3<br />

68 Orë e lirë<br />

2/3<br />

69 Orë e lirë<br />

2/3<br />

70 Orë e lirë<br />

2/3<br />

1-Të përcaktojë grupet<br />

funksionore në përbërjet organike.<br />

2-Të shkruajë reaksionet të<br />

kalimit nga alkol-aldehid-acid.<br />

3-Të zgjidhë problema në lidhje<br />

me masën ,molin.<br />

1-Të shkruajë formulën e<br />

përgjithshme të aminoacideve.<br />

2-Të tregojë grupet funksionore të<br />

aminoacideve.<br />

3-Të shkruajë barazimin kimik të<br />

formimit të një dipeptidi.<br />

4-Të argumentojë pse aminoacidet<br />

shfaqin veti amfotere.<br />

1-Të përshkruajë formimin e<br />

lidhjes peptidike.<br />

2-Të tregojë vetitë e proteinave.<br />

3-Të diskutojë rëndësinë e<br />

proteinave për jetën.<br />

1-Të përshkruajë vetitë e<br />

karbohidrateve.<br />

2-Të klasifikojë e karbohidratet në<br />

mono-, di- dhe polisaharide.<br />

3-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës dhe të përgjithshme të<br />

glukozit, fruktozit.<br />

1-Të tregojë përbërsit e<br />

disakarideve<br />

2-Të shkruajë formulën e sakarozit<br />

dhe barazimin e formimit të tij.<br />

3-Të dallojë celulozën nga<br />

amidoni.<br />

1-Të tregojë grupet funksionore të<br />

aminoacideve.<br />

2-Të shkruajë formulat e<br />

strukturës së glukozit, fruktozit.<br />

3-Të zgjidhë problema në lidhje<br />

me masën, molin.<br />

Dikustim për proceset<br />

elektrokimike<br />

3<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

4<br />

Ushtrime<br />

Aminoacidet<br />

Proteinat<br />

Karbohidratet<br />

Disakaridet.<br />

Polisakaridet<br />

Ushtrime<br />

5 Esse: Proceset<br />

elektrokimike në industri<br />

dhe jetën e përditshme.<br />

Njohja me temën e projektit. 6 Mirdita jetë. Jo alkolit!<br />

Sistemimi i materialeve të<br />

mbledhura<br />

7 Mirdita jetë. Jo alkolit!<br />

Prezantimi i punime të bëra nga<br />

grupet e nxënësve<br />

8 Mirdita jetë.Jo alkolit!<br />

Kontrolli i njohurive 9 Test semestral<br />

Kontrolli i njohurive 10 Test vjetor<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

teksti<br />

materiale<br />

ndihmëse<br />

internet<br />

materiale<br />

ndihmëse<br />

internet<br />

Tabela<br />

10


Tema: Reaksionet redoks<br />

Objektivat:Në fund të orës së mësimit nxënës-i/ja:<br />

Modele të planifikimit të një ore mësimi<br />

Niveli bazë:<br />

-Të dallojë një reaksion redoks nga një reaksion joredoks.<br />

Niveli mesatar:<br />

-Të pë rcaktojë procesin e oksidimit dhe procesin reduktimit në termin e humbjes ose fitimit të<br />

elektroneve si dhe në termin e ndryshimit të numrit të oksidimit .<br />

Niveli lartë:<br />

-Të identifikojë agjentin oksidues dhe reduktues në një reaksion redoks .<br />

Fjalë kyçe: reaksion redoks, oksidim, reduktim, agjent reduktues, agjent oksidues.<br />

Struktura e mësimit:<br />

Fazat e Strategjitë mësimore Kohëzgjatja e Organizimi i nxënësve<br />

strukturës<br />

veprimtarisë<br />

P Diskutim për njohuritë<br />

10<br />

paraprake<br />

′<br />

Grupe të mëdha<br />

nxënësish<br />

N Veprimtari me lexim të<br />

drejtuar(VLD)<br />

25<br />

P Tabela e koncepteve 10 Grupe me nga 3 nxënës<br />

Parashikimi: Diskutim për njohuritë paraprake<br />

Zhvillimi i mësimit<br />

Në këtë fazë u kërkoj nxënësve që të vendosin në reaksionet e mëposhtme numrat e oksidimit:<br />

NaOH + HCl = NaCl + H2<br />

Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu<br />

Nxënësit vendosin numrat e oksidimit në reaksionet e dhëna:<br />

+1-2+1 +1-1 +1-1 +1-2<br />

NaOH + HCl = NaCl + H2O<br />

0 +2+6-2 +2+6-2 0<br />

Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu<br />

Mësuesi: Analizoni a kanë ndryshuar numrat e oksidimit të elementeve në reaktantët dhe në produktet,<br />

para dhe pas reaksionit?<br />

Nxënësi: Në reaksionin e parë n.o të elementeve në reaktantët dhe produktet nuk kanë ndryshuar, kurse<br />

në reaksionin e dytë numrat e oksidimit kanë ndryshuar.<br />

11


Ndërtimi i kuptimit: Veprimtari me lexim të drejtuar(VLD)<br />

Në këtë fazë u kërkoj nxënësve të hapin librat dhe të lexojnë paragrafin e parë.Pasi është lexuar<br />

paragrafi i parë shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

Mësuesi: Ç’quajmë reaksion redoks<br />

Nxënësi 1 përgjigjet: Reaksionet kimike që shoqërohen me kalime ose zhvendosje elektronesh quhen<br />

reaksione oksido-reduktimi ose reaksione redoks.<br />

Mësuesi: Ku dallohen reaksionet redoks nga reaksionet joredoks<br />

Nxënësi 2 përgjigjet: Në reaksionet redoks kemi ndryshim të numrave të oksidimit në reaktantët dhe<br />

produktet, kurse në reaksionet joredoks nuk kemi ndryshim të numrave të oksidimit.<br />

Lexohet paragrafi tjetër: Pasi është lexuar paragrafi shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

Mësuesi: Cilët janë proceset që ndodhin në një reaksion redoks?<br />

Nxënësi 3 përgjigjet: Në reaksionet redoks ndodhin njëkohësisht dy procese:oksidimi dhe reduktimi.<br />

Mësuesi:Ç’është oksidimi?<br />

Nxënësi 4 përgjigjet: Procesi i dhënies së elektroneve quhet oksidim dhe shoqërohet me rritje të numrit<br />

të oksidimit.<br />

Mësuesi:Ç’është reduktimi?<br />

Nxënësi 5 përgjigjet: Procesi i marrjes së elektroneve quhet reduktim dhe shoqërohet me zvogëlim të<br />

numrit të oksidimit.<br />

Lexohet paragrafi tjetër: Pasi është lexuar paragrafi shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

Mësuesi: Në reaksionin e dhënë kush është oksiduar dhe kush është reduktuar?<br />

Nxënësi 6 përgjigjet: Në reaksionin e mësipërm elementët hekur dhe bakër kanë ndryshuar numrat e<br />

oksidimit.Hekuri është oksiduar sepse e ka rritur n.o, kurse bakri është reduktuar sepse e ka zvogëluar<br />

n.o.<br />

Mësuesi: Ç’quajmë agjent oksidues dhe agjent reduktues?<br />

Nxënësi 7 përgjigjet: Substancat, atomet ose jonet e të cilave oksidohen quhen agjent reduktues.<br />

Substancat, atomet ose jonet e të cilave reduktohen quhen agjent oksidues.<br />

Mësuesi: Si mëndoni a mund të ketë reaksione që të ndodh vetëm procesi i oksidimit ose i reduktimit<br />

Nxënësi 8 përgjigjet: Nuk mund të ketë reaksione që të ndodh vetëm procesi i oksidimit ose vetëm<br />

procesi i reduktimit.Procesi i oksidimit zhvillohet gjithmonë në prani të një procesi reduktimi dhe<br />

anasjelltas.<br />

Kjo fazë mbaron pasi kanë dalë pergjigjet e të gjitha pyetjeve.<br />

Përforcimi: Tabela e koncepteve<br />

Mësuesi ndërton në dërrasën e zezë tabelën. U kërkoj nxënësve të plotësojnë tabelën:<br />

Reaksioni<br />

(Vendosni n.o)<br />

Zn + HCl → ZnCl2 + H2<br />

H2S + O 2 → SO2 + H2O<br />

Substanca që oksidohet<br />

dhe reduktohet<br />

Skema<br />

elektronike<br />

Agjenti<br />

oksidues<br />

Agjenti<br />

reduktues<br />

Vlerësimi i nxënësve<br />

Në fund mësuesi bën vlerësimin e nxënësve që kanë qënë pjesmarrës më aktiv në diskutime dhe në<br />

përgjigjet e tyre<br />

12


Tema: Elementi galvanik<br />

Objektivat : Në fund të orës së mësimit nxënës-i/ja:<br />

Niveli bazë:<br />

-Të përshkruajë ndërtimin e elementit galvanik.<br />

Niveli mesatar:<br />

-Të shpjegojë nëpërmjet skemës së elementit galvanik funksionimin e tij.<br />

Niveli lartë:<br />

- Të shkruajë gjysëmreaksionet që zhvillohen në elektroda dhe reaksionin e përgjithshëm.<br />

Fjalë kyçe : element galvanik, anodë, katodë, urë kripe.<br />

Mjetet : skema të elementit galvanik<br />

Struktura e mësimit :<br />

Fazat e<br />

strukturës<br />

Strategjitë mësimore Kohëzgjatja e<br />

veprimtarisë<br />

Organizimi i nxënësve<br />

P Di /Dua të di/Mësova 10 ′<br />

Grupe të mëdha<br />

N Di /Dua të di/Mësova 25 nxënësish<br />

P Tabela e koncepteve 10 Grupe me nga 3 nxënës<br />

Parashikimi : (Di/Dua të di/Mësova)<br />

Zhvillimi i mësimit<br />

Mësuesi ndërton në dërrasën e zezë tabelën e mëposhtme:<br />

Di Dua të di Mësova<br />

Mësuesi u drejtohet nxënësve të vëzhgojnë eksperimentin:<br />

Marrim një pllakë zinku e zhysim në tretësirën e sulfatit të bakrit.Ç’vini re? Ç’ngjyrë merr pllaka e<br />

zinkut? Si mendoni a ka ndodhur reaksion kimik?<br />

Një nxënës shkruan në dërrasë barazimin e reaksionit:<br />

Zn + CuSO4 = ZnSO4 + Cu<br />

Mësuesi u drejtohet nxënësve t’u përgjigjen pyetjeve të mëposhtme me anë të të cilave shqyrtohen<br />

informacione nga mësimet e kaluara të cilat lidhen me mësimin e ri.<br />

1. Vendosni n.o dhe përcaktoni a është reaksion redoks?<br />

2. Shkruani proceset që ndodhin.<br />

3. Tregoni lëvizjen e elektroneve.<br />

4. Si mendoni të dyja proceset oksidimi dhe reduktimi a ndodhin në të njëjtën enë?<br />

5. A prodhohet energji?<br />

13


Nxënësit vendosin përgjigjet e pyetjeve në tabelën në kolonën Di<br />

Di Dua të di Mësova<br />

Vendos numrat e oksidimit.<br />

0 +2+6-2 +2+6-2 0<br />

Zn + CuSO4 = ZnSO4 + Cu<br />

-Reaksioni është një reaksion<br />

redoks sepse kemi ndryshim të<br />

numrave të oksidimit.<br />

- Në këtë reaksion zinku<br />

oksidohet,kurse bakri reduktohet.<br />

Proceset<br />

Zn – 2e - → Zn 2+ (oksidim)<br />

Cu 2+ + 2e - →Cu (reduktim)<br />

Elektronet kalojnë nga pllaka e<br />

zinkut tek jonet e bakrit.<br />

Të dyja proceset oksidimi dhe<br />

reduktimi ndodhin në të njëjtën<br />

enë.<br />

Nuk prodhohet energji.<br />

Ndërtimi i kuptimit: Di/Dua të di/Mësova<br />

Në stadin e kësaj faze u jap nxënësve informacionin se për të prodhuar energji elektrike ky reaksion<br />

mund të kryhet në një aparat, i cili mundëson zhvillimin e të dy proceseve të ndarë nga njeri–tjetri, ku<br />

kalimi i elektroneve mund të bëhet me anën e një përcjellësi.Ky aparat quhet element galvanik.<br />

Nxënësit plotësojnë kolonën “Dua të di”me pyetje se si është ndërtuar elementi galvanik?<br />

Mësuesi: Jap informacionin se çfarë ndodh kur procesin e oksidimit dhe të reduktimit i ndajmë nga<br />

njeri- tjetri.<br />

Shpjegoj se ç’ndodh në gotën ku zhys një pllakë zinku dhe në tretësirë ka jonet zink?<br />

Jonet zink kalojnë nga pllaka në tretësirë dhe në pllakë mbeten elektronet duke i dhënë asaj ngarkesë<br />

negative.<br />

Pyes nxënësit: Ç’ndodh me përqëndrimin e joneve Zn 2+ dhe SO4 2- në tretësirë?<br />

Mësuesi: Shkruaj reaksionin që ndodh në pllakën e zinkut: Zn – 2e - → Zn 2+ (oksidim) anoda (-)<br />

Mësuesi: Si lëvizin elektronet?<br />

Nxënësi përgjigjet:Elektronet lëvizin me anë të telit përcjellës nga pllaka e Zn tek pllaka e Cu.<br />

Shpjegoj se ç’ndodh në gotën ku zhys një pllakë bakri dhe në tretësirë ka jonet bakër.<br />

Jonet bakër Cu 2+ që formohen nga shpërbashkimi i sulfatit të bakrit shkojnë drejt pllakës së bakrit dhe<br />

marrin secili nga dy elektrone që vijnë nëpërmjet telit përcjellës dhe kthehen në atome Cu.<br />

Mësuesi: Shkruaj reaksionin që ndodh në pllakën e bakrit: Cu 2+ + 2e - → Cu (reduktim) katoda (+)<br />

Pyes nxënësit: Ç’ndodh me përqëndrimin e joneve Cu 2+ dhe SO4 2- në tretësirë?<br />

Pse nuk kemi prodhim të rrymës elektrike?<br />

Jepni përgjigje.<br />

Mësuesi: Mbyllja e qarkut bëhet me anë të urës së kripës.<br />

Prodhohet rrymë elektrike praninë e së cilës e tregon shigjeta e voltmetrit. Ky aparat quhet element<br />

galvanik.<br />

14


Mësuesi: Shkruhen në dërrasë gjysëmreaksionet:<br />

Anodë (-): Zn - 2e - → Zn 2+ (oksidim)<br />

Katodë (+): Cu 2+ + 2e - → Cu (reduktim)<br />

Reaksioni i përgjithshëm :<br />

Zn + Cu 2+ = Zn 2+ + Cu<br />

Në stadin e fundit nxënësit plotësojnë tabelën në kolonën mësova me njohuritë rreth elementit<br />

galvanik.<br />

Di Dua të di Mësova<br />

Vendos numrat e oksidimit.<br />

0 +2+6-2 +2+6-2 0<br />

Zn + CuSO4 = ZnSO4 + Cu<br />

-Reaksioni është një reaksion<br />

redoks sepse kemi ndryshim të<br />

numrave të oksidimit.<br />

- Në këtë reaksion zinku<br />

oksidohet,kurse bakri reduktohet.<br />

Proceset:<br />

Zn – 2e - → Zn 2+ (oksidim)<br />

Cu 2+ + 2e - →Cu (reduktim)<br />

-Elektronet kalojnë nga pllaka e<br />

zinkut tek jonet e bakrit.<br />

Të dyja proceset oksidimi dhe<br />

reduktimi ndodhin në të njëjtën<br />

enë.<br />

Nuk prodhohet energji.<br />

Cili është funksioni i elementit<br />

galvanik?<br />

Cili metal përbën anodën, po<br />

katodën?<br />

Si lëvizin elektronet në qarkun e<br />

jashtëm?<br />

Ç’ndodh në pllakën e zinkut?<br />

Pse zvogëlohet masa e saj?<br />

Ç’ndodh në pllakën e bakrit?<br />

Pse rritet masa e saj?<br />

Sa funksionon elementi galvanik?<br />

Elementi galvanik bën<br />

shndërrimin e energjisë<br />

kimike në energji elektrike<br />

Metali më aktiv përbën<br />

anodën dhe metali më pak<br />

aktiv përbën katodën.<br />

Zinku në rradhën e aktivitetit<br />

gjendet para bakrit, pra është<br />

më aktiv dhe përbën<br />

anodën,kurse pllaka e bakrit<br />

përbën katodën.<br />

Elektronet lëvizin në qarkun<br />

e jashtëm nga anoda drejt<br />

katodës.<br />

Në pllakën e zinkut ndodh<br />

procesi i oksidimit. Jonet<br />

zink Zn 2+ kalojnë në tretësirë,<br />

kështu pllaka e zinkut do të<br />

hollohet duke zvogëluar<br />

masën e saj .<br />

A(-): Zn –2e - → Zn 2+<br />

Në pllakën e bakrit ndodh<br />

procesi i reduktimit.<br />

Elektroda e bakrit e rrit<br />

masën, sepse jonet bakër<br />

Cu 2+ kalojnë nga tretësira në<br />

pllakë ku reduktohen në<br />

atome Cu 0 .<br />

K(+): Cu 2+ + 2e - →Cu<br />

Elementi galvanik do të<br />

vazhdojë të funksionojë deri<br />

sa pllaka e zinkut Zn(anoda)<br />

të tretet plotësisht<br />

15


Përforcimi: Tabela e koncepteve<br />

Plotësoni tabelën e mëposhtme:<br />

Elementi<br />

galvanik<br />

hekur - bakër<br />

bakër- argjend<br />

Përcaktoni<br />

Anoda Katoda<br />

Procesi<br />

në anodë<br />

Procesi<br />

në<br />

katodë<br />

Reaksioni<br />

i<br />

përgjithshëm<br />

Vlerësimi i nxënësve<br />

Në fund mësuesi bën vlerësimin e nxënësve që kanë qënë pjesmarrës më aktiv në diskutime dhe në<br />

përgjigjet e tyre.<br />

16


Tema: Alkinet<br />

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënës-i/ja:<br />

Niveli bazë:<br />

-Të emërtojë alkinet duke zbatuar rregullat e emërtesës.<br />

Niveli mesatar:<br />

-Të shkruajë formulën e strukturës kur jepet emri i alkinit.<br />

Niveli lartë:<br />

-Të shkruajë reaksionet kimike karakteristike të alkineve.<br />

Fjalë kyçe : alkin, lidhje trefishe.<br />

Mjetet : modele të strukturave të alkineve(duke përdorur topa të vegjël plasteline për atomet e karbonit,<br />

hidrogjenit dhe fije shkrepëse për lidhjet midis tyre)<br />

Struktura e mësimit :<br />

Fazat e<br />

strukturës<br />

Strategjitë mësimore Kohëzgjatja e<br />

veprimtarisë<br />

Organizimi i nxënësve<br />

P Parashikim me terma<br />

10<br />

paraprake<br />

′<br />

Grupe të mëdha<br />

nxënësish<br />

N Veprimtari me lexim të<br />

drejtuar(VLD)<br />

25<br />

P Ditari dy pjesësh 10 Grupe me nga 3 nxënës<br />

Parashikimi : Parashikimi me terma paraprake<br />

Zhvillimi i mësimit<br />

Paraqes në dërrasën e zezë termat: alkin CnH2n-2, hidrokarbur i pangopur,lidhje trefishe midis atomeve<br />

të karbonit.<br />

Pasi ndaj klasën në grupe u kërkoj nxënësve të bëjnë më shumë parashikime duke u bazuar edhe në<br />

pyetjet:<br />

Sa atome hidrogjen kanë alkinet në krahasim me alkenet dhe alkanet?<br />

Si është formuar lidhja trefishe?<br />

Në fund të fazës nxënësit japin parashikimet që kanë bërë.<br />

Ndërtimi i kuptimit: Veprimtari me lexim të drejtuar(VLD)<br />

Në këtë fazë u kërkoj nxënësve të hapin librat dhe të lexojnë paragrafin e parë.Pasi është lexuar<br />

paragrafi i parë shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

17


Mësuesi: Krahasoni formulat e përgjithshme të alkaneve, alkeneve dhe alkineve<br />

Nxënësi 1 përgjigjet: Formula e alkaneve është CnH2n+2 , formulën e alkeneve është CnH2n dhe<br />

formula e alkineve CnH2n-2. Alkinet kanë 4 hidrogjene më pak se alkanet dhe 2 hidrogjene më pak se<br />

alkenet.<br />

Mësuesi: Si mendoni ju alkinet janë hidrokarburë të ngopur?<br />

Nxënësi 2 përgjigjet: Jo alkinet nuk janë hidrokarburë të ngopur, sepse kanë lidhje trefishe dhe kanë<br />

më pak hidrogjene se alkanet.<br />

Mësuesi: Si është ndërtuar lidhja trefishe<br />

Nxënësi 3 përgjigjet: Lidhja trefishe është e përbërë nga një lidhje sigma dhe dy lidhje pi.<br />

Lexohet paragrafi tjetër: Emërtimi i alkineve. Pasi është lexuar paragrafi shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

1-Si kryhet emërtimi i alkineve me varg normal.<br />

5<br />

CH3 4<br />

CH2 3<br />

CH2 2<br />

C<br />

1<br />

CH pentin-1<br />

2-Si kryhet emërtimi i alkineve me varg të degëzuar.<br />

5<br />

CH3 4<br />

CH2 3<br />

CH<br />

CH 3<br />

2<br />

C<br />

1<br />

CH<br />

metil-3-pentin-1<br />

Lexohet paragrafi tjetër: Gatitja e etinit. Pasi është lexuar paragrafi shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

1-Si gatitet etini?<br />

2-Shkruani barazimin e reaksionit<br />

Lexohet paragrafi tjetër: Vetitë e etinit. Pasi është lexuar paragrafi shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

1-Cilët janë reaksionet kryesore të alkineve?<br />

2-Pse alkinet japin reaksione adicioni?<br />

3-Shkruani reaksionin e adicionit të bromit, hidrogjenit tek etini.<br />

4- Si emërtohet produkti që formohet nga adicioni i një moli HCl tek etini.<br />

Kjo fazë mbaron pasi kanë dalë përgjigjet e të gjitha pyetjeve.<br />

Përforcimi: Ditari dy pjesësh<br />

Gjatë kësaj faze përdor ditarin dypjesësh. Ndaj tabelën në dy kolona.Në kolonën komente shënohen<br />

konceptet kryesore të cilat plotësohen nga nxënësit me njohuritë që morrën.<br />

Të dhëna mbi alkinet Komente<br />

Struktura<br />

Emërtimi<br />

-Kanë praninë enjë lidhjeje trefishe<br />

-Zgjidhet vargu më i gjatë që ka lidhjen trefishe.<br />

-Numërtohet vargu duke filluar nga lidhja trefishe që<br />

është më afër.<br />

- rrënja alk + prapashtesën –in + pozicioni lidhjes<br />

trefishe<br />

18


Gatitja e etinit<br />

Vetitë e etinit<br />

Detyrë :Plotësoni skemat<br />

CH ≡ CH + 2H2 → CH ≡ CH + Br2 →<br />

CH ≡ CH + H2 → CH ≡ CH + HCl →<br />

-nëse ka radikale emri radikalit, pozicioni dhe emri i<br />

alkinit të përcaktuar më parë.<br />

Gatitet nga veprimi i karburit të kalciumit me ujin.<br />

CaC2 +H2O→C2H2 + Ca(OH)2<br />

Reaksionet e veprimit me H2, Br2, HCl.<br />

CH≡CH + H2→ CH2 ═ CH2<br />

CH2 ═ CH2 + H2 → CH3 − CH3<br />

CH≡CH + 2Br2 → CHBr2 − CHBr2<br />

CH≡CH + HCl→ CH2 ═ CHCl<br />

Vlerësimi i nxënësve<br />

Në fund mësuesi bën vlerësimin e nxënësve që kanë qënë pjesmarrës më aktiv në diskutime dhe në<br />

përgjigjet e tyre.<br />

19


Tema: Gatitja dhe vetitë e alkoleve<br />

Objektivat:Në fund të orës së mësimit nxënës-i/ja:<br />

Niveli bazë:<br />

1-Të përshkruajë mënyrën e gatitjes së alkoleve nga bashkëveprimi i halogjenalkaneve me baza të<br />

tretshme.<br />

2-Të tregojë dy veti fizike të alkoleve, temperaturën e vlimit dhe tretshmërinë në ujë.<br />

Niveli mesatar:<br />

1-Të shpjegojë tretshmërinë e alkoleve në ujë.<br />

2-Të shkruajë barazimet kimike të gatitjes së alkoleve.<br />

Niveli lartë:<br />

1- Të shkruajë barazimet kimike ku shprehen vetitë kimike të alkoleve.<br />

2- Të argumentojë pse alkolet shfaqin veti acide më të dobëta se uji.<br />

Fjalë kyçe: halogjenalkan, tretshmëri, alkolat.<br />

Struktura e mësimit:<br />

Fazat e Strategjitë mësimore Kohëzgjatja e Organizimi i nxënësve<br />

strukturës<br />

veprimtarisë<br />

E Diskutim për njohuritë<br />

10<br />

paraprake<br />

′<br />

Grupe të mëdha<br />

nxënësish<br />

R Veprimtari me lexim të<br />

drejtuar(VLD)<br />

25<br />

R Ditari dy pjesësh 10 Grupe me nga 3 nxënës<br />

Parashikimi: Diskutim për njohuritë paraprake<br />

Zhvillimi i mësimit<br />

Në fillim të kësaj faze ndaj klasën në grupe. Secilit grup i shpërndaj fleta formati me ushtrime që kanë<br />

lidhje me klasifikimin e alkoleve dhe emërtimin e tyre. U kërkoj nxënësve që në përbërjet e dhëna të<br />

klasifikojnë alkolet dhe t’i emërtojnë ato.<br />

Mësuesi: Cili është grupi funksionor i alkoleve?<br />

Nxënësi: Grupi funksionor i alkoleve është grupi hidroksid-OH.<br />

Mësuesi: Si klasifikohen alkolet sipas vendosjes së grupit hidroksid -OH?<br />

Nxënësi: Alkolet klasifikohen në alkole parësore, dytësore dhe tretësore.<br />

Mësuesi: Si emërtohen alkolet?<br />

Nxënësi: Emërton alkolin e dhënë.<br />

Ndërtimi i kuptimit: Veprimtari me lexim të drejtuar(VLD)<br />

Në këtë fazë u kërkoj nxënësve të hapin librat dhe të lexojnë paragrafin e parë.Pasi është lexuar<br />

paragrafi i parë shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

20


Mësuesi: A treten alkolet në ujë?<br />

Nxënësi 1 përgjigjet: Alkolet treten në ujë.<br />

Mësuesi: Ku duhet kërkuar shkaku i tretjes së alkolit në ujë.<br />

Nxënësi 2 përgjigjet: Alkolet formojnë lidhje hidrogjenore edhe me molekulat e ujit.Ky është shkaku<br />

që ato treten mirë në ujë.<br />

Lexohet paragrafi tjetër: Pasi është lexuar paragrafi shtrohen pyetjet për diskutim:<br />

Mësuesi: Cilët janë produktet që formohen nga veprimi i alkoleve me metalet alkalin (Na,K).<br />

Nxënësi 3 përgjigjet: Nga veprimi i alkoleve me natriumin metalik formohen kripra që quhen alkolate<br />

dhe çlirohet gazi hidrogjen.Shkruan barazimin e reaksionit.<br />

Mësuesi: Pse alkolatet shpërbëhen nga uji?<br />

Nxënësi 4 përgjigjet: Uji zhvendos alkolin nga kripa dhe shfaq veti “acide” më të forta se alkoli.<br />

Shkruan barazimin e reaksionit.<br />

Mësuesi: Cilët janë produktet që formohen nga bashkëveprimi i alkoleve me acide halogjenhidrikë.<br />

Nxënësi 5 përgjigjet: Nga bashkëveprimi i alkoleve me acide halogjenhidrikë formohen<br />

halogjenalkane. Shkruan barazimin e reaksionit.<br />

Mësuesi: Tregoni produktet e djegies së alkoleve?<br />

Nxënësi 6 përgjigjet: Produktet e djegies së alkoleve janë dioksidi i karbonit dhe uji.<br />

Kjo fazë mbaron pasi kanë dalë përgjigjet e të gjitha pyetjeve.<br />

Përforcimi: Ditari dy pjesësh<br />

Gjatë kësaj faze përdor ditarin dypjesësh. Ndaj tabelën në dy kolona.Në kolonën komente shënohen<br />

konceptet kryesore të cilat plotësohen nga nxënësit me njohuritë që morrën.<br />

Gatitja dhe vetitë e alkoleve Komente<br />

Gatitet nga veprimi i halogjenalkaneve me baza<br />

Gatitja<br />

alkaline<br />

C2H5Cl + NaOH→ C2H5OH + NaCl<br />

Tretshmëria në ujë<br />

Vetitë e alkoleve:<br />

a-Veprimi me Na<br />

b- Veprimi me acidet halogjenhidrikë<br />

c- Shpërbërja e alkolateve nga uji<br />

d- Djegia e alkoleve<br />

Alkolet formojnë lidhje hidrogjenore me<br />

molekulat e ujit. Ky është shkaku që ato<br />

treten mirë në ujë.<br />

C2H5OH + Na → C2H5ONa + ½ H2<br />

C2H5OH + HCl → C2H5Cl + H2O<br />

C2H5ONa + H2O → C2H5OH + NaOH<br />

C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O<br />

Vlerësimi i nxënësve<br />

Në fund mësuesi bën vlerësimin e nxënësve që kanë qënë pjesmarrës më aktiv në diskutime dhe në<br />

përgjigjet e tyre.<br />

21


Modele ushtrimesh të zgjidhura për kapitullin “Energjia dhe reaksionet kimike”<br />

Shembull 1<br />

Barazimi termokimik i shpërbërjes së karbonatit të kalciumit është :<br />

CaCO3(ng) = CaO(ng) + CO2(g) ΔH = + 178 kJ<br />

Të gjendet sasia e karbonatit të shpërbërë nëse përdoren 290 kJ.<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: m = ? MCaCO3 = 100g/mol masa e një moli = 100g<br />

CaCO 3<br />

Së pari, duke u mbështetur në barazimin termokimik arsyetojmë për të gjetur sa mol karbonat<br />

kalciumi shpërbëhet kur përdoret një sasi energjie prej 290 kJ<br />

Arsyetojmë : kur shpërbëhet 1 mol karbonat kalciumi CaCO3 përdoret 178 kJ<br />

x mol karbonat kalciumi CaCO3 shpërbëhet kur përdoret 290kJ<br />

1mol<br />

x 290kJ<br />

x = = 1,<br />

6 mol CaCO3<br />

178 kJ<br />

Së dyti, kthejmë molet në gram<br />

m = n x M = 1,6 mol x 100 g/mol = 160g CaCO3<br />

Përgjigje : Kur shpërbëhet 160 g CaCO3 përdoret një sasi energjie prej 290 kJ.<br />

Shembull 2<br />

Barazimi termokimik i djegies së karbonit është :<br />

C(ng) + O2(g) = CO2(g) ΔH = - 393,5 kJ<br />

Njehsoni sasinë e nxehtësisë që çlirohet nga djegia e 48g karbon?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: m C = 48g M C = 12g/mol masa e një moli karbon = 12g<br />

Së pari, shkruajmë barazimin e reaksionit të djegies së karbonit.<br />

C + O2 = CO2<br />

Së dyti, gjejmë sasinë e nxehtësisë që çlirohet nga djegia e 48g C.<br />

Arsyetojmë : kur vepron 12 g karbon çlirohet 393,5 kJ<br />

po kur vepron 48 g karbon ç’sasi çlirohet x kJ<br />

48g<br />

x 393,<br />

5 kJ<br />

x = = 1574 kJ<br />

12<br />

Përgjigje : Kur digjen 48g karbon çlirohet një sasi nxehtësie prej 1574 kJ.<br />

22


Shembull 3<br />

Përcaktoni reaksionet e mëposhtme nëse janë ekzotermike apo endotermike<br />

C(ng) + O2(g) = CO2(g) ΔH = - 393,5 kJ (reaksion ekzotermik)<br />

CaCO3(ng) = CaO(ng) + CO2(g) ΔH = + 178 kJ (reaksion endotermik)<br />

S(ng) + O2(g) = SO2(g) ΔH = - 297 kJ (reaksion ekzotermik)<br />

CO(g) + 1/2 O2(g) = CO2(g) ΔH = - 283 kJ (reaksion ekzotermik)<br />

2H2O(l) → 2H2(g) + O2(g) ΔH = + 572 kJ (reaksion endotermik)<br />

Shembull 4<br />

Ndërtoni grafikun e këtij reaksioni e një reaksioni ekzotermik dhe endotermik me të gjitha të dhënat si:<br />

Ep, Er, ∆H, Ea.<br />

a) 2SO2 + O2 → 2SO3<br />

b) 2KClO3(ng) = 2KCl(ng) + 3O2(g)<br />

Zgjidhje<br />

Reaksioni i parë meqënëse është reaksion djegie atëhere ky është një reaksion që shoqërohet me çlirim<br />

energjie në trajtë nxehtësie. Efekti termik i reaksionit ∆H është negative.<br />

Në këtë çast mësuesi duhet të qartësojë para nxënësve, përse efekti termik ka shenjë negative, pra është<br />

më i vogël se zero.<br />

Mësuesi u rikujton nxënësve se në një reaksion ekzotermik energjia e substancave që marrin pjesë në<br />

reaksion është më e madhe se energjia e produkteve të reaksionit.<br />

Mësuesi shkruan në dërrasë formulën e efektit termik:<br />

∆H = Ep- Er , meqënëse Er > Ep kjo sjell që shënja e ∆H të dalë negative.<br />

Mësuesi i del për detyrë që të shpjegojë dhe analizojë, që nxehtësia që çlirohet gjatë këtij reaksioni<br />

ekzotermik, një pjesë e saj i shkon reaktantëve për të bërë të mundur zhvillimin e reaksionit deri në<br />

shndërrimin e reaktantëve në produkte dhe pjesa tjetër e energjisë së tepërt i kalon mjedisit, prandaj ky<br />

reaksion shoqërohet me çlirim nxehtësie.<br />

Reaksioni i dytë, meqënëse është reaksion shpërbërjeje, është një reaksion që shoqërohet me thithje<br />

ose marrje energjie në trajtë nxehtësie nga mjedisi. Efekti termik i reaksionit ∆H është pozitiv.<br />

Në këtë çast mësuesi duhet të qartësojë para nxënësve, përse efekti termik ka shenjë pozitive, pra është<br />

më i madh se zero.<br />

Mësuesi u rikujton nxënësve se në një reaksion endotermik energjia e substancave që marrin pjesë në<br />

reaksion është më e vogël se energjia e produkteve të reaksionit.<br />

23


Mësuesi shkruan në dërrasë formulën e efektit termik:<br />

∆H = Ep- Er , meqënëse Er < Ep kjo sjell që shënja e ∆H të dalë pozitive.<br />

Mësuesi i del për detyrë që të shpjegojë dhe analizojë përsëri, që nxehtësia që thithet gjatë këtij<br />

reaksioni endotermik, i shkon reaktantëve për të bërë të mundur zhvillimin e reaksionit deri në<br />

shndërrimin e reaktantëve në produkte, në këtë moment mësuesi duhet të theksojë që këto reaksione<br />

kërkojnë energji të vazhdueshme deri në përfundimin e reaksionit. Në rast se për një moment e<br />

ndërpresim energjinë që i jepet reaktantëve reaksioni ndalet.<br />

Mësuesi duke patur parasysh të gjitha parametrat, që u diskutuan për reaksionin ekzotermik dhe<br />

endotermik ndërton grafikët me të gjitha të dhënat përkatëse.<br />

24


Modele ushtrimesh të zgjidhura për kapitullin “Reaksionet e oksido-reduktimit”<br />

Shembull 1<br />

Përcaktoni nëse, reaksionet e mëposhtme janë redoks apo jo:<br />

Zgjidhje<br />

+2-1 +1+6-2 +2+6-2 +1-1<br />

a) BaCl 2 + H 2 SO 4 → BaSO 4 + HCl (reaksion joredoks)<br />

0 +3 -2 +3 -2 0<br />

b) Al + Fe 2 O 3 → Al 2 O 3 + Fe (reaksion redoks)<br />

+2-1 +1-2+1 +2 -2 +1 +1 -1<br />

c) FeCl 2 + NaOH → Fe(OH) 2 + NaCl (reaksion joredoks)<br />

-3 +1 0 0 +1 -2<br />

d) NH 3 + O 2 → N 2 + H 2 O (reaksion redoks)<br />

0 +2 +6-2 +3 +6 -2 0<br />

e) Al + CuSO 4 → Al 2 (SO 4 ) 3 + Cu (reaksion redoks)<br />

Shembull 2<br />

Përcaktoni cilët nga atomet ose jonet janë oksiduar dhe cilët janë reduktuar, cilët sillen si<br />

agjent reduktues dhe cilët sillen si agjent oksidues .(Mbi shigjetë shënoni numrin e<br />

elektroneve (e–) që largon ose merr).<br />

a) N -3 → N +5<br />

Zgjidhje<br />

N -3 – 8e - → N +5<br />

Cu +2<br />

b) Cu +2<br />

→ Cu0 c) S -2 +4<br />

→ S<br />

(oksidohet) sillet si agjent reduktues<br />

+ 2e - → Cu 0 (reduktohet)sillet si agjent oksidues<br />

S -2 – 6e - → S +4<br />

(oksidohet) sillet si agjent reduktues<br />

Mn +7 + 5e - → Mn 2+ (reduktohet)sillet si agjent oksidues<br />

Fe +2 – 1e - → Fe +3<br />

(oksidohet) sillet si agjent reduktues<br />

d) Mn +7 → Mn 2+ e) Fe +2 → Fe 3+<br />

25


Shembull 3<br />

Vendosni koeficientët në reaksionin e mëposhtëm:<br />

FeCl2 + Cl2 → FeCl3<br />

Zgjidhje<br />

1.Caktojmë numrat e oksidimit të secilit element mbi simbolet përkatëse<br />

+2 -1 0 +3 -1<br />

FeCl2 + Cl2 → FeCl3<br />

2. Identifikojmë oksidusin dhe reduktusin dhe ndërtojmë skemën elektronike<br />

2 Fe 2+ -1e - → Fe 3+ (oksidohet )<br />

1 Cl2 0 +2·1e - → 2Cl -1 (reduktohet)<br />

3.Njehsojmë numrin e elektroneve të dhëna nga reduktuesi dhe të marra nga oksiduesi.<br />

Barazojmë numrin e elektroneve të dhëna dhe të marra duke përdorur sh.v.p .Sh.v.p e 2 dhe 1 është 2.<br />

Faktorët janë 2 për hekurin Fe dhe 1 për klorin Cl.<br />

2 Fe 2+ -1e - → Fe 3+ (oksidohet )<br />

1 Cl2 0 +2·1e - → 2Cl -1 (reduktohet)<br />

.Faktorët e gjetur janë koeficientë dhe vendosen përpara formulave të substancave përkatëse në<br />

barazimin e dhënë.<br />

2FeCl2 + Cl2 → 2FeCl3<br />

5.Kontrollojmë nëse numri i atomeve për secilin element është i barabartë në të dyja anët e barazimit.<br />

Meqënëse numri i atomeve është i njëjtë në të dy anët e barazimit heqim shigjetën dhe vendosim<br />

shenjën e barazimit.<br />

Shembull 4<br />

2FeCl2 + Cl2 = 2FeCl3<br />

Vendosni koeficientët në reaksionin e mëposhtëm:<br />

C + H2 SO4 → CO2 + SO2 + H2O<br />

Zgjidhje<br />

1.Caktojmë numrat e oksidimit të secilit element mbi simbolet përkatëse.<br />

0 +1+6-2 +4-2 +4-2 +1-2<br />

C + H2 SO4 → CO2 + SO2 + H2O<br />

26


2. Identifikojmë oksidusin dhe reduktusin dhe ndërtojmë skemën elektronike.<br />

C 0 - 4e - → C +4 (oksidohet)<br />

S +6 + 2e - → S +4 (reduktohet)<br />

3.Njehsojmë numrin e elektroneve të dhëna nga reduktuesi dhe të marra nga oksiduesi.<br />

Barazojmë numrin e elektroneve të dhëna dhe të marra duke përdorur sh.v.p .Sh.v.p e 4 dhe 2 është 4.<br />

Faktorët janë 1 për karbonin dhe 2 për squfurin.<br />

1 C 0 - 4e - → C +4 (oksidohet)<br />

2 S +6 + 2e - → S +4 (reduktohet)<br />

4. Faktorët e gjetur janë koeficientë dhe vendosen përpara formulave të substancave përkatëse në<br />

barazimin e dhënë.<br />

C + 2H2SO4 → CO2 + 2SO2 + H2O<br />

5.Kontrollojmë nëse numri i atomeve për secilin element është i barabartë në të dyja anët e barazimit.<br />

Numri i atomeve C dhe S është i njëjtë në të dyja anët .Për të rregulluar numrin e atomeve hidrogjen<br />

dhe oksigjen vendosim koeficientin 2 para molekulës së ujit.<br />

Meqënëse numri i atomeve është i njëjtë në të dy anët e barazimit heqim shigjetën dhe vendosim<br />

shenjën e barazimit.<br />

C + 2H2SO4 = CO2 + 2SO2 + 2H2O<br />

27


Modele ushtrimesh të zgjidhura për kapitullin “Elektrokimia”<br />

Shembull 1<br />

Në cilin drejtim do të zhvendosen elektronet në reaksionet e mëposhtme:<br />

b) Cu + 2AgNO3 = Cu(NO3)2 + 2Ag<br />

c) Zn + Cu(NO3) 2 = Zn(NO3)2 + Zn<br />

Zgjidhje<br />

Në rastin e parë elektronet zhvendosen nga atomi i bakrit tek jonet e argjendit. Bakri gjendet para<br />

argjendit në rradhën e aktivitetit, pra është më aktiv dhe shfaq veti reduktuese më të forta se argjendi,<br />

domethënë i lëshon më me lehtësi elektronet e shtresës së jashtme.<br />

Në rastin e dytë elektronet zhvendosen nga atomi i zinkut tek jonet e bakrit. Zinku gjendet para bakrit<br />

në rradhën e aktivitetit, pra është më aktiv dhe shfaq veti reduktuese më të forta se bakri, domethënë i<br />

lëshon më me lehtësi elektronet e shtresës së jashtme.<br />

Shembull 2<br />

Nё elementin galvanik: Zn/Zn 2+ // Cu 2+ /Cu<br />

Pёrcaktoni :<br />

a) Cila nga elektrodat ёshtё katoda dhe cila ёshtё anoda?<br />

b) Shkruani gjysёmreaksionet nё çdo elektrodё.<br />

c) Shkruani reaksionin e pёrgjithshёm.<br />

d) Cili është drejtimi i lëvizjes së elektroneve?<br />

Zgjidhje<br />

a) Zinku gjendet para bakrit në rradhën e aktivitetit, pra është më aktiv dhe shfaq veti reduktuese më<br />

të<br />

forta se bakri. Zinku duke qënë një metal aktiv lëshon me lehtësi elektronet e shtresës së jashtme, në<br />

elektrodën e zinkut krijohet një dendësi më e madhe me elektrone, në krahasim me elektrodën e metalit<br />

të bakrit. Kjo është arsyeja që elektroda e zinkut përbën Anodën, e ngarkuar negativisht, kurse<br />

elektroda e bakrit përbën Katodën e ngarkuar pozitivisht. Zinku oksidohet, kurse bakri reduktohet.<br />

b) Gjysmëreaksionet që ndodhin në elektroda:<br />

Anodë : Zn →Zn 2+ + 2e - (oksidim)<br />

Katodë : Cu 2+ + 2e - →Cu (reduktim)<br />

c) Reaksioni i përgjithshëm:<br />

Zn + Cu 2+ = Cu + Zn 2+<br />

28


d) Meqënëse në elektrodën që përcaktuam si anodë ka një dendësi më të madhe me elektrone, në<br />

krahasim me elektrodën që u përcaktua si katodë, elektronet marrin një drejtim të caktuar nga anoda në<br />

katodë.<br />

Shembull 3<br />

Cilët janë produktet e elektrolizës së bromurit të kalciumit CaBr2 të shkrirë?<br />

Çfarë çlirohet në anodë dhe në katodë? Shkruani reaksionet.<br />

Zgjidhje<br />

Në kripën e shkrirë CaBr2 gjenden jonet:<br />

CaBr2 → Ca 2+ + 2Br –<br />

Në katodë do të reduktohen jonet Ca 2+ , procesi shoqërohet me marrje elektronesh dhe zvogëlim të<br />

numrit të oksidimit , ndërsa në anodë do të oksidohen jonet bromur Br – , procesi shoqërohet me dhënie<br />

elektronesh dhe rritje të numrit të oksidimit.<br />

Proceset që ndodhin në elektroda janë:<br />

Katodë (-) Ca 2+ + 2e – → Ca (reduktim)<br />

Anodë (+) 2Br – → Br2 + 2e – (oksidim)<br />

Reaksioni i përgjithshëm:<br />

CaBr2 = Ca + Br2<br />

Produktet e elektrolizës së bromurit të kalciumit CaBr2 janë: në katodë depozitohet kalcium metalik<br />

dhe në anodë çlirohet brom gaz Br2.<br />

Shembull 4<br />

Shkruani reaksionet që ndodhin në elektroda inerte gjatë elektrolizës së tretësirës ujore të sulfatit të<br />

bakrit CuSO4.<br />

Cilat janë produktet e elektrolizës?<br />

Zgjidhje<br />

Në tretësirën ujore të sulfatit të bakrit gjenden jonet:<br />

CuSO4 → Cu 2+ + SO4 2–<br />

H2O ↔ H + + OH -<br />

Jonet që gjenden në tretësirë: jonet bakër Cu 2+ , jonet sulfat SO4 2– , jonet hidrogjen H + ,(që në ujë janë<br />

gjithmonë jone hidron H3O + ) dhe jonet hidroksid OH – .<br />

29


Në katodë do të reduktohen jonet Cu 2+ sepse janë më aktiv, marrin më me lehtësi elektronet në<br />

krahasim me jonet e hidrogjenit, ndërsa në anodë do të oksidohen jonet hidroksid OH – të ujit, të cilët<br />

japin më me lehtësi elektronet në krahasim me jonet sulfat.<br />

Proceset që ndodhin në elektroda janë:<br />

Katodë (-) : 2Cu 2+ + 4e – → 2Cu (reduktim)<br />

Anodë (+) : 4OH – → 2H2O + O2 + 4e – (oksidim)<br />

Reaksioni i përgjithshëm:<br />

2CuSO4 + 2H2O = 2Cu + O2 + 2H2SO4<br />

Në tretësirë mbeten jonet H + dhe SO4 2– . Meqënëse në tretësirë mbeten johe hidron mjedisi ka karakter<br />

acid.<br />

Produktet e elektrolizës së tretësirës ujore të CuSO4 janë: në katodë depozitohet bakër metalik dhe<br />

në anodë çlirohet gazi oksigjen.<br />

Shembull 5<br />

Shkruani reaksionet që ndodhin gjatë elektrolizës së tretësirës ujore të sulfatit të natriumit Na2SO4 me<br />

elektroda inerte.<br />

Cilat janë produktet e elekrolizës?<br />

Zgjidhje<br />

Në tretësirën ujore të sulfatit të natriumit gjenden jonet:<br />

Na2SO4→ 2Na + + SO4 2–<br />

H2O ↔ H + + OH -<br />

Jonet që gjenden në tretësirë janë jonet natrium Na + , jonet sulfat SO4 2– , jonet hidrogjen H + dhe jonet<br />

hidroksid OH – .<br />

Në katodë do të reduktohen jonet H + sepse janë më aktiv, marrin më me lehtësi elektronet në krahasim<br />

me jonet e natriumit Na + , ndërsa në anodë do të oksidohen jonet hidroksid OH – të ujit, të cilët japin më<br />

me lehtësi elektronet në krahasim me jonet sulfat.<br />

Proceset që ndodhin në elektroda janë:<br />

Katodë (-) : 4H + + 4e – → 2H2 (reduktim)<br />

Anodë (+) : 4OH – → 2H2O + O2 + 4e – (oksidim)<br />

Reaksioni i përgjithshëm:<br />

2H2O = 2H2 + O2<br />

Meqënëse në tretësirë mbetën jonet natrium Na + dhe jonet sulfat SO4 2– , të cilët nuk mundet t’i japin<br />

ujit as karakter acid, as karakter bazik, mjedisi që krijohet është asnjanës. Elektrolizës i nënshtrohet<br />

vetëm uji.<br />

30


Produktet e elektrolizës së tretësirës ujore të Na2SO4 janë: në katodë çlirohet gaz hidrogjen dhe në<br />

anodë çlirohet gaz oksigjen.<br />

Shembull 6<br />

Gjatë elektrolizës së nitratit të argjendit AgNO3 në anodë u çliruan 5,6 l oksigjen. Ç’sasi argjendi<br />

grumbullohet në katodë?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: VO2= 5,6 l , mAg = ?<br />

Nitrati i argjendit AgNO3 në tretësirë ujore shpërbashkohet sipas skemës:<br />

AgNO3 → Ag + + NO3 –<br />

Uji shpërbashkohet sipas skemës :<br />

H2O ↔ H + + OH –<br />

Jonet që gjenden në tretësirë: jonet argjend Ag + , jonet nitrat NO3 – , jonet hidrogjen H + dhe jonet<br />

hidroksid OH – .<br />

Drejt katodës drejtohen jonet Ag + dhe jonet H + . Nga këto dy jone në katodë shkarkohen jonet argjend<br />

Ag + sepse në rradhën e aktivitetit gjenden poshtë hidrogjenit, kjo do të thotë se jonet e argjendit<br />

reduktohen më me lehtësi se jonet e hidrogjenit.<br />

Drejt anodës drejtohen jonet NO3 – dhe jonet OH – . Nga këto dy jone në anodë shkarkohen jonet OH -<br />

sepse janë më aktiv se jonet nitrat NO3 – , kjo do të thotë se jonet hidroksid oksidohen më me lehtësi se<br />

jonet nitrat.<br />

Proceset që ndodhin në elektroda janë:<br />

Katodë (–): 4Ag + + 4e – → 4Ag (reduktim)<br />

Anodë (+) : 4OH – → 2H2O + O2 + 4e – (oksidim)<br />

Reaksioni i përgjithshëm:<br />

4AgNO3 + 2H2O = 4Ag + O2 + 4HNO3<br />

Produktet e elektrolizës janë: në katodë grumbullohet argjend Ag metalik ,kurse në anodë çlirohet gaz<br />

O2. Në tretësirë mbeten jonet H + dhe NO3 – . Meqënëse në tretësirë mbeten jone hidrogjen mjedisi ka<br />

karakter acid.<br />

Kthejmë në mole 5,6 l oksigjen<br />

1molO<br />

2<br />

22,<br />

4 lO2<br />

=<br />

x molO2<br />

5,<br />

6 lO2<br />

⇒ x = 0,25 mol O2<br />

Nga barazimi ndërtojmë raportin në mole midis argjendit dhe oksigjenit:<br />

4 mol Ag x mol Ag<br />

= ⇒ x =1 mol Ag<br />

1 mol O 0,<br />

25 mol O<br />

2<br />

2<br />

31


Gjejmë sasinë në gram të argjendit Ag:<br />

m = n ·M = 1 mol ·108 g/mol =108g Ag<br />

Përgjigje: Gjatë elektrolizës së tretësirës ujore të nitratit argjendit AgNO3, kur në anodë çlirohen 5,6l<br />

oksigjen, në katodë depozitohet 108 g argjend metalik.<br />

32


Modele ushtrimesh të zgjidhura për kapitullin “Kimia organike”<br />

Shembull 1<br />

Shkruani formulёn e strukturёs sё dimetil -2,3 heksani.<br />

Zgjidhje<br />

a. Përcaktojmë skeletin karbonik me vargun më të gjatë, që e tregon rrënja e fjalës heksan,heks= 6.<br />

Ndёrtojmё vargun me 6 atome karboni dhe i numёrtojmё ato:<br />

1 2 3 4 5 6<br />

C C C C C C<br />

b.Vendosim radikalet nё pozicinet 2dhe 3.<br />

1 2 3 4 5 6<br />

C C C C C C<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

c. Plotёsojmё formulёn me atomet e hidrogjenit nё mёnyrё qё valenca e çdo atomi karboni tё<br />

jetё katër.<br />

1 2 3 4 5 6<br />

CH CH<br />

CH 3<br />

Shembull 2<br />

CH3<br />

CH 3<br />

CH 2<br />

CH 2<br />

CH 3<br />

Shkruani formulat e strukturës së izomerëve të pentanit me formulë shume C5H12.<br />

Zgjidhje<br />

1.a Së pari,nxirrni, nga emri pentan, vargun karbonik më të gjatë të kësaj përbërjeje,e cila ka 5 atome<br />

karboni:<br />

1 2 3 4 5<br />

C C C C C<br />

b. Plotësoni të gjitha valencat e çdo atomi karbon,të vargut karbonik,me atome hidrogjeni<br />

në mënyrë që karboni të jetë gjithmonë 4 valent:<br />

1 2 3 4 5<br />

CH3 CH2 CH2 CH3 CH 2 n- pentani<br />

33


2.a Shkruhet vargu me katër atome karboni në të cilën lidhet një radikal në karbonin<br />

më të afërt të skajit<br />

C<br />

4<br />

C<br />

3<br />

C<br />

2<br />

C<br />

1<br />

C<br />

b. Plotësoni të gjitha valencat e çdo atomi karbon,të vargut karbonik,me atome hidrogjeni<br />

në mënyrë që karboni të jetë gjithmonë 4 valent:<br />

4<br />

CH3 3<br />

CH2 CH 3<br />

2<br />

CH<br />

1<br />

CH3 metil -2- butani<br />

3.a Shkruhet vargu me tre atome karboni në të cilën lidhen dy radikale në karbonin 2<br />

C<br />

3<br />

2<br />

1<br />

C C C<br />

C<br />

b. Plotësoni të gjitha valencat e çdo atomi karbon,të vargut karbonik,me atome hidrogjeni<br />

në mënyrë që karboni të jetë gjithmonë 4 valent:<br />

Shembull 3<br />

3<br />

CH3 CH3 2<br />

C<br />

CH 3<br />

1<br />

CH3 Shkruani formulat e strukturës:<br />

a) dimetil -2, 2 - butani<br />

b) metil - 3- heksani<br />

c) tetrametil -2, 3,4,6 - heptani<br />

d) etil -4-dimetil -2,4 - heptani<br />

Zgjidhje<br />

CH 3<br />

dimetil-2,2-propani<br />

1 2 3 4<br />

a) CH C CH<br />

3 2 CH3 dimetil-2,2-butani<br />

CH 3<br />

34


2<br />

CH 2<br />

1<br />

CH 3<br />

3 4 5 6<br />

b) CH3 CH CH2 CH2 CH3 metil- 3 - hekzani<br />

7<br />

c)<br />

CH 3<br />

6<br />

CH<br />

CH 3<br />

5<br />

CH 2<br />

4<br />

CH<br />

CH 3<br />

CH 2<br />

3 2 1<br />

CH CH CH3 CH 3<br />

7<br />

5<br />

4<br />

3<br />

d) CH3 CH CH 2 2 C CH2 Shembull 4<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

2 1<br />

CH CH3 CH 3<br />

tetrametil-2,3,4,6-heptani<br />

etil-4-dimetil-2,4-heptani<br />

Shkruani përbërjet izomere që formohen nga veprimi i metil -2-butanit me klorin :<br />

Zgjidhje<br />

CH3 CH2 CH CH3 + Cl2 CH3 CH2 CH CH2 Cl + HCl<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

metil-2- butani klor-1-metil-2 –butani<br />

Nga veprimi i metil-2-butanit me klorin formohen 4 izomerë pozicioni:<br />

a.<br />

c.<br />

4<br />

CH3 3 2 1<br />

CH CH 2 CH 2 Cl<br />

CH 3<br />

4<br />

CH 3<br />

3<br />

CH<br />

CH 3<br />

2<br />

CH<br />

klor-1-metil-2 butani klor-2-metil-3-butani<br />

b.<br />

Cl<br />

1<br />

CH 3<br />

4 3 2 1<br />

4 3 2 1<br />

d.<br />

CH3 CH CH2 CH2 C<br />

CH 3<br />

CH 2<br />

CH 3<br />

Cl<br />

klor-2-metil-2 butani<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

klor-1-metil-3-butani<br />

Cl<br />

35


Shembull 5<br />

Cila është formula molekulare e njё alkani ,nëse 0,2 mole tё tij e kanё masёn 8,8 gram.<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna : n = 0,2 mol m = 8,8 g formula = ?<br />

Gjejmë masën e 1 moli alkan:<br />

meqënëse 0,2 mol alkan e kanë masën 8,8g<br />

1 mol alkan e ka masën x g<br />

1mol<br />

· 8,<br />

8g<br />

x = = 44g<br />

0,<br />

2mol<br />

Formula e përgjithshme e alkanit është CnH2n+2:<br />

C + = 44<br />

n 2n H<br />

2<br />

Zëvendësojmë C dhe H me masat atomike të krahasuara 12 dhe 1 dhe gjejmë sa është vlera numerike e<br />

“n”:<br />

12n + 2n = 42<br />

14n = 42 ⇒ n = 3<br />

Pra, formula e alkanit do të ketë 3 atome karboni: C3H8<br />

Shembull 6<br />

Shkruani formulat e strukturës dhe emërtoni të gjitha alkenet izomerë me formulë molekulare C5H10.<br />

Zgjidhje<br />

a)<br />

b)<br />

5 4 3 2<br />

CH3 CH2 CH2 CH<br />

5<br />

4<br />

CH 3 CH 2 CH CH<br />

4 3 2 1<br />

c) CH3 CH2 C CH2 CH 3<br />

4 3 2 1<br />

d) CH3 CH C CH3 CH 3<br />

4 3 2 1<br />

e)<br />

CH3 CH CH CH2 CH 3<br />

3<br />

2<br />

1<br />

CH 2<br />

1<br />

CH3 penten-1<br />

metil-2-buten-1<br />

metil-2-buten-2<br />

metil-3-buten-1<br />

penten-2<br />

36


Shembull 7<br />

Shkruani formulat e strukturës së këtyre alkeneve:<br />

a) dimetil -2, 5 - hekzen -3<br />

b) trimetil -2, 3,3 - penten -1<br />

c) trimetil -2, 3, 4 -hekzen-3<br />

d) dimetil - 2, 3- buten -1<br />

Zgjidhje<br />

a)<br />

6<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

5<br />

CH<br />

CH 3<br />

5 4 3 2<br />

b) C C<br />

CH 3<br />

CH 2<br />

4 3 2<br />

CH CH CH<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

6 5 4 3<br />

c) C C<br />

CH 2<br />

CH 3<br />

4 3 2<br />

d) C C<br />

CH 3<br />

Shembull 8<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

1<br />

CH 3<br />

1<br />

CH 2<br />

2<br />

CH<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

1<br />

1<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

Një përzierje prej 2 molesh metan dhe eten adicionojnë 32 g brom. Cila është përbërja në përqindja e<br />

secilit gaz në këtë përzierje?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: m Br = 32 g n përzierjes = 2 mol % e secilit gaz =?<br />

2<br />

Metani është një hidrokarbur i ngopur ai nuk vepron me bromin. Eteni është hidrokarbur i pangopur ai<br />

vepron me bromin.<br />

a) Gjejmë numrin e moleve të bromit:<br />

m 32g<br />

n =<br />

= =<br />

M 160g/mol<br />

0,2 mol Br2<br />

37


) Shkruajmë barazimin e reaksionit:<br />

C2H4 + Br2 → C2H4Br2<br />

c) Ndërtojmë raportin midis etenit dhe bromit:<br />

1mol<br />

C 2H<br />

1mol<br />

Br<br />

2<br />

4<br />

xmol C 2H<br />

=<br />

0,2mol Br<br />

x = 0,2 mol C2H4<br />

4<br />

2<br />

Numri i moleve të etenit është n = 0,2 mol<br />

C2H<br />

4<br />

Numri i moleve të metanit është n = 2- 0,2 = 1,8 mol<br />

Përqindjet e secilit gaz janë :<br />

1,<br />

8<br />

% CH 4 = ⋅100<br />

= 90%<br />

2<br />

% C 2 H 4<br />

0,<br />

2<br />

= ⋅100<br />

= 10%<br />

2<br />

Shembull 9<br />

Sa gram brom adicionon 1l eten?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: 1l<br />

VC H<br />

= = ?<br />

2 4<br />

Br<br />

2<br />

CH 4<br />

a) Shkruajmë barazimin e reaksionit<br />

CH2 = CH2 + Br2 → CH2Br − CH2Br<br />

m = 28g<br />

/ mol<br />

MC 2H<br />

4<br />

b) Ndërtojmë raportin midis etenit dhe bromit:<br />

1molC2<br />

H<br />

1molBr<br />

2<br />

4<br />

22,<br />

4l<br />

C 2H<br />

=<br />

160g<br />

Br<br />

2<br />

4<br />

1l<br />

C2<br />

H<br />

=<br />

xg Br<br />

160g<br />

· 1l<br />

x = = 7,<br />

142g<br />

Br2<br />

22,<br />

4l<br />

Për të adicionuar 1l eten nevojiten 7,142 g brom.<br />

2<br />

4<br />

M Br 2<br />

= 160g<br />

/ mol<br />

Vm= 22,4l<br />

38


Shembull 10<br />

3,6 gr H2O adicionohen tek një alken dhe përftohen 12 gr alkol. Cila është formula e alkenit?<br />

a) eten b) buten -1 c) propen d) buten -2<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: mH 2 O<br />

= 3,6 g malkolit = 12 g formula =?<br />

Shkruajmë barazimin e adicionit të ujit tek alkeni:<br />

CnH2n + H2O → CnH2n + 1OH<br />

Gjejmë numrin e moleve të ujit:<br />

n H2 O<br />

=<br />

m<br />

M<br />

=<br />

3,6g<br />

18g/mol<br />

=<br />

0,2 mol<br />

Ndërtojmë raportin në mole midis alkolit dhe ujit:<br />

1mol<br />

alkol x mol alkol<br />

= ⇒ x= 0,2 mol alkol<br />

1mol<br />

H O 0,2 mol H O<br />

2<br />

2<br />

0,2 mol alkol kanë masën 12 g .Gjejmë masën molare të alkolit:<br />

m 12 g<br />

M alkoolit = = = 60g<br />

/ mol<br />

n 0,<br />

2 mol<br />

Nga formula e përgjithshme përcaktojmë -n :<br />

CnH2n + 1OH = 60 g/mol<br />

Zëvendësojmë C, H dhe O me masat atomike të krahasuara 12, 1 dhe 16 dhe gjejmë sa është vlera<br />

numerike e “n”:<br />

12 n + 2n +1+ 16+1 = 60<br />

14n = 60-18<br />

14n = 42 ⇒ n = 3<br />

Formula e alkenit është CnH2n = C3H2·3 = C3H6 ,pra propeni<br />

Alternativa c<br />

Shembull 11<br />

Sa litra oksigjen nevojiten pёr djegien e 5,6 litra eten?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: Voksigjenit = ? Vetenit = 5,6l<br />

39


Shkruajmë barazimin e reaksionit të djegies së etenit :<br />

C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O<br />

Ndërtojmë raportin midis etenit dhe oksigjenit:<br />

1molC2<br />

H<br />

3molO<br />

2<br />

4<br />

22,<br />

4l<br />

C2<br />

H<br />

=<br />

67,<br />

2l<br />

O<br />

5,<br />

6l<br />

· 67,<br />

2l<br />

x = 16,<br />

8l<br />

22,<br />

4l<br />

2<br />

4<br />

5,<br />

6l<br />

C2<br />

H<br />

=<br />

xl O<br />

= O2<br />

Për djegien e 5,6 litra eten nevojiten 16,8 litra oksigjen.<br />

Shembull 12<br />

2<br />

4<br />

Shkruani formulat e strukturës dhe emërtoni të gjitha alkinet izomere me formulë molekulare C5H8.<br />

Zgjidhje<br />

a)<br />

b)<br />

5 4 3 2<br />

CH3 CH2 CH2 C<br />

5 4 3 2<br />

CH3 CH2 C C<br />

4 3 2 1<br />

c) CH3 CH C CH<br />

CH 3<br />

Shembull 13<br />

1<br />

1<br />

CH<br />

CH 3<br />

pentin-1<br />

pentin-2<br />

metil-3-butin-1<br />

Ç’sasi karbur kalciumi CaC2 duhet të veprojë me ujin që të çlirohen 1,12 litra etin në kushte<br />

normale(K.N).<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: V C = 1,12l mCaC2 = ?<br />

2<br />

2H<br />

Shkruajmë barazimin e reaksionit:<br />

CaC2 + 2H2O → C2H2 + Ca(OH)2<br />

Gjejmë numrin e moleve të etinit :<br />

40


1,<br />

12l<br />

nC H = = 0,<br />

05 mol<br />

2 2 22,<br />

4l<br />

/ mol<br />

Nga barazimi ndërtojmë raportin në mole midis karburit të kalciumit dhe etinit:<br />

mol CaC 2 x mol CaC2<br />

= sjell që x = 0,05 mol CaC2<br />

1<br />

1 mol C H<br />

Kthejmë molet në gram:<br />

2<br />

2<br />

0,<br />

05 mol C H<br />

m = n·M = 0,05 mol. 64g/mol = 32g CaC2<br />

2<br />

2<br />

Përgjigje: Që të çlirohen 1,12l etin nevojiten 32g karbur kalciumi CaC2.<br />

Shembull 14<br />

Shkruani reaksionet e veprimit tё propinit me:<br />

a)1mol Br2 b) 2mol HCl c) 1mol H2 d) H2O e) 2mol H2<br />

Zgjidhje<br />

CH 3<br />

C<br />

propin<br />

Shembull 15<br />

CH<br />

Br 2<br />

2HCl<br />

H 2<br />

H 2O<br />

2H 2<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

C<br />

Br<br />

Cl<br />

C<br />

Cl<br />

CH<br />

C<br />

O<br />

CH 2<br />

CH<br />

Br<br />

CH 3<br />

CH 2<br />

CH 3<br />

dibrom-1,2-propen<br />

CH 3<br />

diklor-2,2-propani<br />

propeni<br />

propanon<br />

propan<br />

Ç’sasi etini përftohet nga veprimi i 120 g karbur kalciumi me pastërti 50% me ujin?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: V C = ? mCaC2<br />

2H<br />

= 120 g pastërti = 50 %<br />

2<br />

Shkruajmë barazimin e reaksionit:<br />

CaC2 + 2H2O → C2H2 + Ca(OH)2<br />

41


Gjejmë sasinë e karburit të kalciumit që gjendet në 120g CaC2 me pastërti 50%:<br />

50<br />

100<br />

⋅120 = 60g CaC2<br />

Nga barazimi ndërtojmë raportin në mole midis karburit të kalciumitdhe etinit:<br />

1mol<br />

CaC<br />

1 mol C H<br />

2<br />

64g<br />

CaC<br />

96g<br />

CaC<br />

2<br />

2<br />

2<br />

= =<br />

⇒ x = 33,6l C2H2<br />

2 22,<br />

4l<br />

C2<br />

H 2 xlC2<br />

H 2<br />

Nga veprimi i 120 g karbur kalciumi me pastërti 50% me ujin përftohet 33,6l etin<br />

Shembull 16<br />

Shkruani formulat e strukturës të izomerëve të alkoleve me formulë molekulare C5H12O.<br />

Zgjidhje<br />

a)<br />

5<br />

CH3 4<br />

CH2 3<br />

CH2 pentanol-1<br />

c)<br />

5 4<br />

CH3 CH2 2<br />

CH2 1<br />

CH2 3 2 1<br />

CH CH CH 2 3<br />

OH<br />

pentanol-3<br />

4 3 2<br />

e) CH CH2 g)<br />

CH 3<br />

4<br />

CH3 CH 3<br />

metil-3-butanol-1<br />

3<br />

CH<br />

CH 3<br />

2<br />

CH<br />

1<br />

CH2 1<br />

CH3 OH<br />

metil-3-butanol-2<br />

OH<br />

OH<br />

5 4 3 2 1<br />

b) CH3 CH2 CH2 CH CH3 pentanol-2<br />

4 3 2<br />

d) CH<br />

CH 3<br />

f)<br />

h)<br />

4<br />

CH3 3<br />

CH3 CH 2<br />

CH 3<br />

OH<br />

metil-2-butanol-1<br />

3<br />

CH2 CH3 2<br />

CH<br />

1<br />

CH2 1<br />

CH3 OH<br />

metil-2-butanol-2<br />

CH3 2 1<br />

C CH2 CH 3<br />

OH<br />

dimetil-2,2-propanol-1<br />

OH<br />

42


Shembull 17<br />

Shkruani barazimet e këtyre shndërrimeve kimike:<br />

C2H6 → C2H5Cl → C2H5-OH → C2H5-ONa → C2H5-OH<br />

Zgjidhje<br />

a) CH3-CH3 + Cl2 ⎯⎯→ hv<br />

b) C2H5Cl + NaOH ⎯ ⎯→<br />

° t<br />

CH3-CH2-Cl + HCl<br />

C2H5-OH + NaCl<br />

c) C2H5-OH + Na ⎯ ⎯→ C2H5-ONa + ½ H2<br />

d) C2H5-ONa + H2O ⎯ ⎯→ C2H5-OH + NaOH<br />

Shembull 18<br />

Sa gram propanol-1 vepron me natriumin metalik, në qoftë se gjatë reaksionit çlirohen 5,6 litra<br />

hidrogjen në kushte normale(K.N).<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: mpropanol = ? Vm = 22,4l M -CH<br />

-CH<br />

-OH<br />

= 60g/mol VH2 = 5,6l<br />

Shkruajmë barazimin e reaksionit:<br />

CH3 2 2<br />

CH3-CH2-CH2-OH + Na ⎯ ⎯→ CH3-CH2-CH2-ONa + ½ H2↑<br />

Gjejmë numrin e moleve të hidrogjenit:<br />

V 5,6 l<br />

n H = = = 0,25 mol<br />

2 Vm<br />

22,4 l/mol<br />

Nga barazimi ndërtojmë raportin në mole midis propanolit dhe hidrogjenit:<br />

1mol propanol x mol propanol<br />

= ⇒ x = 0,5 mol etanol<br />

0,5 mol H 0,25 mol H<br />

2<br />

2<br />

Kthejmë molet në gramë :<br />

m = n·M = 0,5 mol·60g/mol = 30g propanol<br />

Përgjigje:Nëse gjatë reaksionit çlirohen 5,6 litra hidrogjen nevojiten 30 gram propanol-1.<br />

43


Shembull 19<br />

Shkruani formulat e strukturës së aldehideve izomere me formulë molekulare C5H10O dhe i emërtoni<br />

ato.<br />

Zgjidhje<br />

a)<br />

CH 3<br />

b) CH<br />

c)<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

d) CH 3<br />

CH2 CH2 CH2 C<br />

CH 2<br />

CH 3<br />

CH CH 2<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

C<br />

CH 3<br />

C<br />

H<br />

Gjithsej janë 4 izomerë.<br />

Shembull 20<br />

C<br />

C<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

pentanal<br />

metil-2-butanali<br />

metil-3-butanali<br />

O dimetil-2,2-propanali<br />

Shkruani formulat e strukturës së ketoneve izomere me formulë molekulare C5H10O dhe i emërtoni ato.<br />

Zgjidhje<br />

CH 3<br />

a) CH2 C CH3 b) CH 3<br />

c)<br />

CH 3<br />

CH 2<br />

CH 2<br />

C CH 2<br />

O<br />

CH C CH 3<br />

CH 3<br />

O<br />

Gjithsej janë 3 izomerë.<br />

O<br />

CH 3<br />

pentanon-2<br />

pentanon-3<br />

metil-3-butanon<br />

44


Shembull 21<br />

Rruga industriale e përftimit të propanonit nis nga propeni. Paraqitni me anën e barazimeve kimike<br />

këtë rrugë, duke ditur se sinteza e propanonit nga propeni kryhet në dy shkallë.<br />

Zgjidhje<br />

Së pari: propeni me ujë, në prani të katalizatorit H2SO4, jep propanol-1:<br />

CH 3<br />

CH<br />

CH2 + H2O CH 3<br />

CH<br />

CH 3<br />

propen<br />

OH<br />

propanol-2<br />

Së dyti: propanol-2 vepron me një oksidues dhe shndërrohet në propanon:<br />

CH 3<br />

CH + CuO CH C<br />

3 CH3 + Cu + H2O OH<br />

propanol-2<br />

Shembull 22<br />

CH 3<br />

O<br />

propanon<br />

Oksidimi i butanon-2, duke e valuar me tretësirën permanganat kaliumi KMnO4, çon në formimin e tri<br />

lloje acidesh. Shkruani formulat e strukturës të këtyre acideve.<br />

Zgjidhje<br />

Ketonet oksidohen më me vështirësi se aldehidet, gjatë oksidimit të ketoneve këputet vargu karbonik<br />

dhe përftohen dy, tri ose katër acide, kjo varet nga struktura e ketonit.<br />

Kur grupi karbonilik është në pozicion simetrik ndodh vetëm një këputje dhe formohen dy lloj<br />

acidesh, nëse grupi karbonilik është në pozicion asimetrik ndodhin dy këputje para dhe pas grupit<br />

karbonilik dhe formohen disa lloj acidesh.<br />

Këputja para grupit karbonilik<br />

KMnO 4<br />

a) CH C CH3 CH +<br />

3 CH2 CH 2 COOH HCOOH<br />

vlim 3<br />

acid propanoik acid metanoik<br />

butanon<br />

O<br />

Këputja pas grupit karbonilik<br />

b) C CH3 CH 3<br />

CH 2<br />

butanon<br />

O<br />

KMnO 4<br />

vlim<br />

2<br />

COOH<br />

acid etanoik<br />

CH 3<br />

45


Shembull 23<br />

Shkruani barazimet kimike të këtyre shndërrimeve:<br />

klor-1-propan → propanol → propanal → acid propanoik<br />

Zgjidhje<br />

CH3−CH2−CH2−Cl + NaOH → CH3−CH2−CH2−OH + NaCl<br />

klor-1-propan propanol-1<br />

CH3−CH2−CH2−OH + CuO → CH3−CH2−CHO + Cu + H2O<br />

propanol-1 propanal<br />

CH3−CH2−CHO + 2AgOH → CH3−CH2−COOH + 2Ag + H2O<br />

propanal acid propanoik<br />

Shembull 24<br />

Cila është formula e aldehidit kur 0,2 mol aldehid e kanë masën 11,6g.<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: n = 0,2 mol m = 11,6g formula =?<br />

Formula e aldehidit është CnH2nO:<br />

Gjejmë masën molare<br />

m 11,6g<br />

M = = = 58g/mol<br />

n 0,2 mol<br />

Duke pasur parasysh formulën e përgjithshme të aldehidit kemi: CnH2nO<br />

Zëvendësojmë C , H dhe O me masat atomike të krahasuara 12, 1 ,16 dhe gjejmë sa është vlera<br />

numerike e “n”:<br />

12n + 2n +16 = 58<br />

14n = 42 ⇒ n = 3<br />

Pra, formula e aldehidit do të ketë 3 atome karboni: C3H6O propanal.<br />

Shembull 25<br />

Sa duhet të jetë vëllimi i ajrit për djegien e plotë të 5,8 gram propanon?<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna : Vajrit=?; mpropanon = ? ; M O = 32g/mol ; Vm=22,4l<br />

2<br />

46


Shkruajmë barazimin e reaksionit:<br />

2 CO CH3 + 8 O2 6CO2<br />

+ 6H2O<br />

CH 3<br />

Duke u mbështetur në barazimin e mësipërm njehsojmë vëllimin e O2, që nevojitet për djegien e 5,8<br />

gram propanon.<br />

Ndërtojmë raportin në mole midis propanonit dhe oksigjenit:<br />

2 mol C3H<br />

6O<br />

116g C3H<br />

6O<br />

5,8g C3H<br />

6O<br />

=<br />

=<br />

8 mol O 179,2 l O x l O<br />

2<br />

5,<br />

8g<br />

⋅179,<br />

2l<br />

x =<br />

=<br />

116g<br />

2<br />

8,<br />

96<br />

l O<br />

Njehsojmë vëllimin e ajrit:<br />

1<br />

VO<br />

= V<br />

2 ajrit Vajrit = 5VO = 5×<br />

8,<br />

96 l = 44,<br />

8 l<br />

2 5<br />

Për djegien e 5,8g propanon nevojiten 44,8 litra ajër.<br />

Shembull 26<br />

2<br />

2<br />

Shkruani formulat e strukturës të të gjitha acideve alkanoike me 5 atome karboni. I emërtoni ato.<br />

Zgjidhje<br />

a)<br />

5<br />

CH3 4<br />

CH2 3<br />

CH2 2<br />

CH2 1<br />

C<br />

O<br />

OH<br />

acid pentanoik<br />

4 3<br />

CH2 b) CH 3<br />

4 3<br />

2<br />

CH<br />

CH 3<br />

c) CH3 CH CH2 3<br />

d) CH 3<br />

CH 3<br />

CH3 2 1<br />

C<br />

CH 3<br />

C<br />

2<br />

O<br />

1<br />

C<br />

1<br />

C<br />

OH<br />

Pra, gjithsej janë 4 izomerë.<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

acidi metil-2-butanoik<br />

acidi metil-3-butanoik<br />

acidi dimetil-2,2-propanoik<br />

47


Shembull 27<br />

Sa litra hidrogjen, në kushte normale(K.N), prodhohen nga veprimi i 500 ml tretësirë 0,5M acidi<br />

etanoik me zinkun.<br />

Zgjidhje<br />

Të dhëna: Vacidit = 500 ml CM = 0,5M VH2 = ?<br />

Shkruajmë barazimin e reaksionit:<br />

2CH3COOH + Zn → (CH3COO)2Zn + H2↑<br />

Gjejmë numrin e moleve të CH3COOH:<br />

n<br />

CM = ⇒ n = CM<br />

⋅V<br />

= 0,<br />

5 mol / l ⋅ 0,<br />

5l<br />

= 0,<br />

25 mol<br />

V<br />

Ndërtojmë raportin në mole midis acidit dhe hidrogjenit :<br />

2mol CH 3COOH<br />

0,25 mol CH 3COOH<br />

= x = 0,125 mol H2<br />

1mol<br />

H<br />

x mol H<br />

2<br />

Gjejmë vëllimin e hidrogjenit:<br />

V<br />

n =<br />

V<br />

⇒ V = n ⋅VM<br />

= 0,<br />

125mol<br />

⋅ 22,<br />

4l<br />

/ mol = 2,8 l<br />

M<br />

Shembull 28<br />

Emërtoni esteret:<br />

a) HCOO CH2 CH3 c)<br />

CH 3<br />

COO<br />

CH 2<br />

e) CH3 COO C2H5 CH<br />

CH 3<br />

2<br />

CH 3<br />

b) CH3 CH2 CH 3<br />

d) CH 2<br />

CH 2 COO C 2H 5<br />

COO<br />

C2H5 COO CH3 Zgjidhje<br />

a) metanoat etili b) butanoat etili c) etanoat izobutili<br />

d) propanoat izopropili e) etanoat etili f) propanoat metili<br />

f)<br />

CH<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

48


1.Një element reduktohet nëse:<br />

a) merr elektrone<br />

b) jep elektrone<br />

c) n.o të tij rritet<br />

d) jep protone<br />

2. Një substancë është oksiduar nëse:<br />

a) jep elektrone dhe rrit n.o të saj<br />

b) merr elektrone dhe rrit n.o të saj<br />

c) merr elektrone dhe zvogëlon n.o të saj<br />

d) jep elektrone dhe zvogëlon n.o të saj<br />

3. Numri i oksidimit të manganit tek KMnO4 është:<br />

a) -7<br />

b) + 6<br />

c) +7<br />

d) -3<br />

Testi 1<br />

4. Në cilën nga përbërjet e mëposhtme klori ka n.o + 7:<br />

a) Cl2O<br />

b) KClO3<br />

c) HClO4<br />

d) HCl<br />

5. Cili reaksion ndodh në anodën inerte gjatë elektrolizës së MgCl2 të shkrirë:<br />

a) Mg - 2e - → Mg 2+<br />

b) 2Cl - -2e - → Cl2<br />

c) Mg 2+ + 2e - → Mg<br />

d) Cl2 + 2e - → 2Cl –<br />

6. Gjatë procesit të elektrolizës së tretësirës ujore ZnCl2 në katodë prodhohet:<br />

a) Zn<br />

b) H2<br />

c) Cl2<br />

d) O2<br />

7. Në reaksionin: Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2<br />

a) hidrogjeni është reduktuar<br />

b) hidrogjeni është oksiduar<br />

c) squfuri është reduktuar<br />

d) squfuri është oksiduar<br />

49


8. Në një element galvanik anoda është elektroda në të cilën:<br />

a) ndodh reduktimi dhe ka shenjë negative<br />

b) ndodh oksidimi dhe ka shenjë pozitive<br />

c) ndodh reduktimi dhe ka shenjë pozitive<br />

d) ndodh oksidimi dhe ka shenjë negative<br />

9. Cili nga reaksionet e mëposhtme nuk është një reaksion redoks:<br />

2H2 + O2 = 2H2O<br />

C + O2 = CO2<br />

2Al + 3Cl2 = 2AlCl3<br />

CaCO3 = CaO + CO2<br />

10. E saktё apo e gabuar:<br />

____ Elektroliza ёshtё procesi i shndёrrimit tё energjisё elektrike nё energji kimike.<br />

____ Nё anodё ndodh proçesi i reduktimit.<br />

____ Gjatё funksionimit tё elementit galvanik anoda e zvogёlon masёn dhe katoda e rrit masёn.<br />

____ Elementi galvanik funksionon pёr aq kohё sa ekziston anoda.<br />

11. Në tabelën e mëposhtme:<br />

Plotësoni: numrin e elektroneve (e - ) të dhëna ose të marra,procesin dhe llojin e agjentit reduktues<br />

ose agjentit oksidues.<br />

Numri i e - të dhëna ose të<br />

marra<br />

0 +2<br />

Cu ? → Cu<br />

+7 +2<br />

Mn ? → Mn<br />

-2 +6<br />

S ? → S<br />

12. Në reaksionin redoks:<br />

Zn + HCl → ZnCl2 + H2<br />

Përcaktoni:<br />

a) numrat e oksidimit,<br />

b) skemën e këmbimit elektronik,<br />

c) koefiçientët në barazimin redoks.<br />

Procesi Agjent<br />

50


13. Nё elementin galvanik: Zn / Zn 2+ // Cu 2+ / Cu.<br />

Pёrcaktoni :<br />

a) Cila nga elektrodat ёshtё katoda dhe cila ёshtё anoda<br />

b) Shkruani gjysёmreaksionet nё çdo elektrodё.<br />

c) Shkruani reaksionin e pёrgjithshёm.<br />

d) Sa është është rritur masa e katodës nëse nëse masa e anodës është zvogëluar me 26gram.<br />

14. Përshkruani proceset që zhvillohen në elektroda gjatë elektrolizës së tretësirës ujore ZnSO4:<br />

a) Jonet që gjenden në tretësirë.<br />

b) Skema e shkarkimit të joneve.<br />

c) Reaksionin i përgjithshëm.<br />

d) Reaksionin e mjedisit në elektrolizer.<br />

e) Vëllimin e gazit që çlirohet në anodë nëse në katodë depozitohet 13 g Zn .<br />

51


1. Formula e pёrgjithshme e alkaneve ёshtё:<br />

a) CnHn<br />

b) CnH2n<br />

c) CnH2n-2<br />

d) CnH2n+2<br />

2. Cila nga pёrbёrjet e mёposhtme ёshtё njё alken:<br />

a) C3H8<br />

b) C3H4<br />

c) C3H6<br />

d) C2H2<br />

Testi 2<br />

3. 4,2 gr propen veprojnë me klorin Cl2 gaz në kushte normale(KN).Vëllimi i klorit është:<br />

a) 1,12 l<br />

b) 11,2 l<br />

c) 22,4 l<br />

d) 2,24 l<br />

4. Plotёsoni fjalitё e mёposhtme:<br />

a) Pёrbёrjet izomere kanё formulё molekulare tё _______ por formulё strukture tё _________.<br />

b) Reaksionet gjatё tё cilave dy substanca njera prej tё cilave ka lidhje shumёfishe bashkohen dhe<br />

formojnё njё pёrbёrje tё vetme quhen reaksione _________________________.<br />

c) Reaksionet gjatё tё cilit zёvendёsohet njё atom ose njё grup atomik me njё atom apo njё grup<br />

atomik tjetёr quhen reaksione _________________________.<br />

d) Produktet e djegies së hidrokarbureve janë ____________________dhe ________________<br />

e) Nga hidrogjenimi i alkeneve formohen ___________________________.<br />

5. Gjeni nëse emërtimi etil- 2- butani është i saktë apo i gabuar.<br />

6. Emërto përbërjet e mëposhtme:<br />

a)<br />

CH 3<br />

CH3 CH3 C C<br />

CH 3 CH 3<br />

CH 2<br />

CH 3<br />

52


) CH3 CH2 C CH2 c)<br />

CH 3<br />

CH<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

C C<br />

CH 3 CH 3<br />

CH<br />

7. Plotёsoni barazimet e reaksioneve dhe pёrcaktoni tipin e reaksionit:<br />

CH3 ─ CH2 ─ CH2─ CH3 → ________________ + H2<br />

CH3 ─ CH3 + Cl2 → _____________ + HCl<br />

CH3 ─ CH ═ CH2 + H2O → ___________________<br />

C4H10 + O2 → __________ + ______________<br />

CH3 ─CH = CH2 + H2 → __________________<br />

CH3 ─C ≡CH + 2H2 → ____________________<br />

CH3─CH2OH ___________ + H2O<br />

8. Shkruani formulat e strukturёs tё:<br />

a) buten –1<br />

b) dimetil– 3,4-heptani<br />

c) metil-4-pentin-2<br />

9. Gjeni formulёn molekulare tё njё alkani nëse 0,2 mole tё tij e kanё masёn 8,8 gram.<br />

10. Sa gram brom adicionohet nga 67,2 litra etin në kushte normale(K.N)?<br />

53


1. Cila prej substancave të mëposhtme ёshtё alkol:<br />

a) C2 H5OH<br />

b) CH3 ─ CHO<br />

c) CH3 ─ COOH<br />

d) CH3 ─ CO ─ CH3<br />

2.Grupi funksionor i ketoneve ёshtё:<br />

a) ─ CHO<br />

b) ─ CO ─<br />

c) ─ COOH<br />

d) ─ OH<br />

3. Cili ёshtё emri i acidit:<br />

CH 3<br />

CH3 C CH CH2<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

a. acid heptanoik<br />

b. acid trimetil 2,3 ,3- pentanoik<br />

c.acidi trimetil 3,4,4 -pentanoik<br />

d. acidi trimetil -3,4,4 -butanoik<br />

4.Cili nga emërtimet është i gabuar:<br />

a) pentanol -2<br />

b) dimetil -2,2 – propanol -1<br />

c) dimetil -2,2 - propanol -2<br />

d) metil – 2- butanol -1<br />

COOH<br />

5. Cila nga përbërjet e mëposhtme është fenol :<br />

a) C6H5 - CH3<br />

b) C6H5 -NH2<br />

c) C6H5OH<br />

d) C6H5COOH<br />

Testi 3<br />

54


6. Plotёsoni fjalitё e mёposhtme:<br />

a) Nga oksidimi i alkoleve parёsore formohen___________________________.<br />

b) Alkolet dhe fenolet veprojnё me natriumin metalik dhe çlirojnё ___________.<br />

c) Nga oksidimi i aldehideve formohen _______________________________.<br />

d) Grupi funksionor i acideve karboksilike ёshtё _____________________.<br />

e) Nga oksidimi i alkoleve dytёsore formohen _____________________________.<br />

7. Nё pohimet e mёposhtme vendosni e saktё apo e gabuar:<br />

______ Aldehidet japin reaksionin e pasqyrёs.<br />

______ Nga oksidimi i alkoleve parёsore formohen ketone.<br />

______ Nga oksidimi i aldehideve formohen acide karboksilike.<br />

______ Aldehidet dhe ketonet janё pёrbёrje izomere .<br />

______ Alkolatet shpёrbёhen nga uji.<br />

8. Shkruani formulat e strukturёs tё :<br />

a) propanol -2<br />

b) dimetil – 2,3 -butanali<br />

c) pentanon-2<br />

d)acidi dimetil – 2,2 –propanoik<br />

9. Plotёsoni reaksionet dhe emёrtoni produktet :<br />

c)<br />

a) CH3 ─ CH2OH + HCl →<br />

b) CH3─CH2OH + Na →<br />

CH 3<br />

C CH 3<br />

+ H 2<br />

d) CH3 O<br />

CH + CuO<br />

OH<br />

CH 3<br />

e) C 6H5OH + NaOH →<br />

f) CH3 ─ CH2─ CHO + AgOH →<br />

55


10. Shkruani barazimet e reaksioneve pёr shndёrrimet e mёposhtme. Emёrto substancat e shënuara me<br />

shkronjat A,B,C,D .<br />

CH2 = CH2<br />

+ HCl<br />

+ NaOH<br />

+ CuO<br />

+ AgOH<br />

⎯ ⎯⎯ →A⎯⎯⎯→B⎯⎯→<br />

⎯ C ⎯⎯⎯→D<br />

11. Sa gram etanal duhet tё veprojnё me hidroksidin e argjendit pёr tё formuar 54 gram argjend.<br />

56

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!