Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
24<br />
shkurteshqip<br />
Shkurt e shqip / e-mail: shkurteshqip@gazetaexpress.com<br />
tel: 038 76 76 76, fax: 038 76 76 78 adresa: Dardania 1/1 , Prishtinë<br />
Hyrje në Kanun<br />
Profesor Leonard Fox<br />
e ka shkruar hyrjen<br />
e botimit anglisht<br />
të Kanunit të Lekë<br />
Dukagjinit, botuar në<br />
New York, në vitin 1989.<br />
Gjekë Gjonlekaj<br />
New York<br />
Për Kanunin e Lekë Dukagjinit<br />
kanë treguar interesim disa të<br />
huaj, bile shumë kohë para botimit<br />
në gjuhën shqipe në vitin<br />
1933. Për këtë vepër monumentale<br />
të kulturës shqiptare Universiteti<br />
i Leipzigut e nderoi At. Shtjefën<br />
Gjeçovin me titullin e lartë akademik<br />
“doctor honoris causa”. At.<br />
Gjergj Fishta në bashkëpunim me<br />
disa meshtarë të tjerë françeskanë<br />
e nxorën në dritë këtë vepër 4 vjet<br />
pas vrasjes barbare të Gjeçovit nga<br />
shovinistët serbë. Hyrjen e Kanunit<br />
të Lekës e shkroi Gjergj Fishta.<br />
Komentet e Fishtës janë letrare<br />
dhe shkencore. Ndërsa hyrja e Syrja<br />
Pupovcit në ribotimin e Kanunit<br />
të Lekë Dukagjinit në Prishtinë në<br />
vitin 1972 është shkencore dhe<br />
historike. Syrja Pupovci ka bërë<br />
studimin më të mirë deri më sot<br />
dhe për këtë është nderuar nga<br />
shumë dijetarë shqiptarë dhe të<br />
huaj. Komentet e Fishtës dhe të<br />
Pupovcit i kam lexuar disa herë.<br />
Në botimin anglisht në New York<br />
në vitin 1989, përkthyesi i Kanunit<br />
anglisht, Profesor Leonard Fox ka<br />
botuar gjithashtu një studim serioz<br />
për këtë Kod Shqiptar dhe për At.<br />
Shtjefën Gjeçovin.<br />
Në vazhdim mund të lexoni<br />
hyrjen e plotë (introduction) për<br />
Kanunin e Lekë Dukagjinit nga<br />
Leonard Fox.<br />
E drejta zakonore tradicionale<br />
Shqiptare është zhvilluar gjatë një<br />
periudhe shumë shekullore përpara<br />
dhe pasi jetuan dy personalitete<br />
të jashtzakonshme të historisë,<br />
Leke Dukagjini dhe Gjergj Kastriot<br />
Skenderbeu. Disa nga këto ligje të<br />
përshkruara në Kanunin e Lekës<br />
mund të kenë origjinën në antikën<br />
e largët, të migrimeve të mëdha<br />
të popullsise Indo-Evropiane. At<br />
Shtjefën Gjeçovi ka vënë në dukje<br />
një numër të madh ngjashmërish<br />
midis Kanunit të Lekë Dukagjinit<br />
dhe Manava Dharamasastra<br />
(Ligjet e Manu) sepse hollësitë e<br />
pajtueshmërisë se tyre japin të<br />
dhëna mundësisht për origjinën<br />
e përbashkët.<br />
Ndikimi i ligjeve Ilire nuk<br />
LEONARD FOX<br />
duhet të injorohet. Si paraardhës<br />
të drejtpërdrejtë të Shqiptarëve,<br />
Ilirët ruanin padyshim normat e<br />
tyre ligjore, pavarësisht pushtimit<br />
Romak sepse është fakt historik<br />
se governatori Romak i Ilirisë lejonte<br />
përdorimin e ligjeve vendore<br />
kur nuk ishte në kundërshtim<br />
me parimet e ligjeve Romake. Bile<br />
edhe pas kohës së Dioklecianit, kur<br />
krahinat Ilire ishin të nënshtruara<br />
Romanizimit të madh, ligjet e vjetra<br />
kishin mbetur vetëm në kujtesë<br />
dhe transmetoheshin gojarisht tek<br />
brezat e ardhshëm.<br />
Kështu ndodhi me pushtimin<br />
turk të Shqipërisë pas shekullit<br />
XV i cili solli një lloj ndikimi që<br />
buronte nga sheriati (ligji Islamik)<br />
pavarësisht se në pjesën<br />
e fuqishme katolike të veriut të<br />
vendit,ishin shfaqje konkrete të<br />
pushtetit politik Turk, ishin më<br />
pak të dukshme se ne rajone te<br />
tjera ku konvertimi në Islam ishte<br />
shumë i përhapur. Duhet të theksohet<br />
gjithashtu se Kanuni i Lekë<br />
Dukagjinit ishte pa asnjë dyshim i<br />
vetmi kod i ligjeve tradicionale që<br />
përdorej në Shqipëri. Në rajonet<br />
e tjera veçanarisht në Krujë, Dibër<br />
dhe Mat dhe në fortifikatat<br />
e vjetra të Kastriotëve, “Kanuni i<br />
Skënderbeut” ishte në fuqi, ndërsa<br />
ne territore të tjera të Shqipërisë<br />
jugore dhe veriore kishin kodet e<br />
tyre ligjore, dhe ato ndonjëherë<br />
mbanin emrin e ligjvënësve të<br />
përmendur por ndonjëherë edhe<br />
nuk kishin emër. Fjala kanun e ka<br />
prejardhjen prej greqishtes që në<br />
të vërtetë do të thotë “vijë e drejtë<br />
ose drejtësi që më vonë në përdorimin<br />
metaforik do të thotë<br />
rregull ose masë e shkëlqyeshme.<br />
Në kohën Bizantine,fjala kanun<br />
fitoi rëndësi ligjore dhe kjo fjalë<br />
kaloi në gjuhën shqipe nëpërmjet<br />
turqishtes Otomane. Ekzistojnë<br />
mendime të ndryshme për paraardhësit<br />
e Lekë Dukagjinit. Sipas<br />
të dhënave të disa kronikave dhe<br />
dokumenteve,disa autorë supozojnë<br />
se origjina e tyre është nga<br />
Evropa Perëndimore, të Familjes<br />
Dukagjini, dhe anëtarët e tyre<br />
janë vendosur në Shqipëri gjatë<br />
periudhës Bizantine,ndërsa disa<br />
të tjerë mendojnë se kjo familje<br />
është nga Shqipëria. Sidoqoftë në<br />
shekullin XIV Dukagjinët fituan<br />
pozita, pasuri dhe vend me rëndësi<br />
në Shqipërinë veriore. Periudha<br />
turbulluese e luftës kundër<br />
ekspansionit Otoman, në kohën<br />
kur jetonte Lekë Dukagjini dhe<br />
ishte aktiv, koincidoi gjithashtu<br />
me ndryshime rrënjësore në strukturën<br />
e shoqërisë Shqiptare, veçanërisht<br />
në zhdukjen përfundimtare<br />
të klasës aristokrate (ku bënte<br />
pjesë Leka) dhe shfaqja e sistemit<br />
të fi sit shumë mirë të përkufi zuar.<br />
Studimet bashkohore janë dakord<br />
për faktin se as Lekë Dukagjini dhe<br />
as Gjergj Kastriot Skënderbeu nuk<br />
janë autorët ose promovuesit e ligjeve<br />
që mbajnë emrin e tyre. Për<br />
më tepër këto kode me ndryshime<br />
individuale janë zbatuar në rajonet<br />
ku kanë sunduar familjet e tyre dhe<br />
këto emërtime janë më shumë gjeografi<br />
ke se personale. Vetëm pas<br />
një kohe, domethene pas vdekjes<br />
së këtyre dy heronjve të famshëm<br />
keto dy kanune kishin lidhje me<br />
këta dy përfaqësues,qe ishin personalitete<br />
të mëdha të ketyre dy<br />
familjeve fi snike per te cilat behet<br />
fjale. Kanuni i Skënderbeut është<br />
zbatuar në rajone të kufizuara,<br />
ndërsa Kanuni i Lekë Dukagjinit<br />
është zbatuar gjerësisht në malet<br />
e Lezhës, në Dukagjin, në Shkodër,<br />
në Gjakovë, në Kosovë, bile edhe<br />
tek popullsia Shqiptare në disa<br />
pjesë të Serbisë, të Malit të Zi dhe<br />
në Maqedoni. Ligjet e këtyre dy<br />
kodeve janë zbatuar në fshatrat<br />
shqiptare pavarësisht kontrollit<br />
otoman dhe kanë ruajtur në shkallë<br />
të lartë autonominë duke i<br />
qëndruar larg ushtrisë turke për ti<br />
nënshtruar ato. Vërtetë, malsorët<br />
të cilët kishin qeverisur sipas Kanunit<br />
për 500 vjet e konsideronin<br />
veten në gjendje lufte për jetë me<br />
fuqine pushtuese dhe shpesh herë<br />
merrnin pjesë në konfl ikte të armatosura<br />
me forcat ushtarake Turke.<br />
Vetë Kanuni i Lekë Dukagjinit<br />
kishte permbajtje për pavarësi dhe<br />
"de facto" per autonomine e Shqipërisë<br />
veriore.<br />
Theksi i vënë Kishës Katolike në<br />
përmbledhjen e Gjeçovit nuk tregon<br />
asgjë për shkallën e përhapjes<br />
së Islamit në Shqipërinë e veriut.<br />
Deri në kohën e pavarësisë shqiptare<br />
në vitin 1912, përafërsisht 75%<br />
në 80% të popullatës ishin myslimanë<br />
- ose Sunni, ose, në një masë<br />
shumë më të vogël, Bektashi. Katolikët<br />
numëronin rreth 10%, dhe ishin<br />
të përqëndruar vetëm në Veri.<br />
Konvertimet në masë në Islam në<br />
të gjithë Shqipërinë ndodhën në<br />
shekullin e shtatëmbëdhjetë, në<br />
E premte, 5 nëntor 2010<br />
veçanti në vitin 1760, si rezultat<br />
i tatimit diskriminues nga autoritetet<br />
osmane kundër jo-myslimanëve.<br />
Në thelb, konvertimi<br />
ishte minimal, dhe ishte i kufizuar<br />
shpesh vetëm në kryetarin<br />
e familjes. Në Shqipërinë e Veriut,<br />
martesa ndërmjet muslimanëve<br />
dhe katolikëve, ishte e shpeshtë<br />
dhe e përhapur, dhe marrëdhëniet<br />
në mes individëve rrallë here karakterizoheshin<br />
nga armiqësi për<br />
shkak të fesë, meqë ky faktor ka<br />
luajtur rol të dukshëm dytësor në<br />
strukturën me fi se të shoqërisë, me<br />
vendosmërinë për martesa jashtë<br />
fi sit. Kështu që, qëllimi i qeverisë<br />
Turke, që përfshinte shkatërrimin<br />
e fi seve nëpërmjet ndryshimit të<br />
përkatësisë fetare dhe pranimit<br />
të Shariatit si ligji në fuqi, dështoi<br />
tërësisht në ato fusha të cilat<br />
ishin me rëndësi më të madhe<br />
për përfaqësuesit lokalë osmanë.<br />
Në shumë zona të mbizotëruara<br />
nga muslimanët, si Krasniqë dhe<br />
Lumë, Kanuni humbi një pjesë të<br />
fuqisë së tij, dhe zakonet turke u<br />
futën në vend të traditave të vjetra.<br />
Megjithatë, në tërësi, parimet e<br />
Kanunit të Lekë Dukagjinit respektoheshin<br />
në të gjitha zonat rurale<br />
të Veriut. Siç thotë Syrja Pupovci<br />
në hyrjen e tij me shumë vlerë në<br />
ribotimin e vitit 1972 të Kanunit,<br />
"Në thelb, ruajtja e së drejtës zakonore<br />
ishte një nga elementët më<br />
të rëndësishëm për të ndihmuar<br />
popullin shqiptar për të ruajtur individualitetin<br />
e tij nën dominimin<br />
Otoman".<br />
Shtjefën Konstantin Gjeçovi,<br />
përpiluesi dhe kodifikuesi i tekstit<br />
të sotëm të Kanunit të Lekë<br />
Dukagjinit, ka lindur në Janjevë<br />
të Kosovës, më 12 korrik 1874. Pas<br />
arsimit të mesëm në institucionet<br />
françeskane në Shkodër dhe në<br />
Bosnjë, ai hyri në Urdhrin Françeskan<br />
më 1888, duke përfunduar<br />
edukimin e tij teologjik në Kreshevë,<br />
ku ai u shugurua meshtar<br />
në vitin 1886.<br />
Ndërsa shërbente si meshtar<br />
famullie në vende të ndryshme<br />
në Shqipëri, ai tregoi një zell të<br />
palodhur atdhetar, duke i mësuar<br />
fshatarët të lexonin dhe shkruanin<br />
gjuhën shqipe, dhe duke shpërndarë<br />
libra të shtypura në atë gjuhë<br />
- një akt i paligjshëm nën regjimin<br />
otoman. Një shprehje elokuente e<br />
aktiviteteve të tij politike në emër<br />
të atdhetarizmit shqiptar gjendet<br />
në dokumentin e fundit të<br />
paraqitur në shtojcën e Kanunit:<br />
një sërë ligjesh të miratuara në<br />
Kurbin në 1906, dy të parat nga të
Change language