NDESHEN NE AUTOSTRADE - Gazeta Express

E premte, 20 maj 2011 3
Ka ndodhur një shkarje e madhe në procesin e tranzicionit postkomunist
shqiptar. Në vend se të ndodhte kalimi nga regjimi i
partisë-shtet në regjimin kushtetues demokratik, ka ndodhur
diçka tjetër. Vendin e regjimit të partisë-shtet e ka zënë një formë
regjimi që në fi lozofi në politike njihet si partitokraci.
Partitokracia
Shqiptare
Blerim Latifi
Ka njëzet vjet që Shqipëria ka dalë nga komunizmi
dhe ende nuk po arrinë të ndërtojë një sistem
të qëndrueshëm, funksional dhe të besueshëm
të legjitimimit elektoral të pushtetit. Çdoherë që
mbahen zgjedhjet vendi hyn në ankthin kolektiv
të fundosjes në greminë. Zgjedhjet janë bërë një
traumë e vërtetë nacionale. Pse ka ndodhur dhe po
vazhdon të ndodhë kështu? Në gjithë këto vite janë
dhënë përgjigje të shumta në këtë pyetje themelore.
Në shumësinë e këtyre përgjigjeve do të mund të
veçonim tre prej tyre. Njëra është përgjigjja raciste,
e cila rëndom qarkullon nëpër qarqe të caktuara
që kultivojnë animozitete të ndryshme ndaj shqiptarëve.
Sipas saj, demokracia nuk po zë dot rrënjë
në Shqipëri për shkak se shqiptarët nuk janë popull
i pjekur për vlerat demokratike. Kjo qasje është e
qartë se bazohet në paragjykime e stereotipe, por
jo në ndonjë argument të pranueshëm. Të tilla janë
të gjitha përgjigjet raciste. Pastaj kemi një përgjigje
tjetër, që duket se është më e përhapura, e që
është përgjigjja psikologjiste. Sipas saj, problemet e
shqiptarëve me demokracinë burojnë nga karakteret
e liderëve politikë të saj. Sistemi demokratik nuk
po funksionon sepse liderët janë të këqij, qofshin
ata të së Djathtës apo të Majtës. Qasja psikologjiste
dominon edhe debatin publik në Shqipëri, si
dhe fushatat politike në luftën për pushtet. Debatet
televizive janë argumenti më i mirë për këtë.
Këto debate rëndom janë një kakofoni e hedhjes së
fajit herë tek njëri e herë tek tjetri. Asgjë më tepër.
Nga qasja psikologjiste shpesh dalin ide që thonë
se për të kaluar krizën nevojitet ndërrim i elitave
politike, ose liderëve kryesorë të tyre. Hiqeni Berishën
dhe Ramën në doni të shpëtoni, thonë promovuesit
e këtyre ideve. E meta themelore e kësaj
qasje qëndron në faktin se ajo i sheh karakteret
e liderëve si konstanta të pavarura nga konteksti
social dhe politik. Ajo nuk merr parasysh faktin se
liderët janë produkte të këtij konteksti dhe duke
qenë rëndom liderë mesatarë nuk arrijnë kurrë të
dalin mbi të ose edhe ta transformojnë. Mbi kritikën
e qasjes psikologjiste qëndron ajo që mund
të quhet përgjigjja e tretë në pyetjen për shkaqet
e mosfunksionimit të demokracisë shqiptare. Kjo
është përgjigjja institucionaliste. Ajo thotë se ka
ndodhur një shkarje e madhe në procesin e tranzicionit
post-komunist shqiptar. Në vend se të
ndodhte një kalim nga regjimi i partisë-shtet në
regjimin kushtetues demokratik, ka ndodhur diçka
tjetër. Vendin e regjimit të partisë-shtet e ka zënë
një formë regjimi që në fi lozofi në politike njihet
si partitokraci. Partitokracia është ai regjim politik
ku ngatërrohen kufi jtë mes asaj që është partiake
dhe asaj që është shtetërore, ku nuk bëhet dallimi
në mes shtetit dhe pushtetit. Si rezultat, në partitokraci
partitë synojnë të marrin nën kontroll vetë
shtetin, e jo thjeshtë pushtetin. Lufta për përmbushjen
e këtij synimi merr ose trajtën komuniste ku
një parti eliminon të gjitha rivalet tjera dhe bëhet
parti-shtet, ose trajtën pluraliste ku dy ose tre parti
luftojnë për të marrë nën kontroll shtetin, por që
nuk mund të eliminojnë krejtësisht ekzistencën e
njëra tjetrës për shkak të kufi zimeve formale demokratike.
Kjo e dyta e karakterizon gjithë periudhën
njëzetvjeçare që nga rënia e enverizimit stalinist.
Të gjitha krizat që i kemi parë gjatë kësaj periudhe
vijnë prej kësaj shkarje të tranzicionit post-komunist
shqiptar. Në regjimin partitokratik askush
nuk beson në pavarësinë politike të institucioneve
publike, sikurse janë gjykatat, policia, ushtria, mekanizmat
e administrimit të proceseve elektorale,
shërbimet inteligjente, shkollat, e të tjera. Arsyeja
është se shteti nuk perceptohet si një instancë që
është mbi partitë. Shteti është i asaj partie që ka
arritur të tregohet më e shkathtë në zgjedhje, do të
thotë në mbledhjen e votave me të gjitha mjetet e
mundshme, e që një studiues i regjimeve politike
e quan “makiavelizëm elektoral”. Në këtë mënyrë
partitokracia shkatërron parimet themelore të demokracisë
liberale. E para parimin e sundimit të
ligjit, sepse partitokracia është sundim i partive e
jo i ligjit dhe e dyta parimin e ndarjes së pushteteve.
Kur kjo ndodhë atëherë gjithçka tjetër është
e mundshme, që nga grushtet-shtetet, deri tek
revoltat anarkiste, të cilat i vënë zjarrin gjithçkaje
që gjënë përpara. Kjo shpjegon faktin pse aq
shumë fl itet për dalje në rrugë sa herë që mbahen
zgjedhjet në Shqipëri. Askund nuk është parë më
mirë kjo shkallë e mosbesimit partitokratik se sa
gjatë procesit të numërimit të votave për Kryetarin
e Tiranës. Shumë komentatorë e quajtën “shembull
të transparencës”, a në fakt më shumë i përngjante
skenave nga fi lmat e Al Paçinos, ku dy grupe mafi
oze derisa këmbejnë mallin ia mbajnë në kokë
njëra tjetrës revolet dhe ku çdo lëvizje e dyshimitë
shkakton gjakderdhje të menjëhershme.
Në fund duhet thënës se zgjidhja e gjithë kësaj
nuk vjen nga ndonjë kompromis ad hoc për atë se
cila parti duhet të marrë kësaj radhe pushtetin, por
nga fi llimi i një procesi të rishqyrtimit të natyrës së
regjimit politik të këtyre njëzet viteve. E ky proces
rishqyrtimi mund të fi llojë me një veprim simbolik:
në billbordat, anës rrugëve, ku shkruhet “Fajin e
ka Salihu”, apo “Fajin e ka Edi Rama”, të shkruhet
slogani “Fajin e ka partitokracia”.
Mirëserdhët
në botën HD!